ၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈ 31 ၵေႃႉ ဢၼ်ပဵၼ်ၸိူဝ်ႉၽၼ်း “ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃၸိုင်ႈတႆး” ႁူဝ်ႁႅၵ်ႈႁူဝ်တီး ၶွင်ၵဝ်ႉငဝ်ႈႁၢၵ်ႈၵၢၼ်သိူဝ်ႇပူသဵၼ်ႈတၢင်း သူႇဢဵၼ်းဢၢၼ်းယိူင်းမၢႆ သိုပ်ႇသၢႆၽၼ်းဢၼ်ယိုတ်ႈယၢဝ်းပဵၼ်ပိုၼ်းမႃး လၢႆးလိုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၼၼ်ႉ လႆႈၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵိၼ်ၼမ်ႉသၸ်ႉၸႃ ပိူဝ်ႈပဵၼ်ၵၢၼ်ၶွတ်ႇမၼ်ႈ ပၼ်ႈ ၵႅၼ်ႇၼႅၼ်ႈၼႃႁွမ်းသၢႆလိူတ်ႈၵူမ်ၵဵဝ်ၵၼ် တီႈႁူၺ်ႈပု ႁိမ်းသူပ်းၼမ်ႉၵျွတ်ႈ ၾၢႆႇဢွၵ်ႇၶူင်း ဢၼ်တေႃႇၼႃႈၵၼ် တင်းတႃႈၽႃလႅင် ၼႂ်းဢိူင်ႇမိူင်းႁၢင် ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းတူၼ် ႁိမ်းၶွပ်ႇလႅၼ်လိၼ် တႆး – ထႆး မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 21 လိူၼ်မေႊ 1958 ၼၼ်ႉသေ ပဵၼ်ၶၢဝ်ႇႁူင်လိုဝ်းၸွတ်ႇတူဝ်ႈၽႄႈၵႂၢင်ႈၵႆႁူႉၸၵ်းၸိုဝ်ႈ “ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ် ၵွၼ်းၶေႃ ၸိုင်ႈတႆး”။
ဝၢႆးသေ ၵၢၼ်ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇပဵၼ်မႃး “ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃၸိုင်ႈတႆး” တီႈႁူၺ်ႈပုယဝ်ႉလၢႆၾၢႆႇၵေႃႈ သိုပ်ႇ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇတိုၵ်းသူၼ်း ႁဵၵ်ႈႁႃၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈၼႂ်းမိူင်းတႆးမႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈ။ “တႃႇတေလႆႈမိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃၶိုၼ်းၼၼ်ႉ လိူဝ်သေဢဝ်လၢႆးယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်သေ ၶိုၼ်းတိုၵ်းဢဝ်ဢမ်ႇမီးလၢႆးသင်ၸိူင်ႉႁိုဝ်” ၵူၼ်းမိူင်းၼႂ်းၸိုင်ႈတႆး ၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၵူႈၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ ၵူႈၾၢႆႇၾၢႆႇၵေႃႈ သၢၼ်ႈတိုၼ်ႇ လုၵ်ႉႁိုၼ်ႇသၢၼ်ၶတ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈႁၢဝ်ႈႁၢဝ်ႈႁႅင်းႁႅင်းလိူဝ်တိူဝ်းမႃး။
ၵၢၼ်ဢဝ်မိူင်းၵွၼ်းၶေႃ ဢၼ်တႄႇမႃးတီႈ ၵွင်ႈၵၢင်ႇ 7 လဝ်း ဢိၵ်ႇတင်း ႁွၵ်ႇလၢပ်ႇမိတ်ႈလႅဝ်းလႄႈၸႂ်ႁၵ်ႉၸၢတ်ႈ ႁွမ်းပႃးလိူတ်ႈၶဵမ်ႉၶူၼ်ႉလူၺ်ႈၵၢၼ်ႁၵ်ႉၸၢတ်ႈၼၼ်ႉ မီးတင်း ၸဝ်ႈၾႃႉၸၢႆးလူင် ၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင်လႄႈ ပေႃႈလဵင်ႉ ၵုင်ႇၼ ပေႃႈလဵင်ႉ ၸိၵ်းတ ၶႃပီႈၼွင်ႉ မီးၼမ်ႉၸႂ်သႂ်ၸိုၼ်ႈၵမ်ႉထႅမ်ငိုၼ်းတွင်းၸွႆႈ ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇပၼ်ၵေႃႉငၢၼ်မိူင်းတႆး 31 ၵေႃႉ ပဵၼ်ၸိူဝ်ႉၾုၵ်ႇၽၼ်းမႃး။
မိူဝ်ႈၵူၼ်းမိူင်းလႆႈႁူႉမီးသိုၵ်းတႆးၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမႃး လၢႆလၢႆၾၢႆႇၵူႈတီႈၵူႈတၢင်းၵေႃႈ မီးၸႂ်ႁူမ်ႈၸူမ်းၸႂ်ယႂ်ႇၸႂ်ၵႂ်ႈမႃး ၽူႈႁၵ်ႉ ၸၢတ်ႈလၢႆၵေႃႉလၢႆၸဝ်ႈလၢႆလၢႆတီႈၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၶဝ်ႈမႃးႁူမ်ႈႁွမ်း မီးၵွင်ႈမီးၵၢင်ႇၵေႃႈ ႁႃဢဝ်မႃးႁွမ်တွမ်ၶွၼ်ႈႁွမ်း တုမ်ၸွမ်း ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ဢၼ်ၸဝ်ႈၼွႆႉဢွၼ်ႁူဝ်ယူႇၶိူဝ်းယႂ်းဢမ်ႇထၢတ်ႇ။ မိူဝ်ႈမီးၵေႃႉသိုၵ်းၵေႃႉႁၢၼ်ၼမ်မၢၵ်ႈ ၶိုၼ်ႈမႃးၵေႃႈ ၸင်ႇလႆႈမႃးပၵ်းငဝ်ႈငုၼ်း တပ်ႉသိုၵ်း “ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃ ၸိုင်ႈတႆး” တီႈလွႆ မၢၵ်ႇဢၢင်ၶၢင် ဢၼ်မီးယူႇၼိူဝ်သဵၼ်ႈၶဵတ်ႇလႅၼ်လိၼ် တႆး – ထႆး။
မိူဝ်ႈတပ်ႉသိုၵ်း ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃ ၸိုင်ႈတႆး ၶဝ်ႈပၵ်းငဝ်ႈငုၼ်းတီႈလွႆမၢၵ်ႇဢၢင်ၶၢင်ယဝ်ႉ ၶၢဝ်ႇငၢဝ်း ၵေႃႈႁူင်လိုဝ်းၸွတ်ႇတူဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းတႆးပတ်းပိုၼ်ႉလႄႈၵူၼ်းမိူင်းၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈၶဝ် ဝူၼ်ႉပၢႆးသွၵ်ႈႁႃႁွမ်တွမ်ၶွၼ်ႈ ၵွင်ႈၵၢင်ႇမၢၵ်ႇမိုဝ်ႈၸိုၼ်းယၢမ်းႁွၵ်ႇလၢပ်ႇမၢၵ်ႈလႅဝ်းၵႃႈၼင်ႇဝၵ်ႉမႃးႁႃလႆႈဢိၵ်ႇတင်းသူၼ်းတုမ်ႁွင်ႉၸူဝ်းဢွၼ်ၵၼ် ၶဝ်ႈထိူၼ်ႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းၸမ်လႂ်တီႈၼၼ်ႉ ၸိူဝ်းလႆႈၶဝ်ႈမႃးၸူးတပ်ႉသိုၵ်း ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ႁဵတ်း ၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃ ၸိုင်ႈတႆးတင်းၼမ်တင်းလၢႆ။
ထိုင်မႃးၼႂ်းပီ 1959 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၿိဝ်ႊရီႊ ၸိူဝ်းပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းတႆး ၼႂ်းၸၼ်ႉၸွမ် လႄႈ ၼႂ်းမုၵ်ႉၸုမ်းသိူဝ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈ (ၸၢႆးၵျေႃႇၸဵင်ႇ) ၸဝ်ႈသိူဝ်ဝၼ်း(ၸၢႆးၵျေႃႇထုၼ်း) ၸဝ်ႈပိုၼ်းတႆး(ၸၢႆးပၼ် ၵၢတ်ႇတဝ်ႇၵဵင်းတုင်) ၸၢႆးထုၼ်းဢေး(မိူင်းၼၢင်း) ၶဝ်ၵေႃႈႁွတ်ႈၽႅဝ်ငဝ်ႈၸိုင်ႈ ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃၸိုင်ႈတႆး တီႈလွႆ မၢၵ်ႇဢၢင်ၶၢင် မႃးၸွႆႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းၶပ်းပွင် ဢွၼ်ၼႃႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းတႆးၸၼ်ႉၸွမ်ၶဝ် တိုၵ်ႉၸွမ်းမႃးပႃႈလင်။
မိူဝ်ႈၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 13 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၿိဝ်ႊရီႊ ပီ 1959 ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃၸိုင်ႈတႆး ပိုတ်ႇပၢင်တိုၵ်း ႁူဝ်ႁႅၵ်ႈႁူဝ်တီး တမ်းၽႅၼ်ၶဝ်ႈတိုၵ်းႁုပ်ႈယိုတ်းဢဝ်တပ်ႉမၢၼ်ႈတီႈပုင်ႇပႃႇၶႅမ် ပဵၼ်ႁူဝ်မၢၼ်လႄႈ ယိင်ႈၶႅၼ်းထႅင်ႈ ႁႅင်းၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈ ဢၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်း ဢိၵ်ႇတင်း ၽူႈတိုၵ်ႉမႃးၸွမ်းလင်ဢၼ်ပႆႇထိုင်တီႈထိုင်တၢင်း လႄႈၽူႈတိုၵ်ႉ တေမႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈ တီႈပဵၼ်ၸႂ်ယႂ်ႇႁႅင်းတိူဝ်းတႄႉတႄႉ။
ထိုင်မႃးၼႂ်း လိူၼ်မၢတ်ၶျ်ႉပီ 1959 ၼၼ်ႉၵွႆးၼင်ႇၵဝ်ႇ ငဝ်ႈငုၼ်းတပ်ႉ ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃ ၸိုင်ႈတႆး လႆႈလုၵ်ႉတီႈလွႆႇမၢၵ်ႇဢၢင်ၶၢင်သေသုတ်ႉၶၢႆႉၶဝ်ႈမႃးတင်ႈတပ်ႉ ငဝ်ႈငုၼ်းတီႈလွႆပၢင်တွင်း ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၾၢင် ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႂ်ႇ ၼႂ်းလႅၼ်လိၼ်ၸိုင်ႈထႆး ဢၼ်ယၢၼ်ၵၼ်တင်းလွႆမၢၵ်ႇဢၢင်ၶၢင် မွၵ်ႈ 1 ၸူဝ်ႈမူင်းၶိုင်ႈ။
ၽွင်းဢၼ်ၶၢႆႉငဝ်ႈငုၼ်းတီႈလွႆမၢၵ်ႇဢၢင်ၶၢင်သေမႃးပၵ်းငဝ်ႈငုၼ်းတီႈလွႆပၢင်တွင်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶၢဝ်းယၢမ်းလဵဝ်ၵၼ် တင်း ပဵၼ်ၵၢၼ်ၸႅၵ်ႇၽႄပၼ်ၼႃႈၵၢၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းလႄႈၸဝ်ႈသိူဝ်ဝၼ်း လႆႈႁပ်ႉပုၼ်ႈၽွၼ်း ဢွၵ်ႇမိူဝ်းၵႂႃႇသူၼ်း တုမ် ၼႃႈလိၼ်ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇ။ ၸဝ်ႈၼွႆႉတင်းၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈသမ်ႉဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်သိုၵ်းႁၢၼ် 80 ပၢႆ ၶဝ်ႈၵႂႃႇတူင်ႉၼိုင်သူၼ်းတုမ်ၼႂ်းၼႃႈလိၼ်ၵဵင်းတုင်။ ဢဝ်ပဵၼ်ငဝ်ႈငုၼ်းၽႄတႃႇၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင် တွၼ်ႈၼႃႈလိၼ် ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈၵဵင်းတုင်။
ဝၢႆးသေတပ်ႉသိုၵ်း ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵွၼ်းၶေႃၸိုင်ႈတႆး ဢၼ်ၸဝ်ႈၼွႆႉလႄႈၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈၶဝ်ႈၵႂႃႇတူင်ႉ ၼိုင်ၼႂ်းၼႃႈလိၼ်ၵဵင်းတုင် မိူဝ်ႈၼႂ်းလိူၼ်မေႊ 1959 ၼၼ်ႉလႆႈၼိုင်ႈဝူင်ႈၵေႃႈ လႆႈၶၢဝ်ႇတီႈၸဝ်ႈၾႃႉ ၸၢႆးလူင် ၸႅင်ႈသူင်ႇမႃးမႃးဝႃႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈတေၽၢၼ်ႇမႃးတၢင်းၵဵင်းတုင်ၼႆလႄႈ ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ၸင်ႇဝၢင်းၽႅၼ်ၵႂႃႇလွမ် ပႂ်ႉယိုဝ်းၼႂ်းဝူင်ႈၵၢင်လွႆသွင်းလႄႈသႅၼ်မွင်းဢၼ်တေမႃးတၢင်းမိူင်းပဵင်းၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ဢမ်ႇတၼ်းတင်ႈ တူဝ်သေဝၢတ်ႇၸဵပ်းလူမ်ႉတၢႆၼမ် တင်းႁုပ်ႈယိုတ်းလႆႈၵွင်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈမႃး 19 လဝ်း ဢိၵ်ႇတင်းၶူဝ်းၸႂ်ႉတိုဝ်း လၢႆယၢင်ႇ။
ဝၢႆးပၢင်တိုၵ်းတီႈဝူင်ႈၵၢင်လွႆသွင်းလႄႈသႅၼ်မွင်းယဝ်ႉ ၸဝ်ႈၼွႆႉတင်းၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈ ဢွၼ်ႁူဝ်တပ်ႉသိုၵ်းၼုမ်ႇ သိုၵ်းႁၢၼ်ၶဝ်ႈၵႂႃႇၶွၼ်ႈႁႅင်းၵၼ်တီႈ တႃႈဢေႃႈ မိူင်းယု ႁူမ်ႈၵၼ်တင်းၵူၼ်းမိူင်း တေၸတ်းႁဵတ်းဝၼ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၸိုင်ႈတႆး ၶွပ်ႈ 1 ပီ။ ၵွႆးၵႃႈၽွင်းတိုၵ်ႉႁၢင်ႈႁႅၼ်းၵၼ်ယူႇၼၼ်ႉ ၾၢႆႇတၢင်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈလႆႈၶၢဝ်ႇလႄႈ ၸင်ႇထုၵ်ႇ သိုၵ်းမၢၼ်ႈဢဝ်ႁိူဝ်းဝိၼ်မႃးပွႆႇမၢၵ်ႇ ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းၵၼ်တင်းႁိုင်။
ဝၢႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ ၽႄပုၼ်ႈၽွၼ်းၵၼ် ၸဝ်ႈၼွႆႉဢွၼ်ဢဝ်ၵေႃႉသိုၵ်းၵေႃႉႁၢၼ်ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်ၵႂႃႇတၢင်းမိူင်းၵႅတ်ႈ သၢႆၼိုင်ႈ ၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈသမ်ႉ ၵႂႃႇတူင်ႉၼိုင်သူၼ်းတုမ်တၢင်းမိူင်းပဵင်း။ သူၼ်းတုမ်ၸၵ်ႉၸုင်ဢဝ်ၸၢႆးပၢၼ်မႂ်ႇ (ပူႇမိူင်းၼမ်ႉၵတ်း) တၢင်းမိူင်းသူႈမႃးႁူမ်ႈ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ ၶိုၼ်းမႃးၸူးၸဝ်ႈၼွႆႉၶဝ်တီႈမိူင်းၵႅတ်ႈ။
ဝၢႆးသေၸဝ်ႈၼွႆႉတင်းၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈၽႄပုၼ်ႉၽၼ်းၵၼ်ၵႂႃႇၵေႃႉတၢင်းတၢင်းၼၼ်ႉ ၽွင်းဢၼ်ၸဝ်ႈၼွႆႉၶဝ်ႁွတ်ႈ ထိုင်မိူင်းၵႅတ်ႈဢမ်ႇတၼ်းသင်ၵေႃႈ ထုၵ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈဢဝ်ႁိူဝ်းဝိၼ်ၸွမ်းမႃးပွႆႇမၢၵ်ႇ ပဵၼ်ပၢင်တိုၵ်းၵၼ်ထႅင်ႈၵမ်း ၼိုင်ႈ။ ၵမ်းၼၼ်ႉႁဵတ်းႁႂ်ႈၵေႃႉသိုၵ်းၵေႃႉႁၢၼ်ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်ၶဝ် ဝၢတ်ႇၸဵပ်း သမ်ႉပဵၼ်ၶႆႈၼၢဝ် ဢမ်ႇယူႇလီၵၼ် ယူတ်းယႃလႄႈၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၶၢတ်ႇၸုတ်ႈလႄႈထူပ်းလွင်ႈယၢပ်ႇၵိၼ်းၸႂ်။ ၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈ ၸင်ႇသိုပ်ႇၶၢဝ်းတၢင်းၵႂႃႇယွၼ်းတၢင်းၸွႆႈထႅမ်တီႈၸဝ်ႈၸၢႆးလူင် (ၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင်)။ ၸၢႆးလူင် (ၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင်) ၵေႃႈလၵ်ႉလၵ်ႉၸွႆႈထႅမ်ငိုၼ်းတွင်းလႄႈ ဝွၵ်ႇတီႈၵဵပ်းသိူင်ႇဢွမ်တွမ်းဝႆႉ ၵွင်ႈၵၢင်ႇမၢၵ်ႇမိုဝ်ႈၸိုၼ်းယၢမ်းတင်းၼမ် တင်းလၢႆ တီႈတၢင်းလင်ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈပုတ်ႉထၽြႃးၸဝ်ႈ တီႈထၢၼ်ႈႁူၺ်ႇလူင်ႇ ႁိမ်းဝၢၼ်ႈၵၢၼ်ထၢႆႈ ၾၢႆႇတူၵ်းဝဵင်း ၵဵင်းတုင်။
မွၼ်းၶိူဝ်း
20230519
