လွင်ႈၶွပ်ႇၼမ်ႉလႅၼ်လိၼ်ဢၼ်ၵိုၵ်းပိုၼ်း ထုၵ်ႇလီတူၺ်းၶိုၼ်းဝၼ်းၵွၼ်ႇ

ဝူင်ႈပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉ ႁဝ်းၶႃႈ လႆႈဢုပ်ႇမႃး လွင်ႈ Sub – State ၶၢင် 2 တီႈ ဢၼ်ယၢမ်ႈမီးမႃးၼႂ်းမိူင်းတႆးသေ ႁၢႆလၢႆၵႂႃႇၼႂ်းပီ 1962 မိူဝ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းသိမ်းဢႃႇၼႃႇ ပွၵ်ႈထူၼ်ႈသွင်ၼၼ်ႉ။

ႁူမ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ ဢမ်ႇၶဝ်ႈတၢင်းၵၢၼ်ယဝ်ႉသေတႃႉ ထိုင်ယၢမ်းငဝ်းလၢႆးၵၢၼ်မိူင်း လၢၵ်ႇလၢႆလႅၵ်ႈလၢႆႈမႃး မိူဝ်ႈလႂ်သေ ဢမ်ႇဝႃႈ မီးၵူၼ်းတူၵ်ႇတၵ်ႉ ၵုၺ်ႉငၢၵ်ႈဢွၵ်ႇမႃး သၢင်ႈပဵၼ်ၸိူင်းၵၢၼ်မိူင်းမႂ်ႇမႂ်ႇသေ မိူၼ်တင်းၶတ်းၸႂ် ႁႂ်ႈလႆႈပၵ်းမၵ်းမၼ်ႈ ပဵၼ်တႄႉ ၶိုၼ်းယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

တေႃႈၼင်ႇ မိူဝ်ႈတေပၼ်သဵင် ၼႂ်းပၢင်လိူၵ်ႈတင်ႈ 2020 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ယင်းမီးၸၢဝ်းၶၢင် ၼႂ်းဢိူင်ႇၵူတ်ႉၶၢႆၼၼ်ႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈ တႅင်ႇႁူဝ်ၶေႃႈလွင်ႈၼႃႈတီႈ Sub – State ၶၢင် ၼႂ်းမိူင်းတႆး ဝႃႈၼႆသေ ယိုၼ်ႈယွၼ်းဢုပ်ႇတေႃႇ ပႃႇတီႇႁူဝ်သိူဝ်မႃးၵွၼ်ႇ ၵူၺ်းၵႃႈ ပႃႇတီႇႁူဝ်သိူဝ် ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉဢုပ်ႇဢူဝ်းၸွမ်း။

ၼႂ်းပီ 2021 ဝၢႆးၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းသိမ်းဢႃႇၼႃႇ ၸိုင်ႈမိူင်းယဝ်ႉ ၵိူတ်ႇမီးမႃး K- PICT ၸုမ်းဢွၼ်ႁူဝ် ဢုပ်ႇဢူဝ်းငူပ်ႉငီႉ ၵၢၼ်မိူင်းၸၢဝ်းၶၢင် ၽွင်းၵၢင်ၸူဝ်ႈ ၼၼ်ႉၼႆၵေႃႈ ၼပ်ႉသွၼ်ႇ ၶွတ်ႇၽွတ်ႈပႃး ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၶၢင် တီႈ Sub – State ၼႂ်းမိူင်းတႆး ဝႃႈၼႆဝႆႉလႄႈ ပဵၼ်တီႈလီၼပ်ႉသၢင်ႈၸွမ်း ၶေႃႈဢဵၼ်းဢၢၼ်း ၵၢၼ်မိူင်းၶွင်ၶၢင်ၶဝ် ဝႆႉတႄႉယူႇယဝ်ႉ။

တီႈတႄႉမႃး ပိုၼ်ႉတီႈ ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းၶၢင် ဢၼ်မိူင်းတႆးမီးသုၼ်ႇ ပိူင်ႇငမ်းၼႆၵေႃႈ မီးဝႆႉတင်းၼမ် ၼင်ႇၵဝ်ႇ။ မိူၼ်ၸိူင်ႉပိုၼ်ႉတီႈ မွပ်ႈမၢႆသၢႆၼမ်ႉဝၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် ပိုၼ်ႉတီႈသၢမ်လႅၼ်မိူင်းမၢဝ်း မိူဝ်ႈလဵဝ်မီးဝႆႉ ဢိူင်ႇမၢၼ်ႈဝဵင်းလူင် ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းမၢၼ်ႈၸေႊ ၼႂ်းမိူင်းၶၢင်ၼၼ်ႉ ၸဵမ်ပိုင်းတိုၼ်းပဵၼ် ၽႅၼ်ႇလိၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉတႆးမႃး။

ပိုၼ်ႉတီႈဢၼ်ၼႆႉ မိူဝ်ႈလဵဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ ထုင်ႉလွႆႁူဝ်သိူဝ် တၢင်းၵႂၢင်ႈမီး 85 လွၵ်းလၵ်းသေ မီးဝႆႉႁိမ်း ၼမ်ႉဝၼ်းလႄႈ ၼမ်ႉမၢဝ်းၶွႆႈ ၵၼ်။ ပေႃးလမ်းၸွမ်းပိုၼ်းမၼ်းၼႆ ဝၢႆးသေ ၶုၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ယိုတ်းသိမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ပွတ်းၼိူဝ်ပတ်းပိုၼ်ႉယဝ်ႉ မွၵ်ႈၼႂ်းပီ 1890 ၼၼ်ႉ ဢဝ်လၵ်းၽၢၼ်ႇၽႅၼ်ႇလိၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမၢဝ်း ဢၼ်မီးၾၢႆႇတႂ်ႈၶႄႇၼၼ်ႉ  သိူဝ်ႇသဵၼ်ႈတၢင်းၼမ်ႉ ၶမ်ႈၵႂႃႇ ၸူးမၢၼ်ႈမေႃႇ။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ဢမ်ႇပွင်ႇၶၢဝ်ႇတီႈၶႄႇသေ ႁဵတ်းႁွတ်းၵႂႃႇလႄႈ ၶႄႇၵေႃႈ ၸင်ႇၶိုၼ်းယွၼ်းဢဝ် သဵၼ်ႈတၢင်းဢိၵ်ႇပႃး ပိုၼ်ႉတီႈ ဢၼ်ၼၼ်ႉ ၾၢႆႇၶုၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ယိုၼ်ႈႁပ်ႉယူႇ လွင်ႈဝႃႈ ၽႅၼ်ႇလိၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၶွင်ၶႄႇ ၵူၺ်းၵႃႈ ဢမ်ႇယွမ်းမွပ်ႈပၼ်ၶိုၼ်း။

ထိုင်မႃး ၼႂ်းပီ 1897 ၶႄႇၸင်ႇတူၵ်းလူင်း တႃႇႁိမ်ၶၢတ်ႈပၼ် ၶုၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ႁဵတ်းၼၼ်သေလႄႈ လုၵ်ႉဢဝ် 1901 မႃး ၾၢႆႇဢိင်းၵလဵတ်ႈ လႆႈပၼ်ၵႃႈႁိမ်ၶၢတ်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်ၼၼ်ႉ ၼိုင်ႈပီလႂ် ၼိုင်ႈႁဵင်လူႊပီႊ ပိူဝ်ႈတႃႇ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမၢဝ်း ဢၼ် လႆႈပွႆႇၽႃႈပႅတ်ႈၽႅၼ်ႇလိၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၼၼ်ႉ။

ပိုၼ်ႉတီႈ သၢမ်လဵမ်ႇ မိူင်းမၢဝ်းၼႆႉ ဢဝ်ၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃဝႃႈၵေႃႈလီ ဢဝ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈ ဢိၵ်ႇပႃးလွင်ႈၸမ်ၸႂ်ဝႃႈၵေႃႈ လၢႆး တိုၼ်းၵိုင်ႇလီလႆႈဝႆႉၸွမ်းမိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇသေ ၽွင်းငမ်းယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈ ဢၼ်ႁိမ်ၶၢတ်ႈဝႆႉတီႈၶႄႇလႄႈ ၸင်ႇဢမ်ႇဝႆႉတႂ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈတင်း ၸဝ်ႈၾႃႇသႅၼ်ဝီႁွင်ႇ ဢဝ် ၵႂႃႇဝႆႉပႅတ်ႈၾၢႆႇတႂ်ႈၸႄႈတွၼ်ႈမၢၼ်ႈမေႃႇ ၽွင်းငမ်းပႅတ်ႈယဝ်ႉ။

ပိုၼ်ႉတီႈဢၼ်ၼႆႉ ဝၢႆးလင်သိုၵ်းလုမ်ႈၾႃႉပွၵ်ႈသွင်ယဝ်ႉၵႂႃႇ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶႄႇၽိူၵ်ႇ ၶဝ်ႈမႃးသိမ်းဢဝ်ၶိုၼ်းသေတႃႉ ၾၢႆႇဢိင်း ၵလဵတ်ႈသၢၼ်ၶတ်းလႄႈ ၵႃႈလႆႈထွႆဢွၵ်ႇၵႂႃႇၶိုၼ်း။

ထိုင်ယၢမ်း မိူင်းမၢၼ်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃယဝ်ႉၼႆ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ထၢမ်ပၼ်ၶေႃႈႁိမ်ၶၢတ်ႈယူႇသေတႃႉ လူင်ပွင် ၸိုင်ႈၶႄႇၽိူၵ်ႇဝႃႇ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶႄႇလႅင်ဝႃႇ ဢမ်ႇမီးၽႂ်လႂ်ယွမ်းႁပ်ႉဢဝ်။

ထိုင်ၼႂ်းပီ 1961 မိူဝ်ႈမိူင်းၶႄႇတင်းမိူင်းမၢၼ်ႈ တူၵ်းလူင်းၶွပ်ႇၼမ်ႉလႅၼ်လိၼ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ ၾၢႆႇၶႄႇလၢတ်ႈဝႃႈ ၶဝ်တေဢဝ် ပိုၼ်ႉတီႈမွပ်ႈမၢႆသၢႆၼမ်ႉဝၼ်း ပၼ်တီႈမိူင်းမၢၼ်ႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ တႃႇတေပၼ်ပိုၼ်ႉတီႈသၢႆၼမ်ႉဝၼ်းႁိုဝ် ထုင်ႉလွႆႁူဝ်သိူဝ် ဢၼ်မီး 85 လွၵ်းလၵ်းၼႆႉ တေလႆႈဢဝ်ၼႃႈလိၼ်ဝႃႉ ပၢင်ႁုင်းလႄႈ ပၢင်လၢဝ်း ၼႂ်းမိူင်းတႆး ဢၼ်မီး 73 လွၵ်းလၵ်းၼၼ်ႉ ၵႂ်ႈပၼ်ၶဝ် ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၵူၺ်းၵႃႈ ထုင်ႉလွႆႁူဝ်သိူဝ် ဢၼ်လႆႈဢဝ်ပိုၼ်ႉတီႈၼႂ်းမိူင်းတႆး ၵႂ်ႈလႅၵ်ႈသေ လႆႈမႃးၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမႃးမီးၸပ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးသေ ဢဝ်ၵႂႃႇၸပ်းပႅတ်ႈ ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈမၢၼ်ႈမေႃႇ ၸႄႈမိူင်းၶၢင်ယဝ်ႉ။

ပိုၼ်ႉတီႈမွပ်ႈမၢႆသၢႆၼမ်ႉဝၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် ဢိူင်ႇမၢၼ်ႈဝဵင်းလူင် ဢမ်ႇၼၼ် ထုင်ႉလွႆႁူဝ်သိူဝ်ၼႆႉ ၸဵမ်ပိုင်းတိုၼ်းပဵၼ်ၽႅၼ်ႇ လိၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမၢဝ်း ယဝ်ႉၵေႃႈ သမ်ႉပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈဢၼ်ၸၢဝ်းတႆး ယူႇသဝ်းၵမ်ႈၼမ်။ တႃႇတေၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၵေႃႈ လႆႈပၼ်ၽႅၼ်ႇလိၼ်ၼႂ်းမိူင်းတႆးသေ ၵႂ်ႈလႅၵ်ႈဢဝ် ၵွပ်ႈၼႆ ပိုၼ်ႉတီႈဢၼ်ၼႆႉ ၼႂ်းမိူင်းတႆးထုၵ်ႇလီလႆႈတင်းပိုၵ်းယူႇ ယဝ်ႉ။

ပိုၼ်ႉတီႈ မွပ်ႈမၢႆသၢႆၼမ်ႉဝၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် ထုင်ႉလွႆႁူဝ်သိူဝ်ၼႆႉ တိုၵ်ႉပဵၼ်တူဝ်ယၢင်ႇဢၼ်ၼိုင်ႈၵူၺ်းၵွၼ်ႇ။ မိူဝ်ႈၼႃႈထႃႈပၢႆ ပေႃးတေဢုပ်ႇလွင်ႈ ၶွပ်ႇၼမ်ႉလႅၼ်လိၼ်မႃး ႁဝ်းႁႃး ဢမ်ႇဢိင်ဢၢင်ႈသၢႆပိုၼ်း ဢမ်ႇဝႆႉၼၵ်းၵၢၼ်ၶူၼ်ႉၶႂႃႉ တေဢဝ်လၢႆးၽႂ် ၵႆႉလၢတ်ႈမၼ်းယဝ်ႉၼမ် ၸိူင်ႉၼင်ႇတေႃႇသူႈၵၼ်ၵူၺ်းတႄႉ ဢမ်ႇႁၼ်ငဝ်း ၼမ်းထုၵ်ႇမေႃၽေႃးၵႂၢမ်းၵၼ်လႆႈဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ လီဢဝ်ပဵၼ်တွၼ်ႈသွၼ်ၵႂႃႇယူႇၼႆ ယွၼ်းပၢႆးၼႄၵၼ်မွၵ်ႈၼႆသေ ၶွတ်ႇယွတ်ႈပၢႆၵႂၢမ်းယူႇၶႃႈ ။

မႂ်ႇသုင်ၶႃႈ

ႁိုၼ်း ၵႃယၢင်း

25/7/2022