ၵၼ် (3) တွၼ်ႈ (သ) /သိုပ်ႇမႃးၽိုၼ်ပူၼ်ႉ (လိုၼ်းသုတ်း)
တင်ႈတႄႇၼၼ်ႉမႃး လွင်ႈတႃႇႁၢင်ႈႁႅၼ်းသိုၵ်းၶိုၼ်ႈတိုၵ်းတီႈလႂ်ၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈဢမ်ႇဝႃႈယဝ်ႉ၊ ၽဝ်ႇၼၼ်ႉ ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ ၸွတ်ႇတူဝ်ႈၵႂႃႇၵူႈတီႈ၊ တွၼ်းသေဝႃႈၵိုတ်းမိူင်းတႆးလမ် (ပွတ်းႁွင်ႇ ဝႅတ်ႉၼၢမ်း) လႄႈ မိူင်းထႆးပွတ်းၸၢၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉၵူၺ်း။ လၢႆၶုၼ်လၢႆမိူင်းမႃးၵႃႇရဝမူပ်ႇၵူမ်ႈလမ်ႁူဝ် မႃးလူႇမႃးဝႆႈၵေႃႈ သင်ႇႁႂ်ႈၵွၼ်းဝၢၼ်ႈ ၵွၼ်းမိူင်း တီႈၽႂ်တီႈမၼ်း ႁႂ်ႈၵတ်းယဵၼ် ႁႂ်ႈၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်းလႆႈယူႇသိူဝ်းသႃႇ ႁၵ်ႉပႅင်းၽွမ်ႉၽဵင်ႇၵၼ်။ ႁႂ်ႈႁူႉတူဝ်လွင်ႈဝႃႈ- ပဵၼ်တႆးၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈတူင်ႉတိုၼ်ႇလိုဝ်းလင် ၽိုၼ်ႉႁိူင်းၶိုၼ်းၼႆႉ လႆႈႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉထႅင်ႈသွင်ပွၵ်ႈၵူၺ်းယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈပီ 1361 (ၼႂ်းပိုၼ်းမၢၼ်ႈဝႃႈတႄႉ 1363) မိူဝ်ႈၸဝ်ႈ သီႇႁပတေႉ မိူင်းသၵႅင်း (ၸေႈၵႅင်ႇ) တင်း ၸဝ်ႈၼရသူႇ ပၢင်ယႃႈ (ပင်းယ) ၽိတ်းၵၼ်။ ၵူၼ်းမိူင်းၸိူဝ်းပဵၼ်မၢၼ်ႈၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလွင်ႈပဵင်းပေႃးႁၢၼ်ႉၸႂ် ၵွပ်ႈထုၵ်ႇၶုၼ်တႆးတဵၵ်းတဵင်၊ မီးလွင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉဢမ်ႇၵတ်းယဵၼ်တဵတ်ႇၼိမ်။
ၽဝ်ႇၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၼရသူႇပၢင်ယႃႈၵေႃႈ ပၢင်းၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ လူင်းတိုၵ်းၸွႆႈ။ ၸင်ႇလႆႈသူင်ႇသိူဝ်ပဵမ်ႇၾႃႉ လႄႈ ငိူၼ်ႈၶဵဝ်ၾႃႉ (မၢင်တီႈဝႃႈ-သိူဝ်ၶီႇၾႃႉ ဢမ်ႇၼၼ် သိူဝ်ၸိုၼ်ႈၾႃႉ ၼႆၵေႃႈမီး) လူင်းတိုၵ်းၸွႆႈႁဵတ်းႁႂ်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းၵတ်းယဵၼ်။
ပေႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၸင်ႇဢဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈ (ပၢင်ယႃႈ၊ ၸေႈၵႅင်ႇ) မွပ်ႈဝၢင်းပၼ် ၸဝ်ႈတူၼ်ၶုၼ်ပၢႆ (သတူဝ်းမင်းၾႃႉ) လၢၼ် ၸဝ်ႈၶုၼ်ယီႈသႅင်ၵမ်ႇ သေသင်ႇပူင်ဝႃႈ- “ပဵၼ်ၶုၼ်ပိူၼ်ႈ ႁႂ်ႈပိူၼ်ႈႁၢၼ်ႉၸႂ် ၸင်ႇပဵၼ်ၶုၼ်ပိူၼ်ႈလႆႈ။ လိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈပိူၼ်ႈ ယႃႇပေတဵၵ်းတဵင်။ ၵၢင်ၸႂ်ပီႈၼွင်ႉမၢၼ်ႈပဵၼ်ႁိုဝ် ဢမ်ႇလိူဝ်သေၸဝ်ႈလၢၼ်ၶဝ် ၸိူဝ်းဢၼ်ယူႇၸွမ်းၼၼ်ႉ ႁူႉထိုင်ယဝ်ႉ။ ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ ႁႂ်ႈႁူႉဝႃႈ- ၵူတ်ႉဢမ်ႇပေႉသိုဝ်ႈ ၼႆၼၼ်ႉၵူၺ်းလႃႈ။
