Tuesday, March 19, 2024

ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ၽူႈပွင်သၢင်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ

Must read

Photo by – SHAN/ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ

ၵၼ် (3) တွၼ်ႈ (ၵ) /သိုပ်ႇမႃးၽိုၼ်ပူၼ်ႉ
ၵၼ်သၢမ်

With supreme confidence in himself, Hsohkhanhpa commanded the other principalities to submit and acknowledge his suzerainty. He apparently had foreseen their refusal and had prepared for it. With a large army, he attacked and conquered their appendages in turn.
W.W.Cochrane-”The Shans.”

- Subscription -

တွၼ်ႈ (ၵ)
ဝၢႆးသေၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ယဝ်ႉ၊ တၢင်းမုၼ်ၸၢင်းၸဝ်ႈၶုၼ်ဢၢႆႈၼႆႉ ၶဝ်ပီႈၼွင်ႉ လႆႈသင်ႇသွၼ်ပၼ်တၢင်း ႁူႉၵၼ် ၸိူင်ႉႁိုဝ်လၢႆလၢႆၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈႁူႉႁူဝ်ယွႆႈမၼ်းသေတႃႉ ၸိူဝ်းဢၼ်ယၢမ်ႈလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၵႂၢမ်းသင်ႇသွၼ်ပုတ်ႉထ ၸဝ်ႈၶဝ်တႄႉ ႁူႉလၢမ်းလႆႈယူႇ။ ဢၼ်တေဢမ်ႇလွတ်ႈသွၼ်ၼႆႉ ႁူႉတိုၼ်းတေပဵၼ် ၵုင်ႇမုၼ်ၼမ်ႉၵတ်ႉၽူႈၼမ်းၼႃႈ (6) ပိူင်၊ ၶေႃႈတိုဝ်းၵမ်ထမ်းတြႃးၶုၼ်လီ (10) ပိူင်၊ ဢၵတိတြႃး 4 ယိူင်၊ လေႃးၵပႃႇလ (4) ပိူင်၊ ဢပရိႁႃၼိယတြႃး (7) ပိူင်ႈလႄႈပၢႆးမၢၵ်ႈမီး (4) လွင်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉယူႇ။

လိူဝ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၼႂ်းလေႃးၵမိူင်းၶူင်းၵၢင်လူင်ၼႆႉ သမ်ႇလႂ်ပိူင်လႂ်ဢမ်ႇဝႃႈ တႃႇတေလႆႈထၢင်ႇႁၢင်ႈၵတ်းယဵၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၼႆႉ မီး တီႈသိၵ်ႈၶႃႇ (3) ပိူင်-
– သီႇလ
တၵ်းလႆႈမီးပၵ်းပိူင်။
– သမႃႇထိ
တၵ်းလႆႈၶတ်းၸႂ်၊ တင်ႈၸႂ်ႁဵတ်းၵၢၼ်၊ ၽွမ်ႉၵၼ်။
– ပၺ်ႇၺႃႇ

တၵ်းလႆႈမီးၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇ လႄႈ ၸရိယ (3)ပိူင်-
1) ပုတ်ႉထတ်ႉထၸရိယ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇလီ။
2) ၺႃႇတတ်ႉထၸရိယ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းလီ။
3) လေႃးၵတ်ႉထၸရိယ ႁဵတ်းႁႂ်ႈလေႃးၵလီ။

ၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ ၽူႈတႅမ်ႈယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ- မၼ်းၸဝ်ႈတေသင်ႇသွၼ်ပွၼ်ႈပၼ် ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ ႁႂ်ႈဢဝ်သိၵ်ႈၶႃႇ 3 ပိူင် လႄႈ ၸရိယ 3 ပိူင် ပဵၼ်ငဝ်ႈငႃႇသေပူၵ်းပွင်ပၼ် ၵူၼ်းမိူင်းမၼ်းၸဝ်ႈၵႂႃႇယူႇ။

