ပေႃးတူၵ်ႇၸိုဝ်ႈဝႃႈ တႆး ၊ ၵမ်ႈၼမ်တေ မိုတ်ႈသူပ်းသေ ထၢမ်ၵၼ်ဝႃႈ သူပဵၼ်တႆးသင်။ တႆး တီႈလႂ်။ ၶေႃႈၵႂၢမ်းတင်းယၢမ်ႈၼႆႉ ၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈၵမ်ႈၼမ် ၶႂ်ႈၶိုင်ယႃႉပႅတ်ႈ ယွၼ်ႉဢမ်ႇၶႂ်ႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတႆးတႅၵ်ႇၵၼ်ၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ သုၼ်ႇတူဝ်တႆးၵေႃႈ သမ်ႉဢဝ်ၵုင်ႇမုၼ်တီႈၵိူတ်ႇ ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ၊ သူင်လၢတ်ႈၵၼ်ဝႃႈ ႁဝ်းပဵၼ်တႆး တီႈၼၼ်ႈတီႈၼႆႈ။
ယွၼ်ႉၼၼ် ၶိူဝ်းတႆး တင်းလၢႆၸင်ႇပဵၼ်မႃး တႆးၼိူဝ် (ယွၼ်ႉယူႇထုင်ႉၾၢႆႇၼိူဝ်ၶူင်း)၊ တႆးတႂ်ႈ (ယွၼ်ႉယူႇထုင်ႉၾၢႆႇတႂ်ႈၶူင်း)၊ တႆးမၢဝ်း (ယွၼ်ႉယူႇသၢပ်ႇၼမ်ႉမၢဝ်း)၊ တႆးၶိုၼ် (ယွၼ်ႉယူႇသၢပ်ႇ ၼမ်ႉၶိုၼ်)။
ၸိူင်ႉၼၼ်ၼင်ႇၵဝ်ႇ တႆးလႅင် သမ်ႉ ႁဵတ်းႁိုဝ်ပဵၼ်မႃးတႆးလႅင်။ တႆးလႅင်လူး ၸွင်ႇမီးတပ်ႉသိုၵ်း ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆးလႅင်။
မိူၼ်ၼင်ႇလၢတ်ႈမႃးပႃႈၼိူဝ် ၸိူဝ်းယူႇသၢပ်ႇၼမ်ႉႁွင်ႉၵိုၵ်းၼမ်ႉ၊ ပေႃးသႂ်ႇၶူဝ်းလမ် သမ်ႉႁွင်ႉတႆး လမ်၊ ပေႃးသႂ်ႇၶူဝ်းၶၢဝ်ၵေႃႈ ႁွင်ႉတႆးၶၢဝ် မိူၼ်ၼင်ႇ တႆးလမ် တႆးၶၢဝ် ဢၼ်ယူႇ တၢင်းမိူင်း ဝႅတ်ႉ ၼမ်းတွၼ်ႈၼိူဝ် ၼၼ်ႉလႄႈ တႆးလႅင် ၵေႃႈယွၼ်ႉၶူဝ်းလႅင်လႄႈ ႁွင်ႉတႆးလႅင်ႁိုဝ်။
ၸၢႆးၸဵင်ႇလိၼ်း(သုတ်းမုၼ်) ၽူႈၵွၼ်းလုမ်းၽွင်းငမ်း ၸႄႈမိူင်းၶၢင် ၼၼ်ႉ ယၢမ်ႈလၢတ်ႈ ဝႃႈ တႆးလႅင် ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်မႃးယွၼ်ႉသဵင်ဢွၵ်ႇ။ မိူၼ်ၼင်ႇပေႃး တႆးလူင် ပဵၼ်သဵင် ပဝ်ႇ ၶဝ်ပဵၼ်သဵင်ၸမ်ႈၼႃႈ ၵမ်ႈၼမ် မိူၼ်ၶိုၼ်၊ လိုဝ်ႉ၊ ယွင်း၊ ယူၼ်း။ ယွၼ်ႉသဵင် တႆးလႅင် ႁွင်ႉတူဝ်ၵဝ်ႇဝႃႈ တႆးလႅင်း(တႆးၼႅင်း) – ၼႆလႄႈ တႆးလူင်ၵေႃႈ တီၵႂၢမ်းဝႃႈပဵၼ်တႆးလႅင်။ ယွၼ်ႉ တႆးလူင် သူင်လၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆးလိူဝ် တႆးလႅင် လႄႈ တႆးလႅင် ၵေႃႈ တီၵႂၢမ်းမၢႆ ၸိုဝ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇဝႃႈ ပဵၼ်တႆးလႅင်။ တီႈတႄႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတႆးလႅင် ပဵၼ်တႆးလႅင်း (ၽူႈသူၼ်ၸႂ် ၶဝ်ၸဝ်ႈ လီသိုပ်ႇၶူၼ်ႉ ၶႂႃႉထႅင်ႈ) ။
ႁဵတ်းသင်လႄႈပဵၼ်တႆးလႅင်း
ပၢၼ်ႁေႃၶမ်းတႆး တင်း ႁေႃၶမ်းၶႄႇ ၶႅင်ႇဢႃႇၼႃႇၵၼ်ၼၼ်ႉ ႁေႃၶမ်းတႆး ၶိူဝ်းတႆး ၵၢၼ်ႉသိုၵ်း တေႃႇၶႄႇ လႄႈ လႆႈပႃးၵၼ်ယၢႆႉလူင်းမႃးတၢင်းတႂ်ႈ ၸိူင်ႉၼင်ႇတႆးလူင် လူင်းၸွမ်းၼမ်ႉၶူင်း၊ တႆးလၢဝ်း တႆးထႆး လူင်းၸွမ်းၼမ်ႉၶွင် သေ ပူၵ်းပၵ်းမိူင်းထႆး မိူင်းလၢဝ်းယူႇယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ။ ၸိူဝ်းလူင်းၸွမ်းၼမ်ႉမၢဝ်း ၼမ်ႉၵဵဝ်၊ ၶၢမ်ႈၵႂႃႇ တၢင်းလွႆပၢတ်ႇၵႆႇ လူင်းယူႇၸွမ်းထုင်ႉ သၢပ်ႇၼမ်ႉ ပျၢမ်ႇမႃႇပုၵ်ႉတရ သေ ပဵၼ်မႃး တႆးၶမ်းတီႈ၊ တႆးလႅင်၊ တႆးၽႃၵေး၊ တႆးဢႃႁူမ်ႇ ဢႃႇသမ်ႇ။
တႆး ၸုမ်းဢၼ်တေပဵၼ်မႃးတႆးလႅင်ၼႆႉ ပဵၼ်ၶိူဝ်းၸိူဝ်းလူင်းၸွမ်းသၢပ်ႇၼမ်ႉမၢဝ်း ၼမ်ႉၵဵဝ်၊ ၸိူဝ်းၶဝ်လႆႈတုၵ်ႉလႆႈယၢပ်ႇ ၸွမ်းတႃႈ ၸွမ်းတၢင်း ပီယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်။ ၽိူဝ်ႇပူၼ်ႉႁူၺ်ႈပူၼ်ႉလွႆ မုင်ႈႁၼ် သၢပ်ႇၼမ်ႉၵဵဝ် လႄႈ ယုမ်ႇယမ် ဝႃႈ ထိုင်တီႈပၢင်ႇတီႈလႅင်း ထုၵ်ႇပူၵ်းႁၢင်ႈပူၵ်းႁေႃ ယူႇသဝ်းၼႆသေ မၢႆတူဝ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇဝႃႈ ပဵၼ်တႆးဢၼ် ႁႃႁၼ်တီႈပၢင်ႇတီႈလႅင်း။ ( တူဝ်ယၢင်ႇ ၸုမ်းမၢၵ်ႇၵႅင်း ယင်းဢဝ်ထုင်ႉမၢၵ်ႇၵႅင်း ဢၼ်ပဵၼ်တီႈပၢင်ႇပဵင်းမုင်ႈသႃႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ထုင်ႉပၢင်ႇလႅင်းသႂ်၊ တူဝ်ၽူႈၼမ်း ၸဝ်ႈၸၢႆးလူႇၵေႃႈ လႅၵ်ႈ ၸိုဝ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈလႅင်းသႂ်၊ မူႇၸုမ်းၵေႃႈပဵၼ်ၵႂႃႇၸုမ်းပၢင်ႇလႅင်း ဢၼ်တင်ႈပဵၼ်မူႇပဵၼ်ၸုမ်းမႃး ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 10-20 ပီၼႆႉ)
တႆးလႅင် ယၢမ်းလဵဝ် မၢင်ၸိူဝ်းႁွင်ႉတူဝ်ၵဝ်ႇဝႃႈပဵၼ် တႆးၼႆး
မိူဝ်ႈပီ 2007-2008 ပီႈၼွင်ႉတႆး ၸိူဝ်းႁွတ်ႈ မိူင်းသိင်ႊၶႃႊၽူဝ်ႊ ထၢမ်မႃး မီးတႆးၶိူဝ်းၼိုင်ႈ ႁဝ်းဢမ်ႇယၢမ်ႈငိၼ်း ၵႂၢမ်းတႆးၵေႃႈ ဢမ်ႇပေႃးလၢတ်ႈ ဢမ်ႇပေႃးၸႂ်ႉသိုဝ်ႇသၢၼ်တေႃႇႁဝ်း သူင်ၸႂ်ႉ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ၵမ်ႈၼမ် မၼ်းလၢတ်ႈဝႃႈ မၼ်းပဵၼ်ၶိူဝ်းတႆးၼႆး ဝႃႇ – ဝႃႈၼႆ။
တႆးလႅင် ၵမ်ႈပႃႈၼမ် ဢွၵ်ႇသဵင်လၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆး မိူၼ်သဵင် ပီႈၼွင်ႉ တႆးမၢဝ်း၊ တႆးၼိူဝ်။ ပေႃးသဵင် ၼ ၵႆႉပဵၼ် သဵင် လ ၊ ပေႃးသဵင် လ ၵႆႉ ပဵၼ် သဵင် ၼ ။ ပိၼ်ႈၽူၼ်ၵၼ်။ ၵွပ်ႈၼၼ် ဢၼ်တႆးလူင်ဝႃႈ တႆးလႅင်ၼၼ်ႉ တူဝ်ၵဝ်ႇ ႁွင်ႉတူဝ်ၵဝ်ႇပဵၼ်ၵႂႃႇ တႆးၼႅင်း။ ၽိူဝ်ႇၵႂႃႇတႅမ်ႈ တၢင်းမၢၼ်ႈ သမ်ႉ ပဵၼ်ၵႂႃႇ “တိုင်းနိုင်း” တႆးၼႆး ပႅတ်ႈ( ၼႆႉၵေႃႈ လွင်ႈတၢင်း ပဵၼ်ႁိုဝ်မီး ႁိုဝ်တႄႉ ၼႆ လီသိုပ်ႇ ၶူၼ်ႉၶႂႃႉထႅင်ႈ)။
ၶႆႇသႅင်ၽၼ်းၶမ်း ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆးလႅင် ၸိူဝ်းၵိုၵ်းပိုၼ်း
ပေႃးၶိူဝ်းတႆး ပိုၼ်းတႆး ၸိူဝ်းယူႇ သၢပ်ႇၼမ်ႇၵဵဝ် ၼႆ ဢၼ်ၸိုဝ်ႈယႂ်ႇ မီးပိုၼ်းႁေႃၶမ်း မိူင်း ယၢင်း၊ ပိုၼ်းမိူင်း မိူင်းသၢႆ (မိၼ်ႇသၢႆး) ၊ သၵၢႆး (ၸႄႈၵႅင်း/ၸႄႈၵႅင်ႇ) ၊ ပၢင်ယႃႈ (ပင်းယ) ။ ပိုၼ်းၼႆႉ ၽူႈယၢမ်ႈယူႇ ႁူင်းႁဵၼ်းမၢၼ်ႈ ၵမ်ႈပႃႈၼမ် တေယၢမ်ႈငိၼ်းဝႃႈ ၸဝ်ႈႁေႃၶမ်း သၢမ်ပီႈၼွင်ႉ( ရှမ်းညီနောင်သုံးပါး ) ၽွင်းငမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ 200 ပီပၢႆ – ၼႆၵၼ်ယူႇ။
သမ်ႉထႅင်ႈ ၸဝ်ႈၾႃႉတူၼ်ၵမ်းလိုၼ်း ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ဝဵင်းသိူဝ် “ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈ” ဢၼ် ဢွၼ် ႁူဝ်ၵူၼ်းၸိူဝ်းယူႇတွၼ်ႈၼိူဝ် လုၵ်ႉႁိုၼ်ႇသၢၼ်ၶတ်းႁေႃၶမ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ — ၸိူဝ်းၼႆႉၸိုဝ်ႈယႂ်ႇၵိုၵ်းပိုၼ်း။
ၶိူဝ်းႁေႃၶမ်းတႆး ဢၼ်ယၢမ်ႈ လူင်းၽွင်းငမ်းထိုင်မိူင်းမၢၼ်ႈ ၼႆႉ ၼႂ်းပိုၼ်းတႆး မိူင်းလွႆ ဢၼ် ပဵၼ်မိူင်းတႆး ယၢမ်းလဵဝ် ဢမ်ႇယၢမ်ႈငိၼ်းၸိုဝ်ႈၽႂ်ၵိုၵ်းပိုၼ်း။ ဢၼ်ပဵၼ်ၸဝ်ႈ ပဵၼ်ၸွမ် ၽွင်းငမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ၼပ်ႉႁူဝ်ပၢၵ်ပီ ၼႆႉ ပဵၼ် ၸိူဝ်ႉသၢႆ ၶိူဝ်းတႆး ၸိူဝ်းလူင်းၸွမ်း သၢပ်ႇၼမ်ႉ မၢဝ်း ၸိူဝ်းႁွင်ႉတူဝ်ၵဝ်ႇဝႃႈ တႆးၼိူဝ်၊ တႆးမၢဝ်း၊ တႆးလႅင် ၸိူဝ်းၼႆႉၵူၺ်း။
ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈယူႇၵိၼ်
ၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆးလႅင် ၼႆႉ မိူဝ်ႈၵူႈပွၵ်ႈၵေႃႈ မေႃဢဝ်ၸၢင်ႉယိုဝ်းသိုၵ်း၊ ၸႂ်ႉၵိၼ် ၼႂ်းသူၼ်ၼႂ်းႁိူၵ်ႈ။ ယင်းမေႃၸႂ်ႉၸၢင်ႉႁဵတ်းၼႃးပႃး။ တီႈၼႂ်း ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းယၢင်း ထုင်ႉၼွင် မႄႈမၢႆႈ ဢဝ်ၸၢင်ႉ ၸႂ်ႉၼႂ်းၵၢၼ်ႁႆႈ ၵၢၼ်ၼႃးယူႇ ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင် ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ။
တႆးလႅင်ၼႆႉ ယူႇၽႄႈၸွတ်ႇ ၼႂ်းတိူင်းၸႄႈၵႅင်းပွတ်းၼိူဝ်၊ တိူင်းတႃႈလိူဝ်ႇပွတ်းၼိူဝ် တင်း ၼႂ်းတူင်ႈ ၼႂ်းပဵင်း ၸႄႈမိူင်းၶၢင်။ မေႃႁဵတ်းႁႆႈ၊ ႁဵတ်းၼႃး၊ မေႃၽုၵ်ႇ၊ မေႃသွမ်ႈ၊ မေႃလဵင်ႉလူ တူဝ်သတ်းၵိုၵ်းႁိူၼ်း၊ မေႃသေႃႉႁႃ ၶုတ်းႁႄႈ ၊ ၶုတ်းသႅင် ၊ ၶုတ်းၶမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ။
တႆးလႅင်ၼႆႉ ယူႇၸွမ်းၼမ်ႉၵေႃႈ မေႃၸႂ်ယႂ်ႇၼမ်ႉ သေ ႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉ၊ ယူႇၸွမ်းထိူၼ်ႇၵေႃႈ မေႃ ၸႂ်ယႂ်ႇထိူၼ်ႇၶိူဝ်းၽိူဝ်မႆႉသေ ႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇတႆးၵူႈၶိူဝ်းၶိူဝ်း။
မိူင်းတႆးလႅင် ၶုၼ်တႆးလႅင်ႁဵတ်းႁိုဝ်ႁၢႆ
ၶုၼ်တႆးလႅင်တူၼ်ၵမ်းလိုၼ်းသုတ်း ပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ဝဵင်းသိူဝ် ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈ။ ၵိူတ်ႇ မိူဝ်ႈပီ 1862 တီႈဝဵင်းမိူင်းသိူဝ်သေ လူႉသဵင်ႈသုတ်းမုၼ် မိူဝ်ႈပီ 1965 တီႈဝဵင်းလူင်တူၼ်ႈတီး (ဝဵင်းလူင်ၸိုင်ႈတႆး) ၽွင်းဢႃယုၸဝ်ႈလႆႈ 103 ပီ။
ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ဝဵင်းသိူဝ် ၸဝ်ႈဢွင်ႇမျၢတ်ႈၼႆႉ ႁၵ်ႉၸဝ်ႈမုၼ်ယႂ်ႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ၊ ပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၽူႈ ယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇတေႃႇသူႈ ၶုၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းပိူၼ်ႈ။ ယွၼ်ႉလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ဢိင်းၵလဵတ်ႈလႄႈ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၵေႃႈ ယိုတ်းဢဝ်ၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉဝဵင်းသိူဝ် ပဵၼ် မိူင်းၶီႈၶႃႈ ၸွမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ တင်းပိုၵ်း။ မၼ်းၸဝ်ႈယူႇဝၢၼ်ႈယူႇမိူင်းဢမ်ႇလႆႈလႄႈ လႆႈပၢႆႈၵႂႃႇ သွၼ်ႈ ႁူမ်ႈ မိူင်းၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းလႃႈ – ၸၢၼ်းတႃ ထုင်ႉလိုမ်တႂ်ႈၶူင်း ၼႃႈလိၼ်ၽွင်းငမ်းတႆး တႂ်ႈၶူင်း (ၸႄႈမိူင်းယုၼ်ၼၢၼ် ၊ မိူင်းၶႄႇ ) ယၢမ်းလဵဝ် ။
1923 ၵေႃႉပဵၼ်ၸဝ်ႈဢၢဝ် ၸဝ်ႈၾႃႉလူင် မိူင်းယွင်ႁူၺ်ႈ သႃႇၸဝ်ႈမွင်ႇ ၸင်ႈမွၵ်ႇႁွင်ႉ ပွၵ်ႈယူႇ ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး တီႈပွၵ်ႉၵွင်းႁေႃ သထူင်ႇ တေႃႇပေႃး ၸၢမ်ႇပူႈၼွၼ်းၽေးၵႂႃႇ မိူဝ်ႈ 1965 ။
ၽွင်းႁူမ်ႈၵၼ်တိုၵ်းဢဝ်လွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်း သဝ်းၶေႃ 1947-48 ၼၼ်ႉ ၽႅၼ်ႇလိၼ် တႆးလႅင် ၵေႃႈ ထုၵ်ႇယႅၵ်ႈပဵၼ် 3 ၾၢႆႇ ၊ ယၢမ်းလဵဝ် ၾၢႆႇၼိုင်ႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈ တိူင်းၸႄႈၵႅင်းပွတ်းၼိူဝ်၊ ၾၢႆႇ ၼိုင်ႈၶဝ်ႈၵိုၵ်း ၸႄႈမိူင်းၶၢင်ၵႂႃႇ၊ ၾၢႆႇၼိုင်ႈသမ်ႉ ၶဝ်ႈၵိုၵ်းတိူင်းတႃႈလိူဝ်ႇ။ တႄႇၼၼ်ႉမႃး တႆးလႅင် တင်းလၢႆ ၵေႃႈ ထုၵ်ႇဢူမ်ဢိုၼ် ထုၵ်ႇႁွင်ႉပဵၼ် “တႆး-မၢၼ်ႈ” ႁၢင်ႇၵႆ ၽႃသႃ လိၵ်ႈလၢႆး ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇမႃး ဝၼ်းယဝ်ႉဝၼ်း။
တပ်ႉသိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆးလႅင် SNF/SNA
သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ “သဵင်တႆးလႅင်” ယၢမ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉ ၽွင်းၵဵပ်းသၢႆမၢႆ ႁူဝ်ၼပ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ပတ်းပိုၼ်ႉ မိူဝ်ႈပီ 2014 – ဝႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်းတႆးလႅင် ဢၼ်ထုၵ်ႇယႅၵ်ႈပဵၼ် သၢမ်ၽႅၼ်ႇလိၼ်ၵႂႃႇ ၼၼ်ႉမီး သွင်လၢၼ်ႉပၢႆ ။
ၵွပ်ႈၼၼ် တႆးလႅင်ၼႆႉ မီးၽႅၼ်ႇလိၼ်၊ မီးႁူဝ်ၵူၼ်း၊ မီးၽႃသႃ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ၊ မီးလိၵ်ႈလၢႆး၊ မီးၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆး၊ မီးသိူၵ်ႈမီးပိုၼ်း၊ မီးၽႃသႃယုမ်ႇယမ်ၵိူဝ်းလီ ။ ၾၢင်ႁၢင်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ တဵမ်ထူၼ်ႈလႄႈ ထုၵ်ႇလီမီးၸႄႈမိူင်း ဢၼ်မီးသုၼ်ႇလႆႈၸတ်းသၢင်ႈႁၢင်းၶေႃ ၼႆသေ 1977 တေႇၵေႃႈ တင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉမႃး ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယွၼ်ႉငဝ်းလၢႆး ပိုၼ်ႉတီႈ ဢမ်ႇ ထၢင်ႇႁၢင်ႈ လႄႈ ဢမ်ႇငွၵ်ႈတူဝ်မႃးၵႃႈႁိုဝ်။ ထိုင်မႃး 1989 ဝၢႆး ပၢင်လုၵ်ႉႁိုၼ်ႇ 1988 ယဝ်ႉ ဢိင်ဢဝ် ႁႅင်းလုၵ်ႈႁဵၼ်းသေ ၶတ်းၸႂ် ၸိုၼ်ႇလုၵ်ႉမႃးၶိုၼ်းထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈသေတႃႉ ၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇလႆႈမုင်ႈႁၼ်ၾၢင်ႁၢင်ႈတပ်ႉသိုၵ်းလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတႅၵ်ႇလႅင်းမႃး။
မိူဝ်ႈပီ 2009 ၵူၼ်းၼုမ်ႇတႆးလႅင် ၵမ်ႈၽွင်ႈ ၶိုၼ်းၶွၼ်ႈႁႅင်းၵၼ် ၸိုၼ်ႇလုၵ်ႉမႃးထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈ ႁႅင်းၵူၼ်း ႁႅင်းၵွင်ႈ လုၵ်ႉယႂ်ႇမႃး မီးၼပ်ႉပၢၵ်ႇ တေႃႇႁဵင် ။
မိူဝ်ႈၵၢင်လိူင် ၾႅပ်ႊပိဝ်ႊ ဝရီႊ ပူၼ်ႉမႃး ၼႆႉ ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉၵွင် 891 တပ်ႉသိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ တႆးလႅင် ၸိုဝ်ႈႁွင်ႉ ၸၢႆးဢွင်ႇမိူင်းၼၼ်ႉ ႁပ်ႉႁူပ်ႉ သိုဝ်ႇၶၢဝ်ႇ Irrawaddy သေ ပိူတ်ႇတူဝ် တပ်ႉ သိုၵ်းတႆးလႅင်၊ လၢတ်ႈၼႄ လွၵ်းၸုၵ်းၵၢၼ်မိူင်း၊ လၢတ်ႈၼႄ လၵ်းၼမ်း ယိူင်းဢၢၼ်း တႃႇၵွပ်ႇၵူႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၶိုၼ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ ငဝ်ႈငုၼ်းယၼ်ႇ ပၵ်းတီႈလႂ်၊ ႁူဝ်ပဝ်ႈပဵၼ်ၽႂ် ၊ ၵႅမ်ႁူဝ်ပဝ်ႈပဵၼ်ၽႂ်၊ ၽူႈၵွၼ်းသိုၵ်း ပဵၼ်ၽႂ်၊ ၾၢႆႇပွင်ႇၶၢဝ်ႇ၊ ၾၢႆႇ ၵပ်းသိုပ်ႇတၢင်ႇမူႇတၢင်ႇၸုမ်း ပဵၼ်ၽႂ် ၼႆတႄႉ ယင်းပႆႇပိုတ်ႇလၢတ်ႈပႃး။
ယိူင်းဢၢၼ်းလူင် တပ်ႉသိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆးလႅင် လႆႈႁၼ်မီးယူႇ 5 ၶေႃႈ။
(1) တႃႇၵေႃႇတင်ႈၶိုၼ်း ၸႄႈ မိူင်းတႆးလႅင်
(2) တႃႇႁူမ်ႈၵေႃႇတင်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၾႅတ်ႊတရႄႊၻီႊမူဝ်ႊၶရေႊသီႊ ၸႅတ်ႈၸၢင်ႇ
(3) တႃႇသၢၼ်မိုဝ်းၵူႈမူႇၵူႈၸုမ်းတိုၵ်းတေႃးၽေးယႃႈမဝ်းၵမ်
(4) တႃႇၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၸိူဝ်းယူႇတွၼ်ႈၼိူဝ် ႁႂ်ႈၶိုၼ်ႈသင်ႉၶိုၼ်ႈသုင် လႄႈ
(5) တႃႇၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၶိူဝ်းတႆး ၵူႈၶိူဝ်းၶိူဝ်း တေၶွတ်ႇလိူတ်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။
မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 2/2/2019 တပ်ႉသိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆးလႅင် SNA : Shanni Nationalities Army ၼႆႉလႅၵ်ႈၸိုဝ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းပဵၼ် ၼႅဝ်းႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆးလႅင် SNF : Shanni Nationalities Front ၵူၺ်းၵႃႈ ပၢႆႉမၢၵ်ႇႁူဝ်၊ ၼႃႈသိူဝ်ႈ၊ ႁူဝ်မႃႇတႄႉ ဢမ်ႇပဵၼ်ႇ သိုပ်ႇၸႂ်ႉ SNA ၵူၺ်း။
သၢမ်မူၼ်း/ ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ
ၶေႃႈမုလ်း – ပပ်ႉမႅၵ်ႉၵသိၼ်းၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 15, March 2019
