“ၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ် တႄႇၶဝ်ႈထိူၼ်ႈ တင်ႈတႄႇပၢၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ် ပီၼႆႉ ၽဝ မၼ်းၸဝ်ႈ ယိပ်းၵွင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၶွပ်ႈတဵမ် 60 ပီ၊ ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး ဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈႁူမ်ႈၵေႃႇတင်ႈမႃး မိူဝ်ႈ 16/8/1971 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ပီၼႆႉ ၶွပ်ႈတဵမ် 48 ပီ ၼႂ်းလုၵ်ႈလိူၼ်ၼႆႉ – လီဢိၵ်ႇၸႃႉ ၽဝ မၼ်းၸဝ်ႈတႄႉ တိုၼ်းၽုၵ်ႇၽင် ၼႂ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉမႃး”
ၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈ ႁိုဝ် ၸွမ်သိုၵ်းလူင်သိူဝ်ထႅၼ်ႈ ၽူႈၼမ်းၼႃႈထီႉ 1 ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး/တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး (SSPP/SSA) ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၽႂ်၊ မၼ်းၸဝ်ႈလုၵ်ႉတီႈလႂ်မႃး၊ ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆးမိူင်းတႆး ၸိူင်ႉႁိုဝ်၊ ႁၢပ်ႇၵိုတ်ႉၵၢၼ်မႃးၼႂ်းၸုမ်းလႂ်၊ ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်တူင်ႉၼိုင်ၵၢၼ်သင်မႃးၽွင်ႈ၊ ၶေႃႈၵႂၢမ်းမၼ်းၸဝ်ႈ ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈတႃႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆး မီးသင်ၽွင်ႈၸိူဝ်းၼႆႉ တေၼမ်းဢဝ်မႃးၸူၵ်းဢွၵ်ႇ ထူၵ်းထွၵ်ႇ လၢတ်ႈမွၵ်ႇၼႄၵၼ် ၸွမ်းၼင်ႇဢၼ်လႆႈႁူႉ ယိုၼ်းၶိုတ်းလႆႈ။
“ၵူၼ်းၼုမ်ႇႁဝ်းဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ လူဝ်ႇလႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်းၼမ်ၼမ်၊ ပေႃးႁဝ်းဢမ်ႇလဵပ်ႈႁဵၼ်းပိုၼ်း ၼမ်ၼမ်ၼႆႉ ႁဝ်းတေၸၢင်ႈလႆႈသုမ်းထႅင်ႈ ပွၵ်ႈသွင်။ မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးၼႆႉ ႁဝ်းသုမ်းယဝ်ႉပွၵ်ႈၼိုင်ႈ၊ ၵူၺ်းၵႃႈယႃႇႁႂ်ႈမီး ပွၵ်ႈ သွင်ထႅင်ႈ။ မိူဝ်ႈပၢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉႁဝ်းဢမ်ႇလႅတ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ၊ ၸဝ်ႈၾႃႉႁဝ်းၵေႃႈ လႅတ်းသႅဝ်းယူႇ၊ ၵူၺ်းၵႃႈ ထိုင်တီႈၵမ်းတႅပ်းတတ်းမႃးသမ်ႉ ႁဝ်းလႆႈၵၢၼ်ႉသုမ်းလွၵ်းပိူၼ်ႈ။ ဢၼ်ၼႆႉလူဝ်ႇဢဝ်ပဵၼ်တွၼ်ႈသွၼ် တွၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းၼုမ်ႇႁဝ်းမိူဝ်းၼႃႈ ၸိူဝ်းတိုၵ်ႉၶိုၼ်ႈမႃးၸိူဝ်းၼႆႉ”- ၼႆႉပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈ လၢတ်ႈၼႂ်းပၢင်ၵႅဝ်ႈ ဝၼ်းၵိူတ်ႇလၢႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၸိုင်ႈတႆး ၶွပ်ႈၶူပ်ႇ 60 ပီ မိူဝ်ႈ May 21 ဝၼ်း 2018 ၊ ဢၼ်ငဝ်ႈငုၼ်း SSPP ၸတ်းႁဵတ်းတီႈ ႁူင်းႁေႃၼွင်ငိုၼ်း ဝဵင်းမႂ်ႇဝၢၼ်ႈႁႆး ၸႄႈဝဵင်းၵေးသီး ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းၸၢၼ်း။
“ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈယၢင်ႈပႆၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်းထုၵ်ႇမႅၼ်ႈလႄႈ ပဵၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈငဝ်းလၢႆးဢမ်ႇၼိမ်သဝ်း၊ မီးလွင်ႈၶိုၼ်ႈ/ လူင်းသေတႃႉ ၸုၵ်းမၼ်ႈၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈပၼ် ပေႃႈမႄႈၵူၼ်းမိူင်းလႆႈ တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။ လွင်ႈလီလွင်ႈၸႃႉ တိုၼ်းမီးတႃႇသေႇလႄႈ ႁႂ်ႈဢူတ်းယိူၼ်ႉၸႂ်သေ သိုပ်ႇၵႅတ်ႇၶႄႁႄႉၵင်ႈ၊ ႁဵတ်းသၢင်ႈပၼ် ၽွၼ်းလီ တႃႇပေႃႈမႄႈၵူၼ်းမိူင်းထႅင်ႈသေၵမ်း”- ၼႆႉသမ်ႉပဵၼ်ၶေႃႈၵႂၢမ်း ၸွမ်သိုၵ်းလူင်သိူဝ်ထႅၼ်ႈ မွၵ်ႇလၢတ်ႈတိုၵ်းသူၼ်းၵႂႃႇတီႈပၢင်ၵႅဝ်ႈ ဝၼ်းၵိူတ်ႇလၢႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸိုင်ႈတႆး ၶွပ်ႈၶူပ်ႇ 59 ပီတဵမ် ဢၼ် SSPP/SSA ၸတ်းႁဵတ်းတီႈႁူင်းႁဵၼ်းသိုၵ်း ငဝ်ႈငုၼ်းဝၢၼ်ႈႁႆး မိူဝ်ႈ 21/05/2017 ။
ပိုၼ်းတူဝ်ၵႅပ်ႈၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈ
ၸိုဝ်ႈမိူဝ်ႈလဵၵ်ႉ- ၸၢႆးဢူး။
ၸိုဝ်ႈႁူင်းႁဵၼ်း- ၸၢႆးၵျေႃႇၸဵင်ႇ (ပဵၼ်လုၵ်ႈၵေႃႉလိုၼ်းၼႂ်း 3 ၵေႃႉပီႈၼွင်ႉ)။
ၸိုဝ်ႈပေႃႈ- ပေႃႈ – လုင်းထုၼ်းၸိင်ႇ၊ မႄႈ – ပႃႈထူၺ်း။
ပီၵိူတ်ႇ- 1936 ။
တီႈၵိူတ်ႇ- ဝဵင်းသီႇပေႃႉ မိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ။
ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ- ပူၼ်ႉၸၼ်ႉသိပ်းမိူဝ်ႈပီ 1955 ၊ ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉၵမ်ႉၸွႆႈပၼ်ႁႅင်း ႁႂ်ႈၵႂႃႇသိုပ်ႇၶိုၼ်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်တႃႈၵုင်ႈ၊ ႁဵၼ်းထိုင်ပီလိုၼ်းသုတ်း 4 ပီ၊ ပၢႆးၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃ (Geology) မိူဝ်ႈ 1958 ။
ၼႃႈႁိူၼ်း-ၵူပ်ႉၵူႈပဵၼ်ႁိူၼ်းတင်းၸဝ်ႈၼၢင်းၸေႃးဢုင်ႇ (ဢၼ်ပဵၼ်ပီႈၼၢင်းၸဝ်ႈသိူဝ်ၼုမ်ႇ) လုၵ်ႈယိင်းၸဝ်ႈၾႃႉမင်းလိူၼ်း မိူဝ်ႈ 1976 ။ လုၵ်ႈလၢင်း-မီးလုၵ်ႈယိင်းႁူမ်ႈၵၼ် 4 ၵေႃႉ။
ၶၢဝ်းတၢင်းတူင်ႉၼိုင်ႁၢပ်ႇၵိုတ်ႉၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ
1959 ဢိင်ၼိူဝ်ၸဝ်ႈထုၼ်းဢေး မိူင်းၼၢင်း ၸူဝ်းႁွင်ႉသေ ၼႂ်းလိူၼ်ၵျႅၼ်ႊၼိဝ်ႊရီႊ မၼ်းၸဝ်ႈတင်း ၸဝ်ႈသိူဝ်ဝၼ်း (ႁွင်ႉ) ၸၢႆးၵျေႃႇထုၼ်း လုၵ်ႉတီႈႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉၸွမ်တႃႈၵုင်ႈ မႃးၶဝ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၼႂ်းတပ်ႉၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ၸွမ်းၸွမ်ႁၢၼ်လူင်ၸဝ်ႈၼွႆႉ ၵႃႈတီႈလွႆမၢၵ်ႇဢၢင်ၶၢင်။
1960-ၶဝ်ႈပႃးႁူမ်ႈၵေႃႇတင်ႈ တပ်ႉသိုၵ်းလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃၸိုင်ႈတႆး (SSIA) တီႈမိူင်းယွၼ်း။ ပႃးၼႂ်းၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် 21 ၵေႃႉ ဢၼ်လုင်းၶုၼ်မႁႃႇပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ။ [တီႈၼႆႈ ၼႂ်းပပ်ႉၶၢဝ်းတၢင်းၶွပ်ႈတဵမ် 20 ပီ လီဢိၵ်ႇၸႃႉ တိုၼ်းဢမ်ႇၽႃႈဝၢင်းၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ မၢႆတွင်းဝၼ်းၵိူတ်ႇ ၸွမ်သိုၵ်းလူင်ယွတ်ႈသိုၵ်း ၶွပ်ႈၶူပ်ႇ 60 ပီ လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ- ၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈ ပဵၼ်ဢူၺ်းၵေႃႉၸမ်ၸႂ်ၵၼ်တင်း ၸဝ်ႈသိူဝ်ဝၼ်း၊ ၽူႈႁတ်းႁၢၼ် ၵိုၵ်းပိုၼ်းပၢင်တိုၵ်းတၢင်ႉယၢၼ်း။ မၼ်းၸဝ်ႈၶဝ်ႈထိူၼ်ႇမႃးႁဵတ်းသိုၵ်း လၢႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၸွမ်းၸဝ်ႈသိူဝ်ဝၼ်း ၼႂ်းတပ်ႉသိုၵ်း SSIA တီႈၵဵင်းတုင် မိူဝ်ႈ 1960 ]
1963-မိူဝ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၶွင်ႇသီႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ (ဢၼ်ၸွမ်သိုၵ်းၼေႇဝိၼ်း ပူၵ်းတင်ႈဝႆႉဝၢႆးသိမ်းဢႃႇၼႃႇမိူဝ်ႈ 2/3/1962) ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၵိုတ်းသိုၵ်း ယိုၼ်းမိုဝ်းႁွင်ႉဢုပ်ႇ လွင်ႈငမ်းယဵၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸၼ်ႉၸဝ်ႈႁၢၼ် လႆႈတၢင်တူဝ် SSIA သေၶဝ်ႈၵႂႃႇဢုပ်ႇဢူဝ်း (ပႃးတင်းၸဝ်ႈပိုၼ်းတႆး၊ ၸဝ်ႈသိူဝ်ဝၢႆႇ (ႁွင်ႉ) ၸဝ်ႈၸၢင်ႉ ယွင်ႈႁူၺ်ႈ)။
1964-မိူဝ်ႈ SSIA တပ်ႉၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆး (SNUF) တင်း တပ်ႉၵူဝ်းၵၢင်ႉ ဢၼ်ၸဝ်ႈလႅတ်ႇ ႁွင်ႉ (Jimmy Yang) ဢွၼ်ႁူဝ် 3 ၸုမ်း ႁူမ်ႈၵၼ်ၵေႃႇတင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး SSA ဢၼ်ၸဝ်ႈမႄႈ ၼၢင်းႁိူၼ်းၶမ်း ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈၶဝ်ႈပႃးၸွမ်းပဵၼ်ၵူၼ်းလူင်ၵေႃႉၼိုင်ႈ။
1967 ဝၢႆးသေၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈပၼ်တိုဝ်ႉတၢင်း ပူၵ်းတင်ႈၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈယူႇၼႂ်းဝဵင်း ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၵႃႇၵွႆႇယေး ၼၼ်ႉ ၸုမ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၵမ်ႈၽွင်ႈၵေႃႈ ၶဝ်ႈၵႂႃႇပဵၼ်ၵႃႇၵွႆႇယေးလႄႈ မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈၶဝ်ႈပႃးပဵၼ်ၵူၼ်းလူင်ၼႂ်း ၸုမ်းၵႃႇၵွႆႇယေးမင်းသႅင် ဢၼ်ပူဝ်ႇလၢႆးဢူ ဢွၼ်ႁူဝ် (ပၵ်းလုမ်းလႃႈသဵဝ်ႈ၊ တၢင်ႉယၢၼ်း၊ တူၼ်ႈတီး)၊ ၵဵင်းတုင်၊ တႃႈၶီႈလဵၵ်းၸိူဝ်းၼႆႉသေ တူင်ႉၼိုင်ယူႇၸိူင်ႉၼင်ႇ ၸုမ်းၵိုတ်းသိုၵ်း။
1968 ပေႃးဝႃႈၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈႁုပ်ႈယိုတ်းၸုမ်းၵႃႇၵွႆႇယေးသေ ၸုမ်းၵႃႇၵွႆႇယေးၶဝ် ဢွၼ်ၵၼ်တူင်ႉတိုၼ်ႇ ၽူင်ႉပၢႆႈၶဝ်ႈထိူၼ်ႇၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈၶိုၼ်းၵႂႃႇမီးၼႂ်း တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး (SSA)သေ လႆႈၶိုၼ်းပဵၼ်ၸၼ်ႉ ၸဝ်ႈသိုၵ်း ယိပ်းပုၼ်ႈၽွၼ်းႁဵတ်းၶူးၽိုၵ်းသွၼ်ၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်း တီႈႁူင်းႁဵၼ်းၽူႈမီးၸၼ်ႉ။
1971 16/08/1971 တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး (SSA) ပူၵ်းတင်ႈပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး (Shan State Progress Party- SSPP) တီႈဝၢၼ်ႈပဵင်း ဢိူင်ႇၶုမ်ႇပၢင် တွၼ်ႈလိၼ်ၵေးသီး-မၢၼ်ႈၸၢမ်၊ လႆႈၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၶွမ်ႊမတီႊ ငဝ်ႈငုၼ်း ပဵၼ်ၵႅမ်ၽူႈၸတ်းၵၢၼ်ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ တီႈ 2 ။
1974 တၢင်တူဝ်ငဝ်ႈငုၼ်းပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး (SSPP) ႁူမ်ႈပႃးတင်းၵူၼ်းလူင်ယၢင်းၽိူၵ်ႇ သၵေႃးလိူဝ်ႇတေႃး၊ မၢၼ်ႉသျလၽၼ်း ၶဝ် ဢၼ်တၢင်တူဝ်ၸုမ်း KNUP သေ ၵႂႃႇႁူပ်ႉထူပ်းဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ် တင်းၵူၼ်းလူင်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် ပႃႇတီႇၶွမ်ႇမိဝ်ႇၼိတ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ (CPB) တီႈပၢင်သၢင်း၊ တွၼ်ႈတႃႇပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵၼ်လႄႈ ယွၼ်းတၢင်းၸွႆႈထႅမ်ၶိူင်ႈသိုၵ်း ၵွင်ႈၵၢင်ႇမၢၵ်ႇမိုဝ်ႈၸိုၼ်းယၢမ်း။
1975 ပေႃးဝႃႈၼႂ်း SSPP/SSA ပဵၼ်မႃးပွႆးတိုၵ်းသဵၼ်ႈတၢင်း 2 သဵၼ်ႈ (သဵၼ်ႈတၢင်းၻီႇမူဝ်ႊၶရေႊသီႊ ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ND ဢၼ်ၶႂ်ႈလူင်းမႃး ပၵ်းငဝ်ႈငုၼ်းလႅၼ်လိၼ်ပွတ်းၸၢၼ်းလႄႈ သဵၼ်ႈတၢင်းၻီႇမူဝ်ႊၶရေႊသီႊ ၵူၼ်းမိူင်း PD ဢၼ်ႁိူင်ႈၵိူင်းၾၢႆႇသၢႆႉ ႁဵတ်းဢူၺ်းလီ CPB ယွမ်းႁပ်ႉဝႃႇတမၢၵ်ႉသ် လီႊၼိၼ်ႊ ပၢႆးဝူၼ်ႉမၢဝ်ၸိူဝ်တူင်း) ၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈၵိုတ်းယူႇတီႈပၢင်သၢင်း။
1985 ဝၢႆးသေမၼ်းၸဝ်ႈလုၵ်ႉပၢင်သၢင်း ဢွၵ်ႇမႃးတၢင်းတူၵ်းၶူင်းယဝ်ႉ ၶိုၼ်းမႃးပဵၼ်ၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် ၽူႈၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၶွမ်ႊမတီႊတူဝ်ႈတၼ်းလႄႈ ပဵၼ်ပႃးၽူႈပွင်ၵၢၼ်ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ SSPP ၵႅမ်ႁွင်း ပႃႈတႂ်ႈၸဝ်ႈသိုၵ်းလူင်ၸၢႆးလဵၵ်ႉ။
1989 ဝၢႆးသေမိူင်းမၢၼ်ႈပတ်းပိုၼ်ႉ လုၵ်ႉႁိုၼ်ႇတိုၼ်ႇသၢၼ်ႈသၢၼ်ၶတ်း ၸုမ်းၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇပႃႇတီႇလဵဝ် (မသလ) တူၵ်းၵႂႃႇမိူဝ်ႈ 1988 ။ ဝၢႆးလင် ၸုမ်းဝႃႉလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ CPB တီႈပၢင်သၢင်းယဝ်ႉ တႅၵ်ႇယၢႆႈပဵၼ် 3-4 ၸုမ်းသေ ၵိုတ်းသိုၵ်းၵၼ်တင်း (ၼဝတ ၊ SLORC) မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈႁွင်ႉပၢင်ၵုမ်ၵူၼ်းလူင် SSA (ဢၼ်ပႃးၸဝ်ႈၸၢႆးၼွင်ႉ၊ ၸဝ်ႈလွႆမၢဝ်း၊ ၸဝ်ႈပၢင်ႇၾႃႉ၊ ၸဝ်ႈသၢႆမူဝ်၊ ၸဝ်ႈၵွင်တႆး၊ ၸဝ်ႈယႃးပီႇ)ၶဝ်သေ ဢွၼ်ႁူဝ်တႅပ်းတတ်းတွၼ်ႈတႃႇၵိုတ်းသိုၵ်း ၵၼ်တင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈမႃး တင်ႈတႄႇဝၼ်းထီႉ 24/9/1989 ။
[တီႈၼႆႈၼႂ်းပပ်ႉၵွၼ်းၶေႃ မၢႆ 236 August 2007 ၸုမ်းၶၢဝ်ႇၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ လၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ-ပေႃးၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈ ၸဝ်ႈလွႆမၢဝ်းၶဝ် (လႆႈထုၵ်ႇၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈပွႆႇလေႃသျိင်းႁၢၼ် မႃးႁုမ်းဝွၼ်းႁူၺ်းသူၼ်း) ၵိုတ်းသိုၵ်းၵႂႃႇပႅတ်ႈ မိူဝ်ႈ 1989]
ဝၢႆးသေၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈၵိုတ်းသိုၵ်း ဢဝ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်တင်းၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ မိူဝ်ႈ 24/9/1989 ယဝ်ႉ ၼႃႈလိၼ်ၵိုတ်းသိုၵ်း ပဵၼ်မႃးၼႃႈလိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းမၢႆ 3 ။ ၶဝ်ႈပႃးၸႄႈဝဵင်းၼႂ်းမိူင်းတႆး လၢႆလၢႆၸႄႈဝဵင်း မိူၼ်ၼင်ႇၸႄႈဝဵင်းတၢင်ႉယၢၼ်း၊ လႃႈသဵဝ်ႈ၊ မိူင်းယေႃ၊ သီႇပေႃႉ၊ ၵျွၵ်ႉမႄး၊ ၼမ်ႉတူႈ၊ ၼမ်ႉလၼ်ႈ၊ ၵေးသီး၊ မိူင်းၵိုင်၊ မိူင်းသူႈ၊ ၵုၼ်ႁဵင်၊ ၵိင်ႇၸႄႈဝဵင်းၵႃလီႉ ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၸုမ်းၵဝ်ႈၵၢင်ႉ MNDAA ၵိုတ်းသိုၵ်းဢွၼ်တၢင်း (21/3/1989) လႆႈၼႃႈလိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းမၢႆ 1 ။ တၢမ်းမႃးပဵၼ်ၸုမ်းဝႃႉ UWSA (9/5/1989)လႆႈၼႃႈလိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းမၢႆ 2 ။ ဝၢႆးသေ SSA ယဝ်ႉ ၸုမ်းမိူင်းလႃး NDAA ၵိုတ်းသိုၵ်းၼႂ်းလိူၼ် ဢွၵ်ႊထူဝ်ႊၿိူဝ်ႊ 1989 ၊ လႆႈၼႃႈလိၼ်ၶိုၵ်ႉတွၼ်းမၢႆ 4 ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။
1996 ပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင် ၶွင်ႇသီႇငမ်းယဵၼ်ၸိုင်ႈတႆး (SSPC) (ဢၼ်ၸုမ်းၵိုတ်းသိုၵ်း တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး-ပွတ်းႁွင်ႇ (SSA-N) လႄႈ တပ်ႉသိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိုင်ႈတႆး (SSNA) ၸဝ်ႈၵၢၼ်းယွတ်ႈဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈ ႁဵတ်းတႅဝ်းႁူမ်ႈ front ၵၼ် ၵေႃႇတင်ႈဝႆႉမိူဝ်ႈ 23/01/1996 ။
1997-98 လႆႈသိုပ်ႇပဵၼ်ၽူႈၶဝ်ႈၶွမ်ႇမတီႇတူဝ်ႈတၼ်း (S.C) ၶွမ်ႇမတီႇပွင်ၵၢၼ် (E.C) လႄႈပဵၼ်ၽူႈၼမ်းၼႃႈ ၼႂ်း SSA-N/SSPP ။
1998 15/7/1998 လုၵ်ႉတီႈ ၵေႃၵပ်းသၢၼ်ၸိုင်ႈတႆး (SSCC) သေ ၶဝ်ႈႁူမ်ႈပႃးၼႂ်းၵၢၼ် ႁူမ်ႈမူၼ်ႉမႄး ၽွတ်ႈႁႅၼ်းပဵၼ် ၵေႃႁူမ်ႈသၢင်ႈၸိုင်ႈတႆး (Shan State Joint Action Committee-SSJAC) ။ ၼႂ်းၶွမ်ႊမတီႊ ၵေႃႁူမ်ႈသၢင်ႈၸိုင်ႈတႆးၼႆႉ ႁပ်ႉတၼ်းႁဵင်းပဵၼ် ၵႅမ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ။
4/4/2000 ၸွမ်းၼင်ႇၶေႃႈတႅပ်းတတ်းပၢင်ၵုမ် SSPC ၶွပ်ႈၶူပ်ႇ 4 ပီ ဢၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈတီႈငဝ်ႈငုၼ်းၶၢႆးသိမ်ႇ ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈလႆႈထုၵ်ႇလိူၵ်ႈတင်ႈယုၵ်ႉယွင်ႈပဵၼ် ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင်ၶွင်ႇသီႇငမ်းယဵၼ်ၸိုင်ႈတႆး (SSPC) မႃး။
မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ ၵဵဝ်ႇၵပ်း “လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ” ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈမီးတၢင်းႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ- “SSA-N တင်း SSNA ႁူမ်ႈႁွမ်းပၼ်ႈၵႅၼ်ႇၵၼ်ဝႆႉပႃႈတႂ်ႈ SSPC ၼႆႉ ၼင်ႇႁိုဝ်သွင်တပ်ႉ တေပဵၼ်မႃးတပ်ႉၼိုင်ႈၸုမ်းလဵဝ်၊ ထွမ်ႇၶေႃႈၸီႉသင်ႇဢၼ်လဵဝ်ၼၼ်ႉ တေႁဵတ်းၵႂႃႇပဵၼ်ၸၼ်ႉၸၼ်ႉ။ ဢၼ် SSPC ႁူမ်ႈႁွမ်း SNLD သေၶွတ်ႇၽွတ်ႈဝႆႉၵေႃႁူမ်ႈသၢင်ႈ JAC ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢိင်ၼိူဝ် SSPC မီးႁႅင်းသိုၵ်း၊ SNLD သမ်ႉမီးႁႅင်းၵၢၼ်မိူင်း လႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းၵေႃႈၸႂ်ယႂ်ႇ JAC မႃး။
ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ မၼ်းၸဝ်ႈႁၼ်ထိုင်ၼိူဝ် SSPC လႄႈတၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဝႃႈ- SSPC တုင်းႁပ်ႉဝႆႉဝႃႈ ပေႃးႁဵတ်းၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၸိုင် တၵ်းလႆႈယိပ်းၵမ်ဝႆႉ သႅင်ဢေလူင် 3 လုၵ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈ ပႃႇတီႇ မုၵ်ႉၸုမ်း/တပ်ႉသိုၵ်းလႄႈ တပ်ႉၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ၸင်ႇတေဢွင်ႇပေႉလႆႈ။
ၵွပ်ႈၼႆမိူဝ်ႈ 13/2/2000 ၼၼ်ႉ ႁူဝ်ပဝ်ႈ ၼၢႆႇသူၺ်ႇၵျိၼ်ႇ ပႃႇတီႇမိူင်းမွၼ်းမႂ်ႇ (NMSP) ဢွၼ်ႁဵတ်းပၢင်ၵုမ် ၸုမ်းၵိုတ်းသိုၵ်း 8 ၸုမ်းတီႈလုမ်း NMSP တီႈဝဵင်းလူင်တႃႈၵုင်ႈသေ ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်လွင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မိူဝ်းၼႃႈ ၼၼ်ႉ SSPC လႆႈၶဝ်ႈပႃးႁူမ်ႈဢုပ်ႇၵုမ်ၸွမ်းၸုမ်းၼိုင်ႈ။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ 1)ပႃႇတီႇမိူင်းမွၼ်းမႂ်ႇ (NMSP) ။ 2)ၸုမ်းလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃၶၢင် (KIO) ။ ၶွင်ႇသီႇငမ်းယဵၼ်ၸိုင်ႈတႆး (SSPC) ။ မုၵ်ႉၸုမ်းပူတ်းပွႆႇၵူၼ်းမိူင်း ၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းၸိုင်ႈတႆး (SNPLO) ။ 5)မုၵ်ႉၸုမ်းပူတ်းပွႆႇၵူၼ်းမိူင်းၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းမိူင်းယၢင်းလႅင် (KNPLO) ။ တပ်ႉသိုၵ်းပူတ်းပွႆႇမိူင်းပလွင်ႈ (PSLA) ။ ပႃႇတီႇမိူင်းၵယၢင်းမႂ်ႇ (NKSP) ။ တပ်ႉသိုၵ်းမိူင်းဝႃႉၽွမ်ႉႁူမ်ႈ (UWSA) ၸိူဝ်းၼႆႉ။
လွင်ႈတူင်ႉၼိုင်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း ။ တင်ႈတႄႇပီ 1996-98 ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးပွတ်းၵၢင် ပွတ်းၸၢၼ်း လႆႈထုၵ်ႇတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ႁေႃႈလိုပ်ႈၶၢႆႉဝၢၼ်ႈ ၵႂႃႇၶွၼ်ႈတုမ်ယူႇသဝ်းတီႈ ဢၼ်တပ်ႉမၢၼ်ႈၵုမ်းယိပ်းလႆႈ။ လွင်ႈၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈလႆႈထုၵ်ႇ ယိုဝ်းတၢႆ၊ ပၢႆႈၼီ ပဵၼ်ၽုင်ပဵၼ်ၵႄ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈမူၵ်းယူႇၼႂ်းထိူၼ်ႇ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈပၢႆႈၶဝ်ႈဝဵင်းယူႇၸွမ်းပီႈၼွင်ႉ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈပၢႆႈၶဝ်ႈမိူင်းထႆး၊ ဝၢၼ်ႈႁၢမ်းၼပ်ႉႁဵင်၊ ၽူႈယိင်းၼၢင်းသၢဝ် လႆႈထုၵ်ႇၵၼ်ႉၸၼ်ႉလူလၢႆ ၶႃႈႁႅမ်တၢႆ၊ ဢၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈႁွင်ႉဝႃႈ Genocide မီးတီႈပွင်ႇဝႃႈ ၶႃႈတၢႆၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်း။ လွင်ႈၼႆႉ မိူဝ်ႈႁူပ်ႉထူပ်း ၸွမ်သိုၵ်းလူင်ၶိၼ်ႇၺုၼ်ႉ ဝၼ်းတီႈ 15/3/1999 ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ လႆႈဢဝ်သဵၼ်ႈမၢႆၵူၼ်းဢိၵ်ႇၶႅပ်း VDO ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်း လႆႈထုၵ်ႇယိုဝ်းတၢႆတီႈတၢတ်ႇၾႃႉႁူဝ်ႈ 27 ၵေႃႉလႄႈ တီႈသၢႆးၶၢဝ် (ဝၢၼ်ႈႁၢမ်း) 30 ၵေႃႉပၢႆ ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင် (မိူဝ်ႈ 16/6/1997) ၼၼ်ႉ ပၼ်တီႈၸွမ်သိုၵ်းလူင် ၶိၼ်ႇၺုၼ်ႉ၊ တုၵ်းယွၼ်းႁႂ်ႈဢဝ်လိူင်ႈ ပၼ်တူတ်ႈတၢမ်ႇတၢင်းၽိတ်းၵူၼ်းသိုၵ်း ၸိူဝ်းယိုဝ်းတၢႆၵူၼ်းမိူင်းၼၼ်ႉယူႇ။
ဢၼ်လမ်ႇလွင်ႈထႅင်ႈပိူင်ၼိုင်ႈၸမ်ႉ- ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်မၼ်းၸဝ်ႈ သင်ႇလၢတ်ႈထိုင်ၵေႃႉသိုၵ်း ၵေႃႉႁၢၼ် ဢိၵ်ႇပေႃႈမႄႈၵူၼ်းမိူင်း မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉမီးဝႆႉ 3 ၶေႃႈ။ သင်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ- “တပ်ႉသိုၵ်းတင်းသဵင်ႈ ဢၼ်ယူႇတႂ်ႈ တုင်း (ၸွမ်ပိဝ်) SSPC ၼႆႉ 1.ယႃႇႁႂ်ႈဢဵၼ်းဢၢၼ်းႁဝ်း ဢၼ်တေၵႅတ်ႇၶႄၽွၼ်းလီၵူၼ်းမိူင်းၸိုင်ႈတႆးၼၼ်ႉ ႁၢႆလၢႆလႃးလႃး။ 2.ၵႃႈၸူဝ်ႈပႆႇထိုင်ဢဵၼ်းဢၢၼ်း၊ ၼႃႈၵၢၼ်ပႆႇယဝ်ႉတူဝ်ႈၼႆႉ လွင်ႈဝၢင်းၶိူင်ႈၵွင်ႈၵၢင်ႇ တိုၼ်းဢမ်ႇလူဝ်ႇႁဵတ်း။ 3.တႃႇထိုင်ယိူင်းမၢႆၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းလႄႈတပ်ႉသိုၵ်း လူဝ်ႇၵွတ်ႇၶေႃးသၢၼ်မိုဝ်းၵၼ် တႃႇသေႇ။ ပႂ်ႉပႃးၵုမ်းထိင်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းလီလီ၊ ယႃႇႁႂ်ႈ ယဵၼ်းပဵၼ်တၢင်ႇၶိူဝ်းလႃးလႃး။ လိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈႁဝ်း ယုၵ်ႉယွင်ႈပၼ်ႁႅင်းတႃႇသေႇ။ ပေႃးႁဝ်းၽွမ်ႉၵၼ်ၸိုင် ဝၼ်းၼိုင်ႈတၵ်းလႆႈႁၼ်ၸိုင်ႈတႆး ၵတ်းယဵၼ်သိူဝ်းသႃႇ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ၶိုတ်းပဵၼ်လုမ်ႈၾႃႉ ၵူႈမိူင်းမိူင်း-ဝႃႈၼင်ႇၼႆ။
2005 ၽွင်းႁူဝ်ပီ 2005 ထုၵ်ႇၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၸီႉၼႄးဝႃႈ- ၽႅၼ်ၵၢၼ်ယႃႉၵဝ်းၸိုင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် တႅၵ်ႇယၢႆႈ ဢိၵ်ႇၶေႃႈႁႃတၢင်းၽိတ်း တၢင်ႇပိူင်ထႅင်ႈသေ 08-09/02/2005 ၽူႈၼမ်းမိူင်းတႆး 30 ပၢႆလႆႈထုၵ်ႇ တီႉၺွပ်း တီႈဝဵင်းလူင်တူၼ်ႈတီးလႄႈ တီႈဝဵင်းလူင်တႃႈၵုင်ႈ။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈသိူဝ်ထႅၼ်ႈ လႆႈထုၵ်ႇလုမ်းတြႃး တတ်းသိၼ် ပၼ်တူတ်ႈတၢမ်ႇၶွၵ်ႈ ၶၢဝ်းယၢဝ်း 106 ပီ၊ လႆႈၵႂႃႇတူၵ်းၶွၵ်ႈတီႈၶွၵ်ႈၶမ်းတီႈ(တိူင်းၸႄႈၵႅင်ႇ)၊ ၶွၵ်ႈဝဵင်းလိူဝ်ႇ-တႃႈၵုင်ႈ၊ ၶွၵ်ႈၸိတ်ႉတူၺ်ႇ မိူင်းရၶႅင်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ။
2011 လႆႈပူၼ်ႉဢွၵ်ႇၶွၵ်ႈၶိုၼ်းမိူဝ်ႈ 12/10/2011 ၼႂ်းပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈတဵင်းၸဵင်ႇ။ ၸွမ်ၸိုင်ႈတဵင်းၸဵင်ႇ သူင်ႇ ၽွင်းလူင် ဢူးဢွင်ႇမိၼ်းၵႂႃႇႁူပ်ႉ ပၼ်ငိုၼ်းၸၢႆႇၵႃႈၶၢဝ်းတၢင်း 10 သႅၼ်၊ ဢူးဢွင်ႇမိၼ်း မွၵ်ႇႁွင်ႉ မိူဝ်းႁူပ်ႉ တီႈႁိူၼ်း မၼ်းၸၢႆးသေ မွၵ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ ၶႂ်ႈတင်ႈပႃႇတီႇသေ ၶဝ်ႈလိူၵ်ႈတင်ႈၵေႃႈလႆႈ၊ ၶႂ်ႈႁဵတ်း တူဝ်တႅၼ်းယူႇၵၢင် ၸွႆႈထႅမ်ပၼ်ၵၢၼ်ငမ်းယဵၼ်ၵေႃႈလႆႈ လူဝ်ႇသင်တေၵမ်ႉၸွႆႈပၼ်ဝႃႈၼႆ။ မၼ်းၸဝ်ႈတႄႉ ဢမ်ႇတၵ်းသေသင်။ ၽိူဝ်ႇမိူဝ်းထိုင်လႃႈသဵဝ်ႈ ၽွင်းသိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈ ႁႅၼ်းသိုၵ်းလေႃႇတိုၵ်းဝၢၼ်ႈႁႆး ႁၢဝ်ႈႁၢဝ်ႈႁႅင်းႁႅင်းၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ လုၵ်ႉလႃႈသဵဝ်ႈ သေ မိူဝ်းၵႂႃႇဝၢၼ်ႈႁႆး ။ ၸွမ်သိုၵ်းလူင်ပၢင်ၾႃႉ ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင် SSPP/SSA ၵေႃႈ ႁူမ်ႈၸူမ်းႁပ်ႉတွၼ်ႈ ယုၵ်ႉယွင်ႈတႅင်ႇ မၼ်းၸဝ်ႈ ပဵၼ်ၽူႈၼမ်းၼႃႈ မႃးတေႃႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။
ဝၼ်းတီႈ 16/08/1971 ပဵၼ်ဝၼ်းၵေႃႇတင်ႈ ႁိုဝ် ဝၼ်းၵိူတ်ႇ ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး (SSPP)သေ ပေႃးထိုင်မႃး ဝၼ်းတီႈ 16/8/2019 ၼႆႉ ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆး ဢၼ်ၸွမ်သိုၵ်းလူင်သိူဝ်ထႅၼ်ႈ ႁူမ်ႈၵေႃႇတင်ႈ လႆႈၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းၶွမ်ႊမတီႊငဝ်ႈငုၼ်းၵေႃႉၼိုင်ႈၼၼ်ႉ ၶွပ်ႈၶူပ်ႇ 48 ပီတဵမ်ယဝ်ႉ။
ပႃႇတီႇမႂ်ႇသုင်ၸိုင်ႈတႆးၼႆႉ လႆႈဝႃႈပဵၼ်ပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်း ၼႂ်းလၢႆးလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ဢၼ်မီးလၵ်းၵၢၼ်/လၵ်းၼမ်းဝႃႈ- ဢဝ်ပႃႇတီႇဢွၼ်ႁူဝ်တပ်ႉသိုၵ်း၊ ဢဝ်ၵၢၼ်မိူင်းၼမ်းၼႃႈၵၢၼ်သိုၵ်းသေ သူၼ်းတုမ်ၶွၼ်ႈႁႅင်းၵူၼ်းမိူင်း၊ သၢၼ်ၶတ်းတိုၵ်းတေႃးၸုမ်းၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇသိုၵ်းၶႂၢၵ်ႈမိူင်း။ လၵ်းၼမ်းပႃႇတီႇ မိူဝ်ႈၵေႃႇတင်ႈမႂ်ႇမႂ်ႇၼၼ်ႉမီးဝႃႈ- ယိပ်းမၼ်ႈသဵၼ်ႈတၢင်းတီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ။ မီးလၵ်းၵၢၼ်/ယိူင်းဢၢၼ်း သုၼ်ႇလႆႈတႅပ်းတတ်း တူဝ်ၵဝ်ႇႁင်းၶေႃ (Right of Self-determination) ၊ လွင်ႈၸွမ်းထမ်းတြႃးထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈ၊ လွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း၊ လွင်ႈၵတ်းယဵၼ် (Justice, Equality, Peace) ၸိူဝ်းၼႆႉ။
ဢိင်ၶေႃႈမုလ်း –
ပပ်ႉၵွၼ်းၶေႃ မၢႆ 179 November 2000, ဢိၵ်ႇမၢႆ 236 August 2007 ၊
ပပ်ႉၶၢဝ်းတၢင်းၶွပ်ႈတဵမ် 20 လီဢိၵ်ႇၸႃႉ တိုၼ်းဢမ်ႇၽႃႈဝၢင်းၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ မၢႆတွင်းဝၼ်းၵိူတ်ႇ ၸွမ်သိုၵ်းလူင်ယွတ်ႈသိုၵ်း ၶွပ်ႈၶူပ်ႇ 60 ပီ။
ပိုၼ်းတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး (SSA) မၢႆတွင်း 50 ပီ ၊ ပီၵွၼ်းၶမ်း (1964-2014)
ဝၼ်းလီ – ၶိုၼ်းလီ
ၶေႃႈမုလ်း – 020, August 2019