ၽူႈၶူၼ်ႉၶႆႈသိူၵ်ႈပိုၼ်း ပီႈတုမ်ၵႅၼ်ႇ ယွတ်ႈတႆး တႄႉဝႃႈ- ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၼႆႉ ပဵၼ်ၵေႃႉဢၼ် ၼမ်းၼႃႈလၢႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၾိင်ႈ ငႄႈ (Cultural revolution) ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးမႃးဢွၼ်တၢင်း-ၼႆယဝ်ႉ။

လၢႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၾိင်ႈငႄႈဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ -လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈပၢႆးဝူၼ်ႉ၊ ပၢႆးလၢတ်ႈ၊ ပၢႆးႁဵတ်းတႆး ယႃႇႁႂ်ႈမိူၼ်ၵဝ်ႇ။ ဢၼ်ယူႇမဝ်ၵိၼ်မၢင် ဝူၼ်ႉၾၼ်ၸွမ်းဢလွင်းဢယႃႇသေ မူၵ်းၸိူမ်ႈယူႇၼႂ်းမၼ်း၊ ဢမ်ႇၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၵၼ်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈမႃးထတ်းသၢင် ၸႅၵ်ႇပဵၼ် ၵူၼ်းမိူင်း 3 သႅၼ် 3 ထၢၼ်ႈသေ ပၢၵ်ႈလွင်ႈၼႄတၢင်း ႁႂ်ႈႁူႉၸၵ်းပုၼ်ႈၽွၼ်းတူဝ်ၵဝ်ႇမိူၼ်ၼင်ႇ-

သႅၼ်း (1)တေႃႇဢႃႇယု 20
1 – လူဝ်ႇမေႃလိၵ်ႈလၢႆး။
2 – လူဝ်ႇမီးပၵ်းပိူင်၊ မီးၼမ်ႉၵတ်ႉ၊ သႂ်ႇၸႂ်ၼႂ်းၼႃႈၵၢၼ်။
3 – လူဝ်ႇႁၵ်ႉၸၢတ်ႈ၊ လူဝ်ႇႁတ်းႁၢၼ်။
4 – လူဝ်ႇမေႃၵႅတ်ႇၶႄတူဝ်ၵဝ်ႇ။
5 – လူဝ်ႇမေႃၵၢၼ်သိုၵ်း။

သႅၼ်း (2)ထိုင်ဢႃႇယု 40
1 – လူဝ်ႇမေႃၵွၼ်းၵူၼ်း။
2 – လူဝ်ႇမေႃႁႃတၢင်းမၢၵ်ႈမီး။
3 – လူဝ်ႇမေႃပူၵ်းပွင်ၼႃႈႁိူၼ်း။

သႅၼ်း (3)ဢႃႇယု 40 ၶိုၼ်ႈၼိူဝ်
1 – မေႃပဵၼ်ထဝ်ႈဝၢၼ်ႈထဝ်ႈၼႃး။
2 – မေႃပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်း။
3 – မေႃပဵၼ်ၶူးသွၼ်။

