ဝၼ်းၽႅၼ်ႇလိၼ် လုမ်ႈၾႃ့ (Earth Day) လႄႈလွင်ႈ လူတ်းယွမ်း ၵၢၼ်ၸႂ်ႉ ပလၢတ့်သတိတ့်

ဝၼ်းထီ့ 22 လိူၼ် April ၵူႈပီပီၼႆ့ ပဵၼ်ဝၼ်းၽႅၼ်ႇလိၼ် လုမ်ႈၾႃ့ (Earth Day) ။ ၶေႃႈၶၢၼ်ပၢၵ်ႇ ဝၼ်းလူၵ်ႈလုမ်ႈၾႃ့ ပီၼႆ့တႄ့ပဵၼ် Planet Vs. Plastic မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ၼင်လိၼ်မိူင်း လူၵ်ႈလုမ်ႈၾႃ့ လႄႈ ၸေႈပလၢတ့်သတိတ့် ။ ဝၼ်းလုမ်ႈၾႃႉ လမ်ႇလွင်ႈၸိူင်ႉႁိုဝ်။ ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉႁဵတ်းသင်ဝႆႉယူႇ။

မိူဝ်ႈၽွင်း ႁူင်းၸၢၵ်ႈၵၢၼ်ငၢၼ်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃး ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 150 ပီၼၼ့် ႁဵတ်းႁႂ်ႈ လူၵ်ႈလုမ်ႈၾႃ့ လႆႈႁပ့် ၽွၼ်းတုမ့်ယွၼ်ႈ လၢႆပိူင် ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ မိူဝ်ႈပီ 1970 ၼၼ့် ၵူၼ်းမိူင်း ၼပ့်ႁူဝ်လၢၼ့် ဢွၼ်ၵၼ် ဢွၵ်ႇၼေၵၢင်ၸႂ် တီႈၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်းသေ တုၵ်းယွၼ်း ႁႂ်ႈလူတ်း ယွမ်း ၵၢၼ်ၸႂ့် တိုဝ်း ထူင်ၸေႈ ပလၢတ့် သတိတ့် ။ ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃ့ၵေႃႈ ၸင်ႇမၵ်းမၼ်ႈ ဝၼ်းထီ့ 22 လိူၼ် April ပဵၼ်ဝၼ်း ၽႅၼ်ႇလိၼ်ႇလုမ်ႈၾႃ့ ၼႆသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈ ၵၢၼ်မႅတ်ႇပႅင်းထိင်းသိမ်း လူၵ်ႈလုမ်ႈၾႃ့မႃး ။

ထူင်ၸေႈပလၢတ့်သတိတ့် ဢၼ်လဵၵ့်ၼွႆ့ဢွၼ်ႇၸိူဝ်းၼၼ့် လုၵ့်တီႈၼႂ်းလူမ်း ဢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်း သုတ်ႇ ထူၺ်ႈၸႂ် ၼၼ့်သေ ၶဝ်ႈမႃးထိုင် တီႈၼႂ်းတူဝ်ၶိင်း ၵူၼ်းႁဝ်းၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး လုၵ့်ၼႂ်းၼမ့်ၵိၼ် လႄႈ တၢင်းၵိၼ်ယႅမ့်လၢႆၸိူဝ့်လၢႆပိူင်သေ ၶဝ်ႈမႃး တီႈၼႂ်းတူဝ်ၶိင်း ၵူၼ်းႁဝ်းမိူၼ်ၵၼ် ။ ယုၵ်းယၢၵ်း ထူင်ၸေႈ ပလၢတ့်သတိတ့် ဢၼ်လႆလွင်ႈၶဝ်ႈၵႂႃႇ တီႈၼႂ်းၼမ့်သမုၵ့်တြႃႇၼၼ့် မီးၼပ့်ဢၢၼ်ႇႁူဝ်လၢၼ့်တၢၼ်ႇ ယူႇၵူႈပီပီ။ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၵၢပ်ႈပၢၼ်ယၢမ်းတေႃႈလဵဝ် ယိုင်ႈၶႅၼ်းႁၢင်ႈႁၢႆ့ႁႅင်း ။ တီႈဢၼ်လွတ်ႈႁၢမ်း ဢမ်ႇမီး ထူင်ၸေႈပလၢတ့်သတိတ့် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ့် သမ့်ပေႃးဢမ်ႇၶႂ်ႈမီးသေတီႈယဝ့်။ ထူင်ၸေႈပလၢတ့်သ တိတ့် ဢၼ်ဢဝ်မႃးၸႂ့်တိုဝ်းၶိုၼ်းၼၼ့် ယင်းဢမ်ႇမီး 9 % ၼႂ်းဢၼ်ႁဵတ်းဢွၵ်ႇမႃး ။ ၵမ်ႈၼမ်တႄ့ ၸႂ့်ယဝ့် ၼိုင်ႈပွၵ်ႈသေပႅတ်ႈ ၊ ႁွတ်ႈၵႂႃႇတီႈၼႂ်း ၵွင်ယုၵ်းယၢၵ်းၵူၺ်း ။

ၽူႈၸိူဝ်းဢၼ်လူင့်လႅၼ်ႇ ၶဝ်တႄ့ဢွၼ်ၵၼ် လၢမ်းၶၢတ်ႈဝႆ့ဝႃႈ – ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၶေႃႈတိုၵ်းသူၼ်း ၵၢၼ်လူတ်း ယွမ်းၸႂ့်တိုဝ်း ပလၢတ့်သတိတ့်ၼႆ့ သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇဢဝ်သႂ်ႇၸႂ်သေ ဢွၼ်ၵၼ်ၸုၵ်းတူၺ်းယူႇ လၢႆလၢႆ ၵူၺ်းၸိုင် ဝၢႆးလင်ပီ 2050 ၼႆ့ လွင်ႈႁဵတ်းဢွၵ်ႇ ၸေႈပလၢတ့်သတိတ့် တေတိူဝ်းၼမ်ၶိုၼ်ႈမႃးထႅင်ႈ 3 ပုၼ်ႈ – ဝႃႈၼႆ ။

ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၼႂ်းဝူင်ႈၼႆ့ ၽူႈတၢင်ႇတူဝ်လၢႆလၢႆၸိုင်ႈမိူင်း လႄႈ ၽူႈပၵ်းတႃပႂ့်တူၺ်း လွင်ႈသိင်ႇဝႅတ့်လွမ့်  ဢွၼ်ၵၼ်မႃး ႁူပ့်ထူပ်းဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ် တီႈ Ottawa မိူင်းၶၼေႊတိူဝ်ႊ သေ တေၶတ်းၸႂ် ၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈ ၶေႃႈလႆႈၸႂ်ၵၼ် ဢၼ်ၼိုင်ႈ တွၼ်ႈတႃႇ တေၵိုတ်းယိုတ်း လွင်ႈပလၢတ့်သတိတ့် တိူဝ်းၼမ် ၶိုၼ်း မႃး ၼၼ့် – ဝႃႈၼႆ ။

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ၵၢၼ်ၽဵဝ်ႈမူၺ့် ထူင်ႈၸေႈပလၢတ့်သတိတ့်ၼၼ့်သေ ၼင်ႇႁိုဝ် တေၸၢင်ႈ တမ်းဝၢင်းလႆႈ ပၢၵ်းပိူင်မၢႆမီႈ ဢၼ်ဢမ်ႇႁဵတ်းၸွမ်း ဢမ်ႇလႆႈၼၼ့်ၵေႃႈ ၵေႃႇမတီႇ ၾၢႆႇငူပ့်ငီ့ၵူႈမိူင်းမိူင်း (INC) လႆႈဢွၼ်ႁူဝ် ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃ့ လႄႈ ၸုမ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၵူႈမိူင်းမိူင်းသေ ဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်ဝႆ့ယူႇ – ဝႃႈၼႆ ။ ယွၼ့်ၼၼ်လႄႈ  ၼႂ်းပီ 2025 ဢၼ်တေထိုင်ၼႆ့ မုင်ႈမွင်းဝႆ့ဝႃႈ တေႁဵတ်းဢွၵ်ႇမႃးလႆႈ မူႇပိူင် လွင်ႈၽဵဝ်ႈမူ ၺ့် ထူင်ႈၸေႈပလၢတ့်သတိတ့် ဢၼ်ၵူႈၵေႃ့ တေလႆႈႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်း ၼၼ့်ယူႇ – ဝႃႈၼႆ ။

ဝၼ်းလူၵ်ႈ လုမ်ႈၾႃ့ (Earth Day) လႄႈ ၵၢၼ်ႁၵ်ႉသႃ သိင်ႇဝႅတ့်လွမ့် မိူင်းမၢၼ်ႈ

  ၶေႃႈၶၢၼ်ပၢၵ်ႇ ဝၼ်းၽႅၼ်ႇလိၼ် လုမ်ႈၾႃ့ (Earth Day) ပီ 2019 ၼၼ့်သေ တႃႇတေႁၵ်ႉသႃ ၸိူဝ့်ၽၼ်း တူၼ်ႈမႆ့ တူၼ်ႈတွၵ်ႇ  လႄႈ တူဝ်းသတ်း ၸိူဝ်းဢၼ်ၸမ်တေမူၺ့်ၵႂႃႇၼၼ့်  ပဵၼ်ဢၼ်လမ်ႇ လွင်ႈတႄ့တႄ့။  မိူၼ်ၼႆၼင်ႇၵဝ်ႇ ၽူႈမီးပၺ်ႇၺႃႇ တၢင်းႁူ့ ၾၢႆႇႁၵ်ႉသႃ သိင်ႇဝႅတ့်ၶဝ်ၵေႃႈ လၢတ်ႈပၼ်ၾၢင့်ပႃးထႅင်ႈဝႃႈ ယွၼ့်ပိူဝ်ႈ မိူင်းမၢၼ်ႈ လႆႈႁူပ့်ၽေး ၾိင်ႈၾႃ့ ရႃႇသီႇ ႁၢဝ်ႈႁႅင်းလႄႈ ယၢမ်းတေႃႈလဵဝ် တေလႆႈဢွၼ်ၵၼ် ႁၵ်ႉသႃပႃး ၼမ့် – ဝႃႈၼႆ ။

ၽူႈၼမ်းၼႂ်းၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ၸုမ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈ လုမ်ႈၾႃ့ Antonio Guterres ၵေႃႈ ၾၢၵ်ႇၶေႃႈၵႂၢမ်းထိုင် ၼႂ်း ဝၼ်းလူၵ်ႈ လုမ်ႈၾႃ့ (Earth Day) ဝႆ့ဝႃႈ – ၼင်ႇႁိုဝ် လွင်ႈၾိင်ႈၾႃ့ လႅၵ်ႈလၢႆႈ တေလူတ်းယွမ်း ၵႂႃႇၼၼ့် ဢမ်ႇၵွမ့် ၵႃးဝႃႈၼႂ်း Earth Day ဝၼ်းလဵဝ်ၵူၺ်း ၼႂ်းၵူႈဝၼ်းဝၼ်းၼႆ့ ၸွႆႈလႆႈၾၢႆႇလႂ် ၸိူင့်ႁိုဝ်ၵေႃႈ ႁႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ် ၸွႆႈ ၵၼ်သေႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇ ၊ ယွၼ်းပိူဝ်ႈ လူၵ်ႈလုမ်ႈၾႃ့ မီးဢၼ်လဵဝ်ၵူၺ်းလႄႈ တေလႆႈၸွႆႈၵၼ်သေ ၵႅတ်ႇၶႄ ႁေ့ၵင်ႈၵႂႃႇ – ဝႃႈၼႆ ။

ၼႂ်းဝၼ်း Earth Hour မိူဝ်ႈဝၼ်းထီ့ 30 လိူၼ်မၢတ့်သ် ၼၼ့်ၵေႃႈ လၢတ်ႈတိုၵ်းသူၼ်း လၢတ်ႈဝႆ့ဝႃႈ – တူဝ်ႈလုမ်ႈၾႃ့ ၼႆ့လႆႈထူပ်းၺႃး ပၼ်ႁႃၾိင်ႈၾႃ့ရႃႇသီႇ လႅၵ်ႈလၢႆႈ ၊ ၸိူဝ့်ၽၼ်း သၽႃႇဝ တူဝ်သတ်း လႄႈ တူၼ်ႈမႆ့ မူၺ့်ႁၢႆ ၊ ၼမ့်သမုတ်ႇတြႃႇ ဝူၺ်ႇႁင်ႈ ၊ ၼင်ႇလိၼ်မိူင်းလူ့လႅဝ် လႄႈ ပၼ်ႁႃ ၼမ့်ႁႅင်ႈၸိူဝ်းၼႆ့။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၸိူဝ်းပဵၼ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် လုမ်ႈၾႃ့ၶဝ် တေလႆႈဢွၼ်ၵၼ် ႁႃၶေႃႈတွပ်ႇ တႃႇတေၵႄႈလိၼ်ႈ ဝႆးဝႆး – ဝႃႈၼႆဝႆ့ ။

တေႃႇဢေးဢေးၵျီႇ ဢိၼ်ႇၵျိၼ်ႇၼီႇယႃႇ ၾၢႆႇသၽႃႇဝ သိင်ႇဝႅတ့်လွမ့် မိူင်းမၢၼ်ႈၵေႃႈ လၢတ်ႈပၼ်ၾၢင့် ဝႃႈ – ယၢမ်းတေႃႈလဵဝ် မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆ့ ယူႇဝႆ့ၼႂ်းၸၼ့် သီလႅင် ။ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ တေလႆႈဢွၼ်ၵၼ် ဝႆ့လမ်ႇ လွင်ႈသေ ထိင်းသိမ်း ၼမ့်လိၼ် ႁိၼ်ၽႃ ။တီႈၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆ့ ၼမ့်ဢၼ်လီၵိၼ် လီၸႂ့်တိုဝ်း မီးဢေႇမႃး ယွၼ့်ဢွၼ်ၵၼ် ၶုတ်းဢဝ်ၼမ့်တႂ်ႈလိၼ် ဢွၵ်ႇမႃးၸႂ့်တိုဝ်းၼမ် ။ တီႈၼႂ်းၼမ့် ဢၼ်လီၵိၼ်ၼၼ့်ၵေႃႈ ၼမ့်ၵိူဝ်ၸဵမ်း ၶဝ်ႈမႃးလေႃးၸွမ်း ။ ယွၼ့်ၵၢၼ်ငၢၼ်း ၊ ယွၼ့်ၵူၼ်း လႄႈ ယွၼ့်လွင်ႈတၢင်း လၢႆလၢႆလွင်ႈသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၼမ့်ဢၼ်လီၵိၼ် လီၸႂ့်ယွမ်းလူင်း ။ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ပုၼ်ႈၽွၼ်း မီးတီႈၵူၼ်း ၵူႈၵေႃ့ ႁႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ် မေႃမႅတ်ႇပႅင်း ၸႂ့်တိုဝ်းၼမ့် – ဝႃႈၼႆ ။

ၼႂ်းပိုၼ့်တီႈ ၵုၼ်ၶဵဝ်ဢေးသျႃးၼႆ့ ၸိူဝ့်ၽၼ်း ဢၼ်တေၸမ်မူၺ့်ႁၢႆၵႂႃႇ မီးယူႇ 5000 ပၢႆ ။ ၼႂ်းၼၼ့် တႃႇမွၵ်ႈ 500 ၼႆ့ပဵၼ်ၼႂ်းပိုၼ့်တီႈ ၼမ့်မႄႈၶူင်သေ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းလဵဝ်သမ့်မီး  331 ၼႆ ၸုမ်းၵႅတ်ႇၶႄ ႁေ့ၵင်ႈထိင်းသိမ်း တူဝ်သတ်းလႄႈ ပႃႇထိူၼ်ႇ(IUCN) ဢၼ်ငဝ်ႈလုမ်းၵပ်းတီႈ မိူင်းသုၺ်ႊၸႃႊလႅၼ်ႊ ဢွၵ်ႇၽိုၼ်လိၵ်ႈႁၢႆးငၢၼ်းဝႆ့ၼင်ႇၼႆ။

သင်ဝႃႈ ၼမ့်လိၼ်ႁိၼ်ၽႃ သၽႃႇဝ ၶႅမ့်လီၼႆၸိုင် တူဝ်သတ်းၶဝ်ၵေႃႈ တေသိုပ်ႇယူႇသဝ်းၵႂႃႇလႆႈ ။ တွၼ်ႈတႃႇ ၸိူဝ့်ၽၼ်း တူဝ်သတ်းလႄႈ တူၼ်ႈမႆ့တူၼ်ႈတွၵ်ႇ တေဢမ်ႇမူၺ့်ႁၢႆၵႂႃႇၼၼ့် ၽူႈမီး ပၺ်ႇၺႃႇ လႄႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းၶဝ် တေလႆႈဢွၼ်ႁူဝ်သေ ၸုမ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ၸိူဝ်းၼႆ့ၵေႃႈ တေလႆႈႁူမ်ႈ ၵၼ် ၵႅတ်ႇၶႄထိင်းသိမ်းၵႂႃႇ – ဝႃႈၼႆ ။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆ့ ၸုမ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ဢၼ်ၵႅတ်ႇၶႄႇ ထိင်းသိမ်း သၽႃႇဝ သိင်ႇဝႅတ်ႇလွမ့် ၼႆ့ၵေႃႈ တိုၵ့်ႁႅင်းဢေႇတႄ့တႄ့ ဝႃႈဝႃႈ ။