ပိုၼ်းပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊၵၼ်ႊ  (Republican Party) မိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊ

ပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊၵၼ်ႊ  (Republican Party) ၼႆ့ တေဢွၼ်ၵၼ်ႁူႉၸၵ်းဝႃႈ ပဵၼ်ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢၼ်လဵၵ့်လဵၵ်ႉဢွၼ်ႇ လႄႈ မီးဝႆ့ပၵ်းပိူင်မူႇဝႃႇတၵူၼ်း ဢၼ်ၽဵင်ႈၽဵင်ႈ (သမရိုးကျ) ၼႆယူႇ။

ပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊၵၼ်ႊ  (Republican Party) ၼႆ့တႄႇၶွတ်ႇၽွတ်ႈမႃး တီႈၸႄႈတွၼ်ႈပွတ်းႁွင်ႇ မိူင်း ဢမေႊရိၵၼ်ႊ မိူဝ်ႈပီ 1854 ။ ယွၼ့်ၶႂ်ႈၵေႃႇတင်ႈ ၸုမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်ၵႅၼ်ႇၶႅင် ၊ ဢၼ်တေ သၢၼ်ၶတ်း ၼင်ႇႁိုဝ် ပၵ်းပိူင်ၶႃႈၸႂ်ႉ တေဢမ်ႇယႂ်ႇသုင်ၶိုၼ်ႈမႃး ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈပွတ်းတူၵ်း –  ၼႆယဝ့်။

မိူဝ်ႈပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ ၸွမ်ၸိုင်ႈၵမ်းထူၼ်ႈသွင် ပီ 1860 ၼၼ့် Abraham Lincoln တၢင်တူဝ် ပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉ ပလီႊၵၼ်ႊ  (Republican Party) သေၶဝ်ႈၶေ့ၶဵင်ႇလႄႈ ဢွင်ႇပေ့ပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ ပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈၵႂႃႇ ။  မၼ်းၸၢႆး ႁဵတ်းသၢင်ႈ ၼင်ႇႁိုဝ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ဢမေႊရိၵၼ်ႊ တေဢမ်ႇတႅၵ်ႇလႅဝ် လႄႈ တိုၵ်းတေႃးၽဵဝ်ႈမူၺ့် ပႅတ်ႈပၵ်းပိူင်ၶႃႈၸႂ်ႉၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆ့။

ဝၢႆးလင် ၸႄႈတွၼ်ႈပွတ်းႁွင်ႇ ဢွင်ႇပေ့ပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းၼႂ်းမိူင်းၵႂႃႇၼၼ့် ပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊၵၼ်ႊ (Republican Party) ၵေႃႈ မီးဢမ်းၼၢတ်ႈသုမ်ႇငမ်းမႃးတီႈၼႂ်းၵၢၼ်မိူင်း ႁိုင်ၼၢၼ်းထိုင် 70 ပီ။ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 70 ပီၼႆ့ တိူဝ်းၶႂၢၵ်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈလႆႈ ဢႃႇၼႃႇဢေႃးၸႃႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၽွမ့်ႁူမ်ႈ ။ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊ ၵၼ်ႊ ၶဝ်ၵေႃႈ ၵမ့်ထႅမ်ၶေႃႈမူၼ့်မႄးၼႂ်းပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်းတွၼ်ႈ 15 (ဢၼ်ႁပ့်ႁွင်းပၼ် ႁႂ်ႈပၼ်ၶႂၢင့် ၵူၼ်းၶိူဝ်း ဢႅပ်ႉၾရိၵ ၶဝ် မီးသုၼ်ႇတွတ်ႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်) ၼႆယဝ့် ။

မိူဝ်ႈၽွင်းပၢႆးမၢၵ်ႈမီးလုမ်ႈၾႃႉၵပ့်ၵိၼ်းလူမ့်ၸူမ်ၼၼ့် ပႃႇတီႇ တီႊမူဝ်ႊၶရႅတ့်တိတ့် မပ်ႇမႂ်ဝႃႈ ပဵၼ်ယွၼ့် မူႇဝႃႇတ ပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊၵၼ်ႊ ဢၼ်ဢဝ်ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးပဵၼ်ယႂ်ႇလႄႈ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၸင်ႇလႆႈလူမ့်ၸူမ်ၼႆ  သေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈဢေႃးၸႃႇပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊၵၼ်ႊ တူၵ်းလူင်းၵႂႃႇ။

ဝၢႆးလင်ၼၼ့် ပႃႇတီႇ  တီႊမူဝ်ႊၶရႅတ့်တိတ့် ၶိုၼ်းလႆႈတီႈယူႇမႃး ၼႂ်းၵၢၼ်မိူင်း မိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊ ႁိုင် ၼၢၼ်းထိုင် ၶၢဝ်းတၢင်း 50 ပီ။ ၼႂ်းၵႄႈၼႆ့ ဢၼ်လုၵ့်တီႈပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊၵၼ်ႊသေ လႆႈဢႃႇၼႃႇ ၶိုၼ်ႈမႃးပဵၼ် ၸွမ်ၸိုင်ႈၼၼ့် မီးၵေႃ့လဵဝ်ၵူၺ်း။

တႄႇဢဝ် ၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးလုမ်ႈၾႃ့ၵပ့်ၵိၼ်းလူမ့်ၸူမ်မႃးၼၼ့်  ပႃႇတီႇ  တီႊမူဝ်ႊၶရႅတ့်တိတ့် တိူဝ်းၶႂၢၵ်ႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၽွမ့်ႁူမ်ႈမႃး ။ လွင်ႈၼႆ့ ယူႇတီႈ ပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊၵၼ်ႊသမ့် ၶိုၼ်းဢဝ်လွၵ်းလၢႆးပၢႆးဝူၼ်ႉပၢၼ်ၵွၼ်ႇ (ရှေးရိုးစွဲအယူ) သေတုမ့်တွပ်ႇၶိုၼ်း ။

ယွၼ့်မူႇဝႃႇတ ပႃႇတီႇမီးလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈလႄႈ ၵူၼ်းၸိူဝ်းၵမ့်ထႅမ်ပႃႇတီႇၵေႃႈ မီးလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၸွမ်းသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢႃႇၾရိၵၶဝ် ၵႂႃႇပၼ်ႁႅင်းၵမ့်ထႅမ်ၾၢႆႇ ပႃႇတီႇ တီႊမူဝ်ႊၶရႅတ့်တိတ့်။ ၵူၼ်းၶိူဝ်းသီၽိဝ်ၶၢဝ် ပွတ်းၸၢၼ်းၶဝ်ၵေႃႈ ၵႂႃႇပၼ်ႁႅင်းၵမ့်ထႅမ်ၾၢႆႇ ပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊၵၼ်ႊ။

ၽွင်းပီ 1980 ပၢႆၼၼ့် ၸွမ်ၸိုင်ႈ Ronal Reagan  ဢၼ်ပဵၼ်ၽူႈၶဝ်ႈၸုမ်းၼႂ်းပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊၵၼ်ႊ လႆႈၶႅပ်းၵၢင်ၸႂ်တၢင်းၼမ် ယွၼ့်မူႇဝႃႇတၵၢၼ်မိူင်းမၼ်းၸၢႆး ။

ဝၢႆးလင်ၶၢဝ်းတၢင်း 10 ပီမႃးၼႆ့ ပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊၵၼ်ႊ လႄႈ ပႃႇတီႇ တီႊမူဝ်ႊၶရႅတ့်တိတ့် မီးလွင်ႈၶေ့ၶဵင်ႇ ၵၼ် တႃႇတေလႆႈတီႈယူႇ ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸွမ်ၸိုင်ႈ ။

ထိုင်မႃးပၢၼ် ၸွမ်ၸိုင်ႈ George W. Bush လႄႈ ၸွမ်ၸိုင်ႈ Donald Trump (ပႃႇတီႇ ရီႊပပ်ႉပလီႊၵၼ်ႊ) ယိုင်ႈၶႅၼ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၶၵ့်တွၼ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ လဵၵ့်ဢေႇမၢင်ၵႂႃႇသေ မူႇဝႃႇတပိူင်ၵၢၼ်ၵူၼ်းၸိူဝ်းၼႆ့ၵေႃႈ ႁွတ်ႈၵႂႃႇ ၾၢႆႇပႃႇတီႇၾၢႆႇၶႂႃ တၢင်းၼမ် ။

ဢၢင်ႈဢိင်- VOA