ၸဝ်ႈႁၢၼ်တႆး ၽူႈယၢမ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ပၢၼ်ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် လူႉသဵင်ႈ လူၺ်ႈတၢင်းပဵၼ်ၵူၼ်းထဝ်ႈ ၽွင်းဢႃယု 80 ပီ။
ဝၼ်းတီႈ 18/2/2024 ယၢမ်းၵၢင်ၼႂ် 6 မူင်း ၸဝ်ႈႁၢၼ်တႆး ၽူႈယၢမ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆး ပၢၼ်ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် (ဢၼ်ၸဝ်ႈၼွႆႉသေႃးယၼ်ႇတ) ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ လူႉသဵင်ႈၵႂႃႇ တီႈႁိူၼ်းမၼ်းၸဝ်ႈ ဢိူင်ႇမႄႈၸူဝ်ႉ ဝဵင်းသၼ်သၢႆး ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႂ်ႇ ၸိုင်ႈထႆး လူၺ်ႈတၢင်းပဵၼ်ၵူၼ်းထဝ်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။
ၸၢႆးမိူင်းၸိုၼ်ႈ ၵေႃႉပဵၼ်လုၵ်ႈၶူၺ် ၸဝ်ႈႁၢၼ်တႆး လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “ၸႂ်ႈယဝ်ႉၶႃႈ ပေႃႈႁဝ်းလႆႈလူႉသဵင်ႈၵႂႃႇ တီႈ ႁိူၼ်းမႄႈၸူဝ်ႉၶႃႈဢေႃႈ။ ဢမ်ႇမီးတၢင်းပဵၼ်သင်ၶႃႈ ႁဵတ်းၼၼ်သေၵေႃႈ ၼွၼ်းလူတ်ႈၵႂႃႇၸိူင်ႉၼၼ် ၵူၺ်းၶႃႈဢေႃႈ”- ဝႃႈ ၼႆ။
ၸဝ်ႈႁၢၼ်တႆးၼႆႉ ပဵၼ်ၽူႈယၢမ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၼႂ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတႆးမႃး တႄႇပၢၼ်ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ဢၼ်ၸဝ်ႈၼွႆႉ (သေႃးယၼ်ႇတ) ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉမႃးသေ ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင်ပၢၼ် MTA ဝၢင်းၶိူင်ႈ ဝႃႈၼႆ။
ၸဝ်ႈၶိုၼ်းသႂ် ၸႂ်ယဵၼ် ၽူႈယၢမ်ႈႁူမ်ႈၽၢၵ်ႈ ႁၢပ်ႇၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉမႃးၸွမ်းၵၼ် လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “ၸဝ်ႈႁၢၼ်တႆးၼႆႉ မၼ်းၸဝ်ႈပဵၼ်ၵူၼ်းမီးသတ်ႉၸႃႇလီ မၼ်းယူႇၸွမ်းၽႂ်ၵေႃႈ ဢမ်ႇလၢတ်ႈလွင်ႈၸႃႉ လွင်ႈၵူၼ်း ၵေႃႉၼၼ်ႉ။ မိူဝ်ႈ ပီ 1982 ၼၼ်ႉ မၼ်းၸဝ်ႈ လႆႈမႃးႁဵၼ်းပၢင်သွၼ် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် တီႈငဝ်ႈၸိုင်ႈ။ 1983 လႆႈမႃးပဵၼ် ၽူႈမၢႆ ၼႂ်းႁွင်ႈၵၢၼ် ဢၼ်ႁႃးယိပ်းဝႆႉ G1 ႁပ်ႉၼႃႈတီႈ ပုၼ်ႈၽွၼ်းလူင် လိူင်ႈပဵၼ်ႁႅင်းၵူၼ်း ၾၢႆႇမၢတ်ႈမၢႆ ၸိူဝ်းၼႆႉ။ မၼ်းၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ် လႆႈဝၢင်းၸႂ်တႄႉတႄႉ။ ႁဵတ်းၵၢၼ်ၸွမ်းႁဝ်း တေႃႇထိုင် 1985 ဝၢႆးသေ ႁဝ်း 3 ၸုမ်း ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်ယဝ်ႉၵေႃႈ။ ႁဝ်းသမ်ႉ လႅၵ်ႈပဵၼ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်း ပဵၼ်ၾၢႆႇတိတ်းတေႃႇၼွၵ်ႈမိူင်းၵေႃႈ ႁဝ်းဢမ်ႇလႆႈႁဵတ်းၵေႃႉၸမ်ၵၼ် ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်ယဝ်ႉ။ သုၼ်ႇတူဝ်တႄႉ ႁဝ်းၶႃႈ ၵႆႉၺႃးၵၼ်ယူႇ။ တေႃႇထိုင် MTA ဝၢင်းၶိူင်ႈၵေႃႈ မၼ်းၸဝ်ႈ ၵႂႃႇႁဵတ်း ၾၢႆႇၵႃႉၶၢႆသေ ယူႇၸွမ်းလုၵ်ႈလၢင်း တီႈဝဵင်းၵဵင်းမႂ်ႇ တေႃႇပေႃးသုတ်းသဵင်ႈၼႆႉယဝ်ႉ”- ဝႃႈၼႆ။
ယၢမ်းလဵဝ် ၶၢပ်ႈတူဝ် ၸဝ်ႈႁၢၼ်တႆးၼႆႉ လႆႈဢဝ်မႃးလုမ်းလႃး ၸတ်းပၢင်ၸႃႇပၼဝႆႉ တီႈဝတ်ႉပႃႇပဝ်ႈ ဢိူင်ႇသီၽုမ်း ဝဵင်းၵဵင်းမႂ်ႇ တေပူၼ်ႉၶၢပ်ႈတူဝ် ၼႂ်းဝၼ်းတီႈ 23/2/2024 ဝႃႈၼႆ။
ပိုၼ်း ၸဝ်ႈႁၢၼ်တႆး
ၸိုဝ်ႈ – ၸၢႆးမုၼ်းဢွင်ႇ
ၸိုဝ်ႈယၢမ်းလဵဝ် – ၸၢႆးႁၢၼ်တႆး
ဝၼ်းၵိူတ်ႇ – 18/5/1945 (ဝၼ်းပုတ်ႉ)
ၸႃႇတိ – ပွၵ်ႉၼႂ်းၼႃး ဝဵင်းမိူင်းပွၼ်
ပေႃႈ/ မႄႈ – လုင်းၵျွင်းတိ + ပႃႈသႅင်ႁိူင်း
ၸၼ်ႉလိၵ်ႈ – ၸၼ်ႉ (9) ႁူင်းႁဵၼ်းမၢၼ်ႈ
ၼႃႈႁိူၼ်း – တႄႇၼႃႈႁိူၼ်းၵိုၵ်းၸွမ်း ၼၢင်းလဵၵ်ႉ မီးလုၵ်ႈႁူမ်ႈၵၼ် 5 ၵေႃႉ မိူၼ်ၼင်ႇ – ၸၢႆးလၢဝ်သႅင်၊ ၼၢင်းၸၢမ်ငိုၼ်း၊ ၼၢင်းၸၢမ်ၶမ်း၊ ၸၢႆးလႅင်းမိူင်းလႄႈ ၸၢႆးၶမ်းယွတ်ႈမိူင်း။
ၵၢၼ်ဢၼ်လႆႈႁဵတ်းသၢင်ႈမႃး မိူဝ်ႈပႆႇၶဝ်ႈသိုၵ်း – ယူႇႁူင်းႁဵၼ်း ပဵၼ်လုၵ်ႈႁဵၼ်းသေ ပိုင်ႈဢိင်ပေႃႈမႄႈ။
ၶဝ်ႈႁၢပ်ႇၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ –
မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 7/12/1962 ၼၼ်ႉ လႆႈၶဝ်ႈမႃးထၢမ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် တီႈၸဝ်ႈႁၢၼ်ဢူးပိင်ႇၺႃႇ တပ်ႉၵွင် မၢႆ(7) တပ်ႉၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် ႁဵတ်းၵၢၼ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ (ၸိုင်ႈတႆး) တီႈဝၢၼ်ႈႁၢႆးၵိုတ်ႈ မိူင်းၼၢႆး။
မိူဝ်ႈလိူၼ်ၵျုၼ်ႊ 1963 လႆႈႁပ်ႉဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၽူႈၼင်ႈလုမ်း တပ်ႉၵွင် (7) ၸၼ်ႉၵႅမ်ၶုၼ်ႁၢၼ် တီႈၸဝ်ႈႁၢၼ် ဢူးပိင်ႇ ၺႃႇသေ 1964 တပ်ႉၵွင် မၢႆ (1) ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ် လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၶိုၼ်းၸွႆႈႁၢၼ်လုင်း (ၸဝ်ႈၼွႆႉ) သေ လႆႈႁပ်ႉဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ႁဵတ်းၽူႈမၢႆ တီႈၸဝ်ႈႁၢၼ် မိူင်းၶွၼ်း (ပူႇႁဵင် ၵုင်းမၢဝ်း) ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸၼ်ႉၶုၼ်ႁၢၼ်။
ပီ 1966 ၼီႈ SNIA ၶွတ်ႇၽွတ်ႈၵေႃႇမတီႈသိုၵ်းမိူင်း ၶိုၼ်းဢဝ်ၼႃႈတီႈၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်တင်းသဵင်ႈသေ လႆႈၸွမ်းၸဝ်ႈ ႁၢၼ် မိူင်းၶွၼ်း ၵႂႃႇသိမ်းဢဝ်တပ်ႉၵွင် (2) ၸဝ်ႈႁၢၼ်ၼွႆႉဢိၼ်း တီႈၵဵင်းတွင်းယဝ်ႉ လႆႈႁပ်ႉဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်း ၽူႈၸတ်းၵၢၼ် (3) ၵဵင်း မိူၼ်ၼင်ႇ – ၵဵင်းတွင်း၊ ၵဵင်းၶမ်း၊ ၵဵင်းလူမ်း ၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸၼ်ႉၶုၼ်သိုၵ်း။
မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 19/1/1968 ၸုမ်းႁူမ်ႈႁွမ်းပွင်ၵၢၼ်သိုၵ်း တႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်တီႈၵဵင်းလူမ်း လႆႈၶၢမ်ႇတၢင်းဢဝ်ဢယေး (2) လိူၼ် ၵွပ်ႈၵၢၼ်မိူင်းသေ ထိုင်မႃး ဝၼ်းတီႈ 13 လိူၼ်မၢတ်ႊၶျ် လႆႈဢွၼ်ၵၼ် ပၢႆႈၶဝ်ႈလူင်းၵႂႃႇၸွမ်း (ၸသလ ၵေႃႇၶမ်း) တီႈဝဵင်း မိူင်းၼၢႆး ႁဵတ်း (ၵႃႇၵွႆႇယေးမၢၼ်ႈ) လႆႈ 5 ပီ တေႃႇထိုင် ဝၼ်းတီႈ 24/4/1973 ၵႃႇၵွႆႇယေး မိူင်းၼၢႆးလူႉလႅဝ် ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
လိူၼ်မေႊ ပီ 1979 ၼၼ်ႉ လႆႈၶိုၼ်းၾိုၵ်းသွၼ် (ၾိင်ႈၵၢၼ်ၾိုၵ်းလႄႈ ၵၢၼ်တိုၵ်း) ဢၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင် ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ဢွၼ်ႁူဝ် ပိုတ်ႇၽုၺ်ႇတီႈပႃႇလၢႆးသေ လႆႈႁူႉႁွႆးၸဝ်ႈၶုၼ်ၵူႇ ၽူႈၸတ်းၵၢၼ်ငႃးသိုၵ်း (2) လူင်းသူၼ်းတုမ်ၽေႃႇၼမ်ႉၽေႃႇတူဝ် ထႃႇၼ (1 တေႃႇ 5) ၼႂ်းမိူင်းၼၢႆး ထိုင်မႃး ဝၼ်းတီႈ 1/12/1979 တေႃႇထိုင် ဝၼ်းတီႈ 20/4/1980 လႆႈႁပ်ႉဢဝ် ပုၼ်ႈၽွၼ်းၽူႈၸတ်းၵၢၼ် ၼႃႈတီႈ (2) ၵဵင်းတွင်း လိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊ ဝၼ်းတီႈ 21 တေႃႇထိုင် လိူၼ်ၻီႊသႅမ်ႊပိူဝ်ႊ ဝၼ်းတီႈ 28 လႆႈႁပ်ႉဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၽူႈမၢႆလူင် ငႃးသိုၵ်း (3) ။
ဝၼ်းတီႈ 8/1/1980 တေႃႇထိုင် ဝၼ်းတီႈ 20/5/1980 လႆႈၵႂႃႇၾိုၵ်းသွၼ် (ႁူင်းၾိုၵ်းသွၼ် ၸၼ်ႉၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ငဝ်ႈၸိုင်ႈ) တီႈပၢင်သွၼ်မႂ်ႇသုင် (ငဝ်ႈၸိုင်ႈ)။
ဝၼ်းတီႈ 3/6/1981 လႆႈမႃးဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းထၢမ်းႁၢပ်ႇၵၢၼ် ၽူႈမၢႆလူင် ထႃႇၼ (3) တပ်ႉမၢႆ (2) သေ ၽူႈၸတ်းၵၢၼ် ႁူမ်ႇ လူမ်ႈပၢင်သဝ်း တပ်ႉမၢႆ (2) ၼႃႈလိၼ်သိုၵ်းမၢႆ (2) ၼႆယဝ်ႉ။
ၶေႃႈၶုၵ်းၶူၼ်ႉ ဝူၼ်ႉထိုင်ၶိုၼ်းပၢႆးဝူၼ်ႉလႄႈ ၶေႃႈထတ်းသၢင်ၼိူဝ်ၵၢၼ် လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉပၢၼ် MTA ပီ 1991 တီႈႁူဝ်မိူင်း ဝၢႆးသေ ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင်ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းလူႉယဝ်ႉၼၼ်ႉ ……………..။
ၸဝ်ႈႁၢၼ်တႆး ၵႂႃႇႁူပ်ႉပေႃႈထဝ်ႈ ပၢႆးမိူင်းသေလၢတ်ႈဝႃႈ 1) လၵ်းၼမ်းပၢႆးႁဵတ်း ၽႅၼ်ၵၢၼ်ပေႃႈထဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းၼႆႉ ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈတႄႉတႄႉ။ 2) လွင်ႈပိူင်ၵျၢင်ႉၵမ်သုၼ်ႇတူဝ်သိလ်ထမ်းပေႃႈထဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းၼႆႉ ႁဝ်းထုၵ်ႇလီယိူင်ႈၵျၢင်ႉၵမ်ၸွမ်း။ 3) လွင်ႈမီးၸႂ်ၽႃႇၵၢင်ဝၢင်းၶိုင်ႈတူၺ်းပုၼ်ႈပိူၼ်ႈပုၼ်ႈႁဝ်း မေႃဢဝ်ၸႂ်ပိူၼ်ႈမႃးသႂ်ႇၸႂ်ႁဝ်းၵႂၢမ်း သွၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ……….. ပေႃးဝႃႈပိူင်ႈသေလၢႆးႁဵတ်းလၢႆးသၢင်ႈ ပေႃႈထဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းၼႆႉတႄႉ တေဢမ်ႇႁွတ်ႈထိုင်ယိူင်းမၢႆလႆႈ။
ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ မုၵ်ႉၸုမ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၼႆႉသင်ဝႃႈ 1) ၸႂ်ႉလၢႆးၵျၢမ်းလၢႆးတိုဝ် 2) လၢႆးဢဝ်ငိုၼ်းသေၸႂ်ႉဢႃႇၼႃႇ 3) ဢဝ်ဢမိင်ႉသိုၵ်းမဵဝ်းလဵဝ် ဢမ်ႇလူဝ်ႇႁူႉလွင်ႈသင်လိူဝ်သေ ႁဵတ်းၸွမ်းဢမိင်ႉၵူၺ်း ပေႃးပဵၼ်ၸိူင်ႉၼႆတႃႇတေ ဢွၼ်ႁူဝ်ထူဝ်းၼႃႈၶၢဝ်းႁိုင်ဢမ်ႇလႆႈ ဝႃႈၼႆ။
ဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈၼႆႉ ပေႃႈၶူးလူင် ပၢႆးမိူင်း (ပဵင်းလူင်) တႅမ်ႈမၢႆ ၶႆႈၼႄဝႆႉၼင်ႇၼႆ။
