ၸုမ်းတူင်ႉၼိုင်တူင်ႇဝူင်းတႆး တိုၵ်းသူၼ်းလုမ်ႈၾႃႉ မိပ်ႇငႅၼ်းတပ်ႉသိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၵိုတ်းၵၢၼ်ပိုတ်ႇၼႃႈသိုၵ်းၼႂ်းၼႃႈလိၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း

ၸုမ်းတူင်ႉၼိုင်တူင်ႇဝူင်းတႆး ၸုမ်းႁဵတ်းသၢင်ႈတႃႇသုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းတႆး လၢတ်ႈဝႃႈ   ႁႂ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ မိပ်ႇငႅၼ်းသိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸဵဝ်းၵိုတ်းၵၢၼ်ပိုတ်ႇၼႃႈသိုၵ်းၼႂ်းၼႃႈလိၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဝႃႈၼႆ။

ဝၼ်းတီႈ 9 /12/2019 ၼႆႉ ၸုမ်းတူင်ႉၼိုင် တူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းတႆးၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်း  ႁူမ်ႈၵၼ် ဢွၵ်ႇ လိၵ်ႈ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ၽိုၼ်ၼိုင်ႈဝႃႈ ၵမ်ႉထႅမ်ပၼ်ႁႅင်း လုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉ ICJ ဢၼ်ႁွင်ႉဢဝ်ၽူႈၼမ်း မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈလုမ်းတြႃး၊ တိုၵ်းသူၼ်းႁႂ်ႈ တူင်ႇဝူင်းလုမ်ႈၾႃႉ ႁူမ်ႈၵၼ်မိပ်ႇငႅၼ်းပႃး ၸဵမ်လွင်ႈ ႁႅတ်ႉပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၼိူဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈၼင်ႇႁိုဝ်သိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈတေၵိုတ်းၵၢၼ်ပိုတ်ႇၼႃႈသိုၵ်း၊ ၵိုတ်းၵၢၼ်ၶႃႈ ႁႅမ်ၵူၼ်းမိူင်း မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်သေ ၸဵဝ်းႁႃတၢင်းတႃႇဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၢၼ်မိူင်း- ဝႃႈၼႆ။

ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၽူႈၼမ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၺႃးႁွင်ႉၶိုၼ်ႈလုမ်းတြႃး ICJ  ယွၼ်ႉပၼ်ႁႃမိူင်းရၶႅင်ႇၼႆႉသေ လုင်းၸၢႆးလႅင်း ၵေႃႇမတီႇၵူၼ်းမိူင်းတႆးပၢႆႈၽေး(လႅၼ်လိၼ်တႆး-ထႆး) လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “မိူင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းႁဝ်းၶႃႈၼႆႉ ပႃးၸဵမ်မိူင်းတႆးႁဝ်းၶႃႈၼႆႉ  ၺႃးပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းမႃး ၶၢဝ်း တၢင်း 70 ပီမိူင်းယဝ်ႉ။ ငဝ်းလၢႆးၵေႃႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ရူဝ်ႊႁိၼ်ႊၵျႃႊ ဢမ်ႇၼၼ် ပင်ႊၵႃႊလီႊ ၶဝ်ၺႃး ယူႇ ၼႆႉၵူၺ်း။ ဢမ်ႇပေႃးပိူင်ႈၵၼ်ၵႃႈႁိုဝ်။  လွင်ႈၼႆႉ တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ ဢမ်ႇတွၼ်ႉသႂ်ႇၸႂ် ဢမ်ႇ တွၼ်ႉ ယူႇၾၢႆႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း မႃးသေပွၵ်ႈ။ ဢမ်ႇတွၼ်ႉတူၵ်ႇလၢတ်ႈသေပွၵ်ႈ။ ပေႃးလၢတ်ႈၸိူင်ႉၼႆ မၼ်းၼၢင်းတေဝႃႈ မၼ်း ၼၢင်း တိုၵ်ႉ လႆႈမႃးပဵၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ သၢမ်သီႇပီၵူၺ်းတေဝႃႈၼႆဢမ်ႇႁၢင်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယၢမ်းလဵဝ် မိူင်းၵမ်ႊပီႊယႃႊဢဝ်လိူင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ၊ မၼ်းၼၢင်းသႂ်ႇၸႂ်တူင်ႉၼိုင် ၵႂႃႇၶိုၼ်ႈ လုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉ ၊ ၼႆႉမၼ်းၼေဝႃႈ တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ လႄႈတပ်ႉသိုၵ်းတပ်ႉမတေႃႇ၊ ၶႃပဵၼ်ဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်  ၊ ၵွပ်ႈၼၼ် လွင်ႈၼႆႉၶဝ်ပေႉမႃးၵေႃႈလီ ၶဝ်သုမ်းမႃးၵေႃႈယဝ်ႉ ႁဝ်းဢမ်ႇသူၼ်ၸႂ် ႁဝ်းတိုၼ်းဢမ်ႇယူႇၾၢႆႇလူင်ပွင်ၸိုင်ႈလႄႈတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶႃႈ။ ”- ဝႃႈၼႆ။

ၼႂ်းလိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၸုမ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၼၼ်ႉယင်းပႃးဝႆႉဝႃႈ –  ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈလႆႈၺႃးလၢႆးႁုၵ်းႁၢႆႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းလိုပ်ႈႁေႃႈ ၶႃႈႁႅမ်  မိူၼ်ဢၼ်ၸၢဝ်းရူဝ်ႇႁိၼ်ႇၵျႃႇ ၶဝ်ၺႃး ၼႆႉမႃးလၢႆသိပ်းပီယဝ်ႉ၊ ပိူင်လူင်မၼ်း သိုၵ်းမၢၼ်ႈပိုတ်ႇၼႃႈသိုၵ်းယႂ်ႇလူင် တဵၵ်းလိုပ်ႈႁေႃႈၵူၼ်းမိူင်းတႆး ၶၢႆႉပၢႆႈ ၽွင်းပီ 1996-1998။ ၽွင်းၼၼ်ႉၵူၼ်းမိူင်းတႆး ပွတ်းၵၢင်လႄႈပွတ်းၸၢၼ်း ဝၢၼ်ႈၵူၼ်း 1,400 ဝၢၼ်ႈ ႁူဝ် ၵူၼ်း 300,000 ပၢႆလႆႈၺႃးသိုၵ်းမၢၼ်ႈဢဝ်ပၢႆၵွင်ႈၸမ်ႈ သေတဵၵ်းၶၢႆႉပၢႆႈႁိူၼ်းယေး၊ ၵမ်ႈၼမ် ပၢႆႈၶဝ်ႈမိူင်းထႆးသေပႆႇၸၢင်ႈပွၵ်ႈၶိုၼ်း ဝၢၼ်ႈ ၵိူတ်ႇမိူင်းၼွၼ်းထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်။ ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၼပ်ႉပၢၵ်ႇ ၺႃးသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶႃႈတၢႆပဵၼ်ၵေႃႇပဵၼ်ၵွင် ၶႃႈႁႅမ်ပႃး သင်ၶ ၸဝ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ်သႃသၼႃပုတ်ႉ တီႈၵိူဝ်းယမ် – ဝႃႈၼႆ။

တႃႇတေၶိုၼ်ႈလုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉ ICJ ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈမိူင်းၵမ်ႊပီႊယႃႊ ၸိုင်ႈမိူင်း ဢႅပ်ႉၾရိၵ ဢဝ်လိူင်ႈ ၸွႆးတြႃးၼၼ်ႉ  တေႃႇဢွင်ႇသၢၼ်းၸုၵျီႇ  ယူႇတီႈၽွင်းလူင်ၾၢႆႇၼွၵ်ႈမိူင်းသေ ဢွၼ်ဢဝ်ၸုမ်း ၸိူဝ်းၽွင်းလူင် ဢၼ်ပဵၼ်ၽွင်းလူင်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽွင်းလူင်လုမ်းၵိူဝ်းၵုမ် ၸိုင်ႈမိူင်း ဢူးၵျေႃႇ တိၼ်ႉသူၺ်ႇ၊  ၽွင်းလူင်ႁွင်ႈၵၢၼ်ၽွင်းလူင်ႁူမ်ႈသၢင်ႈၵၢၼ်ငၢၼ်းလူၺ်ႈၵူႈမိူင်းမိူင်း ဢူးၵျေႃႇတိၼ်ႉ၊ ၽူႈမီးပုၼ်ႈၽွင်းတီႈႁွင်ႈၵၢၼ်ၽွင်းလူင် ၾၢႆႇၼွၵ်ႈမိူင်းလႄႈ လုမ်းၽူႈတၢင်ၼႃႈ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၶဝ် -လုၵ်ႉတႃႈၵုင်ႈ ၵႂႃႇထိုင်မိူင်းၼႄႇထိူဝ်ႊလႅၼ်ႊ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 9 /12/2019 ၼႆႉ။

တေလႆႈၶိုၼ်ႈလုမ်းတြႃးတွပ်ႇၵႄႈၶေႃႈထဵတ်ႈထၢမ်ဢၼ်တၢင်း ICJ ၶဝ်တွင်ႈထၢမ်မႃး ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 10-11-12/2019 ဝႃႈၼႆ။

ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၼႆႉ ၸၢႆးလွႆၶမ်းပၢင် ၵူၼ်းၼုမ်ႇၽူႈတူင်ႉၼိုင်တႃႇသုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းၼုမ်ႇ ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇ လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ –  “ပၼ်ႁႃတပ်ႉသိုၵ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း၊ ၶႃႈႁႅမ်ၽဵဝ်ႈ မူၺ်ႉ ၶိူဝ်းၵူၼ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈယၢမ်းလဵဝ်ၵူၺ်း၊ ၼႂ်းၼႃႈလိၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း တႆး၊ၶၢင်၊ ယၢင်းၼႆႉ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 70-80 ပီမႃးၼႆႉ  ပဵၼ်မႃးဢမ်ႇထၢတ်ႇ။  ၵူၺ်းၵႃႈ ၽိူဝ်ႇပဵၼ်ပၼ်ႁႃတင်းပင်ႊၵႃႊလီႊၼႆႉ လုမ်ႈၾႃႉၸင်ႇပၵ်းတႃဢဝ်လိူင်ႈဢဝ်လၢဝ်း ပဵၼ်ၶၢဝ်ႇပဵၼ်ငၢဝ်း၊ ပေႃးပဵၼ်ၼႆ တႃႉလီၵဵင်ၸႂ် ၸၢဝ်းၶိူဝ်း   တႆး၊ ယၢင်း၊ၶၢင် ၸိူဝ်းၺႃးၵၼ်ႉၸၼ်လူလၢႆ၊ တႃႉလီၶေႃးၶူမ်တႃႇၸိူဝ်းၺႃး ပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈ ၾႆးၽဝ်ၶႃႈႁႅမ်တၢႆၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵွၼ်ႇၶႃႈဢေႃႈ” – ဝႃႈၼႆ။

မၼ်းၸၢႆးသိုပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ လွင်ႈလုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉ ႁွင်ႉၽူႈၼမ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈၵႂႃႇၶိုၼ်ႈလုမ်း ၼႆႉ ပေႃးတူၺ်းတၢင်း တီႊမွၵ်ႊၶရေႊသီႊ၊ သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းလႄႈ ၶၵ်ႉၵၢၼ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်တႄႉ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ၼမ်ႉတွၼ်းဢၼ်လီဢၼ်ၼိုင်ႈ၊    ၼမ်ႉတွၼ်းမၼ်းတႄႉ လုမ်ႈၾႃႉလႆႈႁူႉဝႃႈ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ မီးလွင်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းတင်းၼမ်၊  ဢၼ်လီသူၼ်ၸႂ်တႄႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ ICJ ႁွင်ႉထဵတ်ႈထၢမ်သေလႄႈ တေတုမ်ႉတိူဝ်ႉ ဢႃႇၼႃႇပၢၼ်ႇပွင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းမွၵ်ႈႁိုဝ်ၼႆၼၼ်ႉၵူၺ်း- ဝႃႈၼႆ။

ၸုမ်း Fortity Rights ၸုမ်းတူင်ႉၼိုင်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း ၵေႃႈယင်းပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 7/12/2019 ဝႃႈ လုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉ ICJ ႁွင်ႉဝႆႉၽူႈၼမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉၵေႃႈ တီႈၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ၼႂ်းၼႃႈလိၼ်ၸၢဝ်ၶိူဝ်း မိူၼ်ၼင်ႇၼႂ်းၼႃႈလိၼ်မိူင်းရၶႅင်ႇၼၼ်ႉ ယင်းတိုၵ်ႉသိုပ်ႇမီးလွင်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းယူႇ -ဝႃႈၼႆ။

မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈၼႆႉၺႃး မိူင်းၵမ်ႊပီႊယႃႊ ဢဝ်လိူင်ႈ ၸွႆးတြႃး လွင်ႈပူၼ်ႉပႅၼ်သုၼ်ႇလႆႈၵူၼ်း ၊ ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်းတီႈလုမ်းတြႃးလုမ်ႈၾႃႉၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ၸုမ်းတူင်ႉၼိုင်သုၼ် ႇလႆႈၵူၼ်းမိူင်းလႅတ်ႇတိၼ်ႇဢမေႊရိၵၵေႃႈ ဢဝ်လိူင်ႈၸွႆးတြႃးဝႆႉ တီႈလုမ်းတြႃးမိူင်း ဢႃႊၵျိၼ်ႊတီႊၼႃႊ မိူဝ်ႈႁူဝ်လိူၼ်ၼူဝ်ႊဝႅမ်ႊပိူဝ်ႊပူၼ်ႉမႃးၼႆႉၼင်ႇၵဝ်ႇ။