ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်း တီႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး ဢၼ်ပႆႇၸၢင်ႈပွၵ်ႈႁိူၼ်းသေ တိုၵ်ႉၵိုတ်းဝႆႉၼႂ်းဝဵင်းမီးထႅင်ႈတင်းၼမ် ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇတႃႇၵိၼ်ယမ်ႉလႄႈ ငိုၼ်းတွင်းတႃႇၶၢတ်ႈႁိူၼ်းယေး ။
တႄႇဢဝ်ႁၢင်ပီ 2022 ၼၼ်ႉမႃး တေႃႇထိုင် လိူၼ်ဢေႃႊၵတ်ႊသ် 2023 ၼႆႉ မီးၶၢဝ်းတၢင်း 7-8 လိူၼ်ယဝ်ႉ ၵူၼ်းပၢႆႈၽေး သိုၵ်း တီႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇ ႁူဝ်ၵူၼ်းၼပ်ႉႁူဝ်ႁဵင် ဢမ်ႇလႆႈလွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈ တီႈၸုမ်းၸဝ်ႈတႃႇၼ ၼွၵ်ႈမိူင်း ၼႂ်းမိူင်း ပဵၼ်ဢၼ်ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၵိၼ်းၸႂ်တႃႇယူႇတႃႇၵိၼ်။
ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်း တီႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ -“ ၵၢၼ်ဢမ်ႇပေႃးမီး ၵူၼ်းသမ်ႉၼမ်လိူဝ်ၵၢၼ်လႄႈ ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇတႃႇႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉ။ ဢမ်ႇမီးငိုၼ်း ဢမ်ႇမီးတႃႇၵိၼ်ယမ်ႉ ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ႁဝ်းၶႃႈၵေႃႈ ၵႃႈလႆႈ ၵႂႃႇႁႃၵိၼ် ၸၢင်ႈ ႁဵတ်းသူၼ်ႁဵတ်းႁႆႈ လႆႈၵႃႈႁိုဝ်ဢဝ်ၵႃႈၼၼ်ႉသေ ၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃၵႂႃႇ။ သင်မီးလွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈပၼ်ႁဝ်းၶႃႈဢိတ်းဢွတ်းတႄႉ တေဢမ်ႇၵိၼ်းထၢၼ်ႇၼႆႉ ” – ဝႃႈၼႆ။
ၼႂ်းပီ 2023 ၼႆႉ ၸုမ်းၸွႆႈထႅမ် ၼွၵ်ႈမိူင်းမိူၼ်ၼင်ႇ IRC , DRC လႄႈ WFP မႃးၵဵပ်းသဵၼ်ႈမၢႆၵူၼ်းပၢႆႈ ၽေးသိုၵ်းၵႂႃႇ 2-3 ၵမ်းယဝ်ႉ ။ ဝႃႈ တေမႃးၸွႆႈထႅမ် ၼႆ ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ ပႆႇမႃးၸွႆႈသင်- ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်း ဢွၼ်ၵၼ်မွင်းဝႆႉၼင်ႇၼႆ။
ၸုမ်း IRC ၼႆႉ ၸွႆႈထႅမ် ၵူၼ်းထူပ်းၽေးၵိုင်ႉၵၢင်ႉ ၽေးပၢင်တိုၵ်း ၽေးၼမ်ႉထူမ်ႈလႄႈ ၽေးၾႆးမႆႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ ပေႃးပဵၼ် ၽေး ၶၢဝ်းယၢဝ်းႁိုင်တႄႉ ဢမ်ႇၸွႆႈ။ DRC သမ်ႉ ၵမ်ႉၸွႆႈ ငိုၼ်းတွင်း မိူၼ်ၼင်ႇ 1 ႁိူၼ်းလႂ် 120,000 ပျႃး မိူဝ်ႈပီပူၼ်ႉမႃးၼႆႉ တေပဵၼ်ႁိူၼ်း ယေး တီႈထူပ်းတၢင်း ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇႁႅင်း။ WFP သမ်ႉ ၸွႆႈထႅမ်ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉ- ၽူႈၸွႆႈထႅမ် ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်း တီႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈၼင်ႇၼႆ ။