ၼႂ်းပၢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ၵႂၢမ်းလႄႈလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆၵမ် ဢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၸႂ်ဢေႃႇဢႄႇ ဢူၼ်ႈဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပၼ်ႁႂ်ႈမီး။ လိၵ်ႈၶဵဝ် လိၵ်ႈဢလွင်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၸႂ်ႉၽဝ်ၾႆးပႅတ်ႈ။ ၸိူဝ်းတႅမ်ႈပိုၼ်ၽႄႈၵေႃႈၺႃးတၢမ်ႇ။ “ပၢႆသေလိူဝ်ပိူၼ်ႈၶႂ်ႈဢဝ်တႆးတူၵ်းတႅမ်ႇ သူသမ်ႉတေၸွႆႈပိူၼ်ႈမႃးတဵၵ်းထႅင်ႈၼႄႇ”- ၼႆသေ ၸႂ်ႉတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ပူၵ်းပွင်ထႅင်ႈႁႅင်းၼုမ်ႇႁၢႆးၸၢႆးယိင်း ႁႂ်ႈမီးၸႂ်ႁၵ် ႉၸၢတ်ႈ၊ ၸႂ် ႁတ်းႁၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ၶေႃႈႁွင်ႉ ၸိုဝ်ႈသဵင် ဝၼ်းလိူၼ်ၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ယိူင်ႈပိူၼ်ႈသေဝႃႈ ဝၼ်းတၼၢင်းၼူၺ်ႇ၊ တၼၢင်းလႃႇ ၼႆၵေႃႈမီး။ ဝၼ်းတိတ်ႉ၊ ဝၼ်းၸၼ် ၼႆၵေႃႈဝႃႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈယၢမ်းၼၼ်ႉတႄႉလႆႈငိၼ်းဝႃႈမီးဝၼ်း မိူင်း၊ ပိုၵ်း၊ ၵတ်း၊ ၶူတ်း၊ ႁုင်ႉ၊ တဝ်ႇ၊ ၵႃ ၼႆၵူၺ်း။ ၶၢဝ်းတၢင်း 2 ပီလုမ်းလုမ်းၼႂ်းပီႁႅၵ်ႈ (ပီတႄႇငဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း)ၼၼ်ႉ ၼွၵ်ႈသေဝၼ်းယႂ်ႇဝၼ်းလူင်ၼႆႉ သၢမ်ပီႈ ၼွင်ႉၽွမ်ႉၵၼ်ပူၵ်းပွင် သူၼ်းတုမ်ပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်ၸဝ်ႈ လွင်ႈလိၵ်ႈလၢႆးပၢႆးဝူၼ်ႉပၢႆးႁၼ်။ ပီထီႉသွင်မႃး- ၽိုၵ်းသွၼ်ၵၢၼ်သိုၵ်း ပၼ်ၼုမ်ႇႁၢႆးၸၢႆးငၢၼ် ၵူႈဝၢၼ်ႈၵူႈဢိူင်ႇ ႁႂ်ႈပဵၼ်သိုၵ်းတူဝ်ႈတၼ်းတႃႇသေႇဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။

သၢမ်ၸဝ်ႈပီႈၼွင်ႉ ႁၵ်ႉၵၼ်ဢမ်ႇႁၵ်ႉၵၼ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉတႄႉ တူၺ်းဢဝ်ၵႂၢမ်းတီႈတႂ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ တေႁူႉႁၼ်ထိုင်ယူႇ။
ပီႈႁူႉၼိုင်ႈ၊ ၼွင်ႉႁူႉသွင်- ၸွႆႈၵၼ်ပွင်ၸဵဝ်းၶိုၼ်ႈ။
ပီႈႁူႉသွင်၊ ၼွင်ႉႁူႉၼိုင်ႈ- ၶဵင်ႇပိုင်ႈႁူမ်ႈတၵ်းလီ။

ပေႃးတူၺ်းၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉ တင်း ၸဝ်ႈသၢမ်လူင်ၾႃႉ သွင်ၸဝ်ႈၼႆႉၸိုင် တေလႆႈႁၼ်ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် ပိူင်ၼိုင်ႈ။ ၸဝ်ႈသိူဝ်ၶၢၼ်ႇၾႃႉၼႆႉၸႂ်ႁၢဝ်ႈ။ ၸဝ်ႈသၢမ်လူင်ၾႃႉသမ်ႉ ႁၢမ်ႉၸႂ်ယဵၼ်။ ၵူၺ်းၵႃႈ ဝႃႇသၼႃႇတၢင်းသူင်ၶဝ်ၸဝ်ႈတႄႉ ဢမ်ႇပေႃးပၢႆႈပိူင်ႈၵၼ်။ ယွၼ်ႉၶဝ်ၸဝ်ႈသၢမ်ပီႈၼွင်ႉၽွမ်ႉၵၼ်လႄႈ ၵၢၼ်မိူင်းၵေႃႈၽွမ်ႉၵၼ်ဝႆးသေ ၸဵဝ်းႁိူဝ်ႈႁိူင်းဝႆး။
– ၸင်းၵၼ်ဢမ်ႇလႆႈၶေႃႈ၊ ၽူႈၶဵၼ်လေႃႈမႃးၸမ်
– ႁဝ်းၼင်ႇၵၼ်ႁၵ်ႉၵၼ်၊ ၽေးသင်လၼ်ၶဝ်ႈယၢပ်ႇ
– ၶႅၼ်ႁၵ်း ႁၵ်းၼႂ်းသိူဝ်ႈ၊ ႁူဝ်တႅၵ်ႇ တႅၵ်ႇၼႂ်းမူၵ်ႇႁူဝ်
– ပိုၼ်ၼမ် တဵမ်ၵမ်၊ ၽႂ်ငမ်ႁၵ်းဢမ်ႇလႆႈ
– တေလူမ်ႉၸွႆႈၵၼ်ပူၵ်း၊ တေတူၵ်းၸွႆႈၵၼ်ႁွပ်ႇ
– ပိူၼ်ႈၼမ်ပိူၼ်ႈလီ၊ ႁဝ်းၼမ်ႁဝ်းလီ၊ (ပိူၼ်ႈလီဢမ်ႇတၢၼ်ႇႁဝ်းၸႃႉၵၼ်)
– မႆႉတူၼ်ႈၼိုင်ႈဢမ်ႇပဵၼ်လူင်ၶဵဝ်၊ ၵူၼ်းႁိူၼ်းလဵဝ်ဢမ်ႇပဵၼ်ဝၢၼ်ႈ
– ယူႇဝၢၼ်ႈႁႂ်ႈၵမ်ႉဝၢၼ်ႈ၊ ယူႇမိူင်းႁႂ်ႈၵမ်ႉမိူင်း

ယွၼ်ႉလူၺ်ႈတၢင်းမိူင်းမၢဝ်းၼႆႉ ပိူၼ်ႈမီးၶိူဝ်းႁိူၼ်းၽႂ်မၼ်း (ၾၢင်၊ ၶမ်း၊ သႅင်၊ တေႃႇ၊ တဝ်ႇ၊ သိူဝ်၊ လၢဝ်) ဢမ်ႇမိူၼ်တႆးတႂ်ႈႁဝ်း ဢၼ်ဢဝ်ၶိူဝ်းႁိူၼ်းႁၢႆၼၼ်ႉလႄႈ တီႈဢၼ်ဢဝ်လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်း 2 ပီၼႆႉ လႆႈဝႃႈဝႆးတႄႉတႄႉ။ ဢၼ်ၸွႆႈၵၢၼ်မၼ်း ၸဝ်ႈဝႆးထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈၵေႃႈ ႁူႉတေပဵၼ်လွင်ႈပၼ်ႁႅင်းၼၢင်းယိင်း ႁႂ်ႈပေႃးၶိုၼ်ႈသင်ႉၶိုၼ်ႈသုင်၊ မိူၼ်ၼင်ႇၵႂၢမ်းမီးဝႆႉဝႃႈ-
– ၽူႈယိင်းႁၢင်ႈလီ ပိူဝ်ႈလိၵ်ႈလၢႆး၊ ၽူႈၸၢႆးႁၢင်ႈလီ ပိူဝ်ႈႁတ်းႁၢၼ်
– ၽူႈယိင်းၵတ်ႉလၢႆးၸိူင်း၊ လဵၼ်ႈသိုၵ်းမိူင်းပေႉငၢႆႈ
– ၽူႈယိင်းႁဵတ်းၵၢၼ်မိူင်း၊ ဢူမုၼ်ႁိူင်းတဵမ်ၾႃႉ

သိုပ်ႇပၼ်ႁႅင်းထႅင်ႈ ၵၼ် (3) တွၼ်ႈ (ၶ)

ၶေႃႈမုလ်း – ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 006 July, 2018

ဢၢၼ်ႇယဝ်ႉႁူမ်ႈပၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင်တီႈၼႆႈ

- Subscription -
- SHAN's Apps -spot_img

ၶၢဝ်ႇလိုၼ်းသုတ်း