ထွႆႈၵႂၢမ်းဢၼ်မီးၵႃႈၶၼ် ဢမ်ႇတွၼ်ႉႁၢမ်းပဵၼ်မၼ်

ပွင်ႈၵႂၢမ်း – ၶူၼ်ႉၶွၵ်းၶိုၼ်း ပိုၼ်းဝၼ်းသိုၼ်း

လူၺ်ႈဢၼ်တႆးႁဝ်းၵႆႉသွၼ်ၵၼ်ဝႃႈ ႁဵတ်းၵၢၼ်ႁႂ်ႈမီးလွၵ်းပိူင် (system) ႁႂ်ႈမီးၽႅၼ်ၸတ်းထတ်းမႄး (Plan-execute-review and correct) ၼႆၼႆႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းၵႆႉသွၼ်ပၼ်ဝႃႈ – တိုၵ်းလၵ်းလၵ်းလႅမ်လႅမ် “တႃႇလႆႈမိူင်း ၼႆႉဢမ်ႇမီးတီႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈပိူင်လဵဝ် မီးတီႈငဝ်းလၢႆးလႄႈၼမ်ႉၵတ်ႉ” ။

ၽူႈၼမ်းထႅင်ႈၸဝ်ႈၼိုင်ႈ ၵေႃႉဢၼ်ပဵၼ်လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈၾႃႉယွင်ႁူၺ်ႈ ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈလႄႈၸဝ်ႈၼၢင်ႁိူၼ်းၶမ်း (လုၵ်ႈယိင်းၸဝ်ႈၾႃႉသႅၼ်ဝီ ၶုၼ်သၢင်ႇတူၼ်ႈႁုင်း) သမ်ႉလၢတ်ႈဝႃႈ “ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ ႁႂ်ႈယူႇတႂ်ႈလိူတ်ႈလဵဝ် သဵင်လဵဝ် ၵႂၢမ်းသင်ႇသွၼ်ဢၼ်လဵဝ်မိူၼ်မၢၼ်ႈ” “ၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်ယိူင်းမၢႆလဵဝ် ႁဵတ်းၽႂ်ႁဵတ်းမၼ်း (Common Goal, Diverse Actions)” ။ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ႁူမ်ႈဝႃႈပဵၼ်လုၵ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉသေတႃႉၵေႃႈ ၸဵမ်မိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ ပေႃးပိၵ်ႉႁူင်းႁဵၼ်း ႁိုဝ် ဢိုတ်းႁူင်းႁဵၼ်းၶၢဝ်းမႆႈၼႆ ၵႆႉၵႂႃႇမီးယူႇၸွမ်းဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈၼႃးပၢင်ႇ။

1963 ဝၢႆးၼွင်ႉၸၢႆးၸဝ်ႈလႆႈထုၵ်ႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုဝ်းတၢႆ မိူဝ်ႈၸုမ်းသိုၵ်းၼေႇဝိၼ်းႁုပ်ႈယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈ ဝၼ်းတီႈ 2 လိူၼ်မၢတ်ႉ 1962 ပေႃႈၸဝ်ႈၵေႃႈလႆႈၼွၼ်းၽႄးၵႂႃႇၼႂ်းၶွၵ်ႈလူင်မၢၼ်ႈ ဢိၼ်းသဵင်ႇ။ ဢမ်ႇႁူႉငိူၼ်ႈငဝ်ႈလွၵ်းလၢႆး ၼႆၵေႃႈၽႅဝ်မႃး ၼႂ်းလၢႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်ၶတ်းၸႂ်ၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈပိူဝ်ႈတႃႇပဵၼ်မႃး တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး SSA 1964 ။

ပဵၼ်ၵေႃႉဢွၼ်ႁူဝ်ႁူမ်ႈၵေႃႇတင်ႈပႃႊတီႊမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး (SSPP) မိူဝ်ႈ 1971 ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းမီးသူၼ်ႇ ၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၵၢၼ် ဝၢၼ်ႈၵၼ်မိူင်း။

1972-73 လႆႈတိတ်းတေႃႇႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝွၵ်ႇထိုင်ၸုမ်းထၢႆႇ TV ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းတႆး ၼင်ႇႁိုဝ်ၼႂ်းလူၵ်ႈၼႆႉ ပေႃးတေလႆႈႁူႉ တႃႇတေၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃယႃႈမဝ်းၵမ်လႆႈၼၼ်ႉ တၵ်းလႆႈၵႄႈလိတ်ႈတီႈ ပၼ်ႁႃ မိူင်းတႆး-မိူင်းမၢၼ်ႈသေၵွၼ်ႇ ၵွႆးၵႃႈမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ တၢင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢမေႊရိၵႃႊ US တိုၵ်ႉႁၼ်ဝႃႈ ၶွမ်းမိဝ်ႊၼိတ်ႉတိုၵ်ႉပဵၼ် ၶဵၼ်လူင်လႄႈ တႃႇၵႅတ်ႇၶႄၽေးၶွမ်ႊမိဝ်ႊၼိတ်ႉၼၼ်ႉ တၵ်းလႆႈၸွႆႈတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၵွၼ်ႇၼႆသေ ဢမ်ႇႁပ်ႉၶေႃႈ ယိုၼ်ႈယွၼ်းၾၢႆႇတႆးလႄႈၸင်ႇဝႃႈတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆးၵေႃႈ ၸိူဝ်းဢၼ်ႁၼ်ဝႃႈ ပေႃးတေပႂ်ႉလွင်ႈၸွႆႈထႅမ်တီႈမိူင်း ဝၼ်းတူၵ်းတႄႉ ဢမ်ႇမီးတၢင်းလႆႈယဝ်ႉၼႆသေႁႄႈၵိူင်းၵႂႃႇတၢင်းၶွမ်ႊမိဝ်ႊၼိတ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ (CPB) ဢၼ်ထၢမ်ပၼ် ၵွင်ႈၵၢင်ႇယူႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ႁဵတ်းၼၼ်သေၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆးၵေႃႈ မီးလွင်ႈယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈၵၼ်မႃး ၸိူဝ်းၾၢႆႇဢၼ်ႁႂ်ႈထွၼ်တူဝ်ဢွၵ်ႇ ႁႂ်ႈၵိုတ်းလိုဝ်ႈၼႂ်းပီ 1976 ၼၼ်ႉ ပႃးမၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႉၼိုင်ႈ။ (မိူဝ်ႈလဵဝ်ၵၼ်တင်းၸဝ်ႈသႅင်သိုၵ်း ၸဝ်ႈဢုမ်ႈမိူင်းၶဝ်) တင်ႈတႄႇၼၼ်ႉမႃး တေႃႇ 1985 မၼ်းၸဝ်ႈယူႇတီႈမိူင်းထႆး တႅမ်ႈလိၵ်ႈၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈမိူင်းတႆးႁႂ်ႈလူၵ်ႈႁူႉ။ ၼႂ်းပပ်ႉ ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈတႅမ်ႈသေၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၼၼ်ႉပဵၼ် The Shan of Burma: Memoirs of Exile (1987) ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ လႆႈၶၢႆႉၵႂႃႇယူႇမိူင်းၶႅၼ်ႊၼတႃႊ Canada တေႃႇပေႃးလပ်းလွႆငိုၼ်းလွႆၶမ်း။

ႁူမ်ႈဝႃႈၶၢႆႉၵႂႃႇယူႇမိူင်းပိူၼ်ၼႆသေတႃႉ မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈဢမ်ႇၶၢတ်ႇၵၢၼ်မိူင်း မိူင်းတႆး/မိူင်းမၢၼ်ႈ။ ဝၢႆးၼႆႉ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢၼ်လႆႈႁၼ်လႆႈယိၼ်းၸိုဝ်ႈၶူင်းၵၢၼ်မႄးလီၵၼ်ၼႂ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ (NRP) ၶွမ်ႊမသျိၼ်ႊၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈပိူင်ငဝ်ႈပိုင်းမိူင်း ၸိုင်ႈတႆး (SSCDC) လႄႈၶွင်ႊသီႊၸၢဝ်းၶိူဝ်း (ENC) ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႉတႄႇႁူဝ်ငဝ်ႈႁူဝ်တီး ဢွၼ်ၶိုင် ပွင်မႃး။ ပေႃးလႆႈႁၼ်လႆႈယိၼ်းယဝ်ႉ တွင်ႈထၢမ်တူၺ်းဝႃႈ – မုၵ်ႉ ၵေႃ ၸုမ်း မူႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉပဵၼ်မႃးယွၼ်ႉၽႂ်ၼႆ တေဢွၼ်ၵၼ်တွပ်ႇဝႃႈ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၸၢင်ႉ ယွင်ႁူၺ်ႈၼႆဢမ်ႇႁၢင်ႉ။

သၢႆငၢႆၵၢၼ်မိူင်းဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈႁၼ်ၼႆႉ ပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ်တင်းၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တၢင်ႇၵေႃႉ။ ပိူၼ်ႈတႄႉႁၼ်ငၢႆႈငၢႆႈဝႃႈ မိူင်းတႆးၼႆႉ တိုၼ်းတေလႆႈဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ၊ တႃႇဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၵေႃႈတၵ်းလႆႈၽွမ်ႉၵၼ်။ မၼ်းၸဝ်ႈသမ်ႉႁၼ်ပႅၵ်ႇပိူၼ်ႈ တင်ႈတႄႇ 1968 ဝၢႆးမိူင်းၶႄႇလႅင်ပၼ်ႁႅင်းသေပႃႊတီႊၶွမ်ႊမိဝ်ႊၼိတ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ (CPB) ဢဝ်ဢဵၼ်းဢဝ်ႁႅင်း ၾိုတ်ႉၸိမ်ၶဝ်ႈမႃးၼႂ်းမိူင်းတႆး။

မၼ်းၸဝ်ႈႁၼ်ဝႃႈ ၵႃႈၸူဝ်ႈမိူင်းၶႄႇယင်းႁၼ်မိူင်းတႆးမိူင်းမၢၼ်ႈ ပဵၼ်ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၼၼ်ႉ တေဢဝ်မိူင်းတႆး ၵွၼ်းၶေႃၼႆႉဢမ်ႇၸႂ်ႈၵၢၼ်ငၢႆႈ။ တၵ်းလႆႈမီးလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈ မီးၸုမ်းဢူၺ်းလီ ၼႅၼ်ႈၼႃယႂ်ႇၵႂၢင်ႈ၊ မီးၼမ်ႉၵတ်ႉ မီးတၢင်းႁူႉလၵ်းလႅမ်တႄႉတႄႉၸင်ႇဢဝ်လႆႈ။

မၼ်းၸဝ်ႈၸင်ႇၼႄႉၼမ်းဝႃႈ လွင်ႈဢဝ်မိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃၼႆႉ ပႆႇၸိုဝ်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းဢၼ်လီ။ ဝႃႈမိူဝ်ႈလႂ်ၵေႃႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶႅၼ်းတေႁႅင်းယႂ်ႇတိၵ်းတိၵ်းယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈဝႃႈၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈဢမ်ႇႁၼ်လီ ႁူမ်ႈဝႃႈၶဝ်ဝိူဝ်ႇၸၢၼ်ႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈသေတႃႉၶႅၼ်းဢမ်ႇလီၼိူဝ်တႆးဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ။ ၶႄႇလႅင်ၵေႃႈတေယူႇၾၢႆႇမၢၼ်ႈ။ ပေႃးၶႄႇလႅင် ယူႇၾၢႆႇတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ မိူၼ်တင်းႁဝ်းဢဝ်ၶႆႇၵႂႃႇလေႃႇမၢၵ်ႇႁိၼ် ၼႆႉဢမ်ႇၸႂ်ႈလၢႆးတိုၵ်းဢၼ်လၵ်းလႅမ်။

လၢႆးတိုၵ်းဢၼ်လၵ်းလႅမ်ၼႆႉ တၵ်းႁဵတ်းႁႂ်ႈၽူႈၶဵၼ်လဵၵ်ႉၵေႇဢေႇဝၢင်လူင်း။ ပေႃးႁဝ်းဝႃႈၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိုင် ဢၼ်တေသၢၼ်ၶတ်းႁဝ်း တေၵိုတ်းတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၾၢႆႇလဵဝ်။ ၵွပ်ႈဝႃႈၶႄႇလႅင်ၵေႃႈတေႁၼ်လီႁဝ်း မိူင်းႁိမ်းႁွမ်း ၵေႃႈတေၵမ်ႉၸွႆႈ ၾၢႆႇၻီႊမွၵ်ႇၶရေႊသီႊမၢၼ်ႈၵေႃႈႁပ်ႉလႆႈ။ လၢႆးၼႆႉဢမ်ႇပဵၼ်လၢႆးႁိၼ်လေႃႇၶႆႇ ၸၢင်ႈပဵၼ်မႃး ႁိၼ်တေႃႇႁိၼ်လေႃႇၵၼ်။ ၵႃႈၸူဝ်ႈငဝ်းလၢႆးယင်းတိုၵ်ႉမိူၼ်ၼႆ တၵ်းထုၵ်ႇလႆႈတိုၵ်းတေႃးၵႂႃႇလၢႆးၼႆႉ ပေႃးငဝ်းလၢႆး လႅၵ်ႈလၢႆႈ (တူဝ်ယၢင်ႇ မိူင်းၶႄႇတႅၵ်ႇယၢႆႈ) တႄႉ “ဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၵမ်းလဵဝ်ၵႂႃႈ” ဝႃႈၼႆ။

ပေႃးထတ်းသၢင်တူၺ်းၶိုၼ်းၸိုင် ဝၢႆးသေမၼ်းၸဝ်ႈလူႉသဵင်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်တႆးတင်းၼမ်ယွမ်းႁပ်ႉပၢႆးဝူၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈမႃးယူႇ။ ၵွႆးၵႃႈပၼ်ႁႃမီးယူႇဝႃႈ  ပၢႆးဝူၼ်ႉလၢႆးႁၼ်ၶဝ်ႈၸဝ်ႈၼၼ်ႉ တေႁဵတ်းႁိုဝ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်း တင်း ၵူၼ်းသိုၵ်းၶဝ်ႈၸႂ်ယွမ်းႁပ်ႉၼၼ်ႉၼႆယဝ်ႉ။

ၵေႃႉဢၼ်ႁပ်ႉပၢႆးဝူၼ်ႉလွင်ႈၼႆႉၵေႃႉၼိုင်ႈတႄႉ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း။ လွင်ႈၼႆႉၵမ်ႈၽွင်ႈတေထဵင်ဝႃႈဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၵွႆးၵႃႈ ပေႃးတူၺ်းၶိုၼ်းၵႂၢမ်းလၢတ်ႈလႄႈလိၵ်ႈဢၼ်ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းတႅမ်ႈဝႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸင်ႇတေႁၼ်ငၢႆႈငၢႆႈ။ မိူဝ်ႈ 1987 ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းယၢမ်ႈလၢတ်ႈ ပေႃးဝႃႈဢမ်ႇၸၢင်ႈပူတ်းပွႆႇမိူင်းတႆးၵေႃႈ တၵ်းလႆႈပူတ်းပွႆႇၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၵွႆးယဝ်ႉ ဝႃႈၼႆ။ ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ ပေႃးတူၺ်းပၢႆးတိုၵ်း(မႁႃႇပိဝ်ႇႁႃႇ) ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈတႅမ်ႈဝႆႉ မိူဝ်ႈပႆႇၵေႃႇတင်ႈ ၶွင်ႊသီႊၸိုင်ႈတႆးလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ TRC (1984) ၼၼ်ႉၵေႃႈ မီးၶေႃႈၵႂၢမ်းပႃႈတႂ်ႈၼႆႉ။

1. ယႃႇႁႂ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး ၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းတႆးတူၵ်းသုမ်းၸူမ်ႁၢႆ

2. ႁႂ်ႈၽႃးသႃလိၵ်ႈလၢႆးတႆးၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ

3. ပိုင်ႈဢိင်ပီႈၼွင်ႉထႆး/လၢဝ်း

4. ၵေႃႇသၢင်ႈလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈမိူင်းတႆး

5. ၸႂ်ႉတိုဝ်းလွၵ်းပိူင်ၻီႊမွၵ်ႉၶရေႊသီႊ

6. ၶဝ်ႈႁႃၵူႈမိူင်းမိူင်း ပိူဝ်ႈတႃႇမီးလွင်ႈၸမ်ၸႂ်

 – ထွႆႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ “ၵွၼ်းၶေႃ” ၼႆၼၼ်ႉ ဢမ်ႇႁၼ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းမႅၼ်ႈ ဝႆႉၵႃႈလႂ်