ၵႅမ်ၸွမ်ၽွင်းလူင်ထႆးလႄႈၽွင်းလူင်ၼွၵ်ႈမိူင်းၶွင်ထႆး ၼၢႆႊပၢၼ်ႊပရီႊယ် ၽႁိတ်ႉထႃႊၼုၵွၼ်ႊ တွပ်ႇၵႂၢမ်းထၢမ် မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 2 လိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊလ် ဝၢႆးပၢင်ၵုမ်ၸုမ်းၽွင်းလူင် ၵဵဝ်ႇလွင်ႈသိုဝ်ႇမၢၼ်ႈဢိရႃႇဝၻီႇ ဢၼ်ႁၢႆး ငၢၼ်းသိူဝ်ႇပူငိူၼ်ႈၶၢဝ်ႇဢွၵ်ႇမႃးဝႃႈ ၼၢင်းသၢဝ်ယိင်ႉလၵ်ႉ ၶျိၼ်ႊၼဝတ်း ၸွမ်ၽွင်းလူင်ၵဝ်ႇမိူင်းထႆး လႆႈႁပ်ႉ တႅင်ႇတင်ႈပဵၼ်ၽူႈတႅၼ်းၶိုၵ်ႉတွၼ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ၶွင်ၽူႈၼမ်းၼႂ်းလူင် ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ (UN) ဝၢႆးသေ မိူင်းမၢၼ်ႈဢမ်ႇလႆႈမီးတၼ်းႁဵင်းၾၢႆႇၼႆႉမႃး တင်ႈတႄႇပီ 2023 ၼၼ်ႉ ၼၢႆႊပၢၼ်ႊပရီႊယ် ၽႁိတ်ႉထႃႊၼုၵွၼ်ႊ ပိုတ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ မိူဝ်ႈႁၼ်ၶၢဝ်ႇၵမ်းႁႅၵ်ႈၵေႃႈ ၶျဵၶ်ႉ(ထတ်း) တူၺ်းလွင်ႈ ၼႆႉ လူၺ်ႈၵၢၼ်ပဵၼ်မႃး ယင်းပႆႇ ႁူပ်ႉႁၼ် ပဵၼ်ၵၢၼ်ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈတႄႉ။
ၼၢႆႊပၢၼ်ႊပရီႊယ် ပတ်းပၢၵ်ႈၶၢဝ်ႇလိုဝ်း“ယိင်ႉလၵ်ႉ ၶျိၼ်းၼဝတ်း” ၼင်ႈၽူႈတႅၼ်းၶိုၵ်ႉတွၼ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈ လုမ်ႈၾႃႉ သၢင်ပၼ်ႁႃမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ လႆႈၸီႉၸမ်ႈဝႃႈ သင်ဝႃႈတႅင်ႇတင်ႈတႄႉၼႆၸိုင် ဢမ်ႇၽိတ်းလၵ်းၵၢၼ် ၸိမ်ၵႅဝ်ယုင်ႈပၢႆးၼႂ်းဢႃႊသျဵၼ်ႊ။
ၽူႈတႅၼ်းၶိုၵ်ႉတွၼ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉၵဵဝ်ႇလွင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ “ၼၢင်းၼူဝ်ႊလိၼ်ႊ ႁေႊယ်သိူဝ်း ၵၢဝ်ႉလူင်း တၼ်းႁဵင်း ဝၢႆးသုတ်းသဵင်ႈဢႃယုၸုပ်ႈၵၢၼ် ဝၼ်းတီႈ 12 လိူၼ်ၵျုၼ်ႊ ၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင်မိူင်းမၢၼ်ႈ တိုၵ်ႉသုၵ်ႉယုင်ႈ ဢူၼ်မေႃး။
ၼၢင်းၼူဝ်ႊလိၼ်ႊ ႁေႊသႃႊ (Noeleen Heyzer) ၽူႈတႅၼ်းၶိုၵ်ႉတွၼ်းၶွင်ၽူႈၼမ်းၼႂ်းလူင်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈ လုမ်ႈၾႃႉ ၵဵဝ်ႇလွင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ လႆႈထွၼ်တူဝ်ဢွၵ်ႇတၼ်းႁဵင်းၵၢၼ်ပဵၼ်ၽူႈတႅၼ်းၶိုၵ်ႉတွၼ်း ၵဵဝ်ႇ လွင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈၶွင်ၽူႈၼမ်းၼႂ်းလူင်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ ဢၼ်ႊတူဝ်ႊၼိဢူဝ်ႊ ၵူႊတႄႊယ်ရဵသ်း ဝၢႆးလႆႈႁပ်ႉ ၼႃႈတီႈပုၼ်ႈၽွၼ်းမႃး 18 လိူၼ်ၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇထတ်းသၢင် ၸီႉၼႄးတင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ႁူမ်ႈတင်း ၽူႈမီးတၢင်းႁၼ်ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၼႂ်းၽွင်းမိူင်းမၢၼ်ႈတူၵ်းယူႇၼႂ်းၵၢၼ်သုၵ်ႉယုင်ႈဢူၼ်မေႃးတၢင်းၵၢၼ်မိူင်း။
ၽူႈတၢင်လၢတ်ႈၶွင် မိတ်ႉသတိူဝ်ႊဢၼ်ႊတူဝ်ႊၼိဢူဝ်ႊ ၵူႊတႄႈယ်ရဵသ်း ၽူႈၼမ်းၼႂ်းလူင်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈ ၾႃႉ ၵၢဝ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ ၼၢင်းၼူဝ်ႊလိၼ်ႊ ႁေႊယ်သိူဝ်ႊ ဢၼ်သဵင်ႈသုတ်းပူၼ်ႉၼႃႈတီႈတၼ်းႁဵင်းၽူႈတႅၼ်း ၶိုၵ်ႉတွၼ်းၶွင်ၽူႈၼမ်းၼႂ်းလူင်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်တေသုတ်းသဵင်ႈ ၼႂ်းဝၼ်း တီႈ 12 လိူၼ်ၵျုၼ်ႊၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလႆႈဝူင်ႇဝွၵ်ႇထိုင်လွင်ႈတၢင်း ၵၢၼ်ထွၼ်တူဝ်ဢွၵ်ႇတၼ်းႁဵင်း။
မိတ်ႉသတိူဝ်ႊဢၼ်ႊတူဝ်ႊၼိဢူဝ်ႊ ၵူႊတႄႈယ်ရဵသ်း ၽူႈၼမ်းၼႂ်းလူင်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ တင်ႈၸႂ်ၼၵ်းၼႃ တွၼ်ႈတႃႇၵၢၼ်ငမ်းယဵၼ်လႄႈၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ႁူမ်ႈတင်းၵၢဝ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ တေမီးၵၢၼ်တႅင်ႇတင်ႈၽူႈတႅꧣ်းၶိုၵ်ႉ တွၼ်းၵေႃႉမႂ်ႉမႃးပုတ်ႈတႅၼ်း။
ၼၢင်းၼူဝ်ႊလိၼ်ႊ ႁေႊယ်သိူဝ်ႊ ပဵၼ်ၼၵ်ႉသင်ၶူမ်ႊဝိထယႃႊ Sociologist သိင်ႊၵပူဝ်ႊရ် လႆႈႁပ်ႉမွပ်ႈမၢႆ လူၺ်ႈၽူႈၼမ်းၼႂ်းလူင်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်ၽူႈတႅၼ်းၶိုၵ်ႉတွၼ်း မိူဝ်ႈပီ 2021 လႄႈႁပ်ႉပုၼ်ႈၽွၼ်း သၢင်ႈလွင်ႈၶိုပ်ႈၼႃႈႁႂ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ပိုတ်ႇၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵိူဝ်းၵုမ်ၵၢၼ်မိူင်း တင်း ၽူႈႁၼ်ပႅၵ်ႇပိူင်ႈ တၢင်းၵၢၼ်မိူင်းလႄႈ မၼ်းၼၢင်းၸင်ႇလႆႈၶဝ်ႈၵႂႃႇယဵမ်ႈၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈမိူဝ်ႈလိူၼ်ဢေႃႊၵသ်ႉသေ ႁူပ်ႉၵၼ်တင်း ၸွမ်သိုၵ်းမိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇ ၽူႈၼမ်းၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ တင်းၸဝ်ႈၼႃႈတီႈသိုၵ်းၸၼ်ႉသုင်လၢႆၵေႃႉၼႂ်းၸုမ်းသိုၵ်း မၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇၸုမ်းၾၢႆႇတေႃႇတၢၼ်ႈသၢၼ်ၶတ်း ႁူမ်ႈတင်းတူင်ႇဝူင်းၾၢႆႇသူၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းၵၢဝ်ႇၼႄး။
ႁူမ်ႈဝႃႈၼၼ်သေတႃႉၵေႃႈ မၼ်းၼၢင်းဢမ်ႇလႆႈႁပ်ႉဢၼုၺၢတ်ႈၶဝ်ႈႁူပ်ႉၼၢင်းဢွင်ႇသၢၼ်း သုၵျီႇ ဢၼ်ထုၵ်ႇ သိုၵ်းမၢၼ်ႈၵုမ်းၶင်ဝႆႉ ဝၢႆးၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈပၢႆးတႂ်ႈၵၢၼ်ၼမ်းၶွင်မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇ ဢွၼ်ႁူဝ်ႁုပ်ႈယုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 1 လိူၼ် ၾႅပ်ႉၿိဝ်ႊရီႊ 2021။ ဝၢႆးၼၼ်ႉၵေႃႈၽူႈၼမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၵၢဝ်ႇၸီႉၼႄး ၼၢင်းၼူဝ်ႊလိၼ်ႊ ႁေႊယ်သိူဝ်ႊ ဝႃႈ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၸီႉၸႅင်ႈယူႇၾၢႆႇလဵဝ်။
ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈမီးၶၢဝ်ႇမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 1 ဢေႊပရိူဝ်ႊလ် ဢၼ်ပဵၼ် “ဝၼ်းဢေႊပရိူဝ်ႊလ်ဝၼ်းၽူႈႁၢႆႉ” April Fool’s Day ၼၼ်ႉၸင်ႇဝူၼ်ႉဝႃႈ တၵ်းတေဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈၸွမ်းၼင်ႇသိုဝ်ႇႁၢႆးငၢၼ်းႁူမ်ႈဝႃႈလွင်ႈၼႆႉ ၼႂ်းၶေႃႈၵႂၢမ်း ၶွင်ၽူႈတၢင်လၢတ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းမၼ်ႈ ဢမ်ႇလႅပ်ႈတေၸႂ်ႈ April Fool’s Day ။ ၵွႆးၵႃႈ တၢင်းလူင်ပွင် ၸိုင်ႈထႆးၵေႃႈယင်းဢမ်ႇလႆႈႁပ်ႉႁၢႆးငၢၼ်းလႄႈ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈတၵ်းတေဢမ်ႇၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈ။
မိူဝ်ႈထၢမ်ဝႃႈ သင်ဝႃႈမီးၵၢၼ်တႅင်ႇတင်ႈ ၼၢင်းသၢဝ်ယိင်ႉလၵ်ႉ ၶျိၼ်းၼဝတ်း တႄႉၸိုင် တၵ်းတေလၢတ်ႈဝႃႈ ၽိတ်းလၵ်းၵၢၼ်။ ၵၢၼ်ၵဵဝ်ႇယုင်ႈၸွမ်းလွင်ႈပၢႆးၼႂ်းၶွင်ဢႃႊသျိၼ်ႊ ႁိုဝ်ၼႆ ၵႅမ်ၸွမ်ၽွင်းလူင်ထႆးလႄႈ ၽွင်းလူင် ၼွၵ်ႈမိူင်းၶွင်ထႆး ၼၢႆႊပၢၼ်ႊပရီႊယ် ၵၢဝ်ႇလၢတ်ႈၼင်ႇၼႆ ဢၼ်ၼႆႉဢမ်ႇပဵၼ်လိူင်ႈလွင်ႈဝႃႈမီးတၢင်းၽိတ်း သင်ဝႃႈပဵၼ်ၵၢၼ်တႅင်ႇတင်ႈတႄႉၵေႃႈ တၢင်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉတၵ်းတေထတ်းထွင်လွင်ႈၵိုင်ႇငၢမ်ႇၵွႆး ၸိူင်ႉ ႁိုဝ်ၵေႃႈလီ သင်ဝႃႈၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉဝႃႈၵိုင်ႇငၢမ်ႇၵေႃႈလႆႈႁပ်ႉတၼ်းႁဵင်းလႆႈ ၵွႆးၵႃႈဢမ်ႇမီးလွင်ႈၵဵဝ်ႇၶွင်ႈ ၵၼ်တင်းထႆးဢီႈသင်ၸိူင်ႉႁိုဝ်။
မွၼ်းၶိူဝ်း
(*** ပွင်ႈၵႂၢမ်းႁူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉ ၼမ်ႉၵႂၢမ်းလႄႈ တၢင်းႁၼ်ထိုင်သုၼ်ႇတူဝ် ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၸဝ်ႈပၢႆၵမ် ၵူၺ်းၶႃႈဢေႃႈ။)