မိူဝ်ႈ 1363 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈတူၼ်ၶုၼ်ပၢႆ (ၸဝ်ႈသတူဝ်းမင်းၾႃႉ) ၸင်ႇမႃးပူၵ်းတင်ႈမိူင်းဢႃႇဝႃႉသေ ၵွၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈမႃး ၸွမ်းၼင်ႇၵႂၢမ်းသင်ႇၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ယဝ်ႉ။
ထိုင်မႃး 1362 ၼၼ်ႉ တၢင်းၾၢႆႇမိူင်းၶႄႇၶဝ်ၵေႃႈႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ- “ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ထဝ်ႈၵႄႇယဝ်ႉ၊ ထိုင်ၶၢဝ်းယၢမ်းလူဝ်ႇၼႄၶိုၼ်းဢူငဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇယဝ်ႉ”- ၼႆသေ ယုၵ်ႉဢဝ်တပ်ႉသိုၵ်းလူင်လူင်းသိမ်းဢဝ်ၼွင်သႄ သေပူၼ်ႉမႃး။
ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၸင်ႇၸတ်းသိုၵ်း ႁပ်ႉလွမ်ႉတိုၵ်းယဝ်ႉ သူင်ႇၽွင်းၶဵဝ်ၵႂႃႇဢုပ်ႇ။ “လၢႆးၼႆႉ ပဵၼ်လၢႆးၵူၼ်းလူႉၵူၼ်းတၢႆလၢႆလၢႆ။ ၵဝ်ၵေႃႈဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈသူတၢႆ။ သူတၢႆယဝ်ႉၵေႃႈမၼ်းဢမ်ႇယဝ်ႉ၊ တေသိုပ်ႇတိုၵ်း တေသိုပ်ႇတၢႆထႅင်ႈတင်းၼမ်။ ၼႂ်းသူမီးၽႂ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇသေပိူၼ်ႈ ဢဝ်ဢွၵ်ႇမႃးႁမ်းၵၼ် ၶဵင်ႇတႃႉတေႃႇၵၼ်တင်းၾၢႆႇၵဝ်။ ပေႃးႁဝ်းၵၢၼ်ႉ- ၽႅၼ်ႇလိၼ်ႁဝ်းတင်းမိူင်း တေယဵၼ်းပဵၼ်ၶွင်သူၸဝ်ႈမူတ်း။ ပေႃးသူၵၢၼ်ႉၵေႃႈ- လုၵ်ႉတီႈၽႅၼ်ႇလိၼ်တႆးတင်းသဵင်ႈ သုတ်ႈႁူၼ်ထွၼ်ဢွၵ်ႇၵႂႃႇၶိုၼ်းလီလီ”။
တၢင်းၸွမ်သိုၵ်းၶႄႇ ဢၼ်ထုၵ်ႇလွမ်ႉဝႆႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ၽွမ်ႉလႆႈၸႂ်သေ ၼႂ်းၵႄႈၵၢင်ပၢင်ႇလူင် တီႈသိုၵ်းသွင်ၾၢႆႇ တေႃႇၼႃႈၵၼ်ယူႇၼၼ်ႉ ဢဝ်ဢွၵ်ႇမႃးၵူၼ်းၶီႇမႃႉ ၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၸိူင်းသိုၵ်းၵေႃႉၼိုင်ႈဝႆႉယဝ်ႉ။
တၢင်းတပ်ႉသိုၵ်းတႆးၵေႃႈ ၽူႈငၢၼ်တင်းလၢႆတွင်ႈထၢမ်ဝႃႈ- “ၸဝ်ႈမုၼ်ယႂ်ႇႁဝ်းတေႁႂ်ႈၽႂ်ၵႂႃႇ?” ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၵေႃႈ ယုမ်ႉတူၺ်းတၢင်းၾၢႆႇၸၢႆးငၢၼ်ၶႄႇသေ ဢမ်ႇတၵ်းသဵင်။ ၸႂ်ႉႁၢင်ႈႁႅၼ်းမႃႉၶီႇမၼ်းၸဝ်ႈယဝ်ႉ ဢဝ်ၽႃႈတူမ်းၼႃႈသေ ၶိုၼ်ႈမႃႉလႅၼ်ႈၶဝ်ႈၵႂႃႇၸူးၸၢႆးငၢၼ်ၶႄႇ။
