ပိုၼ်းမိူင်းၵဵင်းတုင်

မိူင်းၵဵင်းတုင်မီးပိုၼ်းပဵၼ်မႃးလွင်ႈလီသူၼ်ၸႂ် ၼပ်ႉတင်ႈတႄႇ လုၵ်ႉဢဝ်တီႈၵေႃႇၵဝ်ႉငဝ်ႈလိူင်ႈ တမ်ႊၼၢၼ်ႊ (ပိုၼ်းပဵၼ်မႃး- legend) လိူင်ႈလဝ်ႈၵၢဝ်ႇၶၢၼ် “ၽူင်ႊသႃဝၻၢရ်း“ ”သိူၵ်ႈပိုၼ်း”Chronicles ဢၼ်လႆႈတႅမ်ႈၶဵၼ်ဝႆႉပဵၼ်တီႈတွင်းမၢႆမႃး လူၺ်ႈၽူႈ တႅမ်ႈပိုၼ်းၶဝ်လႄႈသင် ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇတၢင်းၾၢႆႇၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇ Archaeologist ၶဝ်လႄႈသင် ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈလႄႈသင်ၶ ၶဝ်ၸဝ်ႈ ၵူၼ်းသႅၼ်းႁုၼ်ႈၵဝ်ႇ တေႃႇထိုင်ႁုၼ်ႈသႅၼ်း ပၢၼ်ၵၢပ်ႈမိူဝ်ႈလဵဝ်ၶဝ် လႆႈတေႃႉတႆႇၶႆႈႁွႆးႁုပ်ႈႁူမ်ႈၵၼ်ဝႆႉ –

လွင်ႈပဵၼ်မႃးၶွင်မိူင်းၵဵင်းတုင် ဢမ်ႇပေႃးၶႂ်ႈပိူင်ႈၵၼ်တင်းလၢႆလၢႆမိူင်း ၶႂ်ႈငၢႆးမိူၼ်ၵၼ် ဢၼ်တႄႇလူၺ်ႈ တမ်ႊၼၢၼ်ႊ ပိုၼ်း မိူင်းၵဵင်းတုင် ၵၢဝ်ႇလဝ်ႈၶၢၼ်ၵၼ်ဝႆႉဝႃႈ –

ၸၢႆးၵေႃႉၼိုင်ႈဢၼ်ပဵၼ်ၵူၼ်းလဵင်ႉဝူဝ်းယူႇတီႈၼႂ်းမိူင်းပႃႊရႃႊၼသီႊ ၼၼ်ႉ မၼ်းၸၢႆးပဵၼ်ၽူႈမီးမဵတ်ႈတႃ လဵင်ႉလူ ဢွႆႇ တၢင်းၵိၼ် ပၼ်ၾုင်ၵႃလမ် ၵူႈဝၼ်း။ လူၺ်ႈၼမ်ႉၸႂ်ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇၶၢဝ်သႂ် ဢၼ်မီးမဵတ်ႈတႃ တေႃႇၾုင် ၵႃလမ် ၼပ်ႉႁဵင်တူဝ် ၼၼ်ႉလႄႈ ၾုင်ၵႃလမ်ၸင်ႇမီးၸႂ်ၶႂ်ႈတွပ်ႇတႅၼ်းၵုင်ႇမုၼ်တၢင်းလီမၼ်းၸၢႆး ၸင်ႇလႆႈဢဝ် ၵူၺ်တႃ ႁၢင်ႇမႃးႁပ်ႉဢဝ်မၼ်းၸၢႆး ။ ႁႂ်ႈမၼ်းၸၢႆးၶီႇၵူၺ်တႃႁၢင်ႇသေ ၵႃလမ်ဢဝ်မၼ်းၵႂႃႇၸူးတီႈ မိူင်းၸၼ်တၶၢမ်း မႅၼ်ႈၽွင်းဢၼ်ၸဝ်ႈၽွင်းမိူင်းၸၼ်တၶၢမ်း လႆႈလူႉလွၼ်ႇၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇလႄႈ ၶၢတ်ႇႁၢမ်းၸဝ်ႈၽွင်းငမ်းမိူင်း ။

ဢမၢတ်ႈ ႁၼ်ဝႃႈ ၽူႈၸၢႆးၵေႃႉၼႆႉမီးပႃႇရမီႇ ဢူငဝ်းသုင်ယႂ်ႇ ထိုင်တီႈၾုင်ၵႃလမ် ပေႃးလႆႈဢဝ် ၶိုၼ်ႈၶီႇ ၵူၺ်တႃ ႁၢင်ႇမႃးသူင်ႇပၼ်ၼႆလႄႈ ၸင်ႇလႆႈတႅင်ႇတင်ႈဢဝ်ၸၢႆးလဵင်ႉဝူဝ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်ႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၸွမ်ၽွင်း မိူင်းသေ ႁဵၵ်ႈ ၶၢၼ်ၼၢမ်းဝႃႈ ၽယႃးၵႃႁၢမ်။

ၵွႆးၵႃႈဝၢႆးလင်မႃးၼႆႉ ၽယႃးၵႃႁၢမ်မဝ်မၢင်ၵတိသၸ်ႉၸႃႇတေႃႇၾုင်ၵႃလမ် ဢၼ်ဝႃႈတေပၼ်ၵႂၢႆး ဝၼ်းတူဝ်တူဝ် ၼၼ်ႉၵေႃႈဢမ်ႇပၼ် ႁဵတ်းႁႂ်ႈၾုင်ၵႃလမ်ၸဵပ်းၸႂ်တေႃႇၽယႃးၵႃႁၢမ်လႄႈ လွၵ်ႇလႅၼ်ၽယႃးၵႃႁၢမ် ဝႃႈမီးယူႇ ထႅင်ႈ မိူင်းၼိုင်ႈလီမူၼ်ႈသိူဝ်းၸႂ် ၵူၼ်းၵိုၼ်းငိုၼ်းၶွၼ်ႈ တၢင်းၵိၼ်မၢၵ်ႈလိူင်ႇ ၸိုၼ်ႈသႂ်ႁုင်ႈႁိူင်း ဝၢၼ်ႈမိူင်း ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၶဝ်ႈမၢၵ်ႈမၢၵ်ႇပူင်း ၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉလိူဝ်တိူဝ်းၼႆသေ လွၵ်ႇဢဝ်ၶိုၼ်ႈၵူၺ်တႃႁၢင်ႇထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉဢဝ်ၵႂႃႇပွႆႇ တူၵ်းပႅတ်ႈ ၼႂ်းၼွင်ႈမႄႈၼမ်ႉယႂ်ႇတီႈၼိုင်ႈ။

ဝၢႆးသေၼၼ်ႉ မိူင်းၸၼ်တၶၢမ်းၵေႃႈထုၵ်ႇၼမ်ႉထူမ်ႈ ပဵၼ်မႄႈၼမ်ႉလူင်ၵႂၢင်ႈယႂ်ႇတဵမ်ၵႂႃႇသဵင်ႈ ၸၢႆးၵူၼ်းလဵင်ႉဝူဝ်း ႁိုဝ် ၽယႃးၵႃႁၢမ်ၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈထုၵ်ႇဢဝ်ၵႂႃႇပွႆႇတူၵ်းၼမ်ႉတၢႆယဝ်ႉ လႆႈၵိူတ်ႇမႃးပဵၼ် ၽယႃးပူၶမ်း ယူႇၼႂ်းၼွင် ၼမ်ႉလူင်တီႈၼၼ်ႉ။  တေႃႇသိုပ်ႇၼၼ်ႉမႃးၵေႃႈ မီးတုင်ၵလိုဝ်ႉသီ(ရသေႉ) လုၵ်ႈၽယႃးဝွင်ႉ(ၶႄႇ) လႆႈဢဝ်မႆႉတဝ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈၶိတ်ႇပဵၼ်ႁွႆးတၢင်းၼမ်ႉလႆဢွၵ်ႇသေႁႅင်ႈႁိူတ်ႇၵႂႃႇၵိုတ်းလိူဝ်ဢွၵ်းလွၵ်းၵူၼ်ႈၼွင် ဢၼ်မီးယူႇၼႂ်းၵၢင်ဝဵင်း တေႃႇယၢမ်းၼႆႉ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ “ၼမ်ႉၼွင်တုင်”။

ၸၢဝ်းၶႄႇႁေႃႈ ၸိူဝ်းတိတ်းႁွႆးၸွမ်းတုင်ၵလိုဝ်ႉသီမႃးၼၼ်ႉၵေႃႈမႃးပၵ်းႁၢၵ်ႈပၵ်းထၢၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းဢၼ်ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၵဵင်းတုင် ၸွမ်းၼၢမ်းတုင်ၵလိုဝ်ႉသီ။ ၵွႆးၵေႃႈဢမ်ႇႁိုၼ် ၶႄႇႁေႃႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ လႆႈပိၼ်ႇဝၢႆႇပွၵ်ႈၶိုၼ်း ယွၼ်ႉၵွပ်ႈ ရူၶ်ႈၽႆးၶႆႈၸဵပ်းယူႇယၢပ်ႇၵိၼ်းၸႂ် ဢမ်ႇဢူတ်းယိူၼ်ႉၵၼ်ႈလႆႈ ၸင်ႇပွႆႇပႅတ်ႈဝႆႉၵေႃၼမ်ႉတဝ်ႈၶဝ်သေ ဢွၵ်ႇပၢႆႈၶိုၼ်း မိူဝ်းၵႂႃႇ။ ဝၢႆးသေၼၼ်ႉမၢၵ်ႇၼမ်ႉတဝ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈတႅၵ်ႇဢွၵ်ႇမႃးပဵၼ်ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းလွႆလ (လူဝ်ႉ) ပၵ်းလၵ်းပၵ်း ထၢၼ်ယူႇၼႂ်းမိူင်းၼႆႉတေႃႇမႃး။

ၵဵင်းတုင် ပၢၼ်ၽယႃးမင်းရၢႆး

ၽူင်ႊသႃဝၻၢရ်း Chronicles ၵဵင်းတုင်လႆႈၵၢဝ်ႇဝႆႉဝႃႈ မိူဝ်ႈပီၵေႃးၸႃႇ 591 (ပုတ်ႉထသႃသၼႃ 1772) ပီၶရိတ်ႉသ်

1229 ၼၼ်ႉ ၽယႃးမင်းရၢႆးပႃးဢဝ်လုၵ်ႈၼွင်ႉပွင်ႈပၢႆဢႅဝ်ႇလိုပ်ႈတူဝ်ထိူၼ်ႇ မၼ်းၸဝ်ႈႁၼ်မႅၼ်ႈ ၵႂၢင်ၶမ်းဢွၼ်ႇ တူဝ်ၼိုင်ႈ ၸင်ႇၶႆႈၸွမ်းႁွႆးၵႂၢင်ၶမ်းၼၼ်ႉၵႂႃႇ လႄႈလႆႈၽၢတ်ႈလူင်ပႃႇလူင်ၾုင်(ၵႂင်ထိူၼ်ႇ)သေၽႅဝ်ၶဝ်ႈၵႂႃႇထိုင် ၼႂ်း ထုင်ႉၵဵင်းတုင်။ မိူဝ်ႈလႆႈႁၼ်ထုင်ႉမိူင်းၵဵင်းတုင်ၵေႃႈပဵၼ်ဢၼ်ထုၵ်ႇၸႂ် ႁၼ်ဝႃႈပဵၼ်မိူင်းဢၼ်မီးၾုၼ်ႇငႂ်ႈ မီးၾၢင် ႁၢင်ႈ ဢဝ်သၢင်ႈပဵၼ်ဝဵင်းၼႆသေ ၸင်ႇႁႂ်ႈလုၵ်ႈၼွင်ႉမၼ်းၸဝ်ႈသၢင်ႈႁုၼ်ႇႁၢင်ႈၵူၼ်းၸုင်မႃ ယိုတ်ႈၶႃၵၢင်ႇထၼူး ယိူင်းၸူးၵႂႃႇ ၼႂ်းတူဝ်မိူင်းၵဵင်းတုင်ဝႆႉ ပဵၼ်တီႈမၢႆမၵ်း။

တေႃႇသိုပ်ႇၼၼ်ႉ ၽယႃမင်းရၢႆးၸင်ႇႁႂ်ႈၶုၼ်ၶူင်းလႄႈၶုၼ်လင်း ၵႂႃႇတိုၵ်းဢဝ်မိူင်းၵဵင်းတုင် ဢၼ်ယူႇၼႂ်းမိုဝ်းလွႆလ (လဝ – လူဝ်ႉ) ။ ၵွႆးၵႃႈတိုၵ်းဢမ်ႇပေႉ ၸင်ႇၶိုၼ်းသူင်ႇ“မင်းၶုမ်း” “မင်းၶဵၼ်း” ဢၼ်ပဵၼ်ၸၢဝ်းၵူၼ်း လဝ ႁိုဝ် လူဝ်ႉ ၵႂႃႇတိုၵ်းထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈၸင်ႇပေႉၸၢဝ်း လူဝ်ႉ လႄႈယိုတ်းဢဝ်မိူင်းၵဵင်းတုင်။ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၽယႃးမင်းရၢႆးၵေႃႈ ႁႂ်ႈမင်းၶုမ်းလႄႈမင်းၶဵၼ်း ၽွင်းငမ်းမိူင်း။ ဝၢႆးသေမင်းၶုမ်း မင်းၶဵၼ်း သဵင်ႈၸီးဝိတ်ႉၸီးဝႃးယဝ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇသူင်ႇ “ၸဝ်ႈၼမ်ႉထူမ်ႈ” ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈ  ၵႂႃႇပူၵ်းပွင်ၽွင်းမိူင်းၵဵင်းတုင် မိူဝ်ႈပုတ်ႉထသဝသၼႃ 1786 (ပီၶရိတ်ႉသ် 1243) ၼႂ်းထႃၼဝၢၼ်ႈပီႈမိူင်းၼွင်ႉၵၼ်တင်းၵဵင်းမႂ်ႇ။

တေႃႇမႃးထိုင်ပၢၼ် “တၢဝ်ႉၼမ်ႉၼၢၼ်ႉ” လုၵ်ႈၸၢႆးၶွင်ၸဝ်ႈၼမ်ႉထူမ်ႈ လႆႈပၼ်တၢင်းၸွႆႈထႅမ်“တၢဝ်ႉၶမ်းသႅၼ်” ၵေႃႉ ဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၶွင် “ၶုၼ်ၶိူဝ်း” (ၶုၼ်ၶိူဝ်း – ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၶွင်ၽယႃးမင်းရၢႆး) ႁိမ်ဢမ်းၼၢၸ်ႈတီႈ ၸဝ်ႈသႅၼ်ၽူး ၸဝ်ႈၽွင်းမိူင်းၵဵင်းမႂ်ႇ ဢမ်ႇပေႉၵွႆးပႆႇပေႃး တၢဝ်ႉၼမ်ႉၼၢၼ်ႉ ယင်းလႆႈသေၸီးဝိတ်ႉလူမ်ႉတၢႆၼႂ်းပၢင်တိုၵ်း ၵမ်းၼၼ်ႉလႄႈႁဵတ်းႁႂ်ႈႁဵတ်ႇၵၢၼ်(ငဝ်းလၢႆး) ၶၢဝ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၽွင်းမိူင်းၵဵင်းမႂ်ႇၸင်ႇလူတ်းထႃၼၸၼ်ႉထၢၼ်ႈ ၵဵင်းတုင် ႁႂ်ႈပဵၼ်မိူင်းၶိုၼ်ႈ (မိူင်းၶီႈၶႃႈ) ၵဵင်းမႂ်ႇၵႂႃႇမိူဝ်ႈပီ ပုတ်ႉထသႃသၼႃ 1893 (ပီၶရိတ်ႉသ် 1350) တၢဝ်ႉၽႃယူး ၸဝ်ႈၽွင်းမိူင်း ၵဵင်းမႂ်ႇသူင်လုၵ်ႈၸၢႆး ၸဝ်ႈၸဵတ်းၽၼ်းတူ ၶိုၼ်းမႃးပူၵ်းပွင်ၽွင်းငမ်းမိူင်းၵဵင်းတုင် တေႃႇပေႃး ႁုင်ႈႁိူင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၼႂ်းဢၼႃးၸၵ်ႇ(ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈ) ပုတ်ႉထၸၵ်ႇ။ လွင်ႈၵိူဝ်းလီ ၵဵင်းမႂ်ႇတင်းၵဵင်းတုင်  ၸင်ႇလႆႈႁူၼ် ၶိုၼ်းပွၵ်ႈမႃးမိူၼ်ၵဝ်ႇ ဝၢၼ်ႈပီႈမိူင်းၼွင်ႉ။