ၸွင်ႇပႃႈပွင်ႇ ဢွင်ႇသၢၼ်းၸူဝ်းႁူမ်ႈဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ

ၶႂ်ႈဝႃႈပီၵွၼ်းသႅင်ၵေႃႈလီ 75 ပီ မိူင်းၵွၼ်းၶေႃယဝ်ႉ ဝႃႈလွတ်ႈလႅဝ်း သႅဝ်မဵၼ်လိူတ်ႈၶႅဝ်းယင်းပႆႇၸၢင်ႁၢႆ ဢၢႆတူႇမဵၼ် ၼဝ်ႈတိုၵ်ႉလႆႈသုတ်ႇၼူမ်ၶဝ်ႈၶူႈၼင်မႃးယူႇတေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉ။တေၵႂႃႇဝႆႉဝႃႈပဵၼ်ၵမ်ႊၸႃတႃ(ၵၢမ်ႇၸႃႇတႃႇ)ၼႆၵွႆးတႄႉ လႅပ်ႈမိူၼ်ၼၼ်မိူၼ်ၼႆဝႆႉ။ ၵွပ်ႈဝႃႈ ၽူႈၼမ်းတႆးၵမ်ႈၽွင်ႈ ယူႇၾၢႆႇၶႂ်ႈလႆႈၵွၼ်းၶေႃပူၼ်ႉတီႈလႄႈႁိုဝ် ယုမ်ႇယမ် ထၢင်ႇယႂ်ႇ  ဢွင်ႇသၢၼ်း ပူၼ်ႉတီႈလႄႈႁိုဝ် ၸိုင်ၵႂႃႇသူၼ်းတုမ်ဢဝ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးတင်းၼမ် ပႃးၵၼ်ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ဢွင်ႇသၢၼ်း ပဵၼ်ၵူၼ်းလီ ၵူၼ်းၸႂ်သိုဝ်ႈၸႂ်လီ  ပဵၼ်ၵူၼ်းမီးၸႂ်ၽဵင်ႇပဵင်း  မီးမဵတ်ႈတႃထမ်း(မီးတြႃး)။

ဝၢႆးသိုၵ်းလူၵ်ႈ (လုမ်ႈၾႃႉ) ပွၵ်ႈၵမ်း 2 ယဝ်ႉ 1945 ထိုင်မႃး 1946 တႆးၵေႃႈလႆႈတူင်ႉတိုၼ်ႇၵၢၼ်မိူင်း မီးၸႂ်ၶႂ်ႈလႆႈ မိူင်းၵွၼ်းၶေႃ ၶႂ်ႈၶိုင်သၢင်ႈၵမ်ႊၸႃတႃၸိုင်ႈမိူင်းတူဝ်ၵဝ်ႇလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉၸိူဝ်းမီးတၢင်းဝူၼ်ႉမုင်ႈယၢဝ်းႁၼ်ၵႆၶဝ် ၸင်ႇလႆႈဢွၼ်ႁူဝ် ႁွင်ႉႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်ၼိုင်ႈ ဢုပ်ႇဢူဝ်းပိူဝ်ႈတႃႇ မိူဝ်းၼႃႈ။ တင်းၽူႈၼမ်း  ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ် ၵႃႈတီႈဝၢၼ်ႈပၢင်လူင် (မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ) ၼႂ်းမိူင်းလၢႆးၶႃႈ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 20-28 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ် ၼႂ်းပီ 1946 ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ လႆႈႁဵၵ်ႈၸိုဝ်ႈပၢင်ၵုမ်ၵမ်းၼၼ်ႉဝႃႈ “ပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင် ပွၵ်ႈၵမ်း 1” ။

တီႈပၢင်ၵုမ်ၵမ်းႁႅၵ်ႈၼၼ်ႉ ယင်းလႆႈဝွၵ်ႇႁွင်ႉတူဝ်တႅၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈလႄႈၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တၢင်ႇၸိူဝ်ႉတၢင်ႇၶိူဝ်းၶဝ်ႈမႃးလဵပ်ႈႁဵၼ်းပႃးယူႇ။   ၼႂ်းၼၼ်ႉ မၢၼ်ႈတႄႉ ၼင်ႇႁိုဝ်တေသူၼ်းတုမ် လႆႈပႃး မိူင်းတႆးႁႂ်ႈပေႃႈႁူမ်ႈဢဝ်မိူင်းၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းမၢၼ်ႈ ပဵၼ်ၽွင်းၶတ်းၸႂ် တိုတ်ႉၸၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် မိူင်းတႆး တႄႉတႄႉဝႃႈ ဝႃႈ။ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မၢၼ်ႈၶဝ်ၼႆႉ ဢဵၼ်းဢၢၼ်းၶႂ်ႈလႆႈမိူင်းၵွၼ်းၶေႃ ဢၼ်ပႃးတႆး တွၼ်ႈလႅၼ်လိၼ် တႅဝ်းၼႃ (FRONTIER AREAS) ၶေႃၶေႃၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈသင်။ ႁူမ်ႈဝႃႈ မိူင်းမၢၼ်ႈ ထုၵ်ႇဢိင်းၵလဵတ်ႈႁုပ်ႈယိုတ်းပဵၼ် မိူင်းၶီႈၶႃႈၶဝ်ယဝ်ႉၵေႃႈ မိူင်းတႆးသမ်ႉ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ယူႇတႂ်ႈၵုမ်းၵမ်ႁူမ်ႇလူမ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉၵွႆး ။ မိူင်းၸိူဝ်းပဵၼ်တွၼ်ႈ လႅၼ်လိၼ် တႅဝ်းၼႃႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇ မိူင်းတႆးတင်းသဵင်ႈ ပႃးတင်းမိူင်းသၼ်လွႆရၶႅင်ႇ သၼ်လွႆၶျၢင်း သၼ်လွႆၶၢင် သၼ်လွႆၼႃႇၵ ၸႄႈတွၼ်ႈၼမ်ႉၶူင်း ပွတ်းတႂ်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၼႂ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈ  ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မၢၼ်ႈၶဝ် ဢဝ်မုၵ်ႉၸုမ်းပီႇတုယေးပေႃႇ ၶဝ်ႈမႃးသူၼ်းတုမ်ၵွႆးပႆႇပေႃး ယင်းၵပ်းသိုပ်ႇ သူၼ်းတုမ်ဝႆႉပႃး မုၵ်ႉၸုမ်း (ရပလ) လူးၵွၼ်ႇ။ ၼႂ်းသၼ်လွႆၶျၢင်းၵေႃႈ ပွႆႇမုၵ်ႉၸုမ်း (ၽသပလ) ၶဝ်ႈၵႂႃႇသူၼ်းတုမ် သေတင်ႈဝႆႉ မုၵ်ႉၸုမ်း (ၽသပလ) သၼ်လွႆၶျၢင်း ဢၼ်ဢူးဝမ်းတူးမွင်ႇဢွၼ်ႁူဝ်။ တၢင်းၼႂ်းသၼ်လွႆရၶႅင်ႇ သၼ် လွႆၶၢင် ၸႄႈတွၼ်ႈၼမ်ႉၶူင်းပွတ်းတႂ်ႈၼႂ်းမိူင်းယၢင်းလႅင်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ သၢႆၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းမၢၼ်ႈၶဝ်ၶဝ်ႈၸွမ်ႇၸိမ် မီးဝႆႉ ၵႂႃႇၵူႈတီႈ။

ဝၢႆးပၢင်ၵုမ်ပၢင်လူင်ပွၵ်ႈၵမ်း 1 ယဝ်ႉၵႂႃႇ ထိုင်မႃးၼႂ်းလိူၼ်ၻီႊသႅမ်ႊၿိူဝ်ႊ 23 ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈ ဢွင်ႇသၢၼ်း တင်းမေးၼၢင်းမၼ်းၶိုၼ်ႈမႃးမိူင်းတႆးသေမႃးသူၼ်းတုမ်ႁႂ်ႈမိူင်းတႆးႁူမ်ႈတင်းမိူင်းမၢၼ်ႈဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းၵၼ်ထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ။

ဢွင်ႇသၢၼ်းလၢတ်ႈၼႄၽႅၼ်ၵၢၼ်မၼ်း ဢၼ်မၼ်းဢၢၼ်းၵႂႃႇဢုပ်ႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ တီႈလၼ်ႊတၼ်ႊ ၼၼ်ႉလွင်ႈတႃႇႁႂ်ႈမိူင်းတႆးတင်းမိူင်းမၢၼ်ႈဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းၵၼ်လႄႈသူၼ်းတုမ်ႁႂ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၽွမ်ႉလႆႈၸႂ်ၸွမ်းသေလူင်းလၢႆးမိုဝ်းပၼ်။ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၸင်ႇတွပ်ႇပၼ်ဝႃႈ – “မိူဝ်ႈလႂ်လႄႈၸဝ်ႈၾႃႉတင်းသဵင်ႈလႆႈႁူပ်ႉထူပ်းဢုပ်ႇၵၼ် ယဝ်ႉ ၸင်ႇတေၸၢင်းတွပ်ႇပၼ်” ယွၼ်ႉၼႆ ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် ၸင်ႇဝႃႈပႆႇၸၢင်ႈပၼ်ၶေႃႈတႅပ်းတတ်း။

ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ႁဵတ်ႇၽူလ် လွင်ႈတၢင်းဢၼ်ၼိုင်ႈ ၵွပ်ႈသင် မၢၼ်ႈၶႂ်ႈႁႂ်ႈတႆးဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းမၢၼ်ႈယူႇတိၵ်းတိၵ်း ။ မိူဝ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈၶဝ်ဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃႁင်းၵွႆးၵေႃႈလႆႈယူႇလူး ဢမ်ႇပႃးတႆးၵေႃႈ။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈပေႃးတူၺ်းတၢင်းၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် တေလႆႈႁၼ်ဝႃႈ ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးႁဝ်းၶဝ်ၵေႃႈမီးတၢင်းႁူႉႁၼ်ၵႆ မီးတၢင်းလၵ်းလႅမ်သႅမ်းၵႃႈဢမ်ႇၵၢၼ်ႉပိူၼ်ႈ ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ၵေႃႈဢမ်ႇယုမ်ႇမၢၼ်ႈ ဢမ်ႇဝႆႉၸႂ်မၢၼ်ႈ။

ထိုင်မႃး 1947 လိူၼ်ၵျႅၼ်ႊၼိဝ်ႊရီႊ 2  ဝၼ်းၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈဝွၵ်ႇမႃးလႄႈ တူဝ်တႅၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢွင်ႇသၢၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်ၵႂႃႇဢုပ်ႇဢူဝ်းတီႈဝဵင်းလူင်လၼ်ႊတၼ်ႊ။ ဢွင်ႇသၢၼ်းလၢတ်ႈပႃးလွင်ႈဢဝ်တွၼ်ႈလႅၼ်လိၼ် တႅဝ်းၼႃႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ။ ယွၼ်ႉၼႆလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆဢွင်ႇသၢၼ်း ဢႅတ်ႉတလီႊ ဢၼ်ၸုမ်းတူဝ် တႅၼ်းမၢၼ်ႈ တင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈလႆႈၸႂ်ၵၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉပႃးမႃးၼႂ်းတွၼ်ႉ 8 ဝႃႈ –

“ဢဝ်ၶေႃႈလႆႈၸႂ်တီႈၵူၼ်းမိူင်း ၼႂ်းတွၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်တႅဝ်းၼႃႈသေယဝ်ႉ ထုၵ်ႇလႆႈဢဝ်တွၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁူမ်ႈႁွမ်းတင်းမိူင်းမၢၼ်ႈဝႆးဝႆးၼႆၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈတင်း တူဝ်တႅၼ်းမၢၼ်ႈၽွမ်ႉလႆႈၸႂ်ၵၼ်ယူႇ”။ ၼႆ  သေ ပဵၼ်လိၵ်ႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇ ဢွင်ႇသၢၼ်းဢႅတ်ႉတလီႊ ဢၼ်ႁဵတ်း ၵႂႃႇႁင်းၵွႆးၶဝ်။

မိူဝ်ႈၸုမ်းဢွင်ႇသၢၼ်းၶဝ် တင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈဢုပ်ႇၵၼ်ယူႇတီႈလၼ်ႊတၼ်ႊၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆး ၶဝ်ၵေႃႈ ႁွင်ႉႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ၵၼ်သေ ဢွၼ်ၵၼ်တႅပ်းတတ်း တွႆႇသၢႆလူမ်းသူင်ႇၵႂႃႇၸူးလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈဝႃႈ – “ဢွင်ႇသၢၼ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈတူဝ်တႅၼ်းမိူင်းတႆးလႄႈ ပေႃးလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈၶႂ်ႈဢုပ်ႇဢူဝ်းလွင်ႈမိူင်းတႆးၸိုင် ႁႂ်ႈဝွၵ်ႇၸိူၼ်းမႃးတီႈၸဝ်ႈၾႃႉႁဝ်းၵမ်းသိုဝ်ႈ” ဝႃႈၼႆ။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈ မုၵ်ႉၸုမ်း (ရပလ) ၶဝ် ၵေႃႈႁွင်ႉပၢင်ၵုမ်ၵၼ်တီႈ ဝဵင်းတွင်ၵီႈ(တူၼ်ႈတီး) ၵမ်ႉထႅမ်ဢွင်ႇသၢၼ်းၵႂႃႇ မိူဝ်ႈဝၼ်း တီႈ 15/01/1947။ ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်တွႆႇသၢႆလူမ်းၵႂႃႇၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈဢမ်ႇ ဝႆႉၼမ်ႉၼၵ်း။ တွၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်ၵပ်းၵၢႆႇမိူင်းတႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈပႃးၵႂႃႇၼႂ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ ဢွင်ႇသၢၼ်းဢႅတ်ႉတလီႊၵႂႃႇ။

ၵဵဝ်ႇၵပ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆဢွင်ႇသၢၼ်း ဢႅတ်ႉတလီႊၼၼ်ႉ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်လူင်မိူင်းဢိင်းၵလဵတ်ႈၽွင်းယၢမ်းသိုၵ်းပွၵ်ႈၵမ်း 2  မိသ်ႉသတိူဝ်ႊ ဝိၼ်ႊၸတၼ်ႊ ၶျိူဝ်ႊၶျီႊလ် (WINSTON CERCHILL) ထတ်းသၢင်ဝႃႈ –

“ၶေႃႈတူၵ်းလူင်းၽိုၼ်ၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈတွင်ႈထၢမ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးလႄႈၵူၼ်းမိူင်းသၼ်လွႆၶဝ်သေႁဵတ်းမႃး။ မိူင်းတႆး တင်းမိူင်းယၢင်းလႅင် ဢမ်ႇလႆႈပဵၼ်မိူင်းၶီႈၶႃႈၶွင်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ။ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၸွႆႈဢဝ်ႁူမ်ႇလူမ်ႈ တူၺ်းလူပၼ်ၵွႆး ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ  ဢိင်းၵလဵတ်ႈၵေႃႈႁူႉလီယူႇ။ လႆႈဝႃႈၶုၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ဢမ်ႇမီးၵတိသၸ်ႉၸႃ သေလပ်းႁူ လပ်းတႃ ငိူင်ႉဝႄႈၼႃႈတီႈပုၼ်ႈၽွၼ်းၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ ၸိူဝ်းၼႆႉႁၼ်ၸႅင်ႈလႅင်းယူႇ  –  ႁူမ်ႈဝႃႈ ဢွင်ႈသၢၼ်းၵႆႉၵႆႉယၢမ်ႈလၢတ်ႈ  လွင်ႈၽဵင်ႈပဵင်းမိူင်းတႆး မိူင်း မၢၼ်ႈ လွင်ႈၵႂၢမ်းဝၢၼ်ႁူဝၢၼ်ၸႂ်ယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပိူဝ်ႈႁႂ်ႈတႆးလႄႈၵူၼ်းမိူင်းတႄးႁူတ်ႈသၼ်လွႆၶဝ် ယုမ်ႇယမ် ႁၼ်လီ ဝႃႈမီးၸႂ်ၶၢဝ်သႂ်ၽိူၵ်ႇၸိုၼ်ႈ။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈလၢတ်ႈပၢဝ်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇတေႃႇမၢၼ်ႈဝႃႈ –  “ၼင်ႇႁိုဝ် ၶဝ်တေဢမ်ႇ ၶႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ မီးတီႈမၢၼ်ႈႁဝ်းမေႃႁဵတ်းၵွႆးဢိူဝ်း” ၼႆၼႆႉ ၸႅင်ႈလႅင်းလီယူႇယဝ်ႉလူး တီႈပွင်ႇၵႂၢမ်းမၢႆမၼ်းၶႂ်ႈ ဝႃႈသင်။

ၵွပ်ႈသင် – ဢွင်ႇသၢၼ်း ၶႂ်ႈႁႂ်ႈမိူင်းတႆးဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းမၢၼ်ႈယူႇတိၵ်းတိၵ်း

ၵွပ်ႈသင် – လွင်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇဢမ်ႇၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈသႂ်ႇဝႆႉပႃးၼႂ်းၶေႃႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇ “လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆပၢင်လူင်”

ၵွပ်ႈသင်-  လွင်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇဢဝ်ၵႂႃႇသႂ်ႇဝႆႉၼႂ်းပိူင်ပိုင်းၸိုင်ႈမိူင်း

ၵွပ်ႈသင် – ရပလ တိုၵ်းသူၼ်းၵူၼ်းမိူင်းႁဵၵ်ႈႁွင်ႉဢဝ်မိူင်းၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းမၢၼ်ႈ