ႁၼ်ၸၢႆးငၢၼ်ၶႄႇ တၼ်းလႆႈၶႄတူဝ်ၵမ်းလဵဝ်ၵူၺ်း၊ ဢဝ်ၵွၵ်းႁူဝ်ပုတ်းတူၵ်းၵႂႃႇပႅတ်ႈ။
မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇယိပ်းတင်းၵွၵ်းႁူဝ်ၼၼ်ႉ ၶီႇမႃႉလႅၼ်ႈၵႂႃႇၶိုၼ်းတႅဝ်းလင်။ ၽိူဝ်ႇၽႅဝ်တႅဝ်းၼႃႈသိုၵ်း မၼ်းၸဝ်ႈၶိုၼ်းၵေႃႈ ၸင်ႇပူတ်းၽႃႈတူမ်းၼႃႈသေ တိဝ်ႈဢဝ်ၵွၵ်းႁူဝ်ၸၢႆးငၢၼ်ၶႄႇ ယုၵ်ႉၼႄတင်းသဵင်ႈ။
ၶၢဝ်းယၢမ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸူဝ်ႈၵႅပ်ႉ ၸူဝ်ႈၽႅပ်ႉတႃထိူင်းထိူင်းလူင် ၵမ်းဢွၼ်ႇၼိုင်ႈၵူၺ်း ၵူၼ်းတင်းၼမ် မိုင်မိူၼ်ႇယူႇ၊ လႅပ်ႈဢမ်ႇႁူႉထူၺ်ႈၸႂ်တင်းႁိုင်။ ဝၢႆးၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၸင်ႇၸႂ်ႉႁၢင်ႈႁႅၼ်း ၶူဝ်းၾၢၵ်ႇၶွင်တွၼ်ႈ သူင်ႇပၼ်ၸွမ်သိုၵ်းၶႄႇ၊ ၸွမ်သိုၵ်းၶႄႇ ၽွမ်ႉလႆႈၸႂ်တူၵ်းလူင်းၵၼ်ၵိုတ်းသိုၵ်းသေ တၢင်းၾၢႆႇတပ်ႉသိုၵ်းၶႄႇ ၸင်ႇထွၼ်တပ်ႉသိုၵ်းပွၵ်ႈမိူဝ်းၶိုၼ်းယူႇယဝ်ႉ။
တင်ႈတႄႇဢဝ်ၼၼ်ႉမႃး မိူင်းတႆးတင်းမိူင်းၶႄႇ ဢမ်ႇမီးသိုၵ်းသိူဝ်တေႃႇၵၼ်၊ ပဵၼ်ဢၼ်ၵတ်းၵတ်း ယဵၼ်ယဵၼ်ၵၼ် ထႅင်ႈတင်းႁိုင်။
ထိုင်မႃး 1364 ဢႃႇယုၸဝ်ႈလႆႈ 73 ၊ ၸၢမ်ႇႁေႃၵိၼ်မိူင်းမႃး 53 ပီ၊ ဢမ်ႇမီးတၢင်းပဵၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးယႂ်ႇလူင်သင် ၼွၵ်ႈသေတၢင်းထဝ်ႈၵႄႇ။ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၸင်ႇလႆႈလပ်းတႃလိုမ်းမိူင်းၵႂႃႇယဝ်ႉ။
လႆႈႁူႉဝႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈသင်ႇၵႂၢမ်းဝႆႉ 3 ၶေႃႈယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢမ်ႇငိၼ်းၵႃႈလႂ်ဝႃႈသင်ႇဝႆႉ ဢီႈသင်၊ ဝႃႈႁိုဝ်လၢႆလၢႆ?။ ၵွပ်ႈၼၼ် မၼ်းၸဝ်ႈၵိုင်ႇတၢၼ်ႇသင်ႇဝႆႉလုၵ်ႈလၢၼ် ဢီႈသင်၊ ၸိူင်ႉႁိုဝ်လၢႆလၢႆၼႆၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇလီဢွၼ်ၵၼ်ၶူၼ်ႉၶႆႈ သွၵ်ႈတဝ်တူၺ်းသေ သိုပ်ႇၶႆႈလဝ်ႈလၢတ်ႈၼႄ လုၵ်ႈလၢၼ်ၸုပ်ႈလိုၼ်းလင်ႁဝ်း တိၵ်းတိၵ်းယူႇ။ ပႃႇႁဵဝ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ပတ်းပူမႄးၵုမ်းလုမ်းလႃးလီလီတႃႉ။
ယဝ်ႉယဝ်ႉ
ဢိင်ပပ်ႉ သိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၶိုၼ်းသႂ် တႅမ်ႈ
ၶေႃႈမုလ်း – ၵေႃသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 011, October 2018
