လူင်ပွင်ၸိုင်ႈထႆး ယေႃးမုၼ် ပၢင်းထၢတ်ႈတေႃႇ ပုတ်ႉထၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၊ ထၢတ်ႈတေႃႇ ၸဝ်ႈသႃရိပုတ်ႉတရႃႇလႄႈ ၸဝ်ႈမႁႃမွၵ်ႉၵလၢၼ်ႇ ဢၼ်မီးတီႈ ၸိုင်ႈမိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊၼၼ်ႉ မႃးမိူင်းထႆး ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းထႆးလႆႈဝႆႈသႃ။
ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 5 ထိုင်ဝၼ်းတီႈ 8 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ်ၼႆႉ တေပၢင်းမႃးဝႆႉတီႈ ႁေႃၶမ်းလူင် သူၼ်မွၵ်ႇ ရၢတ်ႉၶျ်ၽရိူၵ်း ဢိူင်ႇမႄႈႁဵၵ်ႇ ၸႄႈဝဵင်းမိူင်း ဝဵင်းၵဵင်းမႆႇ ။ ၶၢဝ်းတၢင်း 4 ဝၼ်းၼႆႉ တေပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်ႈဝႆႈ ဝၼ်း 2 ႁွပ်ႈ။ ၵၢင်ၼႂ် 8 မူင်းႁွပ်ႈၼိုင်ႈလႄႈ ၵၢင်ဝၼ်းတဵင်ႈ 12 မူင်းႁွပ်ႈၼိုင်ႈ ။ 1 ႁွပ်ႈ တေပၼ် ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်ႈဝႆႈ ဢမ်ႇပူၼ်ႉ 3000 ၵေႃႉ ၼိုင်ႈဝၼ်းတေႁပ်ႉၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်ႈဝႆႈ ဢမ်ႇပူၼ်ႉ 6000 ၵေႃႉ။ ပေႃးထိုင်ယၢမ်းၵၢင်ၶမ်ႈ 6 မူင်းထိုင် 7 မူင်းသမ်ႉ တေၼေပိုၼ်းထၢတ်ႈတေႃႇလႄႈ ၶၢဝ်းတၢင်းဢၼ်လုၵ်ႉမိူင်းၵြႃးဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ မႃးထိုင်မိူင်းထႆး။ တေပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းဝႆႈသႃ တေႃႇထိုင်ၶၢဝ်းယၢမ်းၵၢင်ၶမ်ႈ 9 မူင်း။ ၵႃႈၶဝ်ႈဝႆႈသႃတႄႉ တေဢမ်ႇၵဵပ်း ။ ထၢတ်ႈတေႃႇသၢမ်သူႇၼႆႉ တေပၢင်းၶိုၼ်ႈၵႂႃႇဝႆႉ ၸၼ်ႉၼိူဝ်ႁေႃၶမ်းလူင်။ တေဢမ်ႇပၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇဝႆႈ ထိုင်ၸၼ်ႉတၢင်းၼိူဝ်။ တေပၼ်ယူႇၸၼ်ႉတၢင်းတႂ်ႈ တီႈတိၼ်ႁေႃၶမ်းလူင်သေဝႆႈသႃၵူၺ်း -ၶၢဝ်ႇထႆး ၵဵင်းမႂ်ႇ 108 ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉၼင်ႇၼႆ။
တႃႇပဵၼ်ၽွၼ်းလီမင်ႇၵလႃႇ ၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမိူင်းထႆး ဢႃယုၸူဝ်ႈၶူပ်ႇတဵမ် 6 ႁွပ်ႈ 72 ပီ ၼႂ်းပီၼႆႉ ၼႆသေ ႁွင်ႈၵၢၼ်ၾၢႆႇသႃႇသၼႃႇ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈထႆး ပၢင်းဢဝ်ထၢတ်ႈတေႃႇၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၊ ထၢတ်ႈတေႃႇ ၸဝ်ႈသႃႇရိပုတ်ႉတြႃႇလႄႈ ထၢတ်ႈတေႃႇ ၸဝ်ႈမႁႃမွၵ်ႉၵလၢၼ်ႇ မႃးတီႈသၼၢမ်လူင် မိူင်းၵွၵ်ႇ ၵုင်းထဵပ်ႈ ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းလႆႈၶဝ်ႈဝႆႈ ဝၼ်းတီႈ 24 လိူၼ်ၾႅပ်ႉပိဝ်ႊရီႊ တေႃႇထိုင်ဝၼ်းတီႈ 3 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ်။ ဝၢႆးၼၼ်ႉပၢင်းၵႂႃႇဝႆႉတီႈ ႁေႃၶမ်းလူင်သူၼ် မွၵ်ႇရၢတ်ႉၶျ်ၽရိူၵ်း တေပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်ႈဝႆႈ ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 5 ထိုင် 8 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ်။ ပေႃးဝၼ်းတီႈ 10 ထိုင် 13 လိူၼ်မၢတ်ႉၶျ်သမ်ႉတေ ယေႃးမုၼ် ဢဝ်ၵႂႃႇဝႆႉတီႈဝတ်ႉမႁႃဝၼႃရၢမ်ႊ ၸႄႈတွၼ်ႈ ဢုပူၼ်ႊရၢတ်ႉၶျ်ထႃႊၼီႊ၊ ဝၼ်းတီႈ 15 ထိုင် 18 သမ်ႉ ယေႃးမုၼ်ၵႂႃႇဝႆႉတီႈ ဝတ်ႉမႁႃႇထၢတ်ႈ ဝၶျီရ မူင်းၶူၼ်း ၸႄႈတွၼ်ႈ ၵရပီႇ။ ၽူႈလႂ်ၽႂ် မီးတိုဝ်ႉတၢင်းလႄႈတူဝ်ႈတၼ်းၵႂႃႇဝႆႈတီႈလႂ်ၵေႃႈ ၸၢင်ႈၵႂႃႇဝႆႈလႆႈဝႃႈၼႆ။
ထၢတ်ႈတေႃႇၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼႆႉ ပၢင်းဢဝ်တီႈ ႁွင်ႈၼႄပိုၼ်းၵဝ်ႇၵႄႇ ဢၼ်မီးတီႈဝဵင်းလူင် ၼိဝ်ႊတေႊလီႊ မိူင်းၵြႃးဢိၼ်းတီးယႃးမႃး။ ၸဝ်ႈသႃရိ ပုတ်ႉတရႃႇလႄႈ ၸဝ်ႈမႁႃမွၵ်ႇၵလၢၼ်ႇ ၼႆႉသမ်ႉ ပၢင်းဢဝ်တီႈ ၵွင်းမူးထႃႇပၼႃႇထၢတ်ႈတေႃႇ ဝဵင်းသၼ်ႇၶျီႇ ၸႄႈမိူင်း မတ်ႉတယႃႇ ပရႃႇတဵတ်ႉသ် မိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ မႃး။ ထၢတ်ႈတေႃႇၸိူဝ်းၼႆႉ ၽူႈၶူၼ်ႉၶႂႃႉၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၶဝ်ၶုတ်းႁၼ် ဢၼ်ထႃႇပၼႃႇဝႆႉၼႂ်းၵွင်းမူးသေ ၸူမ်ႁၢႆဝႆႉတႂ်ႈလိၼ်။ တႅမ်ႈဝႆႉပႃးတင်းလိၵ်ႈ ႁိၼ်ႊတူႊၽရၢမ်ႊဝႃႈ ပဵၼ်ထၢတ်ႈတေႃႇၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၼႆသေ ဝၢႆးလင်ဢဝ်ၵႂႃႇထတ်းထၢတ်ႈတူၺ်း ယဝ်ႉၸင်ႇပၢင်းမႃးဝႆႉ ၼႂ်းႁွင်ႈၼေပိုၼ်း တီႈဝဵင်းလူင်ၼိဝ်ႊတေႊလီႊ မိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယႃႊ။
ထၢတ်ႈတေႃႇဢရႁင်ႇ ရႁၢၼ်းတႃႇၸဝ်ႈ 2 ပႃးသမ်ႉ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၾၢႆႇၶူၼ်ႉၶႂႃႉၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵႄႇ မိူင်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ 2 ၵေႃႉ ၶုတ်းႁၼ် ၼႂ်းၵွင်းမူး ၵဝ်ႇၵႄႇမိူင်းသၼ်ႇၶျီႇ မိူဝ်ႈပီၶရိတ်ႉ 1851။ ဝၢႆးၼၼ်ႉပၢင်းမိူဝ်းမိူင်းဢိင်းၵလဵတ်ႈသေ ၵူတ်ႇထတ်းထၢတ်ႈတူၺ်း ယဝ်ႉၸင်ႇမၵ်းမၼ်ႈ ပဵၼ်ထၢတ်ႈတေႃႇ ၸဝ်ႈသႃႇရိပုတ်ႉတရႃႇလႄႈ ၸဝ်ႈမႁႃမွၵ်ႇၵလၢၼ်ႇတႄႉၼႆသေ ပၢင်းမႃးဝႆႉၶိုၼ်းမိူင်းၵြႃး ၽွင်းမိူင်းၵြႃးလႆႈ လွတ်ႈလႅဝ်း ၵွၼ်းၶေႃ တီႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ။ ထိုင်မႃးပီ 1952 လူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၸင်ႇမႃးၵေႃႇသၢင်ႈၵျွင်းၵွင်းမူးထူႇပႃႇ တီႈႁိမ်းၵွင်းမူးၵဝ်ႇဢၼ်ၶုတ်းႁၼ်ထၢတ်ႈၼၼ်ႉၶိုၼ်းသေ ထႃႇပၼႃႇဝႆႉပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၶဝ်ႈဝႆႈသႃၵၼ်ႇတေႃး။
