ၵုမ်ႇၶႂ်ႈဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈၵူၺ်း ဢမ်ႇမီးဢူၺ်းလီႁူမ်ႈၽၢၵ်ႈတင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႄႉ ၵၢၼ်တိုၼ်းဢမ်ႇဢွင်ႇ

လူင်ပွင် ၶွတ်ႇလိူတ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း NUG ၼႆႉ ၽွတ်ႈတင်ႈမီးမႃး တဵမ်ထူၼ်ႈၵႂႃႇ 2 ပီ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 16 ပူၼ်ႉမႃးၼႆႉယဝ်ႉ။

ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၸွမ်ၸိုင်ၸူဝ်ႈၶၢဝ်း တူႊဝႃႇလသျီးလႃႉ မွၵ်ႇလၢတ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်းပႃးဝႃႈ တုၵ်းယွၼ်းထိုင် ၵူႈမိူင်းမိူင်း ႁႂ်ႈဢွၼ်ၸွႆႈပၼ်ၶိူင်ႈလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈ ၾၢႆႇၵႅတ်ႇၶႄ ၽေးသၢႆမိၼ် ဢၼ်ၸၵၸ ၸႂ်ႉၶိူင်ႈမိၼ် ပွႆႇမၢၵ်ႇယိုဝ်း ႁၢတ်ႇသႂ်ႇ ၼၼ်ႉ။လွင်ႈပၼ်ပိုၼ်ႉႁူႉၾၢႆႇႁူႉၾၢႆႇၵႅတ်ႇၶႄ ၽေးသၢႆမိၼ်ၼႆၵေႃႈ NUG တေတိူဝ်းလိူဝ်ႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇ ယူႇတီႈၸုမ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းလႄႈ NGO ၶဝ်ၵေႃႈ ႁႂ်ႈႁူမ်ႈမိုဝ်းၸွႆႈလိူဝ်တိူဝ်းပၼ်သေၵမ်းဝႃႈၼႆ။

ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈဝႃႈ ႁႂ်ႈဢွၼ်ၸွႆႈပၼ် ၶိူင်ႈလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈၾၢႆႇၵႅတ်ႇၶႄ ပဵၼ်ၽေးသၢႆမိၼ်ၼၼ်ႉလႂ် ဢၼ်လၢတ်ႈပႃးထႅင်ႈဝႃႈ တေႁၢင်ႈသၢင်ႈပၼ်ၵွင်ႈၵၢင်ႇႁႂ်ႈၸေးမိုဝ်း PDF ႁႂ်ႈၸေးၵူႈၵေႃႉလႂ်ၸိူဝ်းၼႆႉ မီးတီႈမုင်ႈမွင်းမွၵ်ႈၵႃႈႁိုဝ် ၸွင်ႇတေၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈတေႉႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တေမႃးပၢႆးၼႄၵႂႃႇ ႁူဝ်ႁုပ်ႈမၼ်းၶႃႈဢေႃႈ။

ၸွမ်းၼင်ႇ တေႊဝိတ်ႊမတေႊသၼ်ႊ DavidMathieson ၵေႃႉယၢမ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်လူင်တီႈ HRW ၸုမ်းပႂ်ႉတူၺ်း သုၼ်ႇလႆႈသုၼ်ႇပဵၼ်ၵူၼ်း ဢေႊသျႃး ၽွင်ႊတေႊသျိၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉသေ သမ်ႉပဵၼ်ၽူႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၼပ်ႉသၢင်ႈၸွမ်း လိူင်ႈပၼ်ႁႃမိူင်းမၢၼ်ႈမႃး ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်ၼၼ်ႉ ႁၼ်ထိုင်တႄႉၸိုင် ႁၢၼ်ႉတေႃႇ 4 လိူၼ် ၼႂ်းႁူဝ်ပီ 2023 ၼႆႉတႄႉ ပႆႇလႆႈႁၼ်လွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလူင်လၢင် သေၾၢႆႇၾၢႆႇပေႉပုၼ်ႈယဝ်ႉဝႃႈၼႆသေၵေႃႈ ပႆႇၸၢင်ႈဝႃႈ။ဢွင်ႇပွႆးလူပ်းပၢင်ၼၼ်ႉ ၸမ်မႃးယဝ်ႉ မီးယူႇၸူဝ်ႈယိုၼ်းမိုဝ်းၵွႆးဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ဝႃႈဢမ်ႇလႆႈ ဢၼ်လပ်ႉလွင်းတႄႉ ၼႂ်းပီၼႆႉၵူၺ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇၵမ်ႈၽွင်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ ၼႂ်းၸူဝ်ႈၶၢဝ်းဢမ်ႇပေႃးႁိုင်သင်ၼၼ်ႉ တေလႆႈဢွင်ႇပွႆးလူပ်းပၢင်ယူႇဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈဝႃႈၼၼ်။

ပေႃးတူၺ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ပၢင်တိုၵ်းၼႆႉ ႁၢင်ႇၵၼ်ၼႃႇဢႃးလႃး ၾၢႆႇၸၵၸၼႆႉ ၸႂ်ႉၶိူင်ႈလူင်သေ ယူႇၼိူဝ်သၢႆမိၼ်သေ တိုၵ်းတေႃးၸွတ်ႇၸိုင်ႈမိူင်း ဢၼ်ၼႆႉဢမ်ႇၸႂ်ႈဝႃႈ ၾၢႆႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈတေပေႉၵႂႃႇၼင်ႇၵဝ်ႇ။ပၢင်တိုၵ်းၼႆႉ ပိုင်ႈဢိင်ၼိူဝ် ႁႅင်းသၢႆမိၼ် ႁႅင်းၶိူင်ႈလူင်ၵူၺ်းတႄႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၼင်ႇၵဝ်ႇ ပဵၼ်ႁိုဝ်ၵေႃႈ ၾၢႆႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၼႆႉ တေႁဵတ်းႁိုဝ် ယိုတ်ႈငမ်ၶိုၼ်ယိုတ်းၶိုၼ်းၼႆ တေလႆႈၶႆႈၸႂ် ႁႂ်ႈထိုင်ထၢၼ်ႈၸိူင်းတိုၵ်းယူႇယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ တူၺ်းၸွမ်းႁူဝ်ၼမ်ႉဢၼ်ဝႃႈ ၾၢႆႇၸၵၸလူႉတၢႆလၢႆၵေႃႉၼၼ်ႈၼႆၵေႃႈ မၢႆထိုင်ပဵၼ်ဢွင်ႇပွႆး ၵွႆးဝႆႉယူႇ။ဢၼ်ၼႆႉ ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈပွင်ႇ ၸႂ်ပိူင်ႈၼိူဝ်ငဝ်းလၢႆးပဵၼ်တေႉမီးတေႉ။ၵွပ်ႈၼၼ် တေလႆႈတမ်းဝၢင်းၸိူင်းတိုၵ်း ဢၼ်ငၢမ်ႇမႅၼ်ႈၸွမ်းပိုၼ်ႉတီႈဢၼ်လႂ် ဢၼ်ၼၼ်ႉ။ပိူင်လူင်သုတ်း ဢၼ်ၾၢႆႇ NUG ယၢပ်ႇယၢၵ်ႈၼႃႇၼႆႉ ၾၢႆႇတေႃႉသူင်ႇၶိူင်ႈၶူဝ်းၵမ်ႉၵႅမ်လႄႈ ၾၢႆႇႁၢင်ႈသၢင်ႇပၼ်ၵွင်ႈၵၢင်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၶိူင်ႈလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈၼႆႉ တေၸၢင်ႈလႆႈတီႈလႂ် သိုဝ်ႉတီႈလႂ်ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်တူၼ်ငဝ်ႈၵႂၢမ်းထၢမ်ဝႆႉယဝ်ႉ။ NUG ၼႆႉလူဝ်ႇလႆႈမီးသၢႆသဵၼ်ႈတၢင်း တႃႇတေႃႉလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈၵွင်ႇၵၢင်ႇထွၵ်ႇလႆႈယႆၶဝ်ႈယူႇ ပိူင်ၽဵၼ်ႈၼၼ်ႉ ဢေႃႈ။ ယဝ်ႉသမ်ႉတေလႆႈမီးႁႅင်းၵႅတ်ႇၶႄလႆႈ ၽေးၶဵၼ်သၢႆမိၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ဢၼ်လၢတ်ႈမႃးၸိူဝ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈလဵဝ်ၸင်ႇလႆႈ မႃးႁူပ်ႉတေႃႇ သူႇတေႃႇမႂ်ႇမႂ်ႇဢမ်ႇၸႂ်ႈ။ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပီပၢႆၽၢၵ်ႇ သွင်ပီပူၼ်ႉၼၼ်ႉ ပေႃးလႆႈထူပ်းသူႇမႃးယူႇယဝ်ႉ။ၵူၺ်းၵႃႈ ၼႂ်းၸူဝ်ႈဝႃႈမႃးၼႆႉ တႃႇတေၵႄႈလိတ်ႈၶၢမ်ႈပူၼ်ႉလႆႈ တၢင်းယၢပ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ ပႆႇႁၼ်ၵွၼ်ႇ။

ပေႃးၼၼ် ဝၢႆးလင်ၸၵၸပွႆႇမၢၵ်ႇလူင်ပိုတ်းယိုဝ်းတီႈ ဝၢၼ်ႈပၸီႊ ၼၼ်ႉလူး ယူႇတီႈမိူင်းမိူင်းၸွင်ႇတေၸၢင်ႈၸွႆႈမႃး ၶိူင်ႈလၢၵ်ႈၼၢၵ်ႈၾၢႆႇသၢႆမိၼ်ၽွင်ႈၼႄႇပေႃးဝႃႈၼႆၸိုင် ၵဝ်ၶႃႈတႄႉ ဢမ်ႇထၢင်ႇ ။ ပေႃးတေမုင်ႈမွင်းယူႇၸိူင်ႉၼၼ် ၵေႃႈ တေပဵၼ်လွင်ႈၸႂ်လႆၸွမ်း ၶေႃႈၵၢင်ၸႂ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၵွႆး။ဢၼ်ၼႆႉ ၸၢင်ႈမိူၼ်တင်းမိူၼ်ပၼ်တၢင်းမုင်ႈမွင်းၽိတ်း တီႈၵူၼ်းၸိူဝ်းထူပ်းတၢင်ယၢၵ်ႈယူႇၼိူဝ်ၼႃႈလိၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်းဢေႃႈ။

ယူႇတီႈတူင်ႇဝူင်းၵူႈမိူင်းမိူင်းၼႆႉ ၼမ်သုတ်းၵေႃႈ တေၸၢင်ႈပၼ်လႆႈ Early Warning System လွင်ႈလူင်ႈၼႃႈပၼ် ၾၢင်ႉ တႃႇၵႅတ်ႇၶႄၽေးသၢႆမိၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ပေႃးၼႆ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈပၼ်ႁႃမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၵူႈမိူင်းမိူင်းတေဢမ်ႇၸွႆႈ ထႅမ်သင်ယဝ်ႉႁႃႉ ပေႃးဝႃႈၼႆၸိုင် တေၸွႆႈယူႇ ၵူၺ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈလၢႆးသိုၵ်းသိူဝ် ၵွပ်ႈၼၼ် ဢမ်ဝႃႈ NUG ပႃးၸဵမ် EAO တင်းသဵင်ႈၼႆႉ မိူဝ်ႈယၢမ်ႈၵေႃႇသၢင်ႈပိူင်ၵၢၼ်ၾၢႆႇမိူင်းၼွၵ်ႈၶဝ်ၼႆႉ တေလႆႈၽႃႈပွႆႇပႅတ်ႈလွင်ႈမုင်ႈမွင်း တၢင်းၸွႆႈ ၾၢႆႇသိုၵ်းၼၼ်ႉယူႇ။

မိူၼ်ၸိူင်ႉဝႃႈ တပ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ UN ၶဝ်ႈလူင်မႃးသေ တေၸၢင်ႈၵႅတ်ႇၶႄ ႁႄႉၵင်ႈပၼ်လႆႈသေလၢႆးလၢႆးႁိုဝ်  ဢၼ်ဝႃႈ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်လၢႆးဢမ်ႇႁၼ်ပႃ တင်ႈၼမ်ႉထႃႈၵွႆး။မဵဝ်းၼႆႉ တိုၼ်းဝႃႈ တေဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ။

ၸင်ႇၼၼ်ၽိူဝ်ႇတေၶိုၼ်ႈဢုပ်ႇၸွမ်းၼႂ်း လုၵ်းပၢင်ၵုမ်ႁူင်းႁႅမ်းလူင်ၵူႈမိူင်းမိူင်းၼၼ်ႉ တႃႉပၵ်းႁူပၵ်းၸႂ် ၶူၼ်ႉၶႆႈဝႃႈ တေဢဝ်လၢႆးလႂ်ၸွႆႈထႅမ်ထူပ်းမိုဝ်းလႆႈ တႃႇၵူၼ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ ၼႂ်းၼႃႈလိၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်းလႃႈ ၶႂ်ႈဝႃႈၼႆယူႇ။

 NUG ၼႆႉ ၼႂ်းၶဝ်တမ်းဝၢင်းဝႆႉ ၵၢၼ် ၶူပ်ႇပီ 2023 ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၵႃးၵူၺ်းလၢႆးသိုၵ်း ၾၢႆႇၽၼ်ႇတႃႇ ၾၢႆႇၽွင်းတၢင်ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁႅၼ်းဝႆႉ လၢႆၾၢႆႇလၢႆတၢင်းယူႇလႄႈ ဢၼ်ၶဝ်ႁႅင်းယႂ်ႇၼႆႉ တေပဵၼ်ၾၢႆႇလႂ်ပေႃးဝႃႈၼႆၸိုင် ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ဢၼ်ၵဝ်ၶႃႈ ၶႂ်ႈပၼ်တၢင်းၶႆႈၸႂ်တႄႉ Timeframe ဢၼ်ဝႃႈ ၼႂ်းလၢႆပီ ၼႂ်းလၢႆၸူဝ်ႈၶၢဝ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလီႁဵတ်းယဝ်ႉ လီၵိုတ်းပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ၼႂ်းငဝ်းလၢႆးလၢမ်းယၢပ်ႇလူင်ၼႆႉ တေမႃးမၵ်းၶၢဝ်းယၢမ်းမၼ်းယူႇ ဢမ်ႇၸပ်းလၢႆးမၼ်းယဝ်ႉ။

ဢၼ်လၢတ်ႈဝႃႈ ၼႂ်းၶၢဝ်းယၢမ်းၼိုင်ႈပီၼၼ်ႉၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပိူင်ႈတၢင်းၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ၼႄပႃးလွင်ႈဢၼ်ဝႃႈ ၶီႈၶုၺ်ႈၾၢႆႇၸတ်းၵၢၼ်လႄႈ ၶီႈၶုၺ်ႈၾၢႆႇဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉၵွၼ်ႇယဝ်ႉ။ NUG ၼႆႉဢၼ်မၼ်းထုၵ်ႇလီႁဵတ်းသေပိူၼ်ႈတႄႉ လူဝ်ႇလႆႈၵေႃႇတင်ႈ လွင်ႈႁူမ်ႈႁွမ်းဢွၼ်ႁူဝ် ၸွမ်းၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

NUG လီလႆႈမၢႆထိုင်ၶိုၼ်းတူဝ်ၵဝ်ႇဝႃႈ ၶဝ်ၵေႃႈပဵၼ်ၸုမ်း ဢွၼ်ႁဵတ်းဢၼ်ၼိုင်ႈ ၼႂ်းႁူမ်ႈတိုၵ်းတေႃးတေႃႇ  ၸၵၸ ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ၵုမ်ႇၶႂ်ႈႁဵတ်း Premier ၸုမ်းၸိၵ်းၸွမ် ယူႇသုင်လိူဝ်ပိူၼ်ႈတင်းလၢႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမႅၼ်ႈ။တေလႆႈၽွတ်ႈပဵၼ်ၸုမ်းဢူၺ်းလီ ႁူဝ်မႃႇပဵင်းၵၼ်ၼၼ်ႉဢေႃႈ ၼႆႉပဵၼ်ၶေႃႈထိၼိုင်ႈ။

ၶေႃႈထိသွင်သမ်ႉ ၸီႉမိုဝ်းၼႄဝႃႈ ပိုတ်ႇလုမ်းလႆႈတီႈ ဝေႃႊသျိၼ်ႊတၢၼ်ႊဝႃႇ တီႈမိူင်းတူၵ်းၶဝ်ဝႃႇၸိူဝ်းၼႆႉသေ တေလႆႈဝႃႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႂ်ႇသုင်မႃးဢိူဝ်ႈၼႆ ဢမ်ႇလႆႈဝႃႈ ၸိူဝ်းၸွႆႈၸွႆႈလႆႈယူႇသေတႃႉ ပေႃးၼပ်ႉဝႃႈ ၼိုင်ႈမိူင်းၼွၼ်းလႂ် တႄႇလႆႈၵႃႈႁိုဝ်ၼႆမႃးတႄႉ တိုၵ်ႉဢေႇတေႉတေႉဝႃႈ ၼႆၼၼ်ယဝ်ႉ။

ထႅင်ႈၶေႃႈၼိုင်ႈတႄႉ ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ ဢိၵ်ႈပႃးမိူင်းဝၼ်းတူၵ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ဝၵ်ႉငမ်ဝႆႉမူႇပိူင်ဢၼ်ဝႃႈ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈပၼ်ႁႃမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ဢႃႊသီႊယၼ်ႊ လီလႆႈဢွၼ်ႁူဝ်ၼႆယူႇမႅၵ်းမႅၵ်း။ၵွပ်ႈၼႆ NUG ၼႆႉ ဢမ်ႇဝႃႈ ထႆး ဢမ်ႇဝႃႈ ၶႄႇ တေလႆႈပၵ်းၸႂ် ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇသိုဝ်ႇသၢၼ် ႁႂ်ႈတင်းလၢႆႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ NUG ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶိူင်ႈမိုဝ်းၸုမ်းဝၼ်းတူၵ်း တိုၼ်းပဵၼ်လုၵ်ႈၸုမ်းၶွင်မိူင်းဢေႊသျႃႊၶွင်မိူင်းဢႃႊသီႊယၼ်ႊၸိူင်ႉၼင်ႇပိူၼ်ႈယူႇ ဢၼ်ၼႆႉၸင်ႇတေၶိုပ်ႈၼႃႈ ဢွင်ႇမၢၼ်လႆႈယဝ်ႉၼႆ တေႊဝိတ်ႊမတီႊသၼ်ႊ David Mathiesonထတ်းသၢင်ႈပၼ် တၢင်းၶႆႈၸႂ်ဝႆႉယူႇဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ယွၼ်းပၢႆးၼႄမွၵ်ႈၼႆႉသေ ၶွတ်ႇယွတ်ႈပၢႆၵႂၢမ်းတီႈၼႆၵွၼ်ႇၶႃႈ။