လၵ်းၼမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵဝ်ႇထႆးလႄႈပၼ်ႁႃမိူင်းမၢၼ်ႈ

လၵ်းၼမ်းၵၢၼ်မိူင်းၶွင်ထႆးဝၢႆးထုၵ်ႇသိုၵ်းယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈ 2014 ယဝ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈထႆးမီးၾၢင်ႁၢင်ႈတေႃႇမိူင်း မၢၼ်ႈဢမ်ႇၸႅင်ႈလႅင်း ႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးၶေႃႈၵႂၢမ်းထုၵ်ႇထတ်းသၢင်ၼႂ်းလၢႆၸိုင်ႈမိူင်း ဢၼ်ပဵၼ်မိူင်းထၢင်ႇႁၢင်ႈယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်း ဢမ်ႇဝႃႈၼႂ်းပၢၼ် NLD ၽွင်းမိူင်းယူႇၵေႃႈလီ ဝၢႆးလင်ထုၵ်ႇၸုမ်းသိုၵ်းမိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇ ယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈ 2021 ၵေႃႈ ထႆးယင်းပႆႇမီးပၢႆးဝူၼ်ႉ ထႃႈတၢင်ႈ ဢွၵ်ႇမႃးပဵၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႈဝူင်ႇဝွၵ်ႇၸီႉၸမ်ႈလၵ်းၼမ်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇလွင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ၼႂ်းၸုပ်ႈပၢၼ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈပရႃႊယုထ်ႉလႄႈၸုမ်းယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈ။ ထႆးမီးလွင်ႈမိုတ်ႈၵိုဝ်းၸမ်ၸႂ် လိူဝ်လၢႆၸိုင်ႈ မိူင်းၼႂ်းဢႃႊသျဵၼ်ႊ။ ၽူႈၼမ်းၸၼ်ႉၽွင်းလူင်ၶွင်ထႆး ယၢမ်ႈၶဝ်ႈၵႂႃႇယဵမ်ႈယိုၼ်းမၢၼ်ႈလၢႆပွၵ်ႈၼမ်လိူဝ် ၸိုင်ႈမိူင်း မႁႃဢမ်းၼၢၸ်ႈ ဢၼ်မီးၼမ်ႉတွၼ်းၽွၼ်းလႆႈလိူဝ်လူၼ်ႉပူၼ်ႉၾႃႉၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၶႄႇ သေလူးၵွၼ်ႇ။

ၼႂ်းပီ 2021 သုထိၼ်ႊ ၶလင်ႊသႅင် ပႃႊတီႊ “ပိူဝ်ႈထႆး” ၽူႈတႅၼ်းသၽႃးၵူၼ်းမိူင်း တင်ႈၵႂၢမ်းထၢမ် ၵၢဝ်ႇတၵ်ႉတူင်ႉဝႃႈ ၻွၼ်ႊ ပရမတ်ႊဝိၼႆႊ ၽွင်းလူင်ၼွၵ်ႈမိူင်းၶွင်ထႆး မီးလွင်ႈလွမ်လွမ်ၵႂႃႇယဵမ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈလပ်ႉလပ်ႉလေႃႉလေႃႉ ၼႂ်းၽွင်းၶၢဝ်းၸိုင်းမိူင်း ဢၼ်မီးထႃႇၼ ပဵၼ်ၽူႈၼမ်းဢႃႊပႆႇႁိုင် တင်းဢိၼ်ႊၻူဝ်ႊၼီႊသျိူဝ်ႊလႄႈသိင်ႊၵပူဝ်ႊရ် တႄႉ ဢမ်ႇတၵ်းသဵင် ဢမ်ႇၼႄၾၢင်ႁၢင်ႈသင်တေႃႇမၢၼ်ႈ ၵွပ်ႈၵူဝ်လႆႈပဵၼ်ၶေႃႈသႄႉၼႄးတေႃႇတူင်ႇဝူင်းလူၵ်ႈ (လုမ်ႈၾႃႉ) လႄႈပဵၼ်ၵၢၼ်ႁၵ်ႉသႃ ၵႂၢမ်းႁၢင်ႈလီငၢမ်းၼႃႈတႃၸိုင်ႈမိူင်းၶွင်ၶဝ်။

ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ လၢႆၸိုင်ႈမိူင်းၼႂ်းဢႃႊသျဵၼ်ႊၼႆႉ မၢၼ်ႈတၵ်းမီးလွင်ႈၸမ်ၸႂ်လႄႈမီးလွင်ႈၵိူဝ်းလီဝႆႉဝၢင်းၸႂ်တေႃႇထႆး ၼမ်လိူဝ်ၵူႈၸိုင်ႈမိူင်း ဢိၵ်ႇတင်းပၢႆးတႂ်ႈပိူင် ၶုၼ်ပွင်ၵၢၼ်ၵေႃႈႁၼ်ဝႃႈ ထႆးတၵ်းတေလႆႈပိုင်ႈဢိင် ၶူဝ်းၶွင်ၵုၼ်ႇလိပ်း ထမ်းမၸၢတ်ႈၶွင်မၢၼ်ႈ ႁူမ်ႈတင်းလွင်ႈၵိူဝ်းလီဝူင်ႈၵၢင်သွင်ၸိုင်ႈမိူင်း လႄႈ ၵႂၢမ်းမၼ်ႈၵိုမ်းၶႅင်ၵႅၼ်ႇ ႁႅင်းၾႆးၶွင်ထႆး ႁူမ်ႈတင်းလွင်ႈယၼ်မၼ်ႈယိုၼ်ႈၼိဝ်ၼႅၼ်ႈၵၢၼ်ၵႃႉၸွမ်းလႅၼ်လိၼ်ဢိၵ်ႇပႃးလွင်ႈမၼ်ႈၼိမ်ယဵၼ်ၸွမ်းၶွပ်ႇလႅၼ်လိၼ် ထႆး – မၢၼ်ႈ ဢၼ်ယင်းပဵၼ်ၶေႃႈၶႅင်ၵႅၼ်ႇလွင်ႈမၼ်ႈၼိမ်ယဵၼ်ၶွင်ထႆး။

ၵၢၼ်ႁဵတ်းၵေႃႉၵၼ်တင်းမၢၼ်ႈ ပဵၼ်ၼႅဝ်းတၢင်း “မူဝ်ဢမ်ႇၸမ်ႉၼမ်ႉဢမ်ႇၶုၼ်ႇ” ဢမ်ႇဝႃႈၸၢဝ်းၸၢတ်ႈတင်းလူၵ်ႈ (လုမ်ႈၾႃႉ) ႁိုဝ် ဢႃႊသျဵၼ်ႊ ၶတ်းၸႂ်ၶပ်းၶိုင်ဝၢင်းလၵ်းၼမ်း ဢၼ်တေၼမ်းဢဝ်မၢၼ်ႈ ၶဝ်ႈသူႇၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵိူဝ်း ၵုမ် ႁႃတၢင်းပိူဝ်ႈတႃႇၵၢၼ်ငမ်းယဵၼ်လႄႈသဵၼ်ႈတၢင်းပိူင်ၽွင်းငမ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း (ၻီႊမွၵ်ႉၶရေႊသီႊ) ၵႃႈ ႁိုဝ်ၵေႃႈ ထႆးတိုၼ်းတေဢိုတ်းႁႅတ်ႉၵိတ်ႇၶႂၢင်ယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်း။

မိူဝ်ႈထႆးဢမ်ႇမီးလၵ်းၼမ်းတေႃႇမၢၼ်ႈ ဢၼ်တေႁဵတ်းႁႂ်ႈလူၵ်ႈလႆႈၸိုၼ်ႈၸူမ်း ႁိုဝ် တင်ႈတူဝ်ပဵၼ်ၼိုင်ႈ ၼႂ်း ဢႃႊသျဵၼ်ႊ လႆႈၵိုင်ႇၼမ်ႉၵိုင်ႇၼိူဝ်ႉၸိုင် ၵႂၢမ်းထၢမ်ၵေႃႈ ပေႃးၼၼ်တေႁဵတ်းႁိုဝ်ၼႆ ထႆးထိုင်တေၵူႈၼႃႈၵူႈတႃ ဢူငဝ်း ၼႂ်းၶဵင်ႇႁၢၼ်ႉဝေးထီး ဝူင်ႈၵၢင်ၸိုင်ႈမိူင်ၶိုၼ်ႈမႃးလႆႈ ၼႂ်းထႃႇၼ ဢၼ်ၶုၵ်းၶီးၵူမ်ၵဵဝ်ဢွမ်တွမ်းႁဵတ်းၵေႃႉ ၸွမ်းမၢၼ်ႈမႃး။ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈမၢၼ်ႈၼႆႉ တၵ်းတေလႆႈဝႃႈ မၢၼ်ႈပဵၼ်တူဝ်မၢၵ်ႈ ၵၢၵ်ႇသေႃးလူင် လမ်ႇလွင်ႈတႃႇ တေၵူႈၼႃႈၵူႈတႃ ၾၢင်ႁၢင်ႈဢူငဝ်းၶွင်ထႆး ၼိူဝ်ၶဵင်ႇဝေးထီးလူၵ်ႈၼႆႉၶိုၼ်ႈမႃးလႆႈ။

လိူဝ်သေထႆးတင်းမၢၼ်ႈမီးၼႃႈလိၼ်တိတ်းၵၼ် ယၢဝ်းထိုင် 2400 ၵီးလူဝ်းမီႊတိူဝ်ႊပၢႆယဝ်ႉ ထႆးယင်းပဵၼ် ၸိုင်ႈမိူင်း ဢၼ်ၽွင်းငမ်းလူၺ်ႈၵၢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈ။ မိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈလီ ၽွင်းမီးလွင်ႈသုၵ်ႉယုင်ႈ ဢမ်ႇၼိမ်ယဵၼ်ၼႂ်းမိူင်း မၢၼ်ႈ ၼႂ်းၼႃႈလိၼ်ထႆး ၵေႃႉပဵၼ်လႅင်ႇတီႈမႃးၽူႈပၢႆႈၽေးမိူင်းမၢၼ်ႈပၢႆႈၼီၶဝ်ႈမႃးယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်း။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၶေႃႈမုလ်း ႁွင်ႈၵၢၼ်လူင်ပၢႆးၼႂ်းမိူင်းၶွင်ထႆးၼၼ်ႉ ထႆးလႆႈဝႅင်ႇၵုမ်ႇၽူႈယူၵ်ႉယၢႆႉၶၢႆႉထိၼ်ႇထၢၼ် ဢမ်ႇၼႅၼ်ႈၼႃ (irregular immigrants) ႁိုဝ် ဢၼ်ႁဝ်းႁဵၵ်ႈႁႃႁူမ်ႈၵၼ်ဝႃႈ ၽူႈပၢႆႈၽေး ၸႅၵ်ႈဝႆႉ 6 သႅၼ်း။

ၸိူင်ႉၼင်ႇၽူႈပၢႆးၽေးသိုၵ်းသိူဝ်ၼႂ်းမိူင်း ၽူႈပၢႆႈၽေးၵဵဝ်ႇလွင်ႈသုၵ်ႉယုင်ႈဢူၼ်မေႃးၸၢဝ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ၸၢဝ်းဢုၺ်း ၵူးရ် ၸၢဝ်းရူဝ်ႊႁိၼ်ႊၵျႃး ၸၢဝ်းၵူဝ်ႊလီႊယိူဝ်ႊႁွင်ႇ လႄႈ ၽူႈပၢႆႈၽေးၼႂ်းၶဵတ်ႇပိုၼ်ႉမိူင်း။ ၽွင်းယၢမ်းၼႆႉ မီးပိုၼ်ႉတီႈ လိုဝ်ႈသဝ်းၸူဝ်းၶၢဝ်း ပုၼ်ႈတႃႇၽူႈပၢႆႈၽေးၵၢၼ်သိုၵ်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ 9 တီႈ ၼႂ်း 8 ၸႄႈဝဵင်း 4 ၸႄႈတွၼ်ႈ။

ၾၢႆႇမၢၼ်ႈမီးၵူၼ်းမိူင်းမွၵ်ႈ 77,000 ၵေႃႉလႄႈ ငဝ်းလၢႆးလိုၼ်းသုတ်း ဢၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈၶတ်းၸႂ်တိုၵ်းၽဵဝ်ႈ ၾၢႆႇလုၵ်ႉ ၾိုၼ်ႉႁႂ်ႈယဝ်ႉဝႆးသုတ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ႁိူဝ်းဝိၼ်ပွႆႇမၢၵ်ႇၸွမ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ ဢိၵ်ႇတင်းတီႈပၵ်းထၢၼ်တပ်ႉၾၢႆႇ လုၵ်ႉ ၾိုၼ်ႉလႄႈၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးၵူၼ်းမိူင်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈဢၼ်ယူႇၼႂ်း မိူင်း မၢၼ်ႈ ပၢႆႈၼီတၢႆၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းမိူင်းထႆးၵေႃႈ ထုၵ်ႇလၵ်းၼမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈထႆး ပၢၵ်ႈပႅတ်ႈဢီးဢွၵ်ႇ လိုပ်ႈပွၵ်ႈမိူဝ်းၵႂႃႇ ၶိုၼ်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼမ်တီႈသုတ်းၼၼ်ႉၵွႆး။ ၸိူဝ်းၽူႈပၢႆႈၽေးၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈႁႃတၢင်းပၢႆႈၶဝ်ႈမိူင်းတီႈသၢမ် မၢင်ၸိူဝ်း ၵေႃႈထုၵ်ႇလိုပ်ႈပၢၵ်ႈဢီးဢွၵ်ႇမိူင်းထႆးလႄႈ ၵၢၼ်ထုၵ်ႇဝိပ်ႇႁႅတ်ႉပဵၼ်လွင်ႈၵႂင်ၸႂ်ၼၵ်းၸႂ်လူင်ၵေႃႈ မႃးတူၵ်းယူႇတီႈ ၾၢႆႇထႆး ထုၵ်ႇတူင်ႇဝူင်းတင်းလူၵ်ႈ ၸွင်ႉသၢႆတႃတူၺ်းပဵၼ်ၽူႈႁၢႆႉ။

လူၺ်ႈတီႈပၢင်ၵုမ်ဢႃႊသျဵၼ်ႊမိူဝ်ႈ 2 ပီပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉ လႆႈသၢင်ႈရူၻ်းမႅပ်ႉ Road Map ၶေႃႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇဢႃႊသျဵၼ်ႊ 5 ၶေႃႈၼၼ်ႉ

1. တၵ်းတေလႆႈၵိုတ်းယုတ်းလွင်ႈႁၢႆႉႁႅင်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၵမ်းလဵဝ်လႄႈၵူႈၾၢႆႇတေလႆႈယိုတ်းယင်ႉၸင်ႈၸႂ်တဵမ်တီႈ

2. ၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းဢၼ်သၢင်ႈၵႂၢမ်းလီဝူင်ႈၵၢင်ၵူႈၾၢႆႇဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈတေတႄႇၶိုၼ်ႈ ပိူဝ်ႈႁႃတၢင်းဢွၵ်ႇယၢင်ႇသၼ်တိ (ငမ်းယဵၼ်) ပိူဝ်ႈၽွၼ်းလီၶွင်ၵူၼ်းမိူင်း

3. ၽွင်းတၢင်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းၶွင်ၽူႈၼင်ႈၸိုင်ႈဢႃႊသျဵၼ်ႊ တေပဵၼ်ၽူႈၶပ်းသၢင်ႈႁႂ်ႈၵိူတ်ႇလွင်ႈမိုၼ်ႈငၢႆႈ ပဵၼ်သိုဝ်ႇၵၢင် ၶွင်တႅဝ်းႁူမ်ႈၵၢၼ်ဢုပ်ႇၵိူဝ်းၵုမ် လူၺ်ႈၵၢၼ်ၸွႆႈထႅမ်ၶွင်ၽူႈၼမ်းၼႂ်းဢႃႊသျဵၼ်ႊ

4. ဢႃႊသျဵၼ်တေပၼ်ၵႂၢမ်းၸွႆႈထႅမ်ၾၢႆႇမၼုသ်းယထမ်း ၽၢၼ်ႇတၢင်းသုၼ်ၵပ်းသၢၼ်ၵၢၼ်ဢႃႊသျဵၼ်ႊပိူဝ်ႈၵၢၼ် ၸွႆႈထႅမ်ၾၢႆႇသူၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း တၢင်းၾၢႆႇၸတ်းၵၢၼ်ၽႆးၽိၿတ်း(AHA)

5. ၽွင်းတၢင်လႄႈၽူႈတႅၼ်းၶိုၵ်ႉတွၼ်းတေၵႂႃႇယဵမ်ႈယိုၼ်းမျၢၼ်ႇမႃႇပိူဝ်ႇတႃႇတေႁူပ်ႉထူပ်းတင်းၵူႈၾၢႆႇဢၼ်ၵဵဝ်ႇ ၶွင်ႈ။

တင်း 5 ၶေႃႈၼႆႉ “ဢမ်ႇမီးၵၢၼ်ပွႆႇတူဝ်ၽူႈထုၵ်ႇၶင်ၶွၵ်ႈၵၢၼ်မိူင်း” လႄႈဢမ်ႇၵိူတ်ႇၽူလ်သင်ၵိူတ်ႇၶိုၼ်ႈ။

မွၼ်းၶိူဝ်း

20230609