Friday, March 29, 2024

ႁဵတ်းႁိုဝ်ပဵၼ်မႃး ဝၼ်းၵၢတ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉ

Must read

သင်ဝႃႈ “သၢမ်ၸွမ်ၸဵတ်းၵဵင်း ၵဝ်ႈၼွင်သိပ်းသွင်ၽၵ်းတူဝဵင်း” ၼႆၸိုင် ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၵမ်ႈၼမ် တေႁူႉၸၵ်းၵၼ် ပဵၼ်ဝဵင်း ၵဵင်းတုင် ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်း ၵမ်းလဵဝ်ယဝ်ႉ။

ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇ
Photo by – ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈ/ ၵၢတ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉ (ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇ) ဝဵင်းၵဵင်းတုင် (ၶႅပ်းႁၢင်ႈၵဝ်ႇ)

ပေႃးမႃးထၢမ်ၵၼ် ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ “သၢမ်ၸွမ်ၸဵတ်းၵဵင်း ၵဝ်ႈၼွင်သိပ်းသွင်ၽၵ်းတူဝဵင်း” ၼႆၼၼ်ႉ မၼ်းပွင်ႇဝႃႈသင်ၼႆ ၵမ်ႈၼမ် ၽႂ်ၵေႃႈ တေဢမ်ႇတွပ်ႇလႆႈၵမ်းလဵဝ်၊ ပေႃးတွပ်ႇလႆႈၵေႃႈ တေမီးၵူၼ်း ပိုၼ်ႉတီႈၵမ်ႉဢေႇၵူၺ်း။ ပေႃးပဵၼ်ၵူၼ်းၼုမ်ႇယင်းတေဢမ်ႇတွပ်ႇလႆႈၵမ်းလဵဝ်လူးၵွၼ်ႇ။

- Subscription -

ၵမ်းၼႆႉ ၵူၼ်းတင်းၼမ် ၸိူဝ်းပႆႇႁူႉတီႈပွင်ႇမၼ်း တေမီးၵႂၢမ်းထၢမ်ၵၼ်မႃးဝႃႈ ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းမၢႆထိုင်သင် တီႈပွင်ႇ မၼ်းၶႂ်ႈဝႃႈၸိူင်ႉႁိုဝ် ၼႆၸိူဝ်းၼႆႉ။

သၢမ်ၸွမ်ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ မၢႆထိုင်ဝႃႈ ၸွမ်တွင်း၊ ၸွမ်မူၼ်းလႄႈ ၸွမ်သၵ်း။ ယွၼ်ႉမၼ်းပဵၼ်လွႆသုင် ဢၼ်မီးဝႆႉၼႂ်းဝဵင်းၵမ်း သိုဝ်ႈလႄႈ မိူၼ်ႁၢင်ႈသၢမ်ၶႃၵဵင်းဝႆႉ။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၸင်ႇႁွင်ႉဝႃႈ သၢမ်ၸွမ်။

ၸဵတ်းၵဵင်းသမ်ႉ တေပဵၼ်ၸိုဝ်ႈဝၢၼ်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇ – ဝၢၼ်ႈၵဵင်းလၢၼ်း၊ ဝၢၼ်ႈၵဵင်းၸၼ်၊ ဝၢၼ်ႈၵဵင်းငၢမ်း၊ ဝၢၼ်ႈၵဵင်းယိုၼ်း၊ ဝၢၼ်ႈၵဵင်းၶုမ်ႇ၊ ဝၢၼ်ႈၵဵင်းၸၢမ်လႄႈ ဝၢၼ်ႈၵဵင်းဢိၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၵဝ်ႈၼွင် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉသမ်ႉ တေပဵၼ် ၼွင်တုင်၊ ၼွင်ၶႄႉ၊ ၼွင်ၶႆႉ၊ ၼွင်ၸၢင်ႉ၊ ၼွင်ယၢင်း၊ ၼွင်ယေး၊ ၼွင်လႅင်ႉ၊ ၼွင်ပွင်း လႄႈ ၼွင်လဵၵ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။

သိပ်းသွင်ၽၵ်းတူဝဵင်းသမ်ႉ တေပဵၼ် ၽၵ်းတူယၢင်းၵူင်း၊ ၽၵ်းတူပႃႇလႅင်၊ ၽၵ်းတူၵဵင်းလၢၼ်း၊ ၽၵ်းတူငၢမ်ႈၽႃႉ၊ ၽၵ်းတူ သႅင်မိူင်း၊ ၽၵ်းတူယၢင်းၶမ်း၊ ၽၵ်းတူၼွင်လဵၵ်း၊ ၽၵ်းတူၼွင်ၽႃ၊ ၽၵ်းတူယၢင်းပိုင်ႇ၊ ၽၵ်းတူၵၢႆႇႁႆႈ၊ ၽၵ်းတူၽႃယင်ႈလႄႈ ၽၵ်းတူႁွမ်ႈလႃႉ ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၵမ်းၼႆႉ ပေႃးမႃးပိုတ်ႇတူၺ်း ပိုၼ်းမိူင်းၵဵင်းတုင် တီႈၵႅပ်ႈမၼ်းၼႆၸိုင် – မိူင်းၵဵင်းတုင်ၼႆႉ မိူဝ်ႈပီ 1253 ၼီႈ၊ ၸဝ်ႈမင်းရၢႆး (ၸဝ်ႈမိူင်းႁၢႆး) ၸဝ်ႈမိူင်းၵဵင်းသႅၼ် ဢၼ်ပဵၼ်ဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈမိူင်းယူၼ်း (မိူင်းထႆးယၢမ်းလဵဝ်) ၼႆႉ လႆႈၼမ်းဢဝ် ၶႃႈဝၢၼ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းၵဵင်းသႅၼ် ၶိုၼ်ႈမႃးသၢင်ႈဝၢၼ်ႈပႅင်မိူင်း တႅၼ်းတီႈၸၢဝ်းလွႆသၢမ်တၢဝ်ႉၶဝ်သေ ဢဝ်လၢၼ်ၸၢႆးမၼ်းၸဝ်ႈ ဢၼ်ႁွင်ႉ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ၸဝ်ႈၼမ်ႉထူမ်ႈၼႆၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၶုၼ်ၵိၼ်မိူင်း ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်းသေ ၵေႃႇတင်ႈၶိူဝ်းႁိူၼ်းၵဵင်းတုင် တင်ႈတႄႇ ၼၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ – ၼႂ်းပိုၼ်း မိူင်းၵဵင်းတုင် တႅမ်ႈဝႆႉၼင်ႇၼႆ။

ၵွပ်ႈဝႃႈ လႆႈမႃးတင်ႈဝၢၼ်ႈပႅင်မိူင်းယူႇသဝ်း ၸွမ်းၾင်ႇမႄႈၼမ်ႉၶိုၼ်လႄ ဝၢႆးမႃးလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ တႆးၶိုၼ်၊ ဝၢၼ်ႈမိူင်းၵေႃႈ ႁွင်ႉ ဝႃႈ မိူင်းၶိုၼ်ၼႆမႃး တေႃႇႁၢၼ်ႉၼႆႉ။ ႁေႃၶမ်း ဢၼ်ပဵၼ်ငဝ်ႈငုၼ်း ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းၵေႃႈ လႆႈၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉတီႈႁိမ်း ၾင်ႇၼမ်ႉ ၼွင်တုင်လႄႈ ၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ဝဵင်းၵဵင်းတုင် (မိူင်းၵဵင်းတုင်)။

ၼႂ်းပိုၼ်းမိူင်းၸိုဝ်ႈ “တုင်ၵရႃးသီ” လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ မိူင်းလုၵ်ႈၼႆႉ ၵွပ်ႈၵေႃႇတင်ႈလူၺ်ႈ ၸဝ်ႈရသေးတုင်ၵ ဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆး ၸဝ်ႈမိူင်းၵဵင်းတုင် (မိူင်းလႃးလူင် – ၼႂ်းဢႃႇၼႃႇၸၢၵ်ႈၼွင်သႄ) လႄႈ ဝၢႆးသေ ပၢၼ်ၸဝ်ႈရသေးတုင်ၵယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ မိူင်းၵဵင်းတုင် ၼႆမႃးတေႃႇထိုင်မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ။

တင်ႈဢဝ်ၶုၼ်ၵိၼ်မိူင်းၶိူဝ်းႁိူၼ်းတႆးၶိုၼ် ၵေႃႉဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၸဝ်ႈၼမ်ႉထူမ်ႈ မႃးတေႃႇထိုင် ၶုၼ်မိူင်း ၶိူဝ်းႁိူၼ်းတႆးၶိုၼ် (ၶိူဝ်းႁိူၼ်းမင်းရၢႆး) ၵေႃႉလိုၼ်းသုတ်း ၸဝ်ႈၸၢႆးလူင် (မင်းရၢႆး) ၼႆႉ မီးၶုၼ်ၵိၼ်မိူင်းမႃး ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ် 40 ၸဝ်ႈယဝ်ႉ။

ၼွၵ်ႈလိူဝ်ၼၼ်ႉ မိူင်းၵဵင်းတုင်ၼႆႉ မီးဝႆႉၾိင်ႈၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇ (ၵၢတ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉ ၼႆၵေႃႈႁွင်ႉ)။ ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ ၸတ်းႁဵတ်းပွႆးၶဝ်ႈ ၵၢတ်ႇမႃး ၼိုင်ႈပီၼိုင်ႈပွၵ်ႈ။ ၵွပ်ႈပဵၼ်ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၵၢတ်ႇႁၢင်ႉလႄႈ ယႃႇပေႁႂ်ႈၵူၼ်းႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် လိုမ်းလွင်ႈမၼ်း၊ ႁႂ်ႈၸမ် တွင်းဢွင်ႈတီႈမၼ်း ဢၼ်ယၢမ်ႈပဵၼ်ၵၢတ်ႇတီႈသိုဝ်ႉၶၢႆ၊ တီႈဢၼ်ၵူၼ်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၶဝ် ယၢမ်ႈဢဝ်ပဵၼ်တီႈသိုဝ်ႉၶၢႆၵၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇၵၢၼ်လဵင်ႉတွင်ႉ လဵင်ႉၼႃႈႁိူၼ်းမႃး ၼပ်ႉပဵၼ်လၢႆပၢၵ်ႇပီမိူင်း။ ဝၢႆးလိုၼ်းမႃး ဢဝ်ယဵၼ်းပဵၼ် ၾိင်ႈထုင်းၼႂ်ႈပိုၼ်ႉတီႈဝၢၼ်ႈ မိူင်းတီႈၼၼ်ႈၵႂႃႇ ႁဵတ်းၼႆ – မႁႃမုင်ႉ (မိူင်းၸႄႊ) ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈလႄႈ ၶူၼ်ႉၶႂႃႉပိုၼ်း တႅမ်ႈၼႄဝႆႉၼင်ႇၼႆ။

ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်ၵၢတ်ႇဢၼ်တင်ႈဢွၼ်တၢင်းသုတ်း ၼႂ်းပိုၼ်းမိူင်းၵဵင်းတုင်။ တင်ႈယူႇတီႈၵၢင်ၶူင်ႇ (ပၢင်ႇပဵင်းၵႅပ်ႈၵႅပ်ႈ) ၼႃႈဝတ်ႉၸဵင်းၸၼ်၊ ႁိမ်းၽၵ်းတူပႃႇလႅင် (ၽၵ်းတူဢွၵ်ႇဝဵင်းၵႂႃႇတၢင်း ဝတ်ႉပႃႇလႅင်မိူဝ်ႈလဵဝ်)။ ယူႇႁိမ်းၸမ်ၵုတ်း ၸဝ်ႈ ၾႃႉလူင် ၶဝ်ၸဝ်ႈ ဢၼ်ၶႅၼ်ႈဝႆႉ သဵၼ်ႈတၢင်းသေးတၢၼ်းလူင်တင်း သေးတၢၼ်းဢွၼ်ႇၼႆၼၼ်ႉ ထႅင်ႈၵမ်း ၼိုင်ႈ။

လႆႈႁူႉၸွမ်းပိုၼ်းမိူင်းၵဵင်းတုင်ၼၼ်ႉ မီးဝႃႈ – ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ မီးမႃးတႄႇမိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၸဵတ်းပၼ်းၽၵ်းတူ (ၸဝ်ႈသႅင်တေႃႇ ၵိၼ်မိူင်း မိူဝ်ႈ 1350 – 1377) ၶုၼ်ၶိူဝ်းႁိူၼ်းႁေႃၶမ်းၵဵင်းတုင် (ၶိူဝ်းႁိူၼ်းမင်းရၢႆး) တူၼ်တီႈ (6) ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ ထႅင်ႈလွင်ႈ ၼိုင်ႈ ဢွင်ႈတီႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်တီႈတပ်ႉသိုၵ်းၸၢဝ်းယူၼ်း (ဢၼ်ပဵၼ်ပူႇမွၼ်ႇတႆးၶိုၼ်) ဢွင်ႇပေႉသိုၵ်းသေ ႁုပ်ႈယိုတ်း လႆႈမိူင်းၸဵတ်းၸဵင်း (ၸိုဝ်ႈမိူင်းၸဵင်းတုင် မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်း သိုၵ်းၸၢဝ်းယူၼ်း မိူင်းၵဵင်းသႅၼ်မႃးတိုၵ်းပေႉ) ၸိူင်ႉၼႆ။ ထွႆႈၵႂၢမ်းတႆး ပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်း ႁွင်ႉဢွင်ႈတီႈဢွင်ႇပေႉသိုၵ်း – ၼႆႉဝႃႈ တီႈၸႆးယၽူမိ။ ၵူၼ်းပၢၼ်မႂ်ႇမိူဝ်ႈလဵဝ် သူင်ႁွင်ႉၸွမ်း ၸၢဝ်းမၢၼ်ႈဝႃႈ – ဢွင်ႇမျေႇ ၸိူင်ႉၼႆ။

ဢွင်ႈတီႈ ၸႆးယၽူမိ(တီႈၸႆးယၽုမ်း) ၼႆႉ တင်ႈဢဝ်ပၢၼ်ၸဝ်ႈၸဵတ်းပၼ်းၽၵ်းတူ- မႃးၵူႈပၢၼ်ပၢၼ်၊ မိူဝ်ႈၽူႈႁတ်း ႁၢၼ်ၶဝ် တေဢွၵ်ႇၼႃႈသိုၵ်းၸိုင် လႆႈဢွၼ်ၵၼ်မႃးယင်ႉၼွၼ်းတီႈၼႆႈ သွင်သၢမ်ၶိုၼ်းယဝ်ႉ ၸင်ႇသိုပ်ႇဢွၵ်ႇ ၵႂႃႇၼႃႈသိုၵ်း ဝႃႈၼႆဝႆႉ။ လၢႆးၵၢၼ်တၢင်ႇပၼ်ၸၼ်ႉၵၢၼ် တီႈၶုၼ်ၼၢႆး၊ ဢမၢတ်ႈ၊ ၶုၼ်သိုၵ်း၊ ၶုၼ်ႁၢၼ်ၶဝ်ၵေႃႈ မႃးၸတ်းႁဵတ်းတီႈၼႆႈ မိူၼ်ၵၼ်။

ပေႃးလၢတ်ႈလွင်ႈ ပိုၼ်းၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉမႃးၵေႃႈ ၶိုၼ်းတေလႆႈၶႆႈၼႄ ပိုၼ်းပဵၼ်မႃး လွင်ႈပူးၸႃးႁေႃတေးဝလႃး (ႁေႃ ၽီ) ဢၼ်မီးတီႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉပႃးထႅင်ႈ – မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈသႅင်တေႃႇၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈမီးလၵ်ႈမလွမ်ႇ ၵူၼ်းၸမ်ၸႂ် ၵေႃႉၼိုင်ႈ ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶႄႇ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ – လၢဝ်းယွမ် (လၢဝ်ႇယူၼ်)၊ မီးသၸ်ႉၸႃႇလႄႈ ႁၵ်ႉပႅင်းၼိူဝ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း (ၸဝ်ႈၸဵတ်းပၼ်း ၽၵ်း တူ) မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈၸဝ်ႈ ယင်းလဵၵ်ႉ။ ဢဝ်ဢႃယုသၢႆၸႂ်လႅၵ်ႈသေ ဢဝ်လွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈပၼ် ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ယူႇၵူႈမိူဝ်ႈၵူႈယၢမ်း ၸိူင်ႉၼႆ။

ထိုင်မႃး ၼႂ်းပီၶရိသ်ႉတ် 1387 ၼၼ်ႉ မီးပွၵ်ႈၼိုင်ႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း (ၸဝ်ႈသႅင်တေႃႇ) မီးၵၢၼ်တေဢွၵ်ႇတၢင်းၵႂႃႇတၢင်းမိူင်း ၵဵင်းသႅၼ် (ၼႂ်းမိူင်းထႆးပွတ်းၼိူဝ် မိူဝ်ႈလဵဝ်) လႄႈ လႆႈဢွၼ်ဢဝ် ဢမၢတ်ႈတင်းလၢႆ မႃးလိုဝ်ႈသဝ်းဢဝ်မင်ၵလႃ တီႈၸႆးယ ၽုမ်း (တီႈဢွင်ႇမျေႇ) ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢတ်ႇဝၢၼ်ႈၵၢတ်ႇမိူင်းတီႈၼႆႈ တႃႇသၢမ်ဝၼ်းသၢမ်ၶိုၼ်း ၸွမ်းၼင်ႇၾိင်ႈထုင်းမီး။ ၸတ်း ႁဵတ်းပွႆးလၢမ်း ယႂ်ႇလူင်မူၼ်ႈသိူဝ်းထႅင်ႈ။

ယဝ်ႉၵေႃႈ မီးၵၢၼ်ၶိုၼ်ႈၸၼ်ႉ ပၼ်ဢမၢတ်ႈၶဝ် ဢိၵ်ႇတင်း ၸႅၵ်ႇပၼ်ပိုၼ်ႉတီႈၸၢမ်ႇပူၺ်ႈ (ဝၢၼ်ႈ၊ ဢိူင်ႇ တႃႇၵဵပ်း ၵိၼ်ၶွၼ်ႇ လဵင်ႉၼႃႈႁိူၼ်း) ၸွမ်းမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ၵမ်းလဵဝ်။ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းသမ်ႉ လိုမ်းပႅတ်ႈဢမၢတ်ႈ ၸမ်ၸႂ်လၢဝ်းယွမ်သေ ဢမ်ႇၶုၵ်းၸႂ်လႆႈ ၸႅၵ်ႇပၼ် ပိုၼ်ႉတီႈၸၢမ်ႇပူၺ်ႈ ပၼ်မၼ်းၸိူင်ႉပိူၼ်ႈ။ ၽိူဝ်ႇၶုၵ်းၸႂ်လႆႈမႃး တီႈၸမ်ဝဵင်းလႄႈ တီႈ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵူၼ်းၶွၼ်ႈ ၸိူဝ်း ၼၼ်ႉ ပေႃးဢမ်ႇမီး ဢွင်ႈတီႈတေပၼ်ယဝ်ႉလႄႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း ၸင်ႇၸတ်းပၼ်လၢဝ်းယွမ် ႁႂ်ႈၸၢမ်ႇပူၺ်ႈမိူင်းၵၢႆလႄႈ မိူင်းငွမ်း (ဢၼ်မီးၼႂ်းဢိူင်ႇမိူင်းၽျၢၵ်ႈ မိူဝ်ႈလဵဝ်) ၼႆႉ။

ဢမၢတ်ႈလၢဝ်းယွမ်ၼႆႉ ယိၼ်းၸႂ်လဵၵ်ႉၶေႃးၶူမ် လွင်ႈၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလိုမ်းပႅတ်ႈမၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ ပႃးတင်းဢမ်ႇပဵင်းပေႃးၸႂ် ၸွမ်းလႄႈ လၵ်ႉလွမ်ဢဝ်မိတ်ႈတီႈဢႅဝ်မၼ်း တႅင်းၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း(ၸဝ်ႈၸဵတ်းပၼ်းၽၵ်းတူ) ၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇ ၼႂ်းၵၢင်ၵၢတ်ႇ ၼၼ်ႉ ၵမ်းလဵဝ်။ ၵမ်းၼၼ်ႉ ဢမၢတ်ႈတင်းလၢႆ ဢွၼ်ၵၼ်တီႉၺွပ်းယဝ်ႉ ႁႅမ်တၢႆလၢဝ်းယွမ် ပႅတ်ႈတီႈ ၼၼ်ႈ ၸွမ်းၵမ်းလဵဝ်။

ရုပ်ႈၵလၢပ်ႈၶၢပ်ႈတူဝ်ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်းလႄႈ ရုပ်ႈၶွၼ်တူဝ်လၢဝ်းယွမ် ဢဝ်ၾင်ဝႆႉတီႈၼႂ်းၵၢတ်ႇၼၼ်ႉၸွမ်းၵၼ် ၸိူင်ႉၼႆ။ ဝၢႆးမႃး ၼပ်ႉယမ်တင်းၸဝ်ႈ တင်းဢမၢတ်ႈ ပဵၼ်မိူၼ်တေးဝလႃး (ၽီသိူဝ်ႈဝၢၼ်ႈသိူဝ်ႈမိူင်း)သေ ပူႇၸေႃးပူးၸႃးၸွမ်း ၵၼ်မႃး ပိူဝ်ႈ တႃႇႁႄႉၵင်ႈပၼ် ၽေးၶဵၼ်ၸၢဝ်းမိူင်းတင်း ဝၢၼ်ႈမိူင်းလႄႈ ဢဝ်ယဵၼ်းပဵၼ်ၾိင်ႈထုင်း တင်းၶဝ်ႈၵၢတ်ႇ ၵဝ်ႇလႄႈ တင်းပူး ၸႃးတေးဝလႃးမိူင်းၼႆႉ ၸွမ်းၵၼ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၵၢတ်ႇလူင်မိူင်းၼႆႉ ပဵၵ်ႉဝႃႈတီႈမၼ်းၵႅပ်ႈလႄႈ လႆႈၶၢႆႉၵႂႃႇတၢင်ႇတီႈသေၵေႃႈ ဢွင်ႈတီႈမၼ်း သမ်ႉပဵၼ်တီႈၸႆးယၽုမ်း (တီႈဢွင်ႇမျေႇ)။ ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ ပဵၼ်တီႈၾင်ရုပ်ႈၵလၢပ်ႈၶၢပ်ႈတူဝ် ၸဝ်ႈမိူင်းၽူႈၵေႃႇတင်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉပႃး။ သမ်ႉ ၼပ်ႉထိုဝ် ၸဝ်ႈမိူင်းတူၼ်ၼႆႉ မိူၼ်သိူဝ်ႈမိူင်း (တေးဝလႃးမိူင်း) တူၼ်ၼိုင်ႈ ၸိူင်ႉၼႆလႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် တေဢမ်ႇလူင် လိုမ်းဢွင်ႈတီႈ ၸႆးယၽုမ်း (ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇ) ဢိၵ်ႇတင်း ၶုၵ်းၸႂ်လႆႈၵုၼ်းမုၼ်ၸဝ်ႈမိူင်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇလႆႈတင်ႈဝႆႉၾိင်ႈထုင်းၶဝ်ႈ ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇလႄႈ ဝႆႈပူးၸႃးတေးဝလႃးမိူင်း(လဵင်ႉၸဝ်ႈမိူင်း) မႃး ၸိူင်ႉၼႆ ၵူႈပီယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းတႄႉ တေမီးၸႃႇမိူင်း (ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း) ဢၼ်ၸဝ်ႈမိူင်းလႄႈ ဢမၢတ်ႈ ၶဝ်တႅင်ႇတင်ႈဝႆႉၼၼ်ႉ ဢွၼ်ႁဵတ်း ၸွမ်း ၾိင်ႈထုင်းၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ ၵူႈပီပီ။ ထိုင်မႃးပၢၼ်မႂ်ႇ ၼႂ်း 21 ႁူဝ်ပၢၵ်ႇၸဵင်ပီၼႆႉ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွၼ်း ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇမီးၸုမ်းၵူဝ်းပၵမိူင်း ဢွၼ်ႁူဝ် ႁူမ်ႈတင်း ပေႃႈဝၢၼ်ႈမႄႈမိူင်း ႁူမ်ႈၵၼ်ပႂ်ႉပႃးသိုပ်ႇၽႄႈလႄႈ ႁႄႉ ၵင်ႈဝႆႉသေ ႁဵတ်းၸွမ်းလၵ်းၵၢၼ် မိူၼ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၼၼ်ႉမႃး ၵူႈပိူင်ပိူင်ယဝ်ႉ။

ဝၼ်းၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ တေလိူၵ်ႈဝၼ်းၵၢတ်ႇတဝ်ႇ ၼႂ်းလိူၼ်သီႇတႆး လွင်ႈၵူႈပီ (ပဵၼ်လိူၼ်ႁႃႈလွင်ႈတႆးၶိုၼ်ၵူႈပီ)။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်ဝၼ်းၵိၵ်ႈ (1-3-5-7 ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇ)၊ ဢမ်ႇဢဝ်ဝၼ်းၵူႈ (2-4-6-8 ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇ)။ ၶဝ်ႈၸႂ်ဝႃႈ လွင်ႈဢမ်ႇလိူၵ်ႈဝၼ်းၵူႈၼႆႉ ၵွပ်ႈ ၸဝ်ႈသႅင်တေႃႇတင်း ဢမၢတ်ႈလၢဝ်းယွမ် တၢႆၵူႈၵၼ် ပဵၼ်ဢမင်ၵလႃၼႆလႄႈ ၸင်ႇဢမ်ႇဢဝ်ဝၼ်း ၵူႈ – မႁႃမုင်ႉ (မိူင်း ၸႄႈ) လၢတ်ႈ။

ပွႆးၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ လႆႈတၢင်ႇၽိူၼ်ၶူး တီႈႁေႃတေးဝလႃး ဢၼ်မီးၼိူဝ်ႉပႃ၊ မၢၵ်ႇမႆႉႁူဝ်မၼ်းလႄႈ တင်းလဝ်ႈသုရႃး မေးလႆး (8) ၽိူၼ်ထိုင် (12) ၽိူၼ် ၸိူင်ႉၼႆ။

ၼႂ်းဝဵင်းၵဵင်းတုင်ၼႆႉ တေမီးၵၢတ်ႇ 5 ဝၼ်း ပၼ်ႇပုတ်ႈၵၼ် တေပဵၼ်ၵၢတ်ႇတုင်၊ ၵၢတ်ႇဝုင်ႈ၊ ၵၢတ်ႇတဝ်ႇ၊ ၵၢတ်ႇထၢႆႈလႄႈ ၵၢတ်ႇၾႃႉ ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၼႂ်းဝၼ်းၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ တေလႆႈမႅၼ်ႈၸွမ်းဝၼ်းၵၢတ်ႇတဝ်ႇ ယဝ်ႉၵေႃႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်ၼႂ်းလိူၼ် ႁႃႈလွင်ႈ ၼႂ်းဝၼ်းၵိၵ်ႈသေဝၼ်းဝၼ်း ၼႆယဝ်ႉ။

ဝၢႆးၼၼ်ႉမႃး ယွၼ်ႉၵူၼ်းမိူင်းၵိုၼ်းၶွၼ်ႈၼမ်သေ ထိုင်မႃး ပီ 1930 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၵွၼ်ႈၵႅဝ်ႈဢိၼ်းထလႅင် ပူင်ဝႃႈ ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇ ၼႆႉ မၼ်းၵႅပ်ႈၼႆသေ ၸင်ႇၶၢႆႉၵႂႃႇ ႁဵတ်းၵၢတ်ႇထႅင်ႈတီႈၼိုင်ႈ၊ ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢတ်ႇလူင်ဝဵင်းၵဵင်းတုင် ယၢမ်းလဵဝ်။ တႄႇၶၢႆႉၵၢတ်ႇ တီႈၵဵင်းတုင် မိူဝ်ႈပီ 1936 ။ ၼင်ႇႁိုဝ် ထုင်းတေဢမ်ႇႁၢႆၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းမႃးၶၢႆတီႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၶိုၼ်း ၼိုင်ႈပီၼိုင်ႈပွၵ်ႈသေ ႁိၵ်ႈ ၸိုဝ်ႈဝႃႈ ဝၼ်းၵၢတ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉမႃး တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။

ဝၼ်းၵၢတ်ႇၵဝ်ႇ မိူင်းၵဵင်းတုင်ပီၼႆႉ တေၸတ်းႁဵတ်း ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 11/3/2023 တူၵ်းမႅၼ်ႈ လိူၼ် 5 လွင်ႈ 5 ၶမ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။

လုင်းၸၢႆးႁွင်ၶမ်း ပေႃႈဝၢၼ်ႈမႄႈမိူင်း ဝဵင်းၵဵင်းတုင် လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “ဝၼ်းၵၢတ်ႇၵဝ်ႇ/ ဝၼ်းၵၢတ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉၼႆႉ ၼိုင်ႈပီၼိုင်ႈပွၵ်ႈ ႁဝ်းဢွၼ်ၸတ်းႁဵတ်းမႃး ၵူႈပီပီ။ ၸဝ်ႈၾႃႉ ႁဝ်းၶဝ် မၵ်းမၼ်ႈဝႆႉပၼ်လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းၸင်ႇလႆႈ ဢွၼ်ၵၼ် ၸတ်းႁဵတ်းမႃး တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်။ ပေႃးထိုင်ဝၼ်းၼၼ်ႉမႃး ၵၢတ်ႇၼႂ်းၵဵင်းတုင် ဢမ်ႇဝႃႈ ၵၢတ်ႇလဵၵ်ႉၵၢတ်ႇယႂ်ႇ တိုၼ်း ဢွၼ်ၵၼ် ပိၵ်ႉၵူႈတီႈသေ မႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈၵၢတ်ႇ ၸဝ်ႈၾႃႉၼႆႉတီႈလဵဝ်။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၾိင်ႈထုင်းတႄႉ ၵၢတ်ႇၵဝ်ႇၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်တီႈ ဢၼ်ၶႅၵ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ် မႃးဢုပ်ႇၵၼ်ယဝ်ႉ ၸင်ႇတေၶဝ်ႈၵႂႃႇ ၸူးၸဝ်ႈၾႃႉ၊ ဢၼ်ဢုပ်ႇၵၼ်တီႈၵၢတ်ႇၼႆႉ ဢုပ်ႇၵၼ် လွင်ႈလီ – လွင်ႈၸႃႉ။ သင်ဝႃႈ ပဵၼ်လွင်ႈၸႃႉၵေႃႈ ဢုပ်ႇၵၼ် ယဝ်ႉတူဝ်ႈတီႈၵၢတ်ႇၼၼ်ႉသေ ဢမ်ႇသိုပ်ႇၶဝ်ႈ ၸူးၸဝ်ႈၾႃႉယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈ ပဵၼ်လွင်ႈလီ ၸင်ႇၶဝ်ႈၸူးၸဝ်ႈၾႃႉ”- ဝႃႈၼႆ။

ၽွၼ်းလီ ဢၼ်လႆႈတီႈၾိင်ႈပွႆးၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇ တီႈမိူင်းၵဵင်းတုင်ၼႆႉ မီးဝႃႈ – (1) ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၵူၼ်းႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် လႆႈႁူႉၸွမ်း ၾိင်ႈထုင်းမိူဝ်ႈၵွၼ်ႇ၊ မီးၸႂ်သိုပ်ႇပႂ်ႉပႃးၽႄႈတိူၼ်းလႄႈ ႁႄႉၵင်ႈပႅင်းမႅတ်ႇဝႆႉ ၾိင်ႈထုင်းၵဝ်ႇ။ (2) ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်း ႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် ၵိူတ်ႇမီးၸႂ်သတ်ႉထႃးၼိူဝ် ၶုၼ်မိူင်းတူဝ်ၵဝ်ႇသေ မီးၸႂ်ၶႂ်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်းဝၢၼ်ႈပိုၼ်းမိူင်းၼမ်တိူဝ်းမႃး။ (3) ၵွပ်ႈၼႂ်း ပိုၼ်းတႅမ်ႈဝႆႉဝႃႈ ပဵၼ်ဢွင်ႈတီႈၸႆးယၽုမ်း(တီႈဢွင်ႇမျေႇ) ၼႆလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် ၵိူတ်ႇမီးႁႅင်းၸႂ်သေ ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉ ၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းတူဝ်ၵဝ်ႇမႃး ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်ၽွၼ်းလီဢၼ်လႆႈမႃးတီႈ ၾိင်ႈၶဝ်ႈၵၢတ်ႇၵဝ်ႇ ၼႆႉ ဝႃႈၼႆ။

လိုၼ်းသုတ်းၼႆႉ ႁႂ်ႈၵူၼ်းၼုမ်ႇသၢဝ်ႁုၼ်ႈလင်ၶဝ် မီးသတိ၊ ဝိရိယ၊ သမႃထိ၊ ပၺ်ၺႃၵူႈၵၼ် တင်းၸႂ်သတ်ႉထႃးသေ ဢွၼ်ၵၼ်ပႂ်ႉပႃး၊ ၽႄႈတိူၼ်း၊ ႁႄႉၵင်ႈၾိင်ႈထုင်းၵဝ်ႇၶွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်း တီႈလႂ်တီႈၼၼ်ႈ ႁႂ်ႈသိုပ်ႇတင်ႈယူႇလႆႈ ၶၢဝ်းယၢဝ်းသေၵမ်းၼႆ – မႁႃမုင်ႉ (မိူင်းၸႄႈ) တိုၵ်းသူၼ်းဝႆႉ ၼင်ႇၼႆ။

မိူင်းၵဵင်းတုင်ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းလူင်ၸိုင်ႈတႆးလုၵ်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်ပၵ်းတင်ႈယူႇ ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်း၊ ၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် မၢၼ်ႈ။ ပီႈၼွင်ႉတႆးၶိုၼ်/လိုဝ်ႉ ဢွၵ်ႇသဵင်ဝႃႈ – “ၸဵင်းတုင်”၊ ပႃလိ – “ၶေမရတ်ႉထ”၊ ၸိုဝ်ႈၼႂ်းပိုၼ်း – “တုင်ၵပူးရီး”။ ပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်သၽႃႇဝႁၢင်ႈလီ၊ လီမုင်ႈလီယဵမ်ႈလီလွမ်လီတူၺ်း၊ မီးၼမ်ႉၼွင်တုင်ဝႆႉ ၵၢင်ဝဵင်း၊ မီးလွႆလွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉသီႇၾၢႆႇ။ လွႆမူၺ် ဢၼ်ၸိုဝ်ႈလိုဝ်းယႂ်ႇ ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်းၵေႃႈ မီးယူႇၾၢႆႇတၢင်းၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇၵဵင်းတုင် ယၢၼ်မွၵ်ႈ 29 ၵီႊလူဝ်ႊ။

သုင်ၼိူဝ်ၼႃႈၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ 2,700 ထတ်း/ ပေႇ၊ တၢင်းၵႂၢင်ႈ 2,000 လွၵ်းလၵ်း။ ႁူဝ်ၵူၼ်း ဢမ်ႇယွမ်း 2 သႅၼ်။ မီးၸၢဝ်းၶိူဝ်း ယူႇႁူမ်ႈသဝ်းၸွမ်းၵၼ် ဢမ်ႇယွမ်း 10 ၸၢဝ်းၶိူဝ်း မိူၼ်ၼင်ႇ – တႆးၶိုၼ်၊ တႆးလိုဝ်ႉ၊ တႆးၼိူဝ်၊ တႆးလူင် (တႆးယႂ်ႇ)၊ တႆးလႅမ်း၊ သၢမ်တၢဝ်ႉ(ၸၢဝ်းလွႆ)၊ ၸၢဝ်းလႃးႁူႇ၊ ၸၢဝ်းဢႃးၶႃႇ၊ ၸၢဝ်းဢႃးၶိူဝ်ႇ၊ ၸၢဝ်းလီႉသေႃး၊ ၸၢဝ်းဝႃႉ၊ ၸၢဝ်းၶမူႉ၊ ၸၢဝ်းဢႅၼ်ႇ၊ ၸၢဝ်း ၵုၺ်ႈ၊ ၸၢဝ်းၶႄႇလႄႈ ၸၢဝ်းမၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ဢၢၼ်ႇယဝ်ႉႁူမ်ႈပၼ်တၢင်းႁၼ်ထိုင်တီႈၼႆႈ

- Subscription -
- SHAN's Apps -spot_img

ၶၢဝ်ႇလိုၼ်းသုတ်း