မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိုင်ႈတႆး

ပီ 1922 ဢိင်းၵလဵသျ်ႊတင်းၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆး ၶွတ်ႇၽွတ်ႈၶွင်ႊသီႊမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၸိုင်ႈတႆး (FEDERATED SHAN CHIEF COUNCIL) ဢဝ်မိူင်းတႆးတင်ႈပဵၼ်မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် (FEDERATED SHAN STATES)။ ၼႂ်းၶွင်ႊသီႊ မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼၼ်ႉ ၶွမ်ႊမသျိၼ်ႊၼိူဝ်ႊ ပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ ၵႅမ် ၶွမ်ႊမသျိၼ်ႊၼိူဝ်ႊ ပဵၼ်ၵႅမ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ၊ ၶုၼ်ၽွင်းငမ်း ဝဵင်းတွင်ၵီႈ(တူၼ်ႈတီး) ပဵၼ်ၽူႈၼမ်းၼႂ်း ၸဝ်ႈၾႃႉ 33 ၸဝ်ႈၶဝ်ႈပႃးၸွမ်း။

မိူဝ်ႈထိုင်မႃး 1935 ယွၼ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်သၢၼ်ၶတ်းၵေႃႈႁင်းမၼ်းၾၢႆႇၼိုင်ႈ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ 1897 ၼၼ်ႉမႃးယဝ်ႉ လွင်ႈ ဢၼ်ဢဝ်မိူင်းတႆးၶဝ်ႈပႃးပဵၼ်ၸႄႈမိူင်းၼိုင်ႈလုၵ်ႈၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉ ဢိင်းၵလဵသျ်ႊၶဝ် ၵူၼ်ႇပင်း ယႃႉလႅဝ်ပႅတ်ႈသေၶိုၼ်းၸႅၵ်ႇၽႄၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းပဵၼ်ၶိုၼ်းသွင်မိူင်း ၶွင်ၽႂ်ၶွင်မၼ်း တေႃႇထိုင်လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်း ၵွၼ်းၶေႃ။ ယွၼ်ႉလူၺ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်သၢၼ်ၶတ်းလႄႈ ၶွင်ႊသီႊမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ၼၼ်ႉ လႆႈၶွတ်ႇၽွတ်ႈ ၸုမ်းပွင် ၵၢၼ်ၵၼ်မႃးဝႆႉယူႇယဝ်ႉလႄႈ တႃႇတေၽွင်းငမ်းမိူင်းတႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸုမ်းပွင်ၵၢၼ်ဢၼ်ၼႆႉ ၵႆႉၵႆႉလႆႈဢုပ်ႇ ၵိူဝ်းၵုမ်ၵၼ် တင်း ၶုၼ်ၽွင်းငမ်း (GOVENNOR) သေၶပ်းၶိုင်ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းမႃး။ တင်ႈတႄႇၼၼ်ႉမႃး ဢမ်းၼၢၸ်ႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၵေႃႈ  ၶဝ်ႈႁွတ်ႈမႃးၼႂ်းမိုဝ်းၶွင်ႊသီႊမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်။

မိူဝ်ႈပၢၼ်ဢိင်းၵလဵသျ်ႊၼၼ်ႉ တႃႇတေၽွင်းငမ်းၼိူဝ်မိူင်းတႆး မီးဝႆႉမၢႆမီႈ (10) ၶေႃႈၵွႆး ဢဝ်မၢႆမီႈ 10 ၶေႃႈၼႆႉ သေယိပ်းတိုဝ်းၵုမ်းၵမ်ၽွင်းငမ်းမႃး ႁႂ်ႈတင်းမိူင်းပေႃးမီးလွင်ႈၵတ်းယဵၼ်။

1. ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉၸဝ်ႈၾႃႉ – တူတ်ႈ(တၢမ်ႇ) တၢႆ။

2. ၵၢၼ်ၶႃႈႁႅမ်ဢဝ်တၢႆၵူၼ်း – တူတ်ႈ(တၢမ်ႇ) တၢႆ ၊ တူတ်ႈၶင်ၶွၵ်ႈတေႃႇၸူဝ်ႈ ၊ တူတ်ႈၶင်ၶွၵ်ႈလႄႈတူတ်ႈငိုၼ်း။

