မိူင်းတႆးပဵၼ်မိူင်းဢၼ်မီးၼႃႈလိၼ်ယႂ်ႇၵႂၢင်ႈသုတ်း ၼႂ်းႁူမ်ႈတုမ်မိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈ မီးႁူဝ်ၵူၼ်း 4-6 လၢၼ်ႉၵေႃႉ ၼပ်ႉလႆႈထိုင် 10 ပုၼ်ႈၶွင်ၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်၊ ၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃ (ပထဝီ – geography) မိူင်းတႆးပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈ မိူင်းဢၼ်တိတ်းၸပ်းလႅၼ်လိၼ်လႄႈပဵၼ်မိူင်း(ယုတ်းထသၢသ်ႇရ် Strategic )ယူႇတိတ်း 3 မိူင်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ မိူင်းၶႄႇ မိူင်းထႆး လႄႈမိူင်းလၢဝ်း။
ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆၸွမ်းလႅၼ်လိၼ်ၶႄႇပဵၼ်ႁႅင်းလူင်ၾၢႆႇၼိုင်ႈလႄႈမီးမႃးယၢဝ်းၼၢၼ်း၊ ၵွႆးၵႃႈတေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ဢၼ် လီၶိုၵ်ႉတွၼ်းၶႅမ်ႉသုတ်းၼႆတႄႉၵေႃႈဢမ်ႇဝႃႈလႆႈၼင်ႇၵဝ်ႇ၊ ၵွပ်ႈဝႃႈပိုၼ်ႉတီႈၼႆႉၵႂၢင်ႈယႂ်ႇလူင်လၢင်။ ၵွႆးၵေႃႈ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈမၢၵ်ႈၵိုၼ်းတီႈၸႂ်သိူဝ်း Twilight Zone မိူၼ်ၵၼ် ၵွပ်ႈပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈ ၼႂ်းဝွင်ႇၵႄႈၵၢင် လုၵ်ႈလွႆ ထပ်ႉသွၼ်ႉတိုပ်းတၼ်ၼမ်လႄႈ ၸင်ႇဝႃႈမီးၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ ပဵၼ်တီႈပၵ်းၾင် ၶွၼ်ႈၵွင်ဢဵၼ်ႁႅင်းတီႈၼိုင်ႈ။
ၼႂ်းပၢၼ် ဢင်းၵိတ်း(ဢိင်းၵလဵသျ်ႊ) ၽွင်းငမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ဝႆႉမိူင်းတႆးပဵၼ်မိူင်းတႂ်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈသေ ပၼ် မိူင်းတႆးၽွင်းငမ်းတူဝ်ၵဝ်ႇပဵၼ်ၶဵတ်ႇပိုၼ်ႉတီႈၶိုၵ်ႉတွၼ်း လႄႈႁဵၵ်ႈၶၢၼ်ဝႃႈ “Unadministered Area” လႅၼ်လိၼ် ဢၼ်ဢမ်ႇမီးသူၼ်ႇလႆႈၽွင်းငမ်းလႄႈႁႂ်ႈၽူႈၽွင်းငမ်းမိူင်းလႂ်မိူင်းၼၼ်ႉ ၽွင်းငမ်းၵၼ်ႁင်းၵွႆး။ ယွၼ်ႉၼၼ် မိူင်းတႆးဢၼ်မီးၸဝ်ႈၾႃႉ လႄႈ ၶုၼ်သိုၵ်း warlord ႁူမ်ႈတင်းၽူႈၽွင်းငမ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ (local chiefs) ၶုၼ်ဢိူင်ႇ ၶုၼ်မိူင်း ၸွမ်းၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးလႄႈ ယင်းပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈၾုၵ်ႇၾိၼ်ႇပဵၼ်လၵ်း ၼႂ်းၵၢၼ်လဵင်ႉတွင်ႉတီႈၼိုင်ႈၶွင် လူၵ်ႈ ၼပ်ႉတင်ႈတႄႇ ပၢၼ်သိုၵ်းယဵၼ်ယိုတ်ႈယၢဝ်းမႃးတေႃႇႁၢၼ်ႉဝၼ်းၼႆႉ။
ပိုၼ်ႉတီႈၶွင်မိူင်းတႆးဢၼ်ၵႂၢင်ႈယႂ်ႇၼၼ်ႉ မိူင်းလႂ်မိူင်းၼၼ်ႉၵေႃႈမီးလွင်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်ယူႇ လူၺ်ႈ ၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃ (ပထဝီ – geography) ၽႃသႃလႄႈၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆး ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈလူင်ၼၼ်ႉ။ မိူင်းတႆးမီးလၢႆၸၢဝ်းၶိူဝ်းယူႇၶွၼ်ႈ တုမ်ၵၼ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ – ဝႃႉ တဢၢင်း(ပလွင်ႈ) ပဢူဝ်းလႄႈ ၶိူဝ်းလဵၵ်ႉ ၶိူဝ်းၼွႆႉလၢႆၸၢဝ်းၶိူဝ်း။ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၵေႃႈ မီးၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်း ဝၢႆးၼေႇဝိၼ်း သိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇ 1962 ။
ၽွင်းပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၽွင်းမိူင်း ဢမ်ႇဝႃႈမိူင်းၼၼ်ႉတေပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၵူၼ်းၶိူဝ်းလႂ်ၵေႃႈ ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်း တိုၼ်း ပဵၼ်လၢႆးထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း ပိူင်ၻီႊမွၵ်ႉၶရေႊသီႊလၢႆးလဵဝ်ၵၼ်ၵွႆး၊ တူဝ်ယၢင်ႇ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၸဝ်ႈၾႃႉ ၼမ်ႉသၼ်ႇ ၸဝ်ႈၶုၼ်ပၢၼ်းၸိင်ႇ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈပဵၼ်တင်းႁူဝ်ပဝ်ႈၶွင်ႊသီႊၸိုင်ႈတႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇဝႃႈၵူၼ်း မိူင်းမၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းသင် ၵၢၼ်ထိုဝ်ယမ်ၵိူဝ်းလီၽႂ် ၶိူဝ်းလႂ်မီးၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇႁၢမ်ႈတပ်ႉႁႅတ်ႈႁၢမ်ႈ ၾိင်ႈယုမ်ႇယမ်ၽႂ် ဢမ်ႇမီးၵၢၼ်ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်ပေႉၵိၼ်ၵၼ် မီးလွင်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် “ၶွၼ်ႇ” tax ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်ၵေႃႈ သႂ်ႇမိူၼ်ၵၼ် ၵူၼ်းမိူင်းယူႇၵိၼ်မိူၼ်ပီႈဢွၵ်ႇၼွင်ႉပဵၼ်ၵၼ် ပိၼ်ႇပႆႇ ၼပ်ႉၼႃႈထိုဝ် တႃၵၼ်လႄႈၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်ပိုင်ႈပႃးၵၼ် ၼင်ႇၵူၺ်ႈပိုင်ႈငၢမ်ႈ ငၢမ်ႈပိုင်ႈၵူၺ်ႈ။
1959 ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆးမွပ်ႈဝၢင်းဢမ်းၼၢၸ်ႈ ပၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈတႆးယဝ်ႉ ထိုင်မႃး 1962 ၼေႇဝိၼ်းႁုပ်ႈယိုတ်း ဢမ်းၼၢၸ်ႈ သၽႃးမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၵေႃႈၵူၼ်ႇပင်းလူမ်ႉလႅဝ် ၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈၽူႈၼမ်းတႆး ထုၵ်ႇတိၺွပ်းၵုမ်းၶင် သေဝၢင်းၽႅၼ်ၶႃႈႁႅမ်ဢဝ်တၢႆတင်းၸိူဝ်းယူႇၼႂ်းၶွၵ်ႈၼွၵ်ႈၶွၵ်ႈ တင်ႈပဵၼ်ပႃႊတီႊလဵဝ်ၶွင်မၢၼ်ႈ “မျႅၼ်ႇမႃႇသူဝ်ႊ သႄႊလိတ်ႉလၢၼ်းသိၼ်ႇပႃႊတီႊ” မႃးႁင်းၶဝ်။
ဝၢႆးသုတ်းသဵင်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၽွင်းမိူင်းယဝ်ႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ်ၵေႃႈၶၢတ်ႇၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈမိူၼ်ၵၼ်။ မိူဝ်ႈ ၵၢပ်ႈပၢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈ ၶိူဝ်းၵူၼ်းၽႂ်မၼ်းၵေႃႈလႅၵ်ႈလၢႆႈ ပၢႆးဝူၼ်ႉပၢႆးၼပ်ႉသွၼ်ႇ တႃႇဢွၼ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၽႂ်မၼ်း ႁႂ်ႈယူႇလွတ်ႈလႄႈ ၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈၶတ်းၸႂ်ႁဵၼ်းႁူႉ ႁႃၽူႈမီးၼမ်ႉၵတ်ႉတၢင်းၶႅၼ်ႇ ယူၵ်ႉယွင်ႈဢဝ်မႃးပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈ တူင်ႉၼိုင်တႃႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၽႂ်မၼ်း ၸုမ်းလႂ်ၵေႃႈ ၶွၼ်ႈတုမ်ႁွၼ်ႈႁႅင်းသၢင်ႈၶဵဝ်ႈၼဵပ်ႉၵွင်ႉႁႅၼ်ႇ ၽႂ်မၼ်းပိူဝ်ႈမႄႇၶႂၢၵ်ႈပၵ်းလၵ်း ဢဝ်ပိုၼ်ႉတီႈၵဝ်မႂ်း လႄႈၵွပ်ႇၵူႈပိူဝ်ႈတႃႇၶိူဝ်းၵူၼ်းလႄႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶွင်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇမီးၵၢၼ်ထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယွၵ်ႈမွၼ်သႄႇတမ်သူၼ်းၵဝ်းယႃႉယူင်းပူင်းသႄႇ ယႃႇႁႂ်ႈၵႂႃႇၶွၼ်ႈၸူးတႆး။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ယင်းႁႃလိူင်ႈ ပၼ် ႁႂ်ႈၽိတ်းမေႃးတုမ်ႉတွၵ်ႈလေႃတမ်ၵၼ် ပေႃးၼၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈၸင်ႇတေၵုမ်းၵမ်ငၢႆႈ။ ပေႃးၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ် ၽွမ်ႉသဵင်ပဵင်းပၢၵ်ႇၵၼ်ၸိုင် ဢဵၼ်ႁႅင်းၶဝ်တေယႂ်ႇ တေၵုမ်းလႆႈယၢပ်ႉၼႆလႄႈ ၸင်ႇသူၼ်းၵဝ်းႁႂ်ႈတႅၵ်ႈယႅၵ်ႈ ၽိတ်းမေႃးတိုၵ်းတေႃးၵၼ် ယွင်ႈၾၢႆႇၼိုင်ႈတဵၵ်းၾၢႆႇၼိုင်ႈ ဢဝ်ႁူဝ်ၸုမ်းၼိုင်ႈလႄႈၸုမ်းၼိုင်ႈလေႃတမ်ၵၼ်မႃး ယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်း ၼင်ႇႁၼ်မႃး။
တၢင်ႇၵေႃႉတၢင်ႇၾၢႆႇၵေႃႈ ပိူဝ်ႈၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈၽွၼ်းလီပုၼ်ႈပၢင်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇမႄႇၶႂၢၵ်ႈ ပိုၼ်ႉ တီႈတူဝ်ၵဝ်ႇ ဢမ်ႇဝႃႈၸုမ်းဢၼ်မီးမႃးႁိုင်ယဝ်ႉလႄႈသင် တိုၵ်ႉမီးမႃးၵွႆးၵေႃႈလီ ပိူင်လူင်မၼ်း တိတ်းတေႃႇၵပ်း သိုပ်ႇလႆႈႁႅင်း မိူင်းႁိမ်းႁွမ်း ဢမ်ႇၼၼ် ၸုမ်းဢၼ်မီးႁႅင်းတေၸၢင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈလႆႈႁႅင်းၵွင်ႈၵၢင်ႇမၢၵ်ႇမိုဝ်ႈ ၸိုၼ်း ယၢမ်းလႄႈငိုၼ်းတွင်းပိူဝ်ႈၽွၼ်းလႆႈတင်းသွင်ၾၢႆႇ။
မိူင်းတႆးၼႆႉ မိူၼ်မိူင်းဢမ်ႇမီးၸဝ်ႈၶွင် ၽႂ်မီးႁႅင်း ၽႂ်ႁၢႆႉ ၽႂ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၵေႃႈမၼ်းယိုတ်းၵိၼ်ပိုၼ်ႉတီႈလႆႈၼမ် ၽႂ်ႁူဝ်ဢူၼ်ႈႁႅင်းဢေႇၵေႃႈ လႆႈသုတ်ႇထွႆ မိူၼ်ၵႂၢမ်းၵူၼ်းထဝ်ႈဝႃႈ “ႁူဝ်ဢူၼ်ႈပိူၼ်ႈတဵၵ်း ႁူဝ်လဵၵ်းပိူၼ်ႈဝႄႈ” ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
တီႈတႄႉမၼ်း မိူင်းတႆးၼႆႉမီးလၢႆၶိူဝ်းၵူၼ်းယူႇႁူမ်ႈထင်သဝ်းမႃးလူၺ်ႈၵၼ် ဢမ်ႇတွၼ်ႉမီးၵၢၼ်ၽိတ်းၽႅၵ်ႇ ၸႅၵ်ႇၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈၶိူဝ်းၵူၼ်းသင်မႃးၸဵမ်ပၢၼ်ပူႇမွၼ်ၼၢႆးယႃးတေႃႇမႃးထိုင်ပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၵေႃႈႁဝ်းယင်းယူႇႁူမ်ႈၵၼ် ၸွႆႈထႅမ်ပိုင်ႈဢိင်ၵၼ်မႃးမိူၼ်ပီႈမိူၼ်ၼွင်ႉ လႄႈ မီးၶွင်ႊသီႊၸိုင်ႈတႆး ပဵၼ်ၵႅၼ်ၼမ်း မီးလူင်ပွင်ၸိုင်ႈတႆး ဢၼ်ဢမ်ႇၸႅၵ်ႇယႅၵ်ႈၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်း ၼႂ်းပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၽွင်းမိူင်းၼၼ်ႉ ႁဝ်းလႆႈႁၼ်ၸႅင်ႈလႅင်းၵၼ် မႃးယူႇ။
ယွၼ်ႉၼၼ်ႉၸုမ်းမၢၼ်ႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်း လႆႈၵူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၽွမ်ႉၵၼ်လႄႈၸင်ႇဝၢင်းၽႅၼ်ၵူႈလၢႆး ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်း မိူင်းတႆးတေဢမ်ႇၽွမ်ႉၵၼ် တေဢမ်ႇၶွၼ်ႈတုမ်ၵၼ်မိူၼ်မိူဝ်ႈမိုၼ်ႉသိုၼ်းၵွၼ်ႇပူၼ်ႉမႃးလႄႈ ၸင်ႇယွၵ်ႈမွၼ် သႄႇတမ်ယႃႉၵဝ်းယုင်ႈဢူၼ်မေႃးယူႇၵူႈမိူဝ်ႈၵူႈၶၢဝ်းဢမ်ႇထၢတ်ႇဢမ်ႇဝၢႆး။
မွၼ်းၶိူဝ်း
20231118
(ပွင်ႈၵႂၢမ်းႁူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉ ၼမ်ႉၵႂၢမ်းလႄႈ တၢင်းႁၼ်ထိုင်သုၼ်ႇတူဝ် ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၸဝ်ႈပၢႆၵမ်ၵူၺ်းၶႃႈဢေႃႈ။)
