ၾိင်ႈပွႆးလိူၼ်ယီႈပဵင်း မိူင်းၵဵင်းမႆႇ

ၾိင်ႈပွႆးလိူၼ်ယီႈပဵင်း(ငၢၼ်းပဝေးၼီးယီႈပဵင်း) ပဵၼ်ၾိင်ႈၸၢဝ်းယူၼ်း မိူင်းၵဵင်းမႆႇ၊ မိူင်းၵဵင်းႁၢႆးလႄႈ မိူင်းၵဵင်းသႅၼ် လိူၼ် ၼိုင်ႈ။ လိူၼ်ယီႈပဵင်း ပွင်ႇဝႃႈလိူၼ်ၵမ်မူၼ်း၊ ၵွပ်ႈလိူၼ်ၸၢဝ်းယူၼ်းၶဝ်ၸဝ်ႈ ဝႆးသေ လိူၼ်ၸၢဝ်းထႆး မိူင်းၵွၵ်ႇ 2 လိူၼ်။ ၸင်ႇပဵၼ်ဝႃႈ လိူၼ် 12 မူၼ်းၸၢဝ်းထႆးတၢင်းမိူင်းၵွၵ်ႇ ပဵၼ်လိူၼ်ၵမ် မူၼ်းၸၢဝ်းယူၼ်း မိူင်းၵဵင်းမႆႇ၊ ၵွပ်ႈၸၢဝ်းယူၼ်း မိူင်း ၵဵင်းမႆႇ ႁွင်ႉလိူၼ်ၸဵင်ဝႃႈ လိူၼ်ဢၢႆႈ လိူၼ်ၵမ်ဝႃႈ လိူၼ်ယီႈ။ လိူၼ်မူၼ်းၵေႃႈ ႁွင်ႉလိူၼ်ပဵင်းလႄႈ လိူၼ်ၵမ်မူၼ်း ၸင်ႇပဵၼ် မႃးလိူၼ်ယီႈပဵင်း – ၸိူင်ႉၼႆ။

တၢင်းမိူင်းၵဵင်းတုင် မိူင်းတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇလႄႈ မိူင်း 12 ပၼ်းၼႃး၊ မိူင်းလႅမ်းလူင် ၼႂ်းမိူင်းၶႄႇႁူမ်ႈတင်း မိူင်းလၢဝ်းပွတ်းၼိူဝ်သမ်ႉလိူၼ် 12 မူၼ်းထႆး မိူင်းၵွၵ်ႇ၊ တႆး− မိူင်းၶွၼ် မိူင်းမၢဝ်း မိူင်းတႆးမၢၼ်ႈၼႆႉ ပဵၼ် လိူၼ်ၸဵင်မူၼ်းၶဝ်ၸဝ်ႈ။ လိူၼ်ၼႆႉ မီး ၾိင်ႈပွႆးလိူၼ်ၸဵင်မူၼ်း လူႇၶဝ်ႈမႂ်ႇ လူႇၶဝ်ႈလူၼ်ႉပၢတ်ႇ (လူၼ်ႉသီႈပိတ်ႈ) တင်းဝႆႈၽထၢတ်ႈၵွင်းမူး ၸိူဝ်းၼႆႉ− ၼႆယူႇ။

လိူၼ် 12 မူၼ်းၼႆႉ တၢင်းမိူင်းတႆးႁဝ်း လူႇတဵၼ်းႁဵင်၊ တႆႈၵွၵ်းၾႆး၊ ၽၢင်ၾႆး(ၽၢင်သမီး)ၼင်ႇၼႆၵၼ်။ ၼၼ်ႉဢမ်ႇၵႃး မၢင် ပိုၼ်ႉတီႈၼႆႉ ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်လူႇၽႃႈၵထိၼ်ၸူးလႃး (ၸူးလႃးၵထိၼ− ၽႃႈၵထိၼ် ဢၼ်ႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်ႁဵတ်းလူႇသင်ၶၸဝ်ႈ ၶဝ်။ ဢဝ်တင်ႈတႄႇၵၢၼ်လိူၵ်ႈယူင်းၵုၺ်၊ ပၼ်ႇပဵၼ်မႆၵုၺ်၊ တေႃးႁဵတ်းၽႅၼ်ႇၽႃႈ၊ ယွမ်ႉသီၽႃႈၸွမ်းၼင်ႇဢၼ်လူဝ်ႇ၊ တႅၵ်ႈ တတ်း ယဵပ်းပဵၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႈၽိုၼ်ၽႃႈ လိူင်သၢင်ႇၵၢၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈယဝ်ႉၼႂ်းဝၼ်းၵပ်းၶိုၼ်း/ ၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ် 12 မႂ်ႇ 14 ၶမ်ႈ ႁႂ်ႈလႆႈလူႇတၢၼ်းဝၼ်းလိူၼ်မူၼ်း ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ) ၼႆယူႇ။

တၢင်းမိူင်းထႆးလႄႈ မိူင်းလၢဝ်းပွတ်းတႂ်ႈသမ်ႉ ၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ် 12 မူၼ်းၼႆႉ ႁဵတ်းပွႆးလွႆးၵရထူင်း (ဢဝ်ၵွၵ်း ၾႆးတၢင်ႇႁိူဝ်းလႆ လွင်ႈၼမ်ႉ)။ မႃးၼႂ်းပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၵွပ်ႈဝႃႈဢဝ်ၸေႈ၊ ဢဝ်တွင်၊ ဢဝ်ယူၵ်ႇၵူၺ်ႈႁဵတ်း ပဵၼ်ႁၢင်ႈႁိူဝ်းတႅၼ်းသေ တၢင်ႇၵွၵ်း ၾႆးပွႆႇလွင်ႈၸွမ်းၼမ်ႉလႄႈ ႁဵတ်းပဵၼ်ပွႆးမူၼ်ႈမူၼ်ႈသိူဝ်းသိူဝ်းၵၼ်။ ၾိင်ႈၼႆႉ လႆႈႁူႉၸွမ်းဝႃႈ ယိူင်ႈဢဝ်မႃးတီႈၾိင်ႈၵလႃး ႁိၼ်တူ မိူင်းဢိၼ်ႊတိယိူဝ်းၶဝ် – ဝႃႈၼႆ။ ပဵၼ်ၾိင်ႈ ဢၼ်ၶွပ်ႈၵုၼ်းမုၼ်တၢင်မႄႈၼမ်ႉဢၼ်လႆမႃးလေႃႇလဵင်ႉၼႃး သူၼ် ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်လဵင်ႉတွင်ႉၵူၼ်း ႁဝ်းမႃးၸဵမ်လႂ်ၼၼ်ႉ – ၼႆယူႇ။

တၢင်းမိူင်းထႆး ပွတ်းၼိူဝ်ၵဵင်းမႆႇ လမ်းပုၼ်း လမ်းပၢင်း ၽယဝ်း ၵဵင်းႁၢႆး ၵဵင်းသႅၼ်သမ်ႉ လဵၼ်ႈၾိင်ႈယီႈပဵင်း (ၾိင်ႈပွႆးလိူၼ် ယီႈပဵင်း)။ မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇၵွၼ်ႇၾိင်ႈယီႈပဵင်းၼႆႉ မီးၵၢၼ်လူႇၶဝ်ႈမႆႇ၊ ပွႆးတႆႈတဵၼ်းႁဵင်၊ တႆႈတူၼ်ႈပႅၵ်ႇ၊ ပၢင်လမ်းဝူင်း၊ ပၢင်ၶႄႉၶႅင်ႇ ႁူင်းၾႆးဝိၼ်၊ ပၢင်ၶႄႉၶႅင်ႇဝူၵ်ႇၾႆးမွၵ်ႇယႃႈ၊ ပၢင်ၶႄႉၶႅင်ႇႁႆႇ ၵွင်ၸႆးလႄႈ ပၢင်ၶႄႇၶႅင်ႁႆႇၵွင်လူင် ၸိူဝ်းၼႆႉ။ မႃးပၢၼ် မိူဝ်ႈလဵဝ် မီးပႃးၵၢၼ်ပွႆႇႁိူဝ်းၾႆးလွင်ႈၼမ်ႉ (ယိူင်း ၾိင်ႈလွႆးၵရထူင်းတၢင်းၵွၵ်ႇ) – ၸိူင်ႉၼႆ။ ၾိင်ႈပွႆးယီႈပဵင်းၼႆႉ တၢင်းၵဵင်းမႆႇ ပႂ်ႉပႃးလႆႈ လီသေတၢင်ႇတီႈ၊ ၾိင်ႈၼႆႉမီးဝႃႈ ၵၢင်ၼႂ်ၵႂႃႇဝတ်ႉၵျွင်းလူႇတၢၼ်းလွင်းမွၵ်ႇ၊ ဝႆႈၽြႃး ထွမ်ႇတြႃး ၼင်ႈတြႃး။ ၵၢင်ဝၼ်းႁၢင်ႈ ႁႅၼ်းၵွၵ်းၾႆး၊ ၽၢင်ၾႆး၊ ႁူင်းၾႆး၊ ႁူင်းၾႆးဝိၼ်၊ တွၵ်ႇဝူၵ်ႇၾႆးမွၵ်ႇယႃႈ (တၢင်းၵဵင်းမႆႇႁွင်ႉဝႃႈ− ပင်ႈၾႆး တွၵ်ႇမႆႉ)၊ မႄးၶဵင်ႈၼႃႈ ၵွင်ၸႆး တင်းၵွင်လူင် ႁူမ်ႈတင်းႁိူဝ်းၾႆးတႃႇလဵၼ်ႈမိူဝ်ႈၵၢင်ၶမ်ႈၵၢင်ၶိုၼ်း – ၸိူင်ႉၼႆ။

ၵၢင်ၶမ်ႈၶိုၼ်းမႃး ဢွၵ်ႇလဵၼ်ႈပွႆးၸွမ်းၾင်ႇမႄႈၼမ်ႉပိင်း၊ ၸွမ်းဝတ်ႉၸေးတီးလူင်၊ ဝတ်ႉၸူးလႃးမၼီး၊ ဝတ်ႉၸဵတ်းလိၼ်းလႄႈ တီႈၵၢင်ၶူင်ႇၽၵ်းတူတႃႈပႄး ၸိူဝ်းၼႆႉ။

မၢင်တီႈၶႅင်ႇၵၼ်လွင်ႈဢႃႇႁႃႇရတၢင်းၵိၼ် ဢိူင်ႇလႂ်ဝၢၼ် မီးၵၢၼ်ပၼ်သူးယုၵ်ႉယွင်ႈ ယွမ်ႉၸႂ်ၵၼ်၊ မီးတင်းၶဵင်ႇၸၢတ်ႈ/ ၶဵင်ႇႁွင်ႉၵႂၢမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။ သိင်ႇ ဢၼ်ယႃႇဢမ်ႇလွတ်ႈလႆႈၼႆႉ ပဵၼ်ၶဵင်ႇၵႃႈလမ်းဝူင်း၊ ၾိင်ႈ ၵႃႈလမ်းဝူင်းၼႆႉ ပဵၼ်ၾိင်ႈမိူင်းယူၼ်းၸဵမ် ပၢၼ်ၵွၼ်ႇ၊ ဝၢႆးမိူင်းတႆးလႆႈလွတ်ႈ လႅဝ်းၸွမ်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ ၸင်ႇၽႄႈၶဝ်ႈမႃးၼႂ်း မိူင်းတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇလႆႈ ႁူႉၸွမ်းၸိူင်ႉၼႆ။

ၾိင်ႈပွႆးယီႈပဵင်း၊ ၾိင်ႈပွႆးလွႆးၵရထူင်းတၢင်းမိူင်းထႆးၼႆႉ တင်းၾိင်ႈတႆႈတဵၼ်းႁဵင်တၢင်းၵဵင်းတုင်လႄႈ ၾိင်ႈပွႆးႁူင်းၾႆးဝိၼ် (တ သွင်ႇတႅင်ႇ) တၢင်းမိူင်းတႆးပွတ်းတူၵ်းၶူင်း ၸတ်းႁဵတ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ်။ ၸတ်းႁဵတ်းၼႂ်း ဝၼ်းလိူၼ်မူၼ်းၼင်ႇၵၼ်၊ မၢင်ပီပိူင်ႈ ၵၼ်ဝၼ်းလဵဝ် ၵွပ်ႈတၢင်းတူၵ်းၶူင်းၸဝ်ႉလိူဝ် ဝၼ်းၼိုင်ႈၼၼ်ႉၵွႆးယူႇ။ ပိူင်ႈၵေႃႈ မီးလိူၼ်မၼ်းၸိူင်ႉဝႃႈၵွႆး၊ တၢင်းမိူင်းတႆးပွတ်း တူၵ်းၶူင်းလႄႈ တၢင်းမိူင်းၵွၵ်ႇထႆး ပဵၼ်လိူၼ် 12 မူၼ်း။ တၢင်းမိူင်းတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇ ပဵၼ်လိူၼ်ၸဵင်မူၼ်း။ တၢင်းမိူင်းၵဵင်းမႆႇ ထႆးသမ်ႉပဵၼ်လိူၼ်ၵမ်မူၼ်း ၼႆၼၼ်ႉၵွႆးယူႇ။ ၵွႆးတၢင်းမိူင်းထႆး ပႂ်ႉပႃးလႆႈလီသေတၢင်းမိူင်းတႆးႁဝ်း၊ ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၼႆ ၵွပ်ႈတၢင်း မိူင်းထႆး ဢမ်ႇမီးပၢင်တေႃႇပၢင်လွင်းမိူၼ်တၢင်း မိူင်းတႆးႁဝ်း− ၼင်ႇၼႆ။

ၾိင်ႈၸိူဝ်းလႆႈလၢတ်ႈၼႄမႃးၼႆႉ ပဵၼ်ၾိင်ႈလီတႃႇတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းလႄႈ ပဵၼ်ၾိင်ႈဢၼ်လၵ်းပိူင်ဝၢၼ်ႈ ၶူင်ႇယွမ်းႁပ်ႉႁဵတ်း ၸွမ်းလူၺ်ႈၸႂ်ၸေႇတၼႃႇ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးၽႂ်ထဵင်ၶိုၼ်း။ ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈၵေႃႈ ပဵၼ်ၾိင်ႈဢၼ်ၵူတ်းမၢႆဝၢၼ်ႈမိူင်းႁပ်ႉႁွင်း ဝႆႉၸွမ်းလႄႈ တင်ႈယူႇလႆႈမႃးပီမိူင်းဢၢၼ်ႇႁဵင်ႁဵင်ပီမၼ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇႁူႉၵၼ်၊ ႁၼ်ၵၼ်ယူႇၼႂ်းဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉၼၼ်ႉယူႇ။

တၢင်းၵဵင်းမႆႇၼႆႉ ဝၢႆးၾိင်ႈပွႆးယီႈပဵင်း ဢမ်ႇႁိုင်တေမီးပွႆးပီမႂ်ႇတႆးထႅင်ႈ။  ပွႆးပီမႂ်ႇတႆးပီၼႆႉ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး လႄႈ ၾိင်ႈငႄႈတႆး ၵဵင်းမႆႇ ဢွၼ်ႁူဝ်ၸတ်းႁဵတ်း ။ ပိူဝ်ႈတႃႇၵူၼ်းတႆး ၸိူဝ်းၶဝ်ႈမႃး ပိုင်ႈႁူမ်ႈၽူၺ်း မုၼ်ၸဝ်ႈ မုၼ်ယႂ်ႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမိူင်းထႆး လႆႈမီးတိုဝ်ႉတၢင်း ယုၵ်ႉယွင်ႈၾိင်ႈငႄႈသၢႆၶိူဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ ဢၼ်ၶၢတ်ႇတွၼ်ႈ မႃး  2 ပီ ၽွင်းတၢင်းပဵၼ်ၶူဝ်းဝိတ်ႉ 19 ၽႄႈလၢမ်းၼၼ်ႉၼႆ ယူႇ။ လႆႈႁူႉဝႃႈ တေၸတ်းႁဵတ်းတီႈဝတ်ႉၵူႇ တဝ်ႈ ဢိူင်ႇသီၽုမ်း ၼႂ်းဝဵင်းၵဵင်းမႆႇ မိူဝ်ႈဝၼ်းထိ 21 ထိုင် 23 ၼႆယူႇ။

ဝၢႆးၼၼ်ႉဢမ်ႁိုင်သမ်ႉ တေမီးထႅင်ႈ ပွႆးပီမႂ်ႇလုမ်ႈၾႃႉ ပွႆးၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆးလႄႈတင်း ပွႆးၶဝ်ႈဝၢတ်ႈ− ထတ်း ၵၼ်ဝႆႉၸိူင်ႉၼႆ။

ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၸွမ်းၵႂၢမ်းမႃၵထတႆးမီးဝႃႈ – “ၸဝ်ႈဢမ်ႇယွင်ႈ  ၶွင်ဢမ်ႇၵႃႈ”− ၼႆၼၼ်ႉသေ ႁႂ်ႈၾိင်ႈ ၵဝ်ႇၶိူဝ်းႁဝ်းၽႄႈ တိူၼ်း မီးၵႃႈၶၼ်ၵိုၵ်းပိုၼ်းၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇလီယုၵ်ႉယွင်ႈပၼ်ႁႅင်းၵၼ်ယူႇ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ထုၵ်ႇလီႁူမ်ႈမိူဝ်းဝၢင်းၽႅၼ်ပိူဝ်ႈတႃပႅင်းမႅတ်ႇပႂ်ႉပႃးၵၼ်ၸုပ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉၸုပ်ႈၼိုင်ႈၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ လွင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၸိူဝ်း ႁဝ်းလုၵ်ႈလၢၼ်ပူႇၸဝ်ႈလူင်တႆး ႁဝ်းၵူႈၵေႃႉၼႆၼၼ်ႉ ႁူႉတူဝ်ၵၼ်သေၵမ်း၊ ယႃႇပေလိုမ်းၵၼ်သေၵမ်း ၶႂ်ႈယွၼ်းတိုၵ်းသူၼ်း ၼင်ႇၼႆ။