3. လွင်ႈၶိုင်ငႃဢဝ်တၢႆ တူဝ်ၵဝ်ႇ ဢမ်ႇၼၼ် ပိူၼ်ႈ – တူတ်ႈၶွၵ်ႈ 7 ပီ တူတ်ႈငိုၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် တင်းသွင်ဢၼ်။

4. ၵၢၼ် ၸူၼ် – တူတ်ႈၶွၵ်ႈ 8 ပီ တူတ်ႈငိုၼ်း တူတ်ႈၶွၵ်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ၼင်ႇၵၼ်။

5. ၵၢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸဵပ်းသႅပ်ႇ – တူတ်ႈငိုၼ်း 200 ထႅပ်ႇ။

6. လွင်ႈၵၼ်ႉၸၼ်ၼၢင်းယိင်း – ၶွၵ်ႈ 7 ပီ တူတ်ႈငိုၼ်း 300 ထႅပ်ႇ ဢမ်ၼၼ် တင်း ၶွၵ်ႈ တင်းငိုၼ်း။

7. ၵၢၼ် လၵ်ႉ ၵၢၼ်ပူၼ်ႉပႅၼ်လဵၵ်ႉလဵၵ်ႉၼွႆႉၼွႆႉ (တေလႆႈသၢႆႈတႅၼ်းငိုၼ်းၶိုၼ်း)။ 

8. ၵၢၼ် ၵူတ်ႉၽူဝ်ၵူတ်ႉမေး တူတ်ႈမႂ်ငိုၼ်း 300 ထႅပ်ႇ။

9. လွင်ႈၵၢၼ်ၶိုင်ၶႂ်ႈႁဵတ်းပူၼ်ႉပႅၼ်တၢင်းၽိတ်းၾၢႆႇၼိူဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ  တူတ်ႈ 1 ၶိုင်ႈ ၸွမ်းၼင်ႇ တူတ်ႈဢၼ် တတ်း  

    မၵ်း မီးဝႆႉၼၼ်ႉ။

10. လွင်ႈတၢင်းၽိတ်းတၢင်ႇၸိူဝ်ႉတၢင်ႇပိူင် ပၼ်တူတ်ႈၸွမ်းၼင်ႇၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးၼႂ်းမိူင်းတႆး။

လၢႆးဢိင်းၵလဵသျ်ႊၽွင်းငမ်းၼိူဝ်မိူင်းတႆးၼႆႉ ပၼ်ဢၼုၺၢတ်ႈထၢင်ႇႁၢင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ် ၽွင်းငမ်း ႁင်းၶေႃသေ ၼိူဝ်ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းႁင်းၶေႃၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇၶဝ်ႈယုင်ႈၸွမ်ႇၸိမ်ၸွမ်းသင် ယူႇၾၢႆႇၼိူဝ်သေၵုမ်း ၸွႆႈပၼ်ၵွႆး။ တေႃႈၼင်ႇၼၼ် ၸူဝ်ႈပၢၼ်ၼႃႈၽိူၵ်ႇၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉ ၽူႈလၵ်ႉၵူၼ်းၸူၼ်ၵေႃႈဢမ်ႇပေႃးမီး ဝၢၼ်ႈမိူင်းၵတ်းယဵၼ် ၵူၼ်းမိူင်းၵႂႃႇမႃးၵႃႉၶၢႆလႆႈထၢင်ႇႁၢင်ႈ ဢမ်ႇလႆႈၵူဝ်ႁႄသင်။

ပၢၼ်ဢိင်းၵလဵသျ်ႊၽွင်းမိူင်းၼၼ်ႉ ဢၼ်မၢၵ်ႈမီးဢၼ်ယႂ်ႇလူင်ၼႂ်းမိူင်းတႆးမီး 3 ယၢင်ႇၵွႆး 1. မေႃႇငိုၼ်း ၼမ်ႉတူႈ ပၢင်ႁႆး 2. ၵၢၼ်မႆႉ လႄႈ 3. ၼဵင်ႈႁႅင်ႈ တင်း 3 ပိူင်ၼႆႉၸဝ်ႈငိုၼ်းတိုၼ်းဢိင်းၵလဵသျ်ႊၶဝ်ယိပ်းၵမ်ဝႆႉသေ မေႃႇငိုၼ်းၼမ်ႉတူႈၵေႃႈ ၶွမ်ႊပၼီႊ ၿိူဝ်ႊမႃႊၶေႃႊပူဝ်ႊရေႊသျိၼ်ႊ (BURMA COOPERATION) ၵၢၼ်မႆႉၵေႃႈ ၶွမ်ႊပၼီႊၿွမ်ႊပေႊၿိူဝ်ႊမႃႊ (BOMBAY BURMA) ၵၢၼ်ၶုတ်းသႅင်မိူင်းၵုတ်ႈၵေႃႈ ၿိူဝ်ႊမႃႊရူႊပီႊမၢႆႊ BURMA RUBIES MINE) ယိပ်းၵုမ်းႁဵတ်းသၢင်ႈဝႆႉ။

ထိုင်မႃး 1939 လိူၼ်သႅပ်ႉထႅမ်းၿိူဝ်ႊ လုၵ်ႉတီႈပွတ်းၵုၼ်ယူႊရူပ်ႉ (EUROPE) သေၵိူတ်ႇပဵၼ်မႃး သိုၵ်းလူၵ်ႈ (လုမ်ႈၾႃႉ) ပွၵ်ႈၵမ်း 2 မိူဝ်ႈ 1942 လၢမ်းမႃးထိုင်ၼႂ်းမိူင်းတႆး။

ၽွင်းၼင်ႇၼၼ် ၼႂ်းပီ 1940 ၼၼ်ႉ ၸုမ်းပူတ်းပွႆႇမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ၸွမ်သိုၵ်းဢွင်ႇသၢၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်ၵႂႃႇႁူမ်ႈႁွမ်း ၵျပၼ်ႊ 1942 သေ ဢွၼ်ဢဝ်သိုၵ်းၵျပၼ်ႊၶဝ်ႈမႃးတိုၵ်းဢိင်းၵလဵသျ်ႊၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူင်းတႆး ထိုင်မႃးလိူၼ် ဢေႊပရိူဝ်ႊလ် 18 ဝၼ်းၵေႃႈ ၵျပၼ်ႊယိုတ်ႈလႆႈဝဵင်းလွႆယဵဝ်ႈလႄႈ ဢိင်းၵလဵသျ်ႈလႆႈထွႆၶဝ်ႈၵႂႃႇၶိုၼ်းၼႂ်းမိူင်း ဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊယဝ်ႉ။

မိူဝ်ႈၵျပၼ်ႊၶဝ်ႈမိူင်းတႆးၼၼ်ႉ တပ်ႉမၢၼ်ႈ BIA  ၵေႃႈၽႅဝ်မႃးၸွမ်းၼႂ်းမိူင်းတႆး တပ်ႉၵွင် လုၵ်ႈၼိုင်ႈ ၽူႈၵွၼ်း တပ်ႉမၢၼ်ႈပူဝ်ႇၸၢၼ်ႇလုၼ်ႇ တင်းၵႅမ်မၼ်း ပူဝ်ႇယၢၼ်ႇၵိၼ်း ၽူႈၵွၼ်းပၢႆးမိူင်းပူဝ်ႇၶိၼ်ႇမွင်ႇၵလေးၶဝ်ဢွၼ် ႁူဝ် ၽႅဝ်မႃးဝဵင်းၵလေႃး မိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်းသေ တပ်ႉၵွင်ထႅင်ႈလုၵ်ႈၼိုင်ႈၵေႃႈၽႅဝ်မႃးးထိုင်ဝဵင်းၵျွၵ်ႉမႄးလႄႈ တပ်ႉမၢၼ်ႈ BIA ၼႆႉပေႃးဝႃႈၽႅဝ်မႃးၼႂ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈပေႉၵိၼ်ၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးၵမ်းလဵဝ်။

ၾၢႆႇၼိုင်ႈ ပေႃးဝႃႈၵျပၼ်ႊယိုတ်းလႆႈမိူင်းတႆးယဝ်ႉ ထိုင်မႃး 1943 လိူၼ်ၵျူႊလၢႆႊ 7 ဝၼ်းၵေႃႈယူၵ်ႉဢဝ် ၼႃႈ လိၼ်မိူင်းတႆးပွတ်းမိူင်းပၼ်ႇ တင