မိူင်းလႃးပဵၼ်ၼႃႈလိၼ်ၵတ်းယဵၼ် ၵူၼ်းမိူင်းႁၢမ်းၶဵၼ်

ၶူၼ်ႉၶႆႈၶိုၼ်း ပိုၼ်းတပ်ႉသိုၵ်းပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်း

မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 30 လိူၼ်ၵျုၼ်ႊ 2009 ၼၼ်ႉ လႆႈမီးတိုဝ်ႉတၢင်းၵႂႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈ ပၢင်ၶူပ်းၶွပ်ႈ 20 ပီ ဝၼ်းၵိုတ်းသိုၵ်းၶွင် တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းလႃး  (NDAA ၼႃႈလိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းမၢႆ 4) လႄႈ ပဵၼ်ဢၼ်ႁႃႁၼ်လႆႈယၢပ်ႇ ၼႂ်းသၢႆတႃ ၵူၼ်းတင်းၼမ်။ ႁူမ်ႈဝႃႈၵႆႉလႆႈယိၼ်းၸိုဝ်ႈသဵင် တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းလႃး ၼႃႈလိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းမၢႆ 4 (NDAA) ယူႇၼႆၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးတိုဝ်ႉတၢင်းၸၢင်ႈလႆႈႁၼ်ငၢႆႈငၢႆႈ။

မိူင်းတႆးမီးၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ လဵၵ်ႉယႂ်ႇၼမ် ပႃးတင်းပီႇတုၸိတ်ႉ လႄႈ တပ်ႉပႂ်ႉလႅၼ်လိၼ် ႁူမ်ႈတင်း ၸုမ်းၵိုတ်း သိုၵ်း ဢမ်ႇၵိုတ်းသိုၵ်း ၸုမ်းဢဝ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်။ မၢင်ၸုမ်းၵေႃႈလူမ်ႉၸူမ်ဝၢႆးဝွတ်ႈၵႂႃႇ ၸိူင်ႉၼင်ႇ (SSNA ၸုမ်းၶၢႆးသိမ်ႇ ဢၼ်ၸဝ်ႈၵၢၼ်းယွတ်ႈဢွၼ်ႁူဝ်)၊ (ၸုမ်းပလွင်ႈ PSLA ၸုမ်းဢၢႆႈမုင်ႉဢွၼ်ႁူဝ်) မိူဝ်ႈ 2005 ၊  ၸုမ်း ပဢူဝ်း+တႆး SNPLO ယလလၽ ၸုမ်းတႃႇၶႄႇလိူဝ်ႇ) မိူဝ်ႈ 2008 ၊  ၵွႆးၵႃႈယိူင်းဢၢၼ်းမိူၼ်ၵၼ် ၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈ မီးၼႃႈလိၼ်ပူတ်းပွႆႇ ၶႂ်ႈမီးၼႃႈလိၼ်ပူၵ်းပွင်ၽွင်းငမ်းႁင်းၶေႃၸၢဝ်းၶိူဝ်းၽႂ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းမၼ်း။

ၼႂ်းၸိူဝ်းဢၼ်မီးၼႃႈလိၼ်ၽွင်းငမ်းၸိူင်ႉၼင်ႇၸုမ်းမိူင်းလႃး (NDAA ၼႃႈလိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းမၢႆ 4)  ဢၼ်ယူႇ ၾၢႆႇ ဝၼ်းတူၵ်းမိူင်းၵဵင်းတုင် တိတ်းၸပ်းလႅၼ်လိၼ်မိူင်းၶႄႇၾၢႆႇဢွၵ်ႇတိတ်းၸပ်းၼမ်ႉၶွင်ၶႅၼ်ႈမိူင်းလၢဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇဢဝ် ၸိုဝ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းပဵၼ်ယႂ်ႇ ၵွပ်ႈဝႃႈၼႂ်းမိူင်းလႃးၼႆႉ မီးၵူၼ်းယူႇသဝ်းႁူမ်ႈၵၼ် 13 ၸၢဝ်းၶိူဝ်း။ တႆး 40%  ဢႃးၶႃႇ 30%  ဝႃႉ ၶႄႇ လႃးႁူႇ ဢိၵ်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း 15% ၼႂ်းငဝ်ႈငုၼ်းဝဵင်းမိူင်းလႃး ၶႄႇမီး 65 % ႁူမ်ႈတင်းၵူၼ်းၵႃႉၸိူဝ်းမႃးၵႃႉၶၢႆ ယင်ႉလိုဝ်ႈယူႇသဝ်းလႄႈ လႆႈဝႃႈပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်ၵူၼ်းၵႃႉၵူၼ်းၶၢႆ ၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး ၼမ်ၵိုၼ်းယူႇႁင်းမၼ်း ဝဵင်းၼိုင်ႈ။

ၼႂ်းဝဵင်းမိူင်းလႃးၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းလဵၵ်ႉလဵၵ်ႉဢွၼ်ႇသေတႃႉ မီးၵူၼ်းယူႇသဝ်းထိုင် 13 ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇတွၼ်ႉမီး လွင်ႈၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်ပေႉၵိၼ်ၵၼ် ဢမ်ႇမီးလွင်ႈၸႅၵ်ႇၽႄၼိူဝ်ႉလိူတ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းသေ မီးလွင်ႈယူႇၵိၼ်ထၢင်ႇႁၢင်ႈ လွတ်ႈလႅဝ်းၸၼ်ႉထၢၼ်ႈၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ် ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈ တူဝ်ယၢင်ႇမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိုၼ်ႈၸၢင်ႇ မၢၵ်ႈတွၼ်းလူၺ်ႈၾုၼ်ႇငႂ်ႈၼမ်ႉမၼ်းလိၼ် ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ်ပဵင်းပေႃးၵုမ်ႇထူၼ်ႈလဵင်ႉမိူင်းၶွင်မၼ်းၶိုၼ်းလႆႈလီ ငၢမ်းလႄႈ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး ထၢင်ႇႁၢင်ႈၵႃႉၶၢႆလႆႈၼင်ႇၸႂ် လိူဝ်သေၵႃႉၶၢႆၵုၼ်ႇသိၼ်ၵႃႉ ၶူဝ်းၽိတ်း ၵူတ်းမၢႆတွင်ႈႁၢမ်ႈ ဢၼ်ထုၵ်ႇငဝ်ႈငုၼ်းၸုမ်းၽွင်းၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်ႁၢမ်ႈတပ်ႉ။

မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 30 လိူၼ်ၵျုၼ်ႊ 2009 ၶွပ်ႈထူၼ်ႈ 20 ပီဢၼ်ပဵၼ်ပၢင်ပွႆးတီႈမၢႆတွင်း တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းလႃး  (NDAA ၼႃႈလိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းမၢႆ 4) ၼၼ်ႉ ပဵၼ်တင်းဝၼ်းၵိုၵ်းပိုၼ်းဝဵင်းမိူင်းလႃး ပိုတ်ႇမိူင်းႁပ်ႉတွၼ်ႈၽူႈမႃးၶဝ်ႈႁူမ်ႈမဵတ်ႇမၢႆ ဝၼ်းၵိုတ်းသိုၵ်းၶွပ်ႈ 20 ပီၵေႃႈၸႂ်ႈ ဝၼ်းပိုတ်ႇမိူင်းၵေႃႈၸိုဝ်ႈ။ ဢွၼ်ၼႃႈၼၼ်ႉ မိူင်းလႃးဢမ်ႇတွၼ်ႉပိုတ်ႇပၼ် ၵူၼ်းပႅၵ်ႇၼႃႈၶဝ်ႈဢွၵ်ႇလႄႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈ လႆႈယိၼ်းၸိုဝ်ႈသဵင်လၢႆလၢႆၵွႆး ဢမ်ႇတွၼ်ႉယၢမ်ႈႁၼ်ၼႂ်းဝဵင်းမိူင်းလႃး။

ၵွပ်ႈၼၼ် ဝၼ်းတီႈ 30/06/2009 ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ၸုမ်းမိူင်းလႃး  (NDAA ၼႃႈလိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းမၢႆ 4) ၸတ်းႁဵတ်း ပၢင်ပွႆးၶွပ်ႈၶူပ်ႇ 20 ပီ ႁူမ်ႈတင်းပဵၼ်တင်းဝၼ်းပိုတ်ႇမိူင်းၼၼ်ႉလႄႈ ၶႅၵ်ႇတီႈၸမ်တီႈၵႆ မွၵ်ႈ 3-4 မိုၼ်ႇ လႆႈၶဝ်ႈ ႁူမ်ႈပိုတ်ႇႁူပိုတ်ႇတႃ ၼႂ်းဝဵင်းမိူင်းလႃႈၵိုၼ်းမၢၵ်ႈၼမ်တႄႉတႄႉ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ယင်းႁပ်ႉႁွင်းလဵင်ႉလူပၼ်တီႈယူႇ တီႈၵိၼ် တီႈလိုဝ်ႈၼွၼ်းလႆႈၵုမ်ႇထူၼ်ႈ လွင်ႈၵၢၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်းလႄႈၸတ်းၵၢၼ်ၶွင်ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉတႄႉတႄႉ။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၵၢၼ်ပိုတ်ႇမိူင်းတၢင်းဢွမ်ႈ ၼႂ်းဝၼ်းၶွပ်ႈၶူပ်ႇၵိုတ်းသိုၵ်းထူၼ်ႈ 20 ပီၼၼ်ႉ လႆႈၸတ်းၼႄၾၢင်ႁၢင်ႈသိုၵ်း ၼႂ်းၶူင်ႇလဵၼ်ႈႁႅင်းၵၢင်ဝဵင်းမိူင်းလႃး။ ၵွမ်ႉၵႃႈၸႂ်ႈၸၢႆႇႁၢင်ႈႁႅၼ်းတူၵ်းတႅင်ႇၼႂ်းၶူင်ႇလဵၼ်ႈႁႅင်းၵွႆး သဵင်ႈငိုၼ်း 1.6 လၢၼ်ႉယႂၼ်ႇ။ ၵႃႈၸႂ်ႉၸၢႆႇတင်းမူတ်းၼႂ်းၵၢၼ်ၸတ်းပွႆးၶွပ်ႈဝၼ်းၵိုတ်းသိုၵ်း 20 ပီၵမ်းၼႆႉ သဵင်ႈ 10 လၢၼ်ႉယႂၼ်ပၢႆ။

ၽူႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈၼႂ်းပၢင်ပွႆးၶွပ်ႈတဵမ် 20 ပီ တီႈမိူင်းလႃႈၵမ်းၼၼ်ႉ လိူဝ်သေၸုမ်းသိုၵ်းလူၺ်းလီလၢႆၸုမ်းယဝ်ႉ ယင်းမီး ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၶႄႇတီႈၶုၼ်းမိင် ၵဵင်းႁုင်ႈ မိူင်းႁၢႆး သိုဝ်းမဝ် ၶဝ်ႈႁူမ်ႈၼပ်ႉႁူဝ်သိပ်း။ ပႃးတင်းၽွင်းတၢင်ၶႄႇတီႈ ဝဵင်းလိူဝ်ႇ (Chinese Consul from Mandalay)။  ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈမၢၼ်ႈ မီးၽူႈၵွၼ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၵႂႃႇၶဝ်ႈႁူမ်ႈ ၸၼ်ႉ ၸဝ်ႈႁၢၼ်၊ ၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင် 2 ၵေႃႉ။

ပွတ်းၼႂ်မိူဝ်ႈပိုတ်ႇပၢင်ၼၼ်ႉ ပွႆႇမၢၵ်ႇတႅၵ်ႇ 20 ၵမ်း ၵႅတ်းမႆၽႄးပွႆႇမၢၵ်ႇပွင်းလူမ်းၶိုၼ်ႈၾႃႉ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ပွႆႇၼူၵ်ႉ ၵႃၵႄ 20 တူဝ် ယိုဝ်းၵွင်ႈလူင်  20 ၵမ်း။ ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင်ၸဝ်ႈၸၢႆးလိုၼ်း ၼုင်ႈၶူဝ်းတႆး ပူင်လၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆး ဝႃႈ – “ပိူဝ်ႈတႃႇၵူၼ်းမိူင်းၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းတေလႆႈယူႇႁူမ်ႈၵၼ်ၵတ်းယဵၼ်ႁိၼ်ႉၼွၼ်း လွတ်ႈလႅဝ်းထၢင်ႇႁၢင်ႈမၢၵ်ႈမီးလီပဵၼ် ၼၼ်ႉ တၵ်းလႆႈမီးလွင်ႈထုၵ်ႇမႅၼ်ႈတြႃးလႄႈလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း။” ဝၢႆးၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသႅင်လႃႈ လႆႈလူဢၢၼ်ႇၼႄ လွင်ႈ ၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်ၼႂ်းၼႃႈလိၼ်မႃးၶၢဝ်းတၢင်း 20 ပီ။

မိူင်းလႃႈ မီးၾင်မိူင်း City plan မီးလွၵ်းပိူင် system ႁၢင်ႈလီလိူဝ်ပၢင်သၢင်း။ ၽွင်းပွႆးၼၼ်ႉ ၵၢင်ဝၼ်းၵူၼ်းၵိုၼ်းၼမ် မီး Luxury hotels, entertainment (sex zone) ၵၢတ်ႇလူင် ၵၢတ်ႇၵၢင်ၶမ်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။ သိင်ႇၵေႃႇသၢင်ႈ ဢၼ်တိုၵ်ႉႁဵတ်းထႅင်ႈၵေႃႈမီးတင်းၼမ်။ လွင်ႈႁၢင်ႈႁႅၼ်း ၵၢၼ်သိုၵ်း ၵၢၼ်ႁူမ်ႇလူမ်ႈ ပႅၵ်ႇႁူပႅၵ်ႇတႃ ဢမ်ႇပေႃးမီးၼမ် ၵွပ်ႈလူလွမ်လႆႈတူဝ်ႈထိုင်။ လွင်ႈၶဝ်ႈဢွၵ်ႇလႅၼ်လိၼ်ၶႄႇ ပၵတိ ဢမ်ႇလၢၵ်ႇလၢႆး။ ၽွင်းၼၼ်ႉၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၶႄႇၵေႃႈ ဢမ်ႇၶဵင်ႈၶႅင်သင် ၶႄႇမႃးလူင်းတိုၼ်းၼႂ်းမိူင်းလႃး ၵၢၼ်ၾၢႆႇၽုၵ်ႇသွမ်ႈၾၢႆႇမိူင်ႁႄႈတင်းၼမ် သဵၼ်ႈတၢင်းလူင် 3 ၾၢႆႇ ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇမိူင်းလႃး (ၼမ်ႉပၢၼ်း သူပ်းလူၺ် ၾၢႆႇၸၢၼ်း၊ ၵဵင်းတုင်ၾၢႆႇတူၵ်း၊ ပၢင်သၢင်းၾၢႆႇႁွင်ႇ) လႄႈၶၢမ်ႈၼမ်ႉၶွင် ၶဝ်ႈမိူင်းလၢဝ်း လွင်ႈႁိူဝ်းၶဝ်ႈလူင်းထိုင်မိူင်းထႆး။

သဵၼ်ႈတၢင်းၼႂ်းသိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃး – မိူင်းႁၢႆး မိူင်းႁုၼ် မိူင်းပၢၼ်း တႃႈလေႃး (လႅၼ်လိၼ်တေႃႇၼႃႈမိူင်းလႃး) တိုၵ်ႇမႄႇၶႂၢၵ်ႈသိူဝ်ႇယၢင်။ ၽႃးသႃၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းၵႂၢမ်းၶႄႇၵမ်ႈၼမ် ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၵႂၢမ်းတႆးပဵၼ်ၽႃးသႃတီႈ 2 လိၵ်ႈလၢႆးၸႂ်ႉတိုဝ်းၼႂ်းလုမ်းၼႂ်းၸႆး လႄႈပၢႆႉတူဝ်လိၵ်ႈၸွမ်းႁၢၼ်ႉ ၸွမ်းသိုင်ႇ ၸွမ်းတၢင်း လိၵ်ႈၶႄႇလိၵ်ႈမၢၼ်ႈ 90% လိၵ်ႈတႆးလူင်တႆးၶိုၼ် 10%။

ၼႃႈလိၼ်ၸုမ်းမိူင်းလႃးယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၵၢၼ်လိုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ ၽွင်း 1960 – 1970 ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၼႃႈလိၼ် သိုၵ်းႁၢၼ်ၸိုင်ႈတႆး (SNA) ဢၼ်ၸဝ်ႈငႃးၶမ်း  (ၸဝ်ႈၵုင်ႇတရ ၵဵင်းတုင်) ဢွၼ်ႁူဝ်ၵုမ်းၵမ်။