မႃးႁူႉၸၵ်းပီမႂ်ႇသွၼ်းၼမ်ႉၵၼ်

ၼိုင်ႈပီတီႈဢေႇသုတ်း တေလႆႈထူပ်းပီမႂ်ႇတႆး၊ ယဝ်ႉပီမႂ်ႇလုမ်ႈၾႃႉ၊ ပီမႂ်ႇၶႄႇလႄႈပီမႂ်ႇသွၼ်းၼမ်ႉ ပၼ်ႇပဵၼ်သင်ၶရယူႇၸိူင်ႉၼႆ ဢမ်ႇယဝ်ႉဢမ်ႇတူဝ်ႈ။ ပီမႂ်ႇသွၼ်းၼမ်ႉ ပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်းႁိၼ်ႊတူႊ ၶွင်ၸၢဝ်းၵလႃး မိူင်းၸမ်ႇပူႇတီႇပႃႇ (ဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊ) ၸိူဝ်းၼပ်ႉယမ်ၶုၼ်သၢင်ပြၢမ်ႇမႃႇၶဝ်ဢွၼ်တၢင်း။ 

ဝၢႆးမႃးၸင်ႇလႆႈၽႄႈလႆၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းမိူင်း ၾင်ႇတၢင်းဢွၵ်ႇမႄႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ တိတ်းမႃးၸွမ်းၵူၼ်းၵႃႉ ၵူၼ်းၶၢႆလႄႈ ပုတ်ႉထသႃသၼႃး။ ယဝ်ႉဢဝ်ပဵၼ်မႃးပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ၼပ်ႉယမ်ပုတ်ႉထ သႃသၼႃးၶဝ် ဢဝ်ၸဵမ်ထႆး လၢဝ်း ၶမဵၼ် မၢၼ်ႈတင်းတႆးလႄႈလင်ၵႃ (မိူဝ်ႈလဵဝ်လင်ၵႃ ဢမ်ႇတိုဝ်းၵၼ်ယဝ်ႉ) ၸိူဝ်းပဵၼ်ၼိၵၢႆႁိၼယၢၼ်း။ ၾိင်ႈပီမႂ်ႇ သွၼ်းၼမ်ႉၼႆႉ ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆးႁဝ်းဢမ်ႇဝႃႈထႆး ယူၼ်း လၢဝ်း လိုဝ်ႉ ၶိုၼ် လႅမ်း တႆး- ယင်းယုမ်ႇယမ်ဝႃႈပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်းတႆး (ႁဝ်းႁင်းၵွႆးၼႆ) မႃးၸဵမ်လႂ်လူးၵွၼ်ႇ။

တီႈၸိုဝ်ႈမၼ်း ပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်းၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢႃႊရိယၼ်ႊ (Aryans) ဢၼ်ပဵၼ်ၸၢဝ်းမိူင်းဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊ ၸိူဝ်းယုမ်ႇယမ်ဝႃႈၶုၼ်သၢင်ပြၢမ်ႇမႃႇ ပဵၼ်ၽြႃးတူၼ်လဵဝ်ၶွင်လုမ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉ။ ဢွၼ်ၵၼ်ဝႆႈဝၢၼ်းဢွၼ်ႈဝွၼ်း ပူးၸႃးၶေႃၽွၼ်းလီမႃး မီးမွၵ်ႈၶၢဝ်းတၢင်းသၢမ်ႁဵင်ပီလိူဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီမႂ်ႇသွၼ်းၼမ်ႉၼႆႉ တူၵ်းယူႇၼႂ်းလိူၼ်ႁႃႈ လိူၼ်ႁူၵ်းၵူႈပီ၊ ပေႃးပဵၼ်ပီသွင်ပႅတ်ႇ/သွင်ၵဝ်ႈ တူၵ်းယူႇၼႂ်းလိူၼ်ႁူၵ်း/လိူၼ်ၸဵတ်း (လိူၼ်ႁူၵ်းလိူၼ်ၸဵတ်းတၢင်းမိူင်းၸဵင်းတုင်)ၸိူင်ႉၼႆ။

ၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈၽၢမ်း (ပြႃႁ်မၼ) ၶဝ်လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ- ၶုၼ်သၢင်ၵပိလ (ၸဝ်ႈပေႃႈလႅင်) တွပ်ႇထဵင်ပၼ်ႁႃၵၼ် တင်းၽူႈႁူႉၸၢႆးထမ်းမပႃလ (ၸၢႆးၽွၼ်းလီ) သမ်ႉၵၢၼ်ႉၸၢႆးထမ်းမပႃလ လႄႈ ယွမ်းႁႂ်ႈတတ်းႁူဝ်ပူးၸႃး ၽူႈႁူႉၸၢႆးထမ်းမပႃလ။ ၵွႆးၵႃႈ ၵွၵ်းႁူဝ်ၶုၼ်သၢင်ၵပိလၼႆႉ ဢူဢၢႆ (သျၢၼ်း) မၼ်းႁႅင်းလိူဝ်လႄႈ ပေႃးဢဝ်ထိုမ်ႈလူင်းၼႂ်းၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ ၼမ်ႉတေႁႅင်ႈၶိူၼ်သၢႆး၊ ပေႃးဢဝ်ဝႆႉၼိူဝ်လိၼ် ၼင်လိၼ်တေလိူတ်ႇမႆႈ လုၵ်ႉပဵၼ်ၾႆး၊ ပေႃးဢဝ်ဝႆႉၼိူဝ်ၵၢင်ႁၢဝ် ၾႃႉၾူၼ်တေလႅင်ႉ။ ၶုၼ်ၽီၶုၼ်သၢင်တင်းလၢႆ ၸင်ႇဢွၼ်ႈဝွၼ်းႁႂ်ႈ လုၵ်ႈယိင်းၶုၼ်သၢင်ၵပိလ 7 ၼၢင်း၊ ဢဝ်သႂ်ႇပၢၼ်ႉၶမ်းသေ ပိၼ်ႇၵၼ်ၼမ်းၵႂႃႇယိပ်းဝႆႉတီႈၼႂ်းထမ်ႈ ၵၼ်းထၸူးလီး (Gandhajuli-guha) ဢၼ်မီးၼိူဝ်လွႆးၵေလႃးသ (Krailas-pabbata) ၼၼ်ႉ။ တင်း 7 ၼၢင်းပၼ်ႇပုတ်ႈၵၼ်ယိပ်းပၢၼ်ႉၶမ်း ဢၼ်သႂ်ႇၵွၵ်းႁူဝ်ၶုၼ်သၢင်ၵပိလၼၼ်ႉ လုမ်းလႃးဝႆႉၼၢင်းလႂ်တူၵ်းမိုဝ်ႉ 365 ဝၼ်း ဢၼ်ၼပ်ႉပဵၼ် 1 ပီမိူင်းၵူၼ်းၼင်ႇၼႆ။

ၸင်ႇမီးၾိင်ႈႁွင်ႉဝႃႈ မႁႃသင်ၶၢၼ် (Mahasankranta) ၼႆ။ သၢဝ်သၢင်တင်းၸဵတ်းၼၢင်းၵေႃႈ ၵွပ်ႈဝႃႈၼိုင်ႈပီလႂ် ၼိုင်ႈပွၵ်ႈ လႆႈပၼ်ႇပုတ်ႈၵၼ်ဢုမ်ႈႁွပ်ႇဢဝ်ပၢၼ်ႉၶမ်း သႂ်ႇၵွၵ်းႁူဝ်ၶုၼ်သၢင်ၵပိလ မႃးႁဵတ်းပွႆးႁႄႇဝႆႈဝၢၼ်းပူးၸႃးလႄႈ ၸင်ႇၸပ်းၸိုဝ်ႈဝႃႈၼၢင်းသင်ၶၢၼ် (Sankranta devi) ၼႆမႃး။ လိၵ်ႈမၢင်ၽိုၼ်ဝႃႈ- ၵပိလ ပဵၼ်ၸိုဝ်ႈၶုၼ်ဝၼ်း မိူၼ်ၵၼ်တင်းဢႃတိၸ်ႉၸ (The sun) လႄႈ မိူဝ်ႈၶုၼ်လိူၼ် (The moon) ပၼ်ႇႁွပ်ႈၶုၼ်ဝၼ်းလႆႈ 1 ႁွပ်ႈၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ 1 ပီၼႆ။ ၵွႆးၽူႈႁူႉပၢၼ်မႂ်ႇ ၶဝ်တႄႉဝႃႈ ပဵၼ်လုမ်ႈၾႃႉ (The earth) ပၼ်ႇႁွပ်ႈၶုၼ်ဝၼ်းၼႆ။ (ၼႂ်းၾိင်ႈၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်း ၼၢင်းသၢင်-ၼႆႉဢမ်ႇမီး၊ မီးၼၢင်းၽီၻေးဝႃးၵွႆး-ၽူႈတႅမ်ႈ)။

ၼၢင်းသင်ၶၢၼ်တင်းၸဵတ်းယိင်း မီးၸိုဝ်ႈ မီးတၢင်းၵိၼ် မိူင်းၶိူင်ႈမိုဝ်းလႄႈသတ်းတႃႇၶီႇဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ-
1)ဝၼ်းဢႃတိၸ်ႉ ၸိုဝ်ႈၼၢင်းတုင်းသီ (Dungsi-devi) ပၵ်းမွၵ်ႇမၢၵ်ႇၵွင်ႉၵႅင်း (မွၵ်ႇမၢၵ်ႇၸင်ႈ)၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင်လႅင် (ပတ်ႉတမျႃး)၊ ၵိၼ်မၢၵ်ႇလိူဝ်ႇပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းၵူင်းၸၵ်း၊ မိုဝ်းသၢႆႉယိပ်းႁွႆသင်၊ လႄႈဢဝ်ၼူၵ်ႉၶုတ်ႈ (ၵႃလူၼ်ႇ)ပဵၼ်သတ်းၶီႇ။

2)ဝၼ်းၸၼ် ၸိုဝ်ႈၼၢင်းၵူဝ်းရႃးၵ (Goraga-devi) ပၵ်းမွၵ်ႇပိပ်ႇ၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင်ၶႆႇ (သႅင်ႇၶႆႇမုၵ်ႉ)၊ ၵိၼ်ၼမ်ႉမၼ်းပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းမိတ်ႈသွင်ၶူမ်း၊ မိုဝ်းသၢႆႉယိပ်းမႆႉတဝ်ႉ၊ ဢဝ်သိူဝ်ပဵၼ်သတ်းၶီႇ။

3)ဝၼ်းဢင်းၵၢၼ်း ၸိုဝ်ႈၼၢင်းရႃးၵသ်ႉသ (Rakasya-devi) ပၵ်းမွၵ်ႇမူဝ်၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင်မူဝ်းရႃး (ႁိၼ်လၢႆး)၊ ၵိၼ်ၼမ်ႉလိူတ်ႈပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းႁွၵ်ႇသၢမ်ငႅမ်ႈ၊ မိုဝ်းသၢႆႉယိပ်းၵၢင်ႇၶႃသႅင် (ၵူင်ထၼူး)၊ ဢဝ်မူပဵၼ်သတ်းၶီႇ။

4)ဝၼ်းပုတ်ႉ ၸိုဝ်ႈၼၢင်းမူၼ်းထႃး (Muntha-devi) ပၵ်းမွၵ်ႇၸၢမ်ၶၢဝ်၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင်ၽႆးထုၼ်း (သႅင်တႃမႅဝ်း)၊ ၵိၼ်ၼူမ်း၊ မၼ်းၼိူၺ်း (ထူဝ်းပၢတ်ႈ) ပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းလဵၵ်းပၢႆလႅမ်၊ မိုဝ်းသၢႆႉယိပ်းမႆႉတဝ်ႉ၊ ဢဝ်မႃႉလႃးပဵၼ်သတ်းၶီႇ။

5)ဝၼ်းၽသ်း ၸိုဝ်ႈၼၢင်းၵိရိၼီး (Kirini-devi) ပၵ်းမွၵ်ႇမူၼ်းထႃး၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင်ၶဵဝ် (Marakot or jade) ၊ ၵိၼ်ထူဝ်ႇလႄႈငႃးပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းၶေႃငွင်း၊ မိုဝ်းသၢႆႉယိပ်းၵွင်ႈ/ၵၢင်ႇ၊ ဢဝ်ၸၢင်ႉပဵၼ်သတ်းၶီႇ။

6)ဝၼ်းသုၵ်း ၸိုဝ်ႈၼၢင်းၵိမိထႃး (Kimitha-devi) ပၵ်းမွၵ်ႇၸူင်းၵူၼ်းၼီး (မွၵ်ႇမူဝ်လႅင်)၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင်သီလိူင် (ပုသ်ႉသရႃၶမ်း)၊ ၵိၼ်ၵူၺ်ႈၼမ်ႉဝႃႉ (ၵူၺ်ႈရၶႅင်ႇ) ပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းမိတ်ႈသွင်ၶူမ်း၊ မိုဝ်းသၢႆႉယိပ်းတိင်ႇ၊ ဢဝ်ၵႂၢႆးပဵၼ်သတ်းၶီႇ။

7)ဝၼ်းသဝ် ၸိုဝ်ႈၼၢင်းမႁူဝ်ထရ (Mahodhara) ပၵ်းမွၵ်ႇသၢမ်ႁၢဝ် (မွၵ်ႇၽၵ်းတူပ်း)၊ ႁွႆႈတိုဝ်းသႅင်ၵမ်ႇ (သႅင်ၼီႇလႃႇ)၊ ၵိၼ်ၼိူဝ်ႉတိုင်ၵႂၢင်ပဵၼ်ဢႃႁၢရ်၊ မိုဝ်းၶႂႃယိပ်းၸၵ်း (ၸၵ်ျႃႇ)၊ မိုဝ်ႉသၢႆႉယိပ်းႁွၵ်ႇသၢမ်ငႅမ်ႈ၊ ဢဝ်ၼူၵ်ႉယုင်းပဵၼ်သတ်းၶီႇ-ၸိူင်ႉၼႆ။

သင်ၶၢၼ်ပီ 2018 ၼႆႉ ၶိုၼ်ႈဝတ်ႉပီမႂ်ႇပဵၼ်ဝၼ်းဢင်းၵၢၼ်းတီႈ 17 (ပီၼႆႉမႅၼ်ႈဝၼ်းလိူၼ်ႁူၵ်းမႂ်ႇ 4 ၶမ်ႈ)။ ၵွပ်ႈၶုၼ်သင်ၶၢၼ် (ၶုၼ်ဝၼ်း) ၶိုၼ်ႈၶိုၼ်းဝၼ်းၸၼ်လႄႈ ၵူၼ်းၵိူတ်ႇဝၼ်းၸၼ်ၵိၼ်တႃႇ (ၵိၼ်လဵင်ႉ လူႇတၢၼ်း လႄႈယွၼ်းၽွၼ်းတီႈၵူၼ်းထဝ်ႈၵူၼ်းၵႄႇ)။ ဢၼ်မီးၾိင်ႈဢဝ်မေႃႈလိၼ်ဢွၼ်ႇ သႂ်ႇၼမ်ႉၵတ်းၼမ်ႉယဵၼ်၊ ယဝ်ႉဢဝ်ၽႅၼ်ႇၶၢဝ်ႁူမ်ႇၼႃႈမေႃႈ၊ ဢဝ်ၸိူၵ်ႈမတ်ႉၶေႃးမေႃႈသေ ဢဝ်ၵႂႃႇလူႇတၢၼ်းၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၼႂ်းဝၼ်းသင်ၶၢၼ်ၼၼ်ႉ ႁွင်ႉဝႃႈ- လူႇမေႃႇတႃႇ (မေႃႈၼမ်ႉသိုပ်ႇၸႃႇတႃႇ-သိုပ်ႇဢႃႇယုတူဝ်ၵဝ်ႇလႄႈ ၵူၼ်းႁိူၼ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ) ၸိူင်ႉၼႆ။

ယၢမ်းၶွပ်ႈၶွႆႈၼိုင်ႈပီ (တဵမ် 365 ဝၼ်း) ဢမ်ႇၼၼ် ယၢမ်းဢၼ်ၶၢႆႉပိၼ်ႇပီၵဝ်ႇပီမႂ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ၸွမ်း လီးလႃး (လွင်ႈၶီႇသတ်း) ၼၢင်းသင်ၶၢၼ်သေ မၵ်းမၼ်ႈၵၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ- ပေႃးပဵၼ်ပီဢၼ်ၼၢင်းသင်ၶၢၼ် ၸုၵ်းၼိူဝ်လင် သတ်းၶီႇမႃးၼႆႉ မၼ်းၼႄဝႃႈ ၶုၼ်သင်ၶၢၼ် (ၶုၼ်ဝၼ်း) ၶၢႆႉၶဝ်ႈႁႃရႃးသီမေးသႃ ၼႂ်းယၢမ်းၵၢင်ၼႂ်ၸဝ်ႉထိုင်တဵင်ႈဝၼ်း ၼႂ်းဝၼ်းမႁႃသင်ၶၢၼ်။ ပေႃးၼၢင်းသင်ၶၢၼ် ၼင်ႈ ၼိူဝ်လင်သတ်းၶီႇ မႃးၼႆ ပဵၼ်ၼႂ်းယၢမ်းၵႄႈၵၢင်တဵင်ႈဝၼ်းထိုင်ႁူဝ်ၶမ်ႈ။ ပေႃးၼၢင်းသင်ၶၢၼ် ၼွၼ်းမိုၼ်းတႃ ၼိူဝ်လင်သတ်းၶီႇမႃး ပဵၼ်ယၢမ်းၵႄႈၵၢင်ႁူဝ်ၶမ်ႈထိုင်တဵင်ႈၶိုၼ်း။ ပေႃးသမ်ႉ ၼွၼ်းလပ်းတႃ ၼိူဝ်လင်သတ်းၶီႇမႃး ပဵၼ်ယၢမ်းၵႄႈၵၢင်တဵင်ႈၶိုၼ်းထိုင်ႁူဝ်မိူင်းယုၵ်ႉ ၸိူင်ႉၼႆ။ ယင်းယုမ်ယမ်ၽွၼ်းလီ ၽွၼ်းၸႃႉၵၼ်ဝႃႈ ပေႃးပဵၼ်ပီဢၼ်ၼၢင်းသင်ၶၢၼ်ၸုၵ်းမႃး တေမီးလွင်ႈလိူတ်ႇမႆႈ၊ တၢင်းပဵၼ်တေၼမ်။ ပေႃးၼင်ႈမႃး ရေႃးၵႃႇတၢင်းပဵၼ်တေၼမ်၊ ၽေးၾႆးလိူင်ႇမၢၵ်ႈ။ ပေႃးၼွၼ်းမိုၼ်းတႃမႃး ၽူႈၵူၼ်းတေယူႇယဵၼ်သိူဝ်းမူၼ်ႈလႄႈ ပေႃးၼွၼ်းလပ်းတႃမႃး ၸဝ်ႈယႂ်ႇၶုၼ်လူင် တေမီးလွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမၢၵ်ႈမီးၼႆယဝ်ႉ။

သင်ၶၢၼ် သူင်ၶၢၼ် သူင်ၵရၢၼ်း လႄႈသၢင်းၵျၢၼ်ႇ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းၶေႃႈလဵဝ်ၵၼ် မႃးတီႈၵႂၢမ်းသၼ်သၵရိတ်ႈ- သင်ၵရၢၼ်းတ (ပႃလိပဵၼ်-သင်ၵၼ်တ)။ ပွင်ႇဝႃႈ လႅၵ်ႈလၢႆႈ ၶၢႆႉပိၼ်ႇ။ ဝၼ်းသင်ၶၢၼ်ၼႆႉ ၸွမ်းၾိင်ႈထုင်းမၼ်းမီး 3 ဝၼ်း၊ ဝၼ်းမႁႃသင်ၶၢၼ် (ဝၼ်းဢၼ်ၶုၼ်သင်ၶၢၼ်ၶဝ်ႈႁႃရႃးသီမေးသႃ) ၵမ်ႈၼမ်ပဵၼ်မႅၼ်ႈၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 13 လိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊ။ ၼႂ်းပီ 2018 ၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းသဝ်တီႈ 14 တင်းထႆး မၢၼ်ႈ တႆး (မၢင်ပီဢမ်ႇမႅၼ်ႈဝၼ်းလဵဝ်ၵၼ်)။ ဝၼ်းၼဝ်း (ဝၼ်းၶုၼ်သင်ၶၢၼ် ယူႇပဵၼ်တီႈပဵၼ်တၢင်းၼႂ်းရႃးသီမေးသႃ) မႅၼ်ႈဝၼ်းဢႃးတိတ်ႉတီႈ 15 ပီၼႆႉ၊ (ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝၼ်းၼဝ်ႈ-မိူၼ်တႆးႁဝ်းထၢင်ႇၵၼ်၊ ပဵၼ်ဝၼ်းၼဝ်း-ၼဝ-ပွင်ႇဝႃႈတီႈယူႇမႂ်ႇၶုၼ်သင်ၶၢၼ်-ၽူႈတႅမ်ႈ)။ လႄႈဝၼ်းၽယႃးဝၼ်းမႃး ဢမ်ႇၼၼ် ဝၼ်းသင်ၶၢၼ် (ၶုၼ်ဝၼ်း) ၶိုၼ်ႈ မႅၼ်ႈဝၼ်းၸၼ်တီႈ 16 ပီၼႆႉ။

ပီ 2018 ၼႆႉ ဝၼ်းၶိုၼ်ႈပီမႂ်ႇ/ ဝၼ်းပိၼ်ႇသၵ်ႉၵရၢၸ်ႉမႂ်ႇ မႅၼ်ႈဝၼ်းဢင်းၵၢၼ်းတီႈ 17 ။ ၼႂ်းၽွင်းဝၼ်း သင်ၶၢၼ် 3 ဝၼ်းၸိူင်ႉဝႃႈၼႆႉ ဢဝ်ၸွမ်းၾိင်ႈထုင်းဢၼ်ၽၢမ်း (ပုၼ်ႇၼႃး) ၶဝ်တင်ႈဝႆႉၼၼ်ႉသေ ဢမ်ႇႁဵတ်းႁႃၵၢၼ်လဵင်ႉတွင်ႉ သင်လႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈဝၼ်းၵမ်၊ ဢမ်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးလွင်ႈလိူတ်ႈတူၵ်းယၢင်ဢွၵ်ႇၵၼ်။ ၵွပ်ႈပဵၼ်ၽွင်းဢၼ်ၼၢင်းသင်ၶၢၼ်ၶဝ် ဢၢပ်ႇၼမ်ႉသုၵ်ႈ(ၵွၵ်း)ႁူဝ်ၶုၼ်သၢင်ၵပိလလႄႈ ၸိူဝ်းၼပ်ႉယမ် သႃသၼႃးၽၢမ်း (ႁိၼ်ႊတူႊ) ၶဝ် သွၼ်းၼမ်ႉၵၼ် တၢင်ဢၢပ်ႇၼမ်ႉသုၵ်ႈၵွၵ်းႁူဝ် ပၼ်ၶုၼ်သၢင် (ၶုၼ်ဝၼ်း)၊ ပူးၸႃးၶုၼ်သၢင် (ၶုၼ်ဝၼ်း) ႁူမ်ႈပႃးတူဝ်ၵဝ်ႇ ႁႂ်ႈၸုမ်ႈၸိုၼ်ႈၵတ်းယဵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ၵွႆးၵႃႈ ၾိင်ႈသွၼ်းၼမ်ႉ ၼႆႉ ၼႂ်းမိူင်းၵလႃး ဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊ (မိူင်းၸမ်းပူး) ယၢမ်းလဵဝ် ၵူၼ်းႁူႉၸၵ်းမၼ်းဢမ်ႇၶႂ်ႈမီးယဝ်ႉ၊ ဢမ်ႇမီးတီႈလႂ်ဢဝ်ၵမ်းလဵဝ်ၼႆၵေႃႈ ဝႃႈလႆႈယူႇ။ ဢၼ်မၢင်တီႈ လႆႈႁၼ်မီးလွင်ႈဢဝ်ၽွင်သီၽွၵ်းၵၼ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၾိင်ႈသွၼ်းၼမ်ႉ၊ ပဵၼ်ၾိင်ႈမင်းၵလ (ယွၼ်းၽွၼ်း/ ပၼ်ၽွၼ်းလီ) ၶွင်ၸၢဝ်းၵလႃးႁိၼ်ႊတူႊၶဝ်ၵွႆး။

ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸၢဝ်းမိူင်းပုတ်ႉထၵေႃႈ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈတိုဝ်းဢဝ်ၾိင်ႈၽၢမ်း (ပုၼ်ႇၼႃး) မႃးပဵၼ်ၾိင်ႈပုတ်ႉထလႄႈ ၼႂ်းၽွင်းဝၼ်းသင်ၶၢၼ် 3 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇဢဝ်ၼမ်ႉၵတ်းၼမ်ႉယဵၼ် ႁူတ်းသွၼ်းပၼ်ၽွၼ်းလီပီမႂ်ႇ သင်ၶၢၼ်ၵၼ်။ ငိူင်ႉဝႄႈၵၢၼ်ဢၵုသူလ်သေ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵုသူလ်ၵၼ်။ ၶဝ်ႈဝတ်ႉလူႇတၢၼ်းၵွင်သၢႆး (ၵွင်းမူးသၢႆး)၊ လူႇတၢၼ်းတုင်းတမ်းၶွၼ်ႇ၊ ႁဵတ်းၶဝ်ႈမုၼ်းႁေႃႇတွင်ၵူၺ်ႈ၊ ၶဝ်ႈလူၵ်းလၢၼ်း၊ ၶဝ်ႈလွတ်ႈသွင်း၊ ၶဝ်ႈသူၺ်ႈၼမ်ႉဢွႆႈလိပ်း၊ ၶဝ်ႈတေႃႇၶဝ်ႈတႅၼ်၊ ၶဝ်ႈၶူပ်ႈၶဝ်ႈပွင်း၊ ႁဵတ်းၶဝ်ႈၽၵ်းတၢင်းၵိၼ်လူႇတၢၼ်း (လူႇၶဝ်ႈယၢတ်ႇၼမ်ႉ) တီႈသင်ၶၸဝ်ႈသေ ၽႄႈသုၼ်ႇမုၼ် ၽွၼ်းပၢင်ႈၵုသူလ်ပၼ် ပေႃႈမႄႈပီႈၼွင်ႉလႄႈ သတ်းတဝႃႇတင်းလၢႆၶဝ် ၸိူဝ်းလႆႈသဵင်ႈၵမ်ၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်ပၸ်ႉၸႆ (လွင်ႈတၢင်း) ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈၵုၼ်းမုၼ်ၶဝ်ၸဝ်ႈလႄႈ ႁႂ်ႈၵိူတ်ႇမီးၸႂ်ၸုမ်ႈၸိုၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသေ ဢဝ်ပဵၼ်ၵၢၼ်ပၼ်ႁႅင်းၸႂ် တူဝ်ၵဝ်ႇ ၼႂ်းၸူဝ်ႈပၢၼ်ၵူၼ်း ၸိူင်ႉၼႆ။

ပီလၵ်းၼီႈၵေႃးၸႃႇ (ၸူးလသၵ်ႉၵရႃးၸႃး) ၵေႃႈ ၶၢႆႉပိၼ်ႇၼႂ်းလိူၼ် 5/6 ၼႆႉ။ ၸင်ႇဝႃႈပီ (2018) ၼႆႉ လုၵ်ႉတီႈပီမိူင်း 1379 (လၵ်းၼီႈမိူင်းႁၢဝ်ႉ-ပီၵႆႇ)သေ ၶၢႆႉပဵၼ်မႃးပီမိူင်း 1380 (လၵ်းၼီႈပိူၵ်းမဵတ်ႉ/ ပိူၵ်းသဵတ်း-ပီမႃ) ၼႆမႃး (မိူဝ်ႈဝၼ်းဢင်းၵၢၼ်းတီႈ 17) ၼႆႉ။ ၸိုဝ်ႈပီမိူင်းသၵ်ႉၵရႃးၸႃး (သၵ်ႉၵရၢၸ်ႈ၊ သၵ်းၶၢၸ်ႇ)ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁွင်ႉၸွမ်းၸိုဝ်ႈၶုၼ်သၵ်ႉၵ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းသရိဝႃးႁၼ ၼႂ်းမိူင်းၸမ်းပူးတီးပ (India) ၽူႈဢၼ်ယႃႉပႅတ်ႈပီၵလိယုၵ်ႈ 3179 ၼီႈသေ တင်ႈပီမိူင်းမႂ်ႇလႄႈတႄႇၼပ်ႉ 1 မႃးၼၼ်ႉဝႃႈၼႆ။

တင်ႈဢဝ်ပီၼၼ်ႉမႃး ႁွင်ႉပီမိူင်းဝႃႈ- သၵ်ႉၵရႃးၸႃးၼႆမႃး။ မိူဝ်ႈသၵ်ႉၵရႃးၸႃးလႆႈမႃး 6847 ၼီႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်ဢၺ်းၸၼ ၶိူဝ်းႁိူၼ်းသၵ်ႉၵ (ၸိုင်ႈမိူင်းသၵ်ႉၵ) လႆႈယႃႉပႅတ်ႈသၵ်ႉၵရႃးၸႃး 6845 ယဝ်ႉဝႆႉၵိုတ်း 2 ၼီႈသေ တင်ႈၼပ်ႉပဵၼ်မႁႃသၵ်ႉၵရႃးၸႃးမႃး။ မိူဝ်ႈမႁႃသၵ်ႉၵရႃးၸႃးႁွတ်ႈထိုင် 149 ၼီႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်ဢၸႃးတသတ်းထု ၸိုင်ႈမိူင်းမၵထလႆႈယႃႉပႅတ်ႈသေ တင်ႈပဵၼ်ပီသၶၢၸ်ႇ ပုတ်ႉထသႃသၼႃးယဝ်ႉ ယိပ်းတိုဝ်းမႃးလႄႈႁွင်ႉဝႃႈပီပုတ်ႉထ။ ထိုင်မႃးပီပုတ်ႉထသႃသၼႃးသၶၢၸ်ႇလႆႈ 642 ၼီႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသုမုၼ်းတရီး ၶုၼ်သိုပ်ႇၶိူဝ်းႁိူၼ်းပိဝ် ၸိုင်ႈမိူင်းသီရိၶဵတ်ႉ (မီးၼႂ်းၸႄႈမိူင်းမွၼ်းယၢမ်းလဵဝ်) လႆႈယႃႉပႅတ်ႈ 640 သေဝႆႉလိူဝ် 2 ယဝ်ႉ တင်ႈပဵၼ်မႃးၵေႃးဝိၼ်ႇတသၵ်ႉၶၢၸ်ႇၼႆ။ ဝႃႈၼၼ်သေၵေႃႈယႃႇ ၵွပ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႈၶုၼ် ၽူႈယႃႉပႅတ်ႈသၶၢၸ်ႇ ဢမ်ႇၵႅၼ်ႇၶႅင်ပေႃးလႄႈ ၸင်ႇလႆႈၸႂ်ႉတိုဝ်းပီၵေႃးဝိၼ်ႇတ ႁူမ်ႈၵိုၵ်းတင်း ပီပုတ်ႉထၸွမ်းၵၼ်မႃး- ၸိူင်ႉၼႆ။

မိူဝ်ႈပီၵေႃးဝိၼ်ႇတႁွတ်ႈမႃး 562 (ပီပုတ်ႉထ 1204 )ၼီႈၼၼ်ႉ ၶုၼ်ၶိူဝ်းပိဝ် ဢၼ်ပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်းၼွင်ၵၢဝ်လူင် (ပူးၵၢမ်ႇ၊ ပုၵၢၼ်ႇ မီးၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းၼိူဝ်ယၢမ်းလဵဝ်) တူၼ်ထူၼ်ႈ 28 ၼႆႉ မီးဢူဢၢႆယႂ်ႇလူင်ၼႂ်း ပွတ်းၼၼ်ႉတႄႉတႄႉ။ ၶုၼ်ပိဝ်တူၼ်ၼႆႉ ၸိုဝ်ႈၸဝ်ႈပုပ်ႉၽႃးၸေႃးရႁၼ် (ႁွင်ႉၸွမ်းၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈပဵၼ် မုၼ်ၸဝ်ႈ တိုဝ်းၵမ်ထမ်းယူႇတီႈလွႆပုပ်ႉၽႃး၊ ၸိုဝ်ႈတႄႉဢၼ်ပေႃႈမႄႈတင်ႈပၼ်ဝႃႈႁိုဝ် ဢမ်ႇႁၼ်တႅမ်ႈဝႆႉ)။ ၸဝ်ႈၼႆႉလႆႈယႃႉပႅတ်ႈပီမိူင်း 560 သေဝႆႉလိူဝ် 2 တူဝ်ယဝ်ႉ ၼပ်ႉဢၢၼ်ႇပဵၼ်ပီၸူးလသၶၢၸ်ႇမႃးလႄႈ ၸႂ်ႉမႃးတေႃႇပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ် (2018)ၼႆႉ။

ၼႂ်းပိုၼ်းထႆး မၢင်ၽိုၼ်တႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ၸူးလသၶၢၸ်ႇၼႆႉ တၢဝ်ႉသၵ်းလမ် ၸဝ်ႈမိူင်းတၢၵ်ႇ (ၸႄႈတွၼ်ႈတၢၵ်ႇ မီးၼႂ်းမိူင်းထႆးပွတ်းၼိူဝ်ယၢမ်းလဵဝ်) ၶုၼ်ၶိူဝ်းၶွမ်ပဵၼ်ၵေႃႉတင်ႈပဵၼ်မႃး မွၵ်ႈမိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းပီၶရိသ်ႉတ် 638 ပီၼၼ်ႉၼႆယူႇ။ ၸူးလသၶၢၸ်ႇ (ၸုလသၵ်ႉၵရႃးၸႃး)ၼႆႉ ပဵၼ်ပီမိူင်းဢၼ်ၽႄႈလၢမ်းမႃးၸွမ်းၾိင်ႈ ပုတ်ႉထသႃသၼႃး ၼိၵၢႆႁိၼယၢၼ်း (ထေရဝႃးတ) လႄႈ မီးမိူင်းၸိူဝ်းၼပ်ႉယမ်ပုတ်ႉထသႃသၼႃးၼိၵၢႆ ထေရဝႃးတ ၸိူင်ႉၼင်ႇ-မိူင်းထႆး၊ လၢဝ်း၊ ၶမဵၼ်၊ မၢၼ်ႈလႄႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆးၸိူဝ်းပဵၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉထၶဝ်ၵွႆး ဢၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵၼ်။ ၼႂ်းမိူင်းၵလႃးၸမ်ႇပူႇတီႇပႃႇလႄႈ တၢင်ႇတီႈတၢင်ႇလႅၼ် ႁူမ်ႈတင်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထၼိၵၢႆမႁႃယၢၼ်း (ဢႃၸရိယဝႃးတ) ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵွပ်ႈၶဝ်ၸဝ်ႈမီးသၶၢၸ်ႇ/ ပီမိူင်းႁင်းၶဝ်ယူႇယဝ်ႉလႄႈ ဢမ်ႇမီးၽႂ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းၸူးလသၶၢၸ်ႇ ၸိူင်ႉဝႃႈၼႆႉ။

ပီမႂ်ႇသွၼ်းၼမ်ႉၼႆႉ ၽူႈတႅမ်ႈၶႂ်ႈလၢတ်ႈၼႄဝႃႈ ႁႂ်ႈဢဝ်ပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်းၵွႆးသေ ပိူင်လူင်မၼ်းႁႂ်ႈမေႃဢဝ်ပဵၼ် မရၼဢၼုသတိထမ်း ဢၼ်ဝႃႈ- ၽဝပၢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းၼမ်မႃးတိူဝ်းမႃးထႅင်ႈပီၼိုင်ႈယဝ်ႉ (ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၵႂၢမ်းသွၼ်ပုတ်ႉထ မီးဝႃႈ- ၵႃလူဝ်း ၶႃးတတိ ၽူးတႃႁိ- ယၢမ်းဝေးလႃး ဢိုၼ်ၵိၼ်ဢႃႇယုသတ်းတင်းလၢႆ ယူႇၵူႈဝိၼႃးထီး)ၼႆၼၼ်ႉသေ လူဝ်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်းသတိၵူႈၵၼ်တင်းမဵတ်ႉတႃထမ်းသေ ႁႃတိုဝ်ႉတၢင်း ႁဵတ်းၵၢၼ်လီၸွႆႈထႅမ်ၽူႈဢိုၼ်ႇ၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၽူႈၵူၼ်း ၼႂ်းၾိင်ႈၵူၼ်း (တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း) မီးမဵတ်ႉတႃထမ်း၊ မီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်းယုတ်ႉတိထမ်းယဝ်ႉ ႁူႉပွင်ႇလွင်ႈၵၼ်လႄႈ မေႃႁၵ်ႉမေႃၸွႆႈၵၼ်ၸွမ်းလၵ်းပိူင် ပူၸ်ႉၸင်ၵ (ထမ်းပၸ်ႉၸတႃႇႁူႉပွင်ႇလွၵ်းလၢႆးဢၼ်မွတ်ႇပႅတ်ႈလႆႈတၢင်းတုၵ်ႉၶ) 7 ယၢင်ႇ ဢၼ်မီးဝႃႈ- ယူႇဢမ်ႇလိုမ်းႁၢင်ႈလိုမ်းတူဝ် (သတိ)၊ ႁဵတ်းသင်ၵေႃႈ ႁႂ်ႈဝူၼ်ႉၸေးၸွတ်ႇၵူႈၾၢႆႇၾၢႆႇယဝ်ႉ ၸင်ႇႁဵတ်း (ထမ်းမဝိၸယ) ၊ မိူဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်သင်ၵေႃႈ ဢဝ်ၸႂ်သႂ်ႇတႄႉတႄႉသေႁဵတ်း (ဝိရိယ)၊ လီၸႂ် ထူမ်ၸႂ်ၼိူဝ် ၵၢၼ်ႁဵတ်းတူဝ်ၵဝ်ႇယူႇတႃႇသေႇ (ပီတိ)၊ ၾိုၵ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈတူဝ်ယူႇငၢႆႈသဝ်းလူမ်လႄႈ မီးၸႂ်ၵတ်းၸႂ်ယဵၼ် ဢမ်ႇဝႃႈယူႇၼႂ်း သထႃၼဢၼ်လႂ် (ပသ်ႉသတ်ႉထိ) ၊ တင်ႈၸႂ်ႁႂ်ႈမၼ်ႈ၊ ဝႆႉၸႂ်ႁႂ်ႈၼိမ်လူၺ်ႈလွၵ်းလၢႆးၽႃးဝၼႃး (သမႃးထိ)၊ လႄႈပွႆႇဝၢင်းလွင်ႈၸပ်းပႅၼ်းသေ ႁႃတိုဝ်ႉတၢင်း(ဢူဝ်းၵၢသ်ႇ)လီၸွႆႈထႅမ်ပိူၼ်ႈ၊ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပိူၼ်ႈပူၼ်ႉလွတ်ႈလႆႈတၢင်းတုၵ်ႉၶ လူၺ်ႈဢမ်ႇလိူၵ်ႈဝႃႈပဵၼ်ၽႂ်ၽူႈလႂ် (ဢုပဵၵ်ႉၶႃ)- ၸိူင်ႉၼႆ။

လိုၼ်းသုတ်းယွၼ်းဢဝ်ၵႂၢမ်းသွၼ်ၸဝ်ႈၶူးလူင် ၽရူဝ်ႊၾႅသ်ႉသိူဝ်ႊ တွၵ်ႊတိူဝ်ႊၶမ်းမၢႆ ထမ်းမသႃမိ ဝတ်ႉဢွၵ်ႉၾိူတ်ႉ ပုတ်ႉထဝိႁႃရ ဝဵင်းဢွၵ်ႉၾိူတ်ႉ မိူင်းဢင်းၵိသျ်ႉသေ ၾၢၵ်ႇတွၼ်ႈတႃႇပဵၼ်ၶွင်ၶႂၼ်ပီမႂ်ႇ သွၼ်းၼမ်ႉပီ 2018 ၼႆႉယဝ်ႉ ၶွတ်ႇယွတ်ႈၶေႃႈၵႂၢမ်းၼင်ႇပႃႈတႂ်ႈၼႆႉ။

ပေႃးၶႂ်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းလီ ၶႂ်ႈၵျႃႉမိူင်းၽီ ၶႂ်ႈလီမိူင်းၵူၼ်းၼႆႉ လူဝ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ (ႁႂ်ႈပဵၼ် pro-active) ။ သမ်ႉလူဝ်ႇၶတ်းၸႂ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၽႃးဝၼႃး မိူၼ်ၼင်ႇသိလ်ထမ်းၸဝ်ႈ ၶူးဝႃးပေႃႈဝုၼ်းၸုမ်ႉ (မိူင်းၽူင်း)။ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ မေႃထွမ်ႇမေႃၾင်းမေႃထၢမ်၊ မေႃႁဵၼ်းႁူႉ (မီးသုတမယ) ၊ မေႃဝူၼ်ႉမေႃၶိတ်ႉ၊ ၶဝ်ႈၸႂ်ၼႃႈၵၢၼ်လႄႈႁူႉပွင်ႇလွၵ်းလၢႆး ႁဵတ်းသၢင်ႈ (မီးၸိၼ်တႃမယ) ၊ ယူႇႁင်းၵွႆးလႆႈ၊ ယူႇတီႈလႂ်လႆႈ၊ ဢမ်ႇမီးၶူဝ်းၶွင်သုၼ်ႇတူဝ်၊ ဢမ်ႇတိတ်းႁွႆႈၸပ်းပႅၼ်းသင်၊ ၼွၼ်းဢေႇတိုၼ်ႇၼမ်၊ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၼမ်သေ ယူႇလၢႆဢေႇ၊ တင်းယင်းၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃလႆႈႁင်းၵွႆး (ၼႆႉပဵၼ်ၽႃးဝၼႃးမယ) ယဝ်ႉ။

ႁဝ်းၸိူဝ်းၼႆႉ တေႃႉတႄႉႁဵတ်းလႆႈသုတမယ တင်းၸိၼ်တမယၵွႆး၊ လႆႈၵေႃႈယင်းပႆႇလႆႈသဵင်ႈ။ ၸဝ်ႈၶူးဝႃးၼႆႉ မၼ်းၸဝ်ႈႁဵတ်းလႆႈတင်းသၢမ်ယိူင်ႈယဝ်ႉ။ လီယွင်ႈယေႃးလီၼပ်ႉထိုဝ်တႄႉတႄႉ။ ပဵၼ်ၵုၼ်းမုၼ် ပဵၼ်သရေႇၼႃႈတႃ ပုၼ်ႈတႃႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆးႁဝ်းတႄႉတႄႉၼႆၼၼ်ႉ ယႃႇပေလိုမ်းၵၼ်သေၵမ်း၊ ၶတ်းၸႂ်ၸွႆႈတၢၼ်ႈၸဝ်ႈ ၵေႃႇသၢင်ႈပႃရမီးထမ်းတႄႉတႄႉသေၵမ်း။ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ (ပဵၼ် pro-active) ၸင်ႇပဵၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ပိူၼ်ႈလႆႈ-ၼႆ။ (ပူင်မိူဝ်ႈဝၼ်း 28/03/2007- ၼိူဝ်သႃလႃးသွင်ၸၼ်ႉ ၶူးဝႃးဝုၼ်းၸုမ်ႉ ဝတ်ႉၽႃတႅၵ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းမႄႈသၢႆ ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းႁၢႆး မိူင်းထႆး။)

မႁႃမုင်ႉ (မိူင်းၸႄႈ)