ဝၢႆးလင်သိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်းမႃးၼႆႉ ၵၢၼ်မိူင်းၵၢၼ်သိုၵ်း ဢမ်ႇၼိမ်သဝ်း ပၢင် တိုၵ်းပဵၼ်ၵႂႃႇၵူႈတီႈ ၵူႈဝၼ်း ဢမ်ႇထၢတ်ႇပတ်းပိုၼ်ႉတူဝ်ႈမိူင်း၊ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၸႂ်ႉမၢၵ်ႇမႅင်း ၾင်လိၼ်လူၺ်ႈ ဢမ်ႇဝူၼ်ႉထိုင်ၵူၼ်းမိူင်းလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်း ဢၼ်ယဵပ်ႇၺႃးမၢၵ်ႇမႅင်း ၾင်လိၼ် ၵေႃႈ ၼမ်မႃးလိူဝ်ၵဝ်ႇၵူႈမိုဝ်ႉၵူႈဝၼ်း။ ဢၼ်ယဵပ်ႇၺႃးမၢၵ်ႇမႅင်း ၾင်လိၼ်သေ ပဵၼ်ၽေးတုမ်ႉ တိူဝ်ႉထိုင်တၢႆၼႆႉ မိူင်းတႆးၼမ်သုတ်းထီႉသွင် ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် UNICEF ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉၼင်ႇၼႆ။
ၼႂ်းပီ 2023 ပူၼ်ႉမႃးၼႆႉ ၵူၼ်းမိူင်းဢၼ်ယဵပ်ႇၺႃးမၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ်သေ မၢတ်ႇၸဵပ်းလူႉတၢႆ ၼမ်လိူဝ် ပီ 2022 ၼႆ ၸုမ်း UNICEF ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉမိူဝ်ႈႁူဝ်လိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊၼႆႉ ၼင်ႇၼႆ။
မိူဝ်ႈပီ 2022 ၼၼ်ႉၵူၼ်းမိူင်းဢၼ်ယဵပ်ႇၺႃးမၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ်သေ မၢတ်ႇၸဵပ်းလႄႈလူႉတၢႆ မီး 390 ၵေႃႉ။ ၼႂ်းပီ 2023 ၼႆႉ မီးထိုင် 1052 ၵေႃႉ။ ၸႅၵ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်းတၢႆ 188 ၵေႃႉလႄႈ မၢတ်ႇၸဵပ်း 864 ၵေႃႉ (ၼႂ်းပတ်းပိုၼ်ႉတူဝ်ႈမိူင်း) ၊ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ပႃးလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ 59 ၵေႃႉ UNICEF ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉ ၼင်ႇၼႆ။
ၼႂ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်တီႈ တိူင်းၸႄႈၵႅင်းၼမ်သုတ်း 35% သေ မိူင်းတႆးတႄႉ ၼမ်သုတ်းထိသွင် မီး 12% ၶွင်ပတ်းပိုၼ်ႉၸိုင်ႈမိူင်း။
ႁၢင်ပီ 2023 ၼၼ်ႉ တီႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်း ပၢင်တိုၵ်းၼႂ်းၵႄႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈလႄႈၸုမ်းသၢၼ်ၶတ်း ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်း ပဵၼ် ႁၢဝ်ႈႁႅင်း။ ၵမ်ႈၼမ်ပဵၼ်တီႈ ဝဵင်းၵေႃလၢင်းလႄႈဝဵင်းသိူဝ်။ တီႈၼၼ်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵႂႃႇၵဵပ်းဢဝ်မၢၵ်ႇၵွင်ႈလူင် RPG ဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉၽွင်းပၢင်တိုၵ်းၼၼ်ႉမႃးလဵၼ်ႈလႄႈ တႅၵ်ႇတိူဝ်ႉသႂ်ႇ တၢႆထင်တီႈ တင်း 3 ၵေႃႉပေႃႈမႄႈလုၵ်ႈ။
လွင်ႈၼႆႉၵူၼ်းမိူင်းၵေႃလၢင်းၵေႃႉၼိုင်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ -ၵေႃႉပဵၼ်မႄႈ ဢႃယုတိုၵ်ႉမီး 36 ပီၵူၺ်း။ လုၵ်ႈမၼ်းသွင်ၵေႃႉသမ်ႉ ၵေႃႉၼိုင်ႈဢႃယု 4 ၶူပ်ႇလႄႈ ထႅင်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ ဢႃယု 16 ၶူပ်ႇဝႃႈၼႆ။
မိူၼ်ၼၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇတီႈဝဵင်းသိူဝ်ၵေႃႈ မိူဝ်ႈၽွင်းလိူၼ်သႅပ်ႊထႅမ်ႊပိူဝ်ႊၼၼ်ႉ လုၵ်ႈဢွၼ်ႈလဵၼ်ႈ မၢၵ်ႇၵွင်ႈဢၼ်ၵိုတ်း ၽွင်းပၢင်တိုၵ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။ တႅၵ်ႇတိူဝ်ႉသႂ်ႇ တၢႆၵေႃႉၼိုင်ႈ မၢတ်ႇၸဵပ်း 6 ၵေႃႉ။
တီႈၸႄႈဝဵင်းၵၢတ်ႇလိုဝ်းလႄႈ ဝဵင်းၵၢၼ်ႉၵေႃး ဢၼ်မီးလႅၼ်ၶႅၼ်ႈတိူင်းၸႄႈၵႅင်းလႄႈ မိူင်းၶျၢင်း ၼၼ်ႉသမ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းယဵပ်ႇၺႃးမၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ်သေ မီးလွင်ႈမၢတ်ႇၸဵပ်းလူႉတၢႆ။
ၸုမ်း Chinland Defense Force Kalay Kabaw Gangaw လၢတ်ႈဝႃႈ ဢၼ်ၸႂ်ႉမၢၵ်ႇမႅင်း ၾင်လိၼ်ၼႆႉ မီးသိုၵ်းမၢၼ်ႈၵူၺ်း။ ၶဝ်ၵႆႉပူၼ်ႉပႅၼ်လႅၼ်ၶႅၼ်ႈပိုၼ်ႉတီႈတပ်ႉၶဝ်သေ ၵႂႃႇႁၢင်ႈ ၵၢင် ထိုင်ပိုၼ်ႉတီႈဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၵႂႃႇမႃး။ပေႃးပဵၼ်မၢၵ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈႁၢင်ႈၵၢင်ၼႆၶဝ်တေဢဝ်ဢႅပ်ႇၵေႃႇႁူမ်ႇသေႁၢင်ႈၵၢင်ဝႆႉ ၸွမ်းလႅၼ်ႁႆႈလႅၼ်သူၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ – ဝႃႈၼႆ။
ၼႂ်းတိူင်းၸႄႈၵႅင်းၼႆႉ ၵူၼ်းမိူင်းၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃးဢၼ်ၵႆႉယဵပ်ႇၺႃးမၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ်သေ တၢႆၼႆႉ ၵူၼ်းသိုၵ်းၸုမ်းပိုတ်းယိုဝ်းၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းၵေႃႈယဵပ်ႇၺႃးသေ မၢတ်ႇၸဵပ်းလူႉတၢႆတင်းၼမ် ဝႃႈၼႆ။
ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၶေႃႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ UNICEF ၼႆႉသေ ၽူႈၶၢၼ်ပၢၵ်ႇၶွင်ႇသီႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၸွမ်ႁၢၼ် ၸေႃႇမိၼ်းထုၼ်းတႄႉ ဢမ်ႇဢွၵ်ႇမႃးလၢတ်ႈသင်ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်။
ၽူႈပၵ်းတႃပႂ်ႉတူၺ်းၵၢၼ်မိူင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်ၽူႈမီးၸၼ်ႉ ၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ တွပ်ႇလၢတ်ႈ ဝႆႉတီႈသိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ RFA ဝႃႈ – ၼႂ်းလွင်ႈၵၢၼ်ၸႂ်ႉမၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ်ၼႆႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈ မီးပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈ။ ၶဝ်ႁၢင်ႈၵၢင် ႁိမ်းၶွပ်ႇလႅၼ်တပ်ႉပၢင်သဝ်းၶဝ်ၵူၺ်း။ ၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ မၢၵ်ႇမႅင်းၼႂ်းၶွ ပ်ႇၶဵတ်ႇ။ ပေႃးပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းမႃးလွင်ႈႁၢင်ႈၵၢင်မၢၵ်ႇမႅင်းၼႆႉမၼ်းတိုၼ်းမီး။ ၵွပ်ႈၼႆဢၼ် ထုၵ်ႇၼႄးၼႆႉပဵၼ် ၸုမ်သိုၵ်း PDF ၵူၺ်း၊ ၶဝ်ၼႆႉဢမ်ႇမီးမၢႆမီႈၶွပ်ႇၶဵတ်ႇ။ ဢမ်ႇမီးပိုၼ်ႉႁူႉလွင်ႈ မၢၵ်ႇမႅင်း။ ၶႂ်ႈႁၢင်ႈၵၢင်တီႈလႂ်ၵေႃႈႁၢင်ႈၵၢင်လူင်ၵႂႃႇ- ဝႃႈၼႆ။
တိူင်းၸႄႈၵႅင်းၼႆႉမီးပီႈၼွင်ႉတႆးလႅင် တႆးၼႂ်း လႄႈတႆးၶမ်းတီႈယူႇၼမ်။ မိူၼ်ၼင်ႇတီႈပဵၼ် ပၢင်တိုၵ်းၵၼ်ႁႅင်း တိူင်းၸႄႈၵႅင်းတွၼ်ၼိူဝ်လႄႈလႅၼ်ၶႅၼ်ႈ မိူင်းၶျၢင်းၸိူဝ်း ၼႆႉပဵၼ်တီႈယူႇ ပီႈၼွင်ႉတႆးလွၼ်ႉလွၼ်ႉ။
မိူၼ်ၼင်ႇၼႂ်းမိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇၵေႃႈ ၼႂ်းႁၢင်ပီ 2023 ၼႆႉ ၸုမ်းသိုၵ်းဢူၺ်းလီ 3 ၸုမ်း ယိုဝ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ႁၢဝ်ႈႁႅင်းၼႂ်း 14 ၸႄႈဝဵင်း။ ဝၢႆးလင်သဵင်ၵွင်ႈယဵၼ်ၵႂႃႇယဝ်ႉ ဢၼ်မၢတ်ႇ ၸဵပ်းလူႉတၢႆယွၼ်ႉမၢၵ်ႇမႅင်းလႄႈမၢၵ်ႇၵွင်ႈၸိုၼ်းယၢမ်း ဢၼ်ဢမ်ႇတႅၵ်ႇသေၵိုတ်းဝႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉသမ်ႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းသူၼ်။
လိူၼ်တီႊသႅမ်ႊပိူဝ်ႊ ၽွင်းႁၢင်ပီ 2023 ၼၼ်ႉ ၵူဝ်ႇၵျေႃႇၼု ၵူၼ်းမိူင်းဝဵင်းၼမ်ႉတူႈ ၵႂႃႇတႅပ်းမႆႉ ႁူဝ်ႉၼွၵ်ႈဝၢၼ်ႈ – ယဵပ်ႇၺႃးမၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ် ထိုင်တီႈလႆႈတႅပ်းပႅတ်ႈၶႃၶွၼ်ၼိုင်ႈ။
မၼ်းၸၢႆးယဵပ်ႇၺႃးမၢၵ်ႇၼႆႉပဵၼ်တီႈ ႁိမ်းတပ်ႉၵွင် ၶလယ 324 ၼမ်ႉတူႈ ။ ပဵၼ်တီႈဢၼ်သိုၵ်းသွင်ၾၢႆႇ ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းၵၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်း ။
ၵူဝ်ႇၵျေႃႇၼု လၢတ်ႈဝႃႈ – ပဵၼ်ႁိမ်းဝၢၼ်ႈၵူၺ်းလႄႈ လီမႆႈၸႂ်ၵူဝ်မီးထႅင်ႈလၢႆလႆၢလုၵ်ႈသေ ၵူဝ်တၢင်ႇၵေႃႉမႃးယဵပ်ႇၺႃးထႅင်ႈ။ လႆႈတႅပ်းပႅတ်ႈၶႃၶွၼ်ၼိုင်ႈၼႆႉ ယဵၼ်းပဵၼ်ၵူၼ်းတုၵ်ႉၶိတ ၵႂႃႇ။ ၶႂ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်သင်ၵေႃႈဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းလႆႈလွတ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းလႅဝ်း။ တုမ်ႉတိူဝ်ႉပႃး ပၢႆးၸႂ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်း – ဝႃႈၼႆ။
ၸုမ်းပၼ်တၢင်းႁူႉၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈမၢၵ်ႇမႅင်းတူၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ – တင်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈလႄႈၸုမ်း သၢၼ်ၶတ်း တင်းသွင်ၸုမ်း ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းၵၼ်တီႈလႂ်ၵေႃႈ ၸႂ်ႉမၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ်တေႃႇၵၼ်ႁၢဝ်ႈႁႅင်း ဢမ်ႇဝူၼ်ႉတႃႇၵူၼ်းမိူင်းသေဢိတ်း။ ၵူၼ်းမိူင်းသမ်ႉ တၢင်းႁူႉလွင်ႈမၢၵ်ႇမႅင်း လဵၵ်ႇဢေႇႁႅင်း ၼႃႇလႄႈ ဢၼ်လႆႈမၢတ်ႇၸဵပ်းလူႉတၢႆယွၼ်ႉမၢၵ်ႇမႅင်း ၼမ်- ဝႃႈၼႆ။
ဝၢႆးလင်ၼႆႉ လွင်ႈပၼ်တၢင်းႁူႉမၢၵ်ႇမႅင်းလႄႈမၢၵ်ႇၵွင်ႈၸိုၼ်းယၢမ်းၵေႃႈ ႁဵတ်းၼိူဝ်ဢွၼ်ႊလၢႆႊ ၵမ်ႈၼမ်လႄႈ ဢမ်ႇတူဝ်ႈထိုင်လႆႈၵူႈဝၢၼ်ႈ ၵူႈယွမ်ႇ။ ဢမ်ႇၶိုဝ်းယမ်ပဵင်းတူဝ်လူင်း ပိုၼ်ႉတီႈ သေပၼ်တၢင်းႁူႉ။ဢမ်ႇဝႃႈလုၵ်ႈဢွၼ်ႇၵူၺ်း မၢင်တီႈၼႆႉ ၵူၼ်းလူင်ယင်း ဢဝ်မႃးလဵၼ်ႈသေ တႅၵ်ႇသႂ်ႇၵေႃႈမီး ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈဢမ်ႇႁူႉၽေးဢၼ်လီၵူဝ်လွင်ႈမၢၵ်ႇၵွင်ႈၸိုၼ်းယၢမ်း- ၸုမ်းပၼ်တၢင်းႁူႉ လွင်ႈမၢၵ်ႇမႅင်းလၢတ်ႈထႅင်ႈၼင်ႇၼႆ။
ဢၼ်တုမ်ႉတိူဝ်ႉယွၼ်ႉၽေးမၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ်ၼႆႉ ၼွၵ်ႈလိူဝ်တိူင်းၸႄႈၵႅင်းလႄႈ မိူင်းတႆး ၼမ်သေပိူၼ်ႈယဝ်ႉ ဢၼ်ပဵၼ်မိူင်းယၢင်းလႅင်၊ ၶျၢင်း၊ ၶၢင်၊ တႃႈၵုင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈမီး ၸုမ်း UNICEF ဢၼ်ၸွႆႈထႅမ်တူၺ်းလူပၼ်လုၵ်ႈ ဢွၼ်ႇၼၼ်ႉ တႅမ်ႈသႂ်ႇဝႆႉပႃးၼႂ်းၶေႃႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ၶဝ်ၼင်ႇၼႆ။
ၼွၵ်ႈလိူဝ်တိူင်းၼေႇပျီႇတေႃႇထၢၼ်တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈပတ်းပိုၼ်ႉၵူႈၸႄႈမိူင်း လႄႈၵူႈတိူင်းၼႆႉ မီးလွင်ႈမၢတ်ႇၸဵပ်းလူႉတၢႆယွၼ်ႉမၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ် လႄႈမၢၵ်ႇမိုဝ်ႈၸိုၼ်း ယၢမ်း ယွၼ်ႉပၢင်တိုၵ်း။မိူင်းမၢၼ်ႈၵေႃႈၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းမိူင်းဢၼ်ထူပ်းၽေး မၢၵ်ႇမႅင်းႁၢႆႉႁႅင်း မိူင်း ၼိုင်ႈၼႂ်း လုမ်ႈၾႃႉယဝ်ႉ ၼႂ်းလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၼၼ်ႉ ၸီႉၸမ်ႈဝႆႉပႃးၼင်ႇၼႆ။
ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇတင်းမူတ်းၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ်ၸႂ်ႉမၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ် လူၺ်ႈဢမ်ႇဝူၼ်ႉ ၼႃႈ ဝူၼ်ႉ လင်။ ၸုမ်းၸႂ်ႉမၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်ဢၼ်ပူၼ်ႉပႅၼ် ပၵ်းပိူင် လွင်ႈဢီး လူၸွႆႈ ထႅမ်ၵူၼ်း တေႃႇၵူၼ်းၵူႈၸိုင်ႈမိူင်း၊ ပဵၼ် ဢၼ်လီသႄႉသွမ်းသၢၼ်ၶတ်းတႄႉတႄႉ – ထတ်းသၢင် ဝႆႉပႃးၼင်ႇၼႆ။
ၵွပ်ႈၼႆလႄႈတင်းတိုၵ်းသူၼ်း ၸီႉၸမ်ႈဝႃႈ ၸုမ်းၵဵဝ်ႇၶွင်ႈပၢင်တိုၵ်းၵူႈမူႇၸုမ်းထုၵ်ႇလီ ၵိုတ်းလွင်ႈ ၸႂ်ႉ မၢၵ်ႇမႅင်းၾင်လိၼ်သေ ထုၵ်ႇလီသႂ်ႇၸႂ်ၸွႆႈၽဵဝ်ႈပၼ်မၢၵ်ႇၵွင်ႈၸိုၼ်းယၢမ်းဢၼ်ၵိုတ်းဝႆႉ ၽွင်းပၢင်တိုၵ်းသေဢမ်ႇတႅၵ်ႇ ဢၼ်ၸၢင်ႈပဵၼ်ၽေးတေႃႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇလႄႈၵူၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉ ဝႆးဝႆး – ဝႃႈၼႆ။