မၼ်းၼၢင်းလၢတ်ႈထႅင်ႈဝႃႈ – “ၸုမ်းတီႈၵႆႉယၢမ်ႈမႃးၸွႆႈထႅမ် မိူဝ်ႈပွၵ်ႈပူၼ်ႉ ၼၼ်ႉ လၢတ်ႈဝႃႈ တေမႃးၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ၶိုၼ်းၼႆသေ ၶဝ်မႃးလူင်းၵဵပ်းသဵၼ်ႈမၢႆၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၵႂႃႇမွၵ်ႈ 3 ပွၵ်ႈယဝ်ႉ ႁၢၼ်ႉတေႃႇ ထိုင်ယၢမ်းလဵဝ် ၶဝ်ပႆႇမႃးၸွႆႈသင် ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးတႄႉ ဢွၼ်ၵၼ်ငွၵ်ႈၶေႃး မွင်းပႂ်ႉလွင်ႈတၢင်းၸွႆႈထႅမ်တီႈၶဝ်ယူႇ။ ယွၼ်ႉသင် လႄႈ ၶဝ်ဢမ်ႇမႃးၸွႆႈ ဢမ်ႇၼၼ် ၶဝ်ဢမ်ႇလႆႈၶႂၢင်ႉလူင်ၸိုင်ႈႁႃႉၵေႃႈ ဢမ်ႇႁူႉ”- ဝႃႈၼႆ။
ယၢမ်းလဵဝ် တၢင်းၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄးၼႆႉ သဵင်ၵွင်ႈယဵၼ်လူင်းယဝ်ႉသေတႃႉ ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်းတႄႉ ပႆႇႁတ်း ပွၵ်ႈၵၼ် ယွၼ်ႉၵူဝ်ပၢင်တိုၵ်း ၵိူတ်ႇၶိုၼ်ႈထႅင်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။
“လွင်ႈတႃႇတေပွၵ်ႈၶိုၼ်းႁိူၼ်းယေးၼၼ်ႉ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ၶဝ်ၵေႃႈ လၢတ်ႈယူႇ ပွၵ်ႈမႃးလႆႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးပွၵ်ႈ မိူဝ်း ယဝ်ႉ တေယၢပ်ႇၽိုတ်ႇလွင်ႈၵိၼ်ယႅမ်ႉ ဢမ်ႇႁူႉဝႃႈ တေမိူဝ်းႁဵတ်းႁႃၵိၼ်ၵၢၼ်သင်။ ႁိူၼ်းယေးၵေႃႈ လူႉၵွႆ ၼမ် တေမိူဝ်းမႄး ၶိုၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇငၢႆႈ ယွၼ်ႉႁိူၼ်းယေးလူႉၵွႆဝႆႉတင်းၼမ်တင်းလၢႆလႄႈ ၵွပ်ႈၼႆ ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်း ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ် ၵႂၢင်တၢင်းဝႆႉ တေသိုပ်ႇယူႇၵႂႃႇၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးသင်ၵိၼ် တေပွၵ်ႈၶိုၼ်းႁိူၼ်းၵေႃႈ မီးၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇဝႆႉ ဢမ်ႇႁူႉဝႃႈ ပၢင် တိုၵ်းၼႆႉ တေၵိူတ်ႇၶိုၼ်ႈထႅင်ႈမိူဝ်ႈလႂ်”- ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်း ဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး သိုပ်ႇလၢတ်ႈၼႄၼင်ႇၼႆ။
သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းမိူင်း ႁႂ်ႈၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်း တီႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး ႁႂ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ပွၵ်ႈၶိုၼ်းႁိူၼ်းယေးၽႂ်မၼ်း ၸွမ်းပၢင်သဝ်းၵူၼ်းပၢႆႈၽေး တေဢမ်ႇလႆႈမီးၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသေၵေႃႉ ယဝ်ႉၵေႃႈ သုမ်ႉတီႈယူႇၵူၼ်းပၢႆႈၽေးၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈယႃႉပႅတ်ႈမူတ်းမူတ်း ၼႆယဝ်ႉ။
ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ပေႃးလိူၼ်ဢွၵ်ႊထိူဝ်ႊပိူဝ်ႊသဵင်ႈၼႆ လွင်ႈၸွႆႈထႅမ်ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်းၵေႃႈ တေဢမ်ႇပၼ်မီးယဝ်ႉၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈတႃႇၼ တီႈၸမ်တီႈၵႆၵေႃႈ တေဢမ်ႇၸၢင်ႈမႃးၸွႆႈထႅမ် ၼႆယဝ်ႉ။
တႄႇဢဝ်ႁူဝ်ပီ 2021 ၼၼ်ႉမႃး ယွၼ်ႉၸုမ်းဢူၺ်းလီ ပွတ်းႁွင်ႇ သိုၵ်းတဢၢင်း TNLA, သိုၵ်း SSPP တင်း သိုၵ်း RCSS ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းၵၼ်မႃး ႁၢဝ်ႈႁႅင်း တၢင်းၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်း ဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄးၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈပၢႆႈၽေးသိုၵ်း ႁူဝ် ၵူၼ်း 5,376 ၵေႃႉ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ပၢႆႈမႃးသွၼ်ႈဝႆႉ တၢင်းဝဵင်းႁူဝ်ပူင်းၼႆႉ 500 ပၢႆ။
ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈ ဢၼ်လႆႈပၢႆႈၽေးမႃးၼၼ်ႉသမ်ႉ တေပဵၼ်ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈ ၼႂ်းဢိူင်ႇၶိုမ်း၊ ပုင်းလူင်၊ ႁူးသူၼ်၊ ပၢင်ႁူႈ၊ လွႆၵူင် ၸိူဝ်း ၼႆႉ။ မုင်ႉႁေႃႁိူၼ်း တင်းမူတ်း 1,259 လင်၊ ၸၢႆး 2,391 ၵေႃႉလႄႈ ယိင်း 2,985 ၵေႃႉ။ ႁူဝ်ပၢၵ်ႇလႂ် 90 % ပဵၼ်မူႇဝၢၼ်ႈတႆး မူတ်း ယဝ်ႉၵေႃႈ ပႃးပီႈၼွင်ႉၸၢဝ်းတဢၢင်း ဝၢၼ်ႈၼိုင်ႈ ပဵၼ်ဝၢၼ်ႈၵဵင်းလေႃး ၼႆယဝ်ႉ။
တႄႇဢဝ်လိူၼ်မေႊၼၼ်ႉမႃး ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်း တီႈဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄး ဢွၼ်ၵၼ်ပွၵ်ႈ ၶိုၼ်းႁိူၼ်းယေး လင်ႁိူၼ်းတင်းမူတ်း 139 လင်၊ ႁူဝ်ၵူၼ်းၸၢႆး/ ယိင်း ႁူမ်ႈ 400 ၵေႃႉ၊ ဝၢၼ်ႈၵူၼ်း တင်းမူတ်း 10 ဝၢၼ်ႈပၢႆ ၼႆယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းပၢႆႈၽေးသိုၵ်း ဢၼ်လႆႈပွၵ်ႈၶိုၼ်းၼၼ်ႉသမ်ႉ တေပဵၼ်ဝၢၼ်ႈၶိုမ်းၵဝ်ႇ၊ ၶိုမ်းမႂ်ႇ၊ ႁိူၼ်းဝူဝ်း၊ ၼမ်ႉၽဵတ်ႇ၊ ၵဵင်ၵႆႇ၊ ပုင်းလူင်၊ လွႆၵူင်၊ ဝၢၼ်ႈပွၵ်ႈ၊ မွၵ်ႇငႃးၸၢင်ႉ၊ ႁူးသူၼ်၊ ၼႅမ်းသႆးလႄႈ တူၼ်ႈႁိူၵ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ။
