သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်းၼႆႉ တုမ်ႉတိူဝ်ႉၵူၼ်းမိူင်းၵူႈသႅၼ်းပၢၼ်။ မိူၼ်ဢီးဝၢၼ်ႈမိူင်း လူင်းႁူၺ်ႈလူင်းႁဵဝ်။ ပိူင်လူင်ပဵၼ် ၵူၼ်းၼုမ်ႇ ဢၼႃႇၵၢတ်ႈ မိူဝ်းၼႃႈ ၵူၼ်းၼုမ်ႇသႅၼ်းႁုၼ်ႈမႂ်ႇ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵၼ်းလိၵ်ႈလၢႆး ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁႃတၢင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ။ ၸိူဝ်းသၢၼ်ၶတ်းၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းသေ ငိူင်ႉပၢႆႈၶဝ်ႈမိူင်းထႆး ၊ မိူင်းၶႄႇ တႃႇယူႇလွတ်ႈဝႆႉ ၼၼ်ႉၵေႃႈ သုမ်းသုၼ်ႇၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းလိၵ်ႈလၢႆး ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ငဝ်းလၢႆး ဢမ်ႇတဵမ်ထူၼ်ႈလၢႆလွင်ႈလႄႈ မီးလွင်ႈယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
မေႃသွၼ် ၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ၊ မေႃသွၼ်ၼႂ်းၸၼ်ႉၸွမ်၊ ၶႃႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၶုၼ် ၼႂ်းႁွင်ႈၵၢၼ် ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ဢၼ်ၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉလႆႈ ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇ သိုၵ်းၽွင်းငမ်းဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁဵတ်း CDM သၢၼ်ၶတ်းၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်း ဢမ်ႇယွမ်းၵႂႃႇႁၢပ်ႇၵၢၼ်။
ပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းၸိူဝ်းပွင်ပဵၼ်လႆႈတႄႉ မႆႈၸႂ်တႃႇပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလုၵ်ႈလၢင်းလႄႈ ဢဝ်လုၵ်ႈလၢင်း သူင်ႇၵႂႃႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈ တီႈၼွၵ်ႈမိူင်း။ ပေႃႈမႄႈၸိူဝ်းဢမ်ႇပွင်ပဵၼ်လႆႈၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈသူင်ႇ လုၵ်ႈလၢင်း ၵႂႃႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈတီႈလႂ်။ သမ်ႉဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈ လုၵ်ႈလၢင်းႁဵၼ်းလိၵ်ႈလၢႆး တႂ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၸတ်းပွင်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ ၵၢတ်ႈ ၵၢၼ်ႁဵၼ်း၊ သုမ်းသုၼ်ႇလႆႈ – သုမ်းၶၢဝ်းယၢမ်း။
လုၵ်ႈႁဵၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်း – ၸိူဝ်းႁဵတ်း CDM ပၢႆႈသွၼ်ႈမိူင်းထႆး – မိူင်းၶႄႇသေ တၢင်ႇယွၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ် ၼႂ်းၶွမ်ႊမၼီႊ ၼႂ်းႁူင်းၵၢၼ်ႁူင်းငၢၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပေႃးဢမ်ႇမီးဝႂ်ဢွင်ႇလိၵ်ႈလၢႆး ဝႂ်ၸုမ်ႈၶူးၸၼ်ႉ သုင် ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇလႆႈတိုဝ်ႉတၢင်းလႆႈၵၢၼ်လီလႄႈ ပဵၼ်ဝႆႉဢၼ်ၼႃႈလဵၵ်ႉၼႆ ၼုမ်ႇယိင်း ၵူၼ်းမိူင်း ဝဵင်းၽႃၵၢၼ်ႉ ၵေႃႉယၢမ်ႈပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉ ၸွမ် (ပီ 3) ဝဵင်းလိူဝ်ႇ လၢတ်ႈၼႄ လွင်ႈမၼ်းၼၢင်း ဝႆႉၼင်ႇၼႆ –
“ၸၼ်ႉၸွမ်ၵေႃႈ ပႆႇတၼ်းၶိုၼ်ႈႁႂ်ႈယဝ်ႉတူဝ်ႈလႄႈ တူၵ်းမိူင်းပိူၼ်ႈၵေႃႈ ႁႃၵၢၼ်ယၢပ်ႇ။ မိူၼ်ၶႃႈၼႆႉ ၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉၸွမ် ၾၢႆႇ Law (မၢႆမီႈ) ဝႆႉ ပီသၢမ်။ တီတႄႉမၼ်း တေလႆႈၶိုၼ်ႈ 5 ပီ ဢၼ်တၼ်းယဝ်ႉ တူဝ်ႈလႄႈ ဢမ်ႇတၼ်းလႆႈၸုမ်ႈၶူး။ ၵမ်ႈၼမ်သမ်ႉ ၵၢၼ်ဢၼ်ၵူၼ်းၼုမ်ႇႁဝ်းၶႂ်ႈႁဵတ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈ ၶွင်ၶွမ်ႊမၼီႊ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ပေႃးဢမ်ႇမီးဝႂ်ၸုမ်ႈၶူးၼႆ ပိူၼ်ႈဢမ်ႇႁပ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ တေလႆႈမီး တူဝ် ထူပ်း ၼႂ်းၼႃႈၵၢၼ် 3-4 ပီ ၸိူင်ႉၼႆ မၼ်းဢမ်ႇငၢႆႈ တွၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းၼုမ်ႇ ႁဝ်း ၸိူဝ်းလုၵ်ႉမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် မႃး”- ဝႃႈၼႆ။
ၵူၼ်းၼုမ်ႇ သႅၼ်းပၢၼ်ႁဵၼ်းလိၵ်ႈလၢႆးသမ်ႉ လႆႈပၢႆႈသွၼ်ႈယူႇဝႆႉ ၼႂ်းမိူင်းၸိုင်ႈထႆး ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈသိုပ်ႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈလၢႆးယူႇသေတႃႉ – ၵုမ်ႇလႆႈၸိုၼ်ႇယူႇၸိုၼ်ႇၵိၼ် တႃႇယူႇလွတ်ႈၼႂ်းမိူင်းပိူၼ်ႈ၊ ယၢပ်ႇ ၽိုတ်ႇလွင်ႈဝတ်းဝႂ်၊ ယၢပ်ႇလွင်ႈငိုၼ်းတွင်း၊ ပႆႇၸၢင်ႈၵႂႃႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈႁဵၼ်းလၢႆး။ ယၢမ်းလဵဝ် တေပွၵ်ႈ ၶိုၼ်းဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိူင်းၼွၼ်းၵေႃႈ ပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းသိူဝ်တိုၵ်ႉပၼ်းၼၼ်ႈၸွတ်ႇတူဝ်ႈဝႆႉ။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်း ၸဵဝ်းၵတ်းယဵၼ်ၼႃႇယဝ်ႉၼႆ ၼုမ်ႇယိင်းၽႃၵၢၼ်ႉ ၼၼ်ႉ သိုပ်ႇလၢတ်ႈၼႄဝႆႉၼင်ႇၼႆ –
“ပေႃးပဵၼ်လႆႈတႄႉ ၶႂ်ႈပွၵ်ႈယူႇၶိုၼ်းမိူင်းႁဝ်း ၵတ်းၵတ်းယဵၼ်ယဵၼ်ယူႇ။ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈပဵၼ်မိူင်းၾႅတ်ႊၻရႄႊ ၸႅတ်ႈၸၢင်ႇ။ ပေႃးပွၵ်ႈၶိုၼ်း မိူင်းမၢၼ်ႈယၢမ်းလဵဝ် ဢမ်ႇမီးလွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈသေဢမ်ႇၵႃး သုၼ်ႇလႆႈ သုၼ်ႇပဵၼ်သင်ၵေႃႈဢမ်ႇမီး။ ယွၼ်ႉၼၼ် ၵႃႈလႆႈပၼ်ႁႅင်းၸႂ်တူဝ်ၵဝ်ႇသေ ၶတ်းႁႅင်းတႃႇယူႇ တႃႇၵိၼ် ၵႂႃႇၵူႈဝၼ်းဝၼ်းသေဢမ်ႇၵႃး လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ တႃႇတူဝ်ၵဝ်ႇၵေႃႈ လူဝ်ႇလႆႈႁႃယဝ်ႉ”- ဝႃႈၼႆ။
ၵူၼ်းၼုမ်ႇၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၵမ်ႈၼမ် ဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈႁူမ်ႈ ၼႂ်းၸုမ်းသိုၵ်းၵႅတ်ႇၶႄႈၵူၼ်းမိူင်း PDF မၢင်ၸိူဝ်း ၶဝ်ႈၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၽႂ်မၼ်းၶိုၼ်းလႄႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈသိုပ်ႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈလၢႆး။
ၸၼ်ႉၸွမ်/ ႁူင်းႁဵၼ်း ဢၼ်လႆႈပိၵ်ႉဢိုတ်းၵႂႃႇ ယွၼ်ႉတၢင်းပဵၼ်ၶူဝ်ႊဝိတ်ႉလၢမ်းၽႄႈ၊ ယွၼ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းဢႃႇ ၼႃႇ ၸိုင်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ – ထိုင်ၼႂ်းလိူၼ်ၼူဝ်ႊဝႅမ်ႊပိူဝ်ႊ ပီ 2023 သိုၵ်းမၢၼ်ႈ သင်ႇႁႂ်ႈ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၾၢႆႇပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ပိုတ်ႇသွၼ်ၶိုၼ်း ၸၼ်ႉၸွမ် ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် 47 တီႈ ။ ဝႃႈၼၼ်သေတႃႉ ၵူၼ်းၵႂႃႇပၼ်သဵၼ်ႈၸိုဝ်ႈၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းမီးဢေႇတႄႉတႄႉ။
ၼႂ်းပီၵၢၼ်ႁဵၼ်း 2019 – 2020 ၵွၼ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ပႆႇယိုတ်းမိူင်းၼၼ်ႉ လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ် မီးသွင်သႅၼ်ႁူၵ်းမိုၼ်ႇပၢႆ (260,173 ၵေႃႉ) ။ သိုဝ်ႇ RFA ႁၢႆးငၢၼ်းဝႆႉမိူဝ်ႈႁူဝ်လိူၼ်ၵျႅၼ်ႊၼိဝ်ႊရီႊဝႃႈ ပၢၼ် မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇ ယိုတ်းမိူင်းၼႆႉ ႁူဝ် ၼပ်ႉလုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်လူတ်းယွမ်း ထိုင် 9 % ဝႃႈၼႆ။
လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၾၢႆႇတၢင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ NUG ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉဝႃႈ ယွၼ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းဢႃႇၼႃႇ ၸိုင်ႈမိူင်းလႄႈ ၶႃႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၶုၼ် ဢၼ်ႁဵတ်း CDM မီး 6 သႅၼ် ၼႂ်းပတ်းပိုၼ်ႉၸိုင်ႈမိူင်း ဝႃႈၼႆဝႆႉ။
