ဝၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၸိုင်ႈတႆး

7 ဝၼ်း ၾႅပ်ႉၿိဝ်ႊရီႊ2023 ပီၼႆႉ ၶွပ်ႈထူၼ်ႈ 76 ပီ “ဝၼ်းၸၢတ်ႈ (ဝၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ)” ၸိုင်ႈတႆး ထိုဝ်ဝႃႈပဵၼ်ဝၼ်းၵေႃႇတင်ႈ တႃႇဢဝ် “မိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃ” ဢိၵ်ႇတင်း ဝၼ်းတႆးၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵေႃႈဝႃႈလႆႈ။ ယွၼ်ႉၵွပ်ႈမီးၸႂ်ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဝၢၼ်ႈမိူင်းသေ လႆႈမီးၵၢၼ်တူင်ႉတိုၼ်ႇၶွၼ်ႈႁႅင်းၽွမ်ႉၽဵင်ႇႁူမ်ႈၸႂ်ႁူမ်ႈၺၢၼ်ႇပၢႆးႁူႉတၢင်းမေႃၵူႈပႃႈၵူႈၾၢႆႇ မုင်ႈၼႃႈတင်ႈတႃ ၶတ်း ႁႅင်း ပိူဝ်ႈတႃႇဢဝ်မိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃၵွႆးလႄႈ ဢမ်ႇတၼ်းႁူႉႁၢင်ႈႁူႉတူဝ် ဢမ်ႇလႆႈတင်ႈၸႂ်သေ ၵိူတ်ႇၶိုၼ်ႈပဵၼ်မႃး  ၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵေႃႈႁင်းမၼ်း။

တီႈတႄႉမၼ်း ဝၼ်းၸၢတ်ႈဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ် “ဝၼ်းၵွၼ်းၶေႃ” ၵွႆးၵႃႈတႆးႁဝ်းသမ်ႉ ပဵၼ်ဝၼ်းၵေႃႇတင်ႈ တႃႇဢဝ် ၵွၼ်းၶေႃ သင်တႆးဢမ်ႇႁူမ်ႈမၢၼ်ႈ သင်ၽူႈၼမ်းတႆးၵမ်ႈၽွင်ႈဢမ်ႇယုမ်ႇမၢၼ်ႈ  သင်ၽူႈၼမ်းတႆးၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢမ်ႇၵႂႃႇ ပႃးဢဝ်ၵူၼ်းမိူင်းမႃးၼႄၵၢင်ၸႂ်ႁဵၵ်ႈႁွင်ႉ တုၵ်းဢဝ်မိူင်းၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းမၢၼ်ႈ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈၽူႈၼမ်း တႆးၵေႃႈ တေဢမ်ႇဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းမၢၼ်ႈ သင်တႆးပႂ်ႉဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃႁင်းၵွႆး မိူဝ်ႈငဝ်းလၢႆးမၼ်းထိုင်ၼႆၸိုင် ၶၢဝ်းယၢမ်းၼႆႉ တႆးတေလႆႈႁၼ်မိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃ ယူႇၼႂ်းလူၵ်ႈလုၵ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။ “ဝၼ်းၸၢတ်ႈ“ ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ တေမီး လွင်ႈၸိုၼ်ႈသႂ်မႂ်ႇသုင်တႄႉတႄႉ။

76 ပီမႃးၼႆႉ တႆးဢမ်ႇတွၼ်ႉလႆႈၸၢမ်ႇပူၺ်ႈ ၸိမ်းတူၺ်းၼမ်ႉလႅမ်ႉ (ဢရသႃႇ) မိူင်းၵွၼ်းၶေႃ။  တေႃႉတႄႉလႆႈ သႅဝ်ဢၢႆဝၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ(ဝၼ်းၶိူဝ်းတႆး) ၵမ်းဢွၼ်တၢင်းသုတ်းမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 7 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၿိဝ်ႊရီႊ 1947 ၼၼ်ႉၵွႆး။  သိုပ်ႇၼၼ်ႉမႃးၵေႃႈ ၼပ်ႉၶေႃႈၼိဝ်ႉမိုဝ်းမႃးပီၼိုင်ႈယဝ်ႉပီႈၼိုင်ႈ တေႃႇပေႃးထိုင်ထူၼ်ႈ 76 ပီ မၢၼ်ႈဢမ်ႇတွၼ်ႉဝႆႉ ၼမ်ႉၼၵ်းမၵ်းၶၼ်ဝႃႈ  ပဵၼ်ဝၼ်း လမ်ႇလွင်ႈၶိုၵ်ႉၶၢႆးသေၶႅၵ်း ။

ပေႃးတၢမ်ၸိုဝ်ႈဢၼ်ဝႃႈဝၼ်းၸၢတ်ႈဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းၵွၼ်းၶေႃ ၵွႆးၵႃႈမၢၼ်ႈဢဝ်ယွမ်ႉၸႂ်တႆးဝႆႉပဵၼ် ၶႅပ်းႁၢင်ႈ တိတ်းၸပ်းၽႃပၼ်တႆးယၵ်ႉၶမ်ႈယၵ်ႉၼႂ်ၵွႆး မၢၼ်ႈဢမ်ႇဢဝ်သႂ်ႇၸႂ် ဢမ်ႇဝႆႉပဵၼ်ဝၼ်းလမ်ႇလွင်ႈယႂ်ႇလူင် ဢမ်ႇဢဝ် သႂ်ႇၸႂ်မၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ဝၼ်းဢိုတ်းႁပ်ႉလုမ်းၸၢႆး ဢမ်ႇၸႂ်ႈဝၼ်းပိၵ်ႉၵၢၼ်ပိၵ်ႉငၢၼ်းလိုဝ်ႈၵၢၼ်။

ၵႄႈၵၢင်ၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်ၼႂ်းပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင် တင်ႈတႄႇဝၼ်းတီႈ 3 ထိုင် 12 ၼၼ်ႉ ၵႂၢမ်းတင်ႈၸႂ် ၸဝ်ႈၾႃႉ လႄႈၽူႈၼမ်းတႆး ဢၼ်လႆႈၶတ်းၸႂ်ႁူမ်ႈသၢင်ႈ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉတႃႇမိူင်းၵွၼ်းၶေႃလႄႈထုၵ်ႇလႆႈမီးတုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၽဵင်း ၵႂၢမ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ(ၵႂၢမ်းတၢင်ႇတုင်း) ၼၼ်ႉလႄႈၸင်ႇလႆႈမၵ်းမၼ်ႈဢဝ်ဝၼ်းတီႈ 7 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၿိဝ်ႊရီႊလႄႈ ၵႂၢမ်းတၢင်ႇတုင်း “ၶိူဝ်းတႆးၶိူဝ်းရႃႇၸႃႇ”  ဢၼ်ၻွၵ်ႉတိူဝ်ႊလုင်းပႃႉၺၢၼ်ႇ “တႅမ်ႈ” ၼၼ်ႉ ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇ မီးမႃးဢွၼ်တၢင်း “ဝၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်”  12 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၿိဝ်ႊရီႊၼၼ်ႉလူးၵွၼ်ႇ။

ၵွႆးၵႃႈ ဝၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼၼ်ႉ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈမီးပႃးမၢၼ်ႈ ပႃးၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ မၢၼ်ႈဢဝ်ပဵၼ်ၶေႃႈဢၢင်ႈ “မိူင်းလုၵ်ႈၼႆႉပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်” Myanmar of the Union ၼႆၼၼ်ႉ ပိူဝ်ႈတႃႇလွၵ်ႇလႅၼ်ၽၢမ်းတႃၸၢဝ်းလူၵ်ႈ (လုမ်ႈၾႃႉ)  မွၵ်ႈၼၼ်ႉၵွႆး ဢမ်ႇလႆႈဝႆႉလိုၵ်ႉၶိုၵ်ႉၶမ်ႇသင် ။

ပုၼ်ႈတႃႇတႆးတႄႉ ပေႃးလႆႈမိူင်းၵွၼ်းၶေႃမႃးၵေႃႈ တေမီးတုင်းၸၢတ်ႈ လႄႈၽဵင်းၵႂၢမ်းၶိုၼ်ႈတုင်းၵမ်းလဵဝ်ၼႆလႄႈ လႆႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းၶိုင်ဝႆႉထႃႈ။ ယွၼ်ႉၼႆႉ ဝၼ်းတီႈ 7 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၿိဝ်ႊရီႊၼႆႉၸင်ႇဝႃႈပဵၼ်မၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ်လူင်တႆး ဢၼ်ၾင် ၼႅၼ်ႈဝႆႉယူႇၼႂ်းဢူၵ်းၼႂ်းၸႂ်ႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်းဢမ်ႇၸၢင်ႁၢႆ။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈပဵၼ်မဵတ်ႇမၢႆၾၢင်ႁၢင်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈလႄႈၸိုင်ႈမိူင်းၼိုင်ႈလုၵ်ႈမီးတုင်းၸၢတ်ႈၽဵင်းၸၢတ်ႈမီးၽႅၼ်ႇလိၼ်မီးသဵၼ်ႈၶဵတ်ႇၶၼ်ႈမၵ်းမၢႆလႅၼ်လိၼ်ၸႅင်ႈလႅင်းလႄႈယင်းမီးၾိင်ႈငႄႈႁိတ်ႈႁွႆးဢၼ်တိုဝ်းၵမ်မႃးယၢဝ်းၼၢၼ်း ၼပ့်ႁူဝ်ႁဵင်ပီ ဢိၵ်ႇတင်းၶူဝ်းၼုင်ႈတၢင်းဝႆ လိၵ်ႈလၢႆး ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ ႁူမ်ႈပႃးတင်းၾိင်ႈၵၢၼ်ယုမ်ႇယမ် ၵိူဝ်းလီ ပၵ်းၾၢင်တူဝ်ၵဝ်ႇ (ဢၼ်ထႆးဝႃႈ   เอกลักษณ์ ဢွၵ်ႇသဵင် ဢေၵလၵ်း ဢၼ်တၢင်း ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ႁွင်ႉဝႃႈ  Identity) ၶွင်တူဝ်ၵဝ်ႇ တင်းသဵင်ႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶူၼ်းၶဝ်းၵူမ်ၵဵဝ် ၶွၼ်ႈတုမ်လေႃးၵၼ်သေပဵၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႈဢၼ်မွၵ်ႇလၢတ်ႈ ဢွၵ်ႇႁၢင်ႈ ၼိူဝ် “တုင်းၸၢတ်ႈ” ႁိုဝ် “တုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ”။

မိူဝ်ႈၽႂ်လႆႈႁၼ်တုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ လိူင် ၶဵဝ် လႅင် ဝူင်းလိူၼ်ၼႂ်းၵၢင် ၽိုၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈႁူႉပွင်ႇဝႃႈပဵၼ်ၸိုင်ႈတႆးယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈ တုင်းၸၢတ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်တူဝ်တႅၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈမိူင်း။

ႁူမ်ႈဝႃႈတုင်းၸၢတ်ႈ ၸိုင်ႈတႆး ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 7 လိူၼ်ၾႅပ်ႉၿိဝ်ႊရီႊၵွႆးၼႆသေတႃႉၵေႃႈ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်လူၺ်ႈၼမ်ႉမိုဝ်းၽွၼ်းၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈၽူႈၼမ်းၵူၼ်းမိူင်းလႆႈၸႂ်ၵၼ်။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ ထုၵ်ႇလူၺ်ႈ ပၵ်းပိူင်တၢင်းၵၢၼ် မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ယွမ်းႁပ်ႉပဵၼ်လၵ်းထၢၼ်မႃး တီႈၼႂ်းပၢင်ၵုမ်လူင် ပၢင်လူင် ပွၵ်ႈၵမ်း 2 ၼႂ်းပီ 1947 ၼၼ်ႉလႄႈ ဢဝ်ယိပ်းၵမ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းတုင်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ လိူင် ၶဵဝ် လႅင် ဝူင်းလိူၼ်ၶၢဝ် ယူႇၵၢင်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်မိၵ်ႈမၢႆၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၵူၼ်းမိူင်းၸိုင်ႈတႆးၼႆၼၼ်ႉ မီးလၵ်းထၢၼ် တီႈၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇတီႈပဵၼ်မႃး ထုၵ်ႇပိူင်တၢင်းၵၢၼ်။ တုင်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၵေႃႈ ၸင်ႇၸၢင်ႈၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇပဵၼ်မႃးၸွမ်းလင် မီးၾၢင်ႁၢင်ႈ ပိုၼ်ႉႁွင်းသီလႅင် ၸဵင်ႇၼိူဝ် ၾၢႆႇသၢႆႉ ပဵၼ်သီသွမ်ႇ လႄႈ မီးလၢဝ်လုၵ်ႈယႂ်ႇၼႂ်းၵၢင်လုၵ်ႈၼိုင်ႈ လၢဝ်လုၵ်ႈလဵၵ်ႉ 5 လုၵ်ႈလွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉ။

ဢွၼ်ၼႃႈတေၵိူတ်ႇမီးမႃးမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉၵွပ်ႈပဵၼ်မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉၽွင်းငမ်းမိူင်းၽႂ်မိူင်းမၼ်းၵူၺ်း လႄႈ ဢမ်ႇလႆႈမီးၶိူင်ႈမၢႆဢၼ်ပဵၼ်တုင်းၸၢတ်ႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵွႆးမီးတုင်းမိၵ်ႈမၢႆမိူင်း ဢမ်ႇၼၼ် မိၵ်ႈမၢႆၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းၽႂ် မိူင်းမၼ်းၵွႆး ၵမ်ႈၼမ် တေပဵၼ် “ၸုမ်ႈ” ဢၼ်ပဵၼ်မိၵ်ႈမၢႆၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႂ်းတၢင်းၵၢၼ်လုမ်းၵၢၼ်ၸၢႆး။