ထႆးပဵၼ်ၼၢႆးၼႃႈ သၢင်ႈငမ်းယဵၼ်

လၢႆၵေႃႉလၢတ်ႈဝႃႈ ထုၵ်ႇလီႁဵတ်း ၵွႆးၵႃႈတၵ်းတေလႆႈႁၢင်ႈႁႅၼ်းႁႂ်ႈၽွမ်ႉ ၵွပ်ႈဝႃႈငဝ်းလၢႆးမိူင်းမၢၼ်ႈမီးငိူၼ်ႈငမ်း ထပ်းသွၼ်ႉလိူဝ်လူၼ်ႉပူၼ်ႉတီႈၽႅဝ် ၵွႆးၵွမ်ႉၵိၼ်ၿုၼ်း(မုၼ်) ၵဝ်ႇလွင်ႈၵိူဝ်းလီတေႃႇၵၼ်တင်းထႆးပူၼ်ႉမႃး ၼၼ်ႉသေ လူၺ်ႈၵၢၼ်ၶတ်းၸႂ်တေၸွႆႈထႅမ်ၸိုင်ႈမိူင်း ဢၼ်ပဵၼ်ဢူၺ်းလီၵဝ်ႇလႄႈဢႃႊသျဵၼ်ႊ သၢင်ႈငမ်း ယဵၼ်။

ၵၢၼ်လမ်ႇလွင်ႈ တေပဵၼ်ၼၢႆးၼႃႈ Peace Broker လၢႆလၢႆၵွႆးဢမ်ႇလႆႈ တၵ်းတေလႆႈမီးၼမ်ႉၵတ်ႉ ၵိုၵ်းၵႅမ်းတူဝ် ၶိုၵ်ႉတွၼ်း – ဢၼ်ပဵၼ်  Honest Peace Broker ၼၢႆးၼႃႈငမ်းယဵၼ်ဢၼ်သိုဝ်ႈသႂ်။ တၵ်းပဵၼ် “ၵၢင်ၽူႈၵႄႈ ပူမ်ၶွတ်ႇ” ဢၼ် ”သိုဝ်ႈသႂ်”။ မၢႆၵႂၢမ်းဝႃႈ တၵ်းတေဢမ်ႇမီးၽူလ်ၽွၼ်းထပ်းသွၼ်ႉ ဢမ်ႇၵိူင်းၾၢႆႇလႂ် ၾၢႆႇၼိုင်ႈ လႄႈ ဢမ်ႇလႆႈႁပ်ႉၵႂၢမ်းသင်ႇတီႈၽႂ်မႃး။

ၵၢၼ်ပဵၼ်ၼၢႆးၼႃႈ Honest Peace Broker ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵွမ်ႉၵႃႈမီးၵႂၢမ်းမုင်ႈမၼ်ႈပၵ်းၸႂ် ႁဵတ်းၼႃႈတီႈ ပုၼ်ႈၽွၼ်းဢၼ်တင်ႈၸႂ်လႄႈဝႆႉၼၵ်းၼႅၼ်ႈၼၼ်ႉၵွႆး။ ၵၢၼ်လမ်ႇလွင်ႈဢမ်ႇၸႂ်ႈၵႂၢမ်းတင်ႈၸႂ်တင်ႈၶေႃးတႄႉ ၵေႃႈ တၵ်းႁႂ်ႈၵူႈၾၢႆႇႁၼ်ဝႃႈ ထႆး သိုဝ်ႈသႂ်တေႃႇ လွင်ႈၼႆႉတႄႉ တင်းၵၢၼ်တေႃႇၼႃႈလႄႈလပ်ႈလင်။

တီႈပဵၼ်မၢႆတွင်း တင်း ဢမ်ႇၶဝ်ႈၼႂ်းမၢႆတွင်း လွင်ႈပဵၼ်တႄႉ တၢင်းၼႂ်းလႄႈၵႂၢမ်းႁၢၼ်ႉၸႂ်ၾၢႆႇၼွၵ်ႈၼၼ်ႉၵေႃႈ လူၺ်ႈၵၢၼ်တူဝ်ထူပ်း ၵၢၼ်ႁပ်ႉႁူႉ ယၢမ်းၼႆႉ ထႆးယင်းပႆႇႁဵတ်းလႆႈတင်းသွင်ယၢင်ႇ။  ၼႂ်းၼိူဝ်ႉလိူင်ႈလွၼ်ႉၵႅၼ် ၵၢၼ်ဢၼ်တေႁဵတ်းႁႂ်ႈထႆးမီးၾၢင်ႁၢင်ႈဢူငဝ်း ပဵၼ် “ၼၢႆးၼႃႈငမ်းယဵၼ်” လႆႈတႄႉၼၼ်ႉ ထႆးယင်းထုၵ်ႇလႆႈ ႁဵၼ်းႁူႉၾိုၵ်းထႅင်ႈတင်းၼမ်။ ၵွပ်ႈဝႃႈ ထႆး တၵ်းလႆႈၵပ်းၵၢမ်းၸမ်ႈၵၢႆႇတေႃႇၵူႈၾၢႆႇ တီႈဢေႇသုတ်းၵေႃႈ တၵ်းတေလႆႈမီး တူဝ်ၽူႈၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၸိူင်း  မိူင်းမၢၼ်ႈ 3 ၾၢႆႇ။

ၼၼ်ႉတႄႉပဵၼ် SAC, NUG လႄႈ EAOs ။ ၵွင်တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ SAC  – State Administration Council    ၾၢႆႇၽွင်းငမ်းတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇ ဢွၼ်ႁူဝ် ယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်းမႃးၸဵမ် မိူဝ်ႈ 3 ပီပူၼ်ႉ လႄႈ NUG ၼၼ်ႉၵေႃႈ National Unity Government ႁိုဝ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈငဝ်း ၸိူဝ်းလုၵ်ႉတီႈလုၵ်ႈၸုမ်း NLD  ၼၢင်းဢွင်ႇသၢၼ်းသုၵျီႇ ဢၼ်ၵူၼ်ႇပင်းၵႂႃႇယွၼ်ႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်းမိူဝ်ႈပီ 2021  ။

ထႅင်ႈၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ ၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ Ethnic Armed Organizations (EAOs)  မီးလၢႆႇမူႇလၢႆၸုမ်း- မၢင်ၵုမ်ႇမၢင်ၸုမ်း ယင်းမီးလွင်ႈ ၶတ်းၶႅင်ႈၶတ်းၶႃၵၼ်ယူႇ ၼႂ်းလၢႆလၢႆပိုၼ်ႉတီႈ ။ ဢိၵ်ႇတင်း NUG လႄႈ EAOs လၢႆၾၢႆႇ ၵွႆးၵေႃႈဢမ်ႇပွင်ႇဝႃႈတေမီးၵၢၼ်ၶွၼ်ႈတုမ်ၵၼ်ပဵၼ်ၵုမ်ႇပဵၼ်ၵွၼ်ႈၽွမ်ႉၽဵင်ႇၵၼ်။ ပၢႆယင်း ၶႄးတေၸၢင်ႈမီး လိူင်ႈ ဢမ်ႇမႅၼ်ႈႁွင်ႈၶဝ်ႈႁွႆးၵၼ် ၼႂ်းလၢႆလၢႆလွင်ႈလူးၵွၼ်ႇ။

ၼႆႉၵေႃႈ “သၢမ်ၵူၵ်း“  ဢၼ်ဢႃးၸၢၼ် သုရၶျၢတ်ႉ ၵၢဝ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ မီးၵၢၼ်လမ်ႇလွင်ႈဢၼ်ထႆး တေၸၢင်ႈ ၶဝ်ႈထိုင် ၸမ်ႈသိုပ်ႇၵပ်းၵၢမ်းလႄႈသၢင်ႈလွင်ႈမၼ်ႈၸႂ် သင်ဝႃႈထႆးၶႂ်ႈမီးဢူငဝ်း ၾၢင်ႁၢင်ႈၼႂ်းၵၢၼ်သၢင်ႈၵၢၼ် ငမ်းယဵၼ်။

ၵၢၼ်တႃႉတၢႆးပုၼ်ႈတႃႇၵၢၼ်ဝႅၵ်ႇႁၢမ်ၶွင် “ၼၢႆးၼႃႈငမ်းယဵၼ်” ဢမ်ႇလႆႈမၵ်းမၢႆယူႇတီႈ 3 ၾၢႆႇၼၼ်ႉၵွႆး တူဝ်ၽူႈ လဵၼ်ႈၸိူင်းပၢႆးၼွၵ်ႈ လူၺ်ႈပိူင်လူင်မၼ်း ၸိူဝ်းပဵၼ်မိူင်းဢူၺ်းလီၶွင်မၢၼ်ႈလိူဝ်သေ မိူၼ်ထႆးယဝ်ႉ ယင်းမီး ၸိုင်ႈမိူင်းယၵ်ႉယႂ်ႇ ၶွင်ဢေႊသျိူဝ်ႊၸိူင်ႉၼၼ်ႉ ၶႄႇ လႄႈ ဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊ ႁူမ်ႈတင်း ၿင်ႊၵလႃႊထဵတ်ႉ လၢဝ်း (ဢၼ်ပဵၼ်ၽူႈၼင်ႈၸိုင်ႈဢႃႊသျဵၼ်ႊယူႇယၢမ်းလဵဝ်) လႄႈ တၵ်းဢမ်ႇလိုမ်းဝႃႈ ထႆးတေၶပ်းလိူၼ်ႈ လိူင်ႈ (ၶိုင်ႈသၢင်ႈၶိုၼ်ႈၼႃႈ)  လူၺ်ႈဢမ်ႇယူၵ်ႉတုင်း(ၸွမ်ပိဝ်) ဢႃႊသျဵၼ်ႊဢမ်ႇလႆႈ။ လူၺ်ႈပိူင်ၶိုၵ်ႉလူင်မၼ်း “ၶေႃႈမၵ်းတမ်း 5 ၶေႃႈ” ဢႃးသျဵၼ်ႊ (5-Point Consensus) ဢၼ်ပဵၼ်“သဝ်လၵ်း” လွၼ်ႉၵႅၼ်ၼမ်းလမ်ႇလွင်ႈၶွင်ၵၢၼ်မုင်ႈႁႃ တၢင်း ဢွၵ်ႇပၼ်မိူင်းမၢၼ်ႈ။

သင်ဝႃႈထႆးတေပဵၼ် “ၵူၼ်းၵၢင်” လူၺ်ႈၶႅင်ၵႅၼ်ႇ(ပဵၵ်ႉသမ်ႉဢမ်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်) ၵေႃႈ တၵ်းၸိူမ်ႈ

ၸပ်းၵၢမ်းသိုပ်ႇတင်းမိူင်းဢူၺ်းလီၶွင်မၢၼ်ႈတင်းမူတ်းႁႂ်ႈႁၼ်မိူၼ်ၵၼ်လႄႈတေပႆၸွမ်းတၢင်းသဵၼ်ႈလဵဝ်ၵၼ်။ တူဝ်ၽူႈလဵၼ်ႈၸိူင်းၼွၵ်ႈပိုၼ်ႉတီႈ ဢၼ်တူၺ်းၶၢမ်ႈဢမ်ႇလႆႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမေႊရိၵႃႊလႄႈယူႊရူပ်ႉ [ယင်း တိုၵ်ႉမီးလွင်ႈသၢၼ်ၶတ်း  တေႃႇမၢၼ်ႈ ႁူမ်ႈဝႃႈဢမ်ႇတုမ်ႉယွၼ်ႈထိုင်ထႆး ၵမ်းသိုဝ်ႈလႄႈတၢင်းဢွမ်ႈ] လႄႈဢၼ်လိုမ်းဢမ်ႇလႆႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ရသ်ႉသျိူဝ်ႊဢၼ်မီးလွင်ႈ ၸမ်ၸႂ်ၵၼ်တင်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈ  ။

တီႈတႄႉမၼ်း ၽွင်းလူင်ၼွၵ်ႈမိူင်းၶႄႇ ဝင်ယီႈ လႄႈ ၽူႈၵိူဝ်းၵုမ် လွင်ႈၵတ်းယဵၼ်ၼိမ်တဵင်ႈႁိူၼ်းႁေႃၶၢဝ် ဢမေႊရိၵၼ်ႊ ၸဵၵ်းၶျလ်ႊဝႅၼ်ႊ ၵေႃႈ ယၢမ်ႈမႃးႁူပ်ႉထူပ်းၵၼ်ၵႂႃႇတီႈမိူင်းၵွၵ်ႇၸိုင်ႈထႆး ။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈသေ ၽွင်းၼၼ်ႉယင်းလႆဢုပ်ႇၵုမ်လႅၵ်ႈလၢႆႈ ၵၼ်တင်းၸွမ်ၽွင်းလူင်ထႆး သဵတ်ႇထႃ ထဝီႊသိၼ် ဢိၵ်ႇတင်း ၽွင်းလူင်ၾၢႆႇၼွၵ်ႈမိူင်းမိူင်းထႆးယူႇ ။

သင်ဝႃႈထႆးဝၢင်း တၼ်းႁဵင်းႁႂ်ႈထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ လီယုမ်ႇယမ် မႁႃဢမ်းၼၢၸ်ႈ 2 ၸိုင်ႈမိူင်းၼႂ်းလုမ်ႈၾႃႉ ယွမ်းႁပ်ႉ လႆႈၵေႃႈ တေၸၢင်ႈပဵၼ်မိူင်း ဢၼ်ၶဝ်ႈလဵၼ်ႈၼႂ်းတၼ်းႁဵင်း “ၽူႈၵမ်ႉထႅမ်ၸွႆႈၵၢၼ် ” (Facilitator) တႃႇ ၶတ်းၸႂ်လွင်ႈငမ်းယဵၼ်လႆႈ။  ၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈ   Stakeholders ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ တေဢွၼ်ၵၼ် ႁၼ်ထိုင်ဝႃႈ ထႆးပဵၼ် “လၢၼ်ႇၼႃႈ”   ၼႂ်းၵၢၼ်ၵႄႈလိတ်ႈလွင်ႈ ယုင်ႈယၢင်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ။

ထႆးတင်းမၢၼ်ႈ မီးသဵၼ်ႈၶွပ်ႈလႅၼ်လိၼ်တိတ်းၸပ်းၵၼ် ယၢဝ်းထိုင် 2,400 ၵီႊလူဝ်ႊမီႊတိူဝ်ႊ  ၊ လွင်ႈၵိူဝ်းလီ ၸမ်ၸႂ်ၵၼ်ၵေႃႈ   လိုၵ်ႉလမ်ႇၼႅၼ်ႈၼႃလိူဝ် မိူင်းဢူၺ်းလီလၢႆမိူင်း။  ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ သင်ဝႃႈ လွင်ႈႁုၵ်းႁၢႆႉ သုၵ်ႉယုင်ႈ တေလၢၵ်ႈ ယၢဝ်းယိုတ်ႈယႂ်း  ၵႂႃႇတိၵ်းတိၵ်းၸိုင်  ထႆးတေသိုပ်ႇပဵၼ် “ၽူႈမီးသူၼ်ႇသုမ်း ၼမ်လိူဝ်သူၼ်ႇလႆႈ”  ။

ဢမ်ႇၼၼ်တေၸၢင်ႈ ယဵၼ်းပဵၼ် “မၢၵ်ႇမႅင်းလုၵ်ႈယႂ်ႇ” ဢၼ်တေၸၢင်ႈတႅၵ်ႇ သေႁဵတ်းႁႂ်ႈမီးလွင်ႈလူႉယႂ်ႇ သုမ်းလူင်ႁိုဝ်။   ၵွႆးၵႃႈၵၢၼ်တေၶဝ်ႈပဵၼ် ၽူႈလဵၼ်ႈၸိူင်းၼႂ်းၾၢင်ႁၢင်ႈ “ၼၢႆးၼႃႈငမ်းယဵၼ်”  ၼၼ်ႉ ထႆးတၵ်းထုၵ်ႇလႆႈ “ၸတ်းၵၢၼ်ၼႂ်း ႁိူၼ်းတူဝ်ၵဝ်ႇသေၵွၼ်ႇ” ။ ၵွပ်ႈဝႃႈဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ၼႂ်းမိူင်းထႆးၵေႃႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းထႆးယၢမ်းလဵဝ်    မီးလၵ်းၼမ်းတေႃႇမၢၼ်ႈၸိူင်ႉႁိုဝ် ယင်းဢမ်ႇပႆႇတႅၵ်ႇလႅင်း။

ယိင်ႈငဝ်းလၢႆးႁုၵ်းႁၢႆႉ ဢူၺ်းလီႁဝ်းၼႂ်းဢႃႊသျဵၼ်ႊ မၢင်ၸိုင်ႈမိူင်း ပိူင်လူင်မၼ်း ဢိၼ်ႊၻူဝ်ႊၼီႊသျိူဝ်ႊ မႃႊလေႊသျိူဝ်ႊ လႄႈ သိင်ႊၵပူဝ်ႊရ် တင်း ၾိလိပ်းပိၼ်ႊ ႁၼ်ဝႃႈ ထႆး “ထုၵ်ႇမိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇၸႂ်ႉပဵၼ်ၶိူင်ႈမိုဝ်း” သၢင်ႈလွင်ႈပဵၼ်ထမ်းပၼ်ၵၢၼ်ႁုပ်ႈယိုတ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈၶွင်သိုၵ်း။

လူၺ်ႈဢၼ်ထႆး ၶတ်းၸႂ်ပိူဝ်ႈသၢင်ႈလွင်ႈငမ်းယဵၼ်ႁႂ်ႈၵိူတ်ႇၶိုၼ်ႈၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈၽူလ်ၽွၼ်း ၵၢၼ်တုမ်ႉယွၼ်ႈတေႃႇသူၼ်ႇလႆႈၵူၼ်းၵေႃႈလီ ၽူႈပၢႆႈၽေးၼီၽႆးသိုၵ်းသိူဝ်ဢွၼ်ၵၼ်လႆၶဝ်ႈမိူင်းထႆးၵေႃႈလီ ၵၢၼ် ၵႃႉၶၢႆၸွမ်းၶွပ်ႈလႅၼ်လိၼ်ၵွႆးဢမ်ႇၵႃး ႁူမ်ႈပႃးတင်း ၵူၼ်းဝၢၼ်ႈၵူၼ်းသူၼ် ၸိူဝ်းယူႇၸွမ်းၶႅပ်ႇလႅၼ်လိၼ် သွင်ၾၢႆႇ လႆႈမီးၵၢၼ်တိုၼ်ႇသၢၼ်ႈၵူဝ်ႁႄ ယူႇၵူႈမိူဝ်ႈၵူႈယၢမ်း ဢမ်ႇမီးလွင်ႈဢုၼ်ႇဢူၵ်းယဵၼ်ၸႂ်ၵေႃႈ ၾၢႆႇၼိုင်ႈ လႄႈ ၾၢႆႇတၢင်းထႆးၸင်ႇလႆႈမုင်ႈႁႃသဵၼ်ႈတၢင်းတႃႇသၢင်ႈလွင်ႈငမ်းယဵၼ် တေၶတ်းၸႂ်ပဵၼ်ၼၢႆးၼႃႈႁိုဝ် ၵွႆးၵႃႈ ဢမ်ႇႁူႉဝႃႈ တေႁဵတ်းသၢင်ႈလႆႈၵႃႈႁိုဝ်။

မွၼ်းၶိူဝ်း

(*** ပွင်ႈၵႂၢမ်းႁူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉ ၼမ်ႉၵႂၢမ်းလႄႈ တၢင်းႁၼ်ထိုင်သုၼ်ႇတူဝ် ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၸဝ်ႈပၢႆၵမ် ၵူၺ်းၶႃႈဢေႃႈ။)