“ဝၼ်းတီႈ 21 လိူၼ်မေႊ” ၵွပ်ႈသင်ႁဵၵ်ႈၶၢၼ်ၵၼ်ဝႃႈ ဝၼ်းလုၵ်ႉ ၽိုၼ်ႉ ဢဝ်ပဵၼ်ၵၢၼ်ၾုၵ်ႇၾင်ၸႂ်ၵၼ်ၼႅၼ်ႈ ၼၵ်းပၵ်းၸႂ် ယွင်ႈၵုၼ်းယွင်ႈမုၼ်ဢူငဝ်း ၸိူဝ်းၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းႁူႉပိုၼ်း ၸဵမ်လဵၵ်ႉယႂ်ႇၼုမ်ႇထဝ်ႈ ၼႂ်းၸိူဝ်း ၽူႈႁၵ်ႉ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈလၢႆပၢၼ်လၢႆသႅၼ်းမႃး 66 ပီ ၼပ်ႉတင်ႈတႄႇ 1958 ဝၼ်းတီႈ 21 လိူၼ်မေႊ။
ပိူင်လူင်မၼ်းလူၺ်ႈၵၢၼ်ဢမ်ႇယုမ်ႇၸႂ်မၢၼ်ႈ ဢၼ်လႆႈၸႂ်ၵၼ်သေႁဵတ်းလိၵ်ႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇပၢင်လူင်မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 12 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၿိဝ်ႊရီႊ 1947 တီႈ (ဝၢၼ်ႈပၢင်လူင် ဢိူင်ႇပၢင်လူင် ပႃႈတႂ်ႈၼႃႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းလၢႆးၶႃႈ-ယၢမ်းၼၼ်ႉ) သေတေပူၵ်းတင်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢွၼ်ၼႃႈတေဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃတႂ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ။ တေႃႇမႃးထိုင် ဝၼ်းတီႈ 4 လိူၼ်ၵျႅၼ်ႊၼိဝ်ႊရီႊ 1948 မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢၼ်တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ်ႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်ပူၵ်းတင်ႈမႃးၼၼ်ႉ ၵေႃႈလႆႈမိူင်းၵွၼ်းၶေႃ ပဵၼ်ၵၢၼ်ၸူမ်းသိူဝ်းလီၸႂ်ဢမ်ႇယဝ်ႉဢမ်ႇဝၢႆး။
ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းယူႇႁူမ်ႈၵၼ်မႃးၸမ် 10 ပီ ၵွႆးမီးလွင်ႈၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်ၵၼ် ႁၢမ်ႈႁႅတ်ႉၵၼ်ပၼ်တၢင်းၽိတ်းၵၼ် ၶႃႈႁႅမ်ဢဝ်တၢႆၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၵၼ်ယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်း။ ဢွၼ်ၼႃႈၼၼ်ႉမိူဝ်ႈၼႂ်းလိူၼ်သႅပ်ႉထႅမ်ႊၿိူဝ်ႊ 24 ဝၼ်း 1947 ဢၼ် ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ် ၽူႈတႅၼ်းၵူၼ်းမိူင်းမၵ်းမၼ်ႈ ပိူင်ယုၵ်းယၢင်ႇပိူင်ပိုင်း ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် မတ်ႉတႃ (5) သေ “တွၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်ဢၼ်ႁဵၵ်ႈၶၢၼ်ဝႃႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိုင်ႈတႆး(Federated Shan States) လႄႈမိူင်းဝႃႉ (Wa States) ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈႁူမ်ႈၵၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၸိုင်ႈတႆး (Shan States) ၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းလုၵ်ႈၸုမ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မျၢၼ်ႇမႃႇ မိူင်းၼိုင်ႈ။
ပိူဝ်ႈတႃႇၵူၼ်းၵိုၵ်းမိူင်းတႄးႁူတ်ႈသၼ်လွႆတေမီးလွင်ႈယုမ်ႇယမ်မၼ်ႈၸႂ် ၸင်ႇဢၢၼ်းယူၵ်ႉဢဝ် ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်း တႆး ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၵေႃႉႁႅၵ်ႈ။ တၢင်းၾၢႆႇၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ၽသပလ ၶဝ်လႆႈၸႂ် ဢၢၼ်းဢဝ်ၸဝ်ႈ ၾႃႉတွင်ႇပႅင်ႇ ၶုၼ်ပၢၼ်းၸိင်ႇ ပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ။ ၵွႆးၵႃႈၼၢင်းၾႃႉတွင်ႇပႅင်ႇသမ်ႉ ပဵၼ်လုၵ်ႈၶိုင်ႈ ဢိင်းၵလဵတ်ႈ-မၢၼ်ႈ။ ၸင်ႇဝႃႈတိုၵ်ႉႁႃပူၼ်ႉဢွၵ်ႇတႂ်ႈမိုဝ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈၵွႆးလႄႈၼႆသေ လိုၼ်းသုတ်း ၸင်ႇလိူၵ်ႈယူၵ်ႉ ဢဝ်ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈႁူမ်ႈတုမ်မိူင်းမၢၼ်ႈၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်း။ ၼၼ်သေတႃႉ ပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈဢဝ်ၸိုဝ်ႈသဵင်မၼ်းၵူၺ်း။ ဢမ်ႇမီးဢမ်းၼၢၸ်ႈတဵမ်ထူၼ်ႈ။
ထိုင်မႃးဝၼ်းတီႈ 7 လိူၼ်ၾႅပ်ႈၿိဝ်ႊ 1957 ဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး ႁိုဝ် ဝၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆးၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်း မိူင်း သီပေႃႉလႄႈမိူင်းယႆ 1 မိုၼ်ႇပၢႆ လႆႈဢွၼ်ၵၼ်ၵႂႃႇၼႄၵၢင်ၸႂ်တီႈဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈႁဵၵ်ႈႁွင်ႉတုၵ်းယွၼ်းသႅၼ်ႇပၢဝ်ႇ ဢမ်ႇႁႂ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် ဢၼ်ပဵၼ်ၽူႈၼမ်းၶပ်းၶိုင်တႃႇဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၼၼ်ႉ ပူတ်းပွႆႇဝၢင်းၽႃႈဢမ်းၼၢၸ်ႈ ၸွမ်းၼင်ႇ လိၵ်ႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်သေပူၵ်းတင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မျၢၼ်ႇမႃႇမႃးၸွမ်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ထႅင်ႈ ပီလဵဝ်ၵွႆးၵေႃႈတဵမ် 10 ပီယဝ်ႉလႄႈႁႂ်ႈၸိုင်ႈတႆးလႆႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မျၢၼ်ႇမႃႇ။
သိုပ်ႇမႃးထိုင် ဝၼ်းတီႈ 26 – 29 ၼႂ်းလိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊလ် ပီ 1957 လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်တႆး တႃႈၵုင်ႈ လႄႈ ဝဵင်းလိူဝ်ႇ မႃးၶွၼ်ႈတုမ် တီႈဝဵင်းသီႇပေႃႉ ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်တင်းၵူၼ်းမိူင်း ၼႂ်းၼၢမ်းၸိုဝ်ႈပၢင်ၵုမ် ဝႃႈ “ပၢင်ၵုမ် လွင်ႈလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈ” ပဵၼ်ၼႃႈတိူဝ်ႈ တူင်ႉၼိုင်ၵဵဝ်ႇလွင်ႈၵၢၼ်တႃႇၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇလႄႈ ပူၵ်းပွင်ၵၢမ်ႇၸႃႇတႃႇ မိူင်းတႆးႁင်းၶေႃ။
တေႃႇမႃးထိုင် ဝၼ်းတီႈ 16 – 19 လိူၼ်မေႊ ၼႂ်း 1957 ၼၼ်ႉ တူဝ်တႅၼ်းၵူၼ်းမိူင်းၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးၵူႈတီႈ ၼပ်ႉႁူဝ် ၵူၼ်း မွၵ်ႈႁႃႈပၢၵ်ႇပၢႆ မီးၸဵမ်ၵူၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈတင်းပူႇႁဵင်ပူႇၵၢင်ႉတင်းၶုၼ်ၽွင်းမိူင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၽူႈတႅၼ်းၵူၼ်း မိူင်းလႄႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်ၶဝ် မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈပၢင်ၵုမ်တီႈဝဵင်းမိူင်းယႆ ဢုပ်ႇႁႃလိုဝ်းၵိူဝ်းၵုမ်ၵၼ် လူၺ်ႈၵၢၼ် ဢၼ်ယူႇၸွမ်းမၢၼ်ႈမႃးၸူဝ်ႈၶၢဝ်းၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မႃးၼႆႉ မီးလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ယူပ်ႈယွမ်း လွင်ႈႁၢမ်းႁႅၵ်း သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ် ၵူႈလွင်ႈ ဢိၵ်ႇတင်းၵၢၼ်ထုၵ်ႇလႆႈလိူၵ်ႈႁႃသဵၼ်ႈတၢင်း ပွင်သၢင်ႈၵၢမ်ႇၸႃႇတႃႇ ၸိုင်ႈတႆးႁင်းၶေႃ ၼင်ႇဢဵၼ်းဢၢၼ်းၵၢင်ၸႂ် ၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈပဵၼ်။
သိုပ်ႇၼၼ်ႉ ထိုင်မႃး ဝၼ်းတီႈ 29 လိူၼ်ၻီႊသႅမ်ႊၿိူဝ်ႊ ၼႂ်းပီ 1957 ၼၼ်ႉၵွႆး ၽူႈတႅၼ်းၵူၼ်းမိူင်းတႆးၸတ်းႁဵတ်း “ပၢင်ၵုမ်ၶူၼ်ႉၶႆႈၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း” တီႈၼႂ်းဝဵင်းလူင်တႃႈၵုင်ႈလႄႈလူဢၢၼ်ႇၼႄၽိုၼ်လိၵ်ႈ “လွင်ႈၽူလ်ၽွၼ်း ၵၢၼ် တုမ်ႉတိူဝ်ႉမိူင်းတႆး” ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈၼၼ်ႉၸီႉၸႅင်ႈၼႄဝႆႉ တင်းႁူဝ်ယွႆႈႁူဝ်ယႅမ်း ႁူမ်ႈတင်းၵၢၼ်မိူင်း ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း လွင်ႈသုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ၻီႊမွၵ်ႉၶရေႊသီ ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီးမိူင်းတႆးၸိူဝ်းၼႆႉ။
သေႃးယၼ်ႇတ ၵေႃႉယၢမ်ႈပဵၼ်ၽူႈမီးၸၼ်ႉ သိုၵ်းၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းဝၼ်း ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇ သေဢၼ်လူင်းမႃးမီးယူႇဝႆႉ ၼႂ်းဝၢၼ်ႈမေႃႇၵေႃႈ လႆႈမႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈပၢင်ၵုမ်ပႃးတီႈမိူင်းယႆ မိူဝ်ႈ 1957 ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ ပူၼ်ႉၵႂႃႇတၢင်း ၵဵင်းတုင်သေ ၵႂႃႇႁူပ်ႉထူပ်းၵၼ်တင်းၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင် ၸဝ်ႈၾႃႉၸၢႆးလူင် ယဝ်ႉဢုပ်ႇ ၵုမ်ၵၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇၵၢၼ် လုၵ်ႉ ၽိုၼ်ႉ တႆးလႄႈ မီးလွင်ႈထုၵ်ႇဢူၵ်းထုၵ်ႇၸႂ်ၵၼ်သေ ၸဝ်ႈၸၢႆးလူင် ၸင်ႇတင်ႈၸိုဝ်ႈ မႂ်ႇပၼ် ႁဵၵ်ႈၶၢၼ်ၼၢမ်းဝႃႈ ၸဝ်ႈၼွႆႉ ။ သေႃးယၼ်ႇတ ႁိုဝ် ၸဝ်ႈၼွႆႉ လႆႈႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်တင်း ၸဝ်ႈၶုၼ်သိုၵ်း ဢၼ်ပၢႆႈမႃးမီးယူႇၼႂ်းၵဵင်းမႆႇလႄႈ ယၢမ်ႈပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် တပ်ႉသိုၵ်း ၸဝ်ႈၾႃႉ “ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်” (Youth of Keng Tung)” ၵေႃႉပဵၼ်ဢၢဝ်ၶွင်ၸဝ်ႈၸၢႆးလူင် ၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင်။
ဝၢႆးသေႁူပ်ႉထူပ်းၵၼ်တင်းၸဝ်ႈၶုၼ်သိုၵ်းယဝ်ႉ ၸဝ်ႈၼွႆႉၽႅဝ်ၵႂႃႇတီႈမိူင်းၾၢင် မိူင်းထႆးပွတ်းႁွင်ႇ ၵႂႃႇႁူပ်ႇၵၼ် တင်းပေႃႈလဵင်ႉၵုင်ႇၼလႄႈပေႃႈလဵင်ႉၸိၵ်းတ သွင်ပီႈၼွင်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၵူၼ်းၸႃႇတိ ပွတ်းမႄႈၵႅၼ်း ၸႄႈဝဵင်း မိူင်းတူၼ်။ ပေႃႈလဵင်ႉၵုင်ႇၼလႄႈပေႃႈလဵင်ႉၸိၵ်းတ ပဵၼ်ၵူၼ်းၵႃႉ မီးငိုၼ်း လုၵ်ႈၼွင်ႉ မီးၵွင်ႈမီးၵၢင်ႇ။ ၸဝ်ႈၼွႆႉ ၸင်ႇလႆႈဢုပ်ႇဢူဝ်းၸႅင်ႈလႅင်းၼႄပေႃႈလဵင်ႉၵုင်ႇၼ လႄႈ ပေႃႈလဵင်ႉၸိၵ်းတ ၵဵဝ်ႇလွင်ႈငဝ်းလၢႆးၼႂ်းမိူင်းတႆး ။ ႁူမ်ႈဝႃႈတဵမ် 10 ပီယဝ်ႉၵေႃႈမိူင်းတႆးတေၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇဢမ်ႇလႆႈ ၵွႆးဢမ်ႇၵႃး ယင်းပၢႆၺႃးလူလၢႆပူၼ်ႉပႅၼ် သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ် လႄႈၵူႈလွင်ႈလွင်ႈၵေႃႈႁၢမ်းႁႅၵ်းၶၢတ်ႇၸုတ်ႈတင်းပိုၵ်း။
ဝၢႆးလႆႈႁူပ်ႉထူပ်းဢုပ်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ ၽွင်းႁူဝ်ပီ 1958 ပေႃႈလဵင်ႉၵုင်ႇၼ ပႃးဢဝ်ၸဝ်ႈၼွႆႉၵႂႃႇၸူးပူႇႁဵင်ပၺ်ႇၺႃႇ တီႈမႄႈၵႅၼ်းသေ ႁႂ်ႈဢွၼ်ၸဝ်ႈၼွႆႉၵႂႃႇထူပ်း ၸဝ်ႈသူၺ်ႇၵျီႇ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပၼ်ႇ။ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပၼ်ႇၵေႃႈ ၽွမ်ႉတေၸွႆႈထႅမ်ၼႆသေႁွင်ႉဢဝ်ပူႇႁဵင်ၼႃးလေႃး ႁူဝ်ၼႃႈပလိၵ်ႈၶွင်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပၼ် ၸၢႆးၸၢမ်ႇလူၼ်း မႃးၸွႆႈၸဝ်ႈၼွႆႉလႄႈၸဝ်ႈၼွႆႉၸင်ႇၶွၼ်ႈတုမ်လႆႈၵူၼ်း 31 ၵေႃႉယဝ်ႉၶၢမ်ႈမႃးၾၢႆႇဢွၵ်ႇၶူင်း။
ထိုင်မႃးဝၼ်းတီႈ 21 လိူၼ်မေႊ 1958 ၸဝ်ႈၼွႆႉ ၸင်ႇလႆႈဢွၼ်ဢဝ်ၽူႈႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆး ၸတ်းႁဵတ်း ပၢင်ၵိၼ်ၼမ်သၸ်ႉၸႃႇတီႈႁူၺ်ႈပု ႁိမ်းသူပ်းၼမ်ႉၵျွတ်ႈ တေႃႇၼႃႈၽႃလႅင် ၼႂ်းဢိူင်ႇမိူင်းႁၢင် ၸႄႈဝဵင်းမိူင်း တူၼ် ႁိမ်းလႅၼ်လိၼ်ထႆး လုၵ်ႉဢဝ်တီႈၼၼ်ႉ ဝၼ်းၼၼ်ႉ သေၵိူတ်ႇၶိုၼ်ႈပဵၼ်မႃး “တပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃၸိုင်ႈတႆး”။
မွၼ်းၶိူဝ်း
20-05-2024
(*** ပွင်ႈၵႂၢမ်းႁူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉ ၼမ်ႉၵႂၢမ်းလႄႈ တၢင်းႁၼ်ထိုင်သုၼ်ႇတူဝ် ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၸဝ်ႈပၢႆၵမ် ၵူၺ်းၶႃႈဢေႃႈ။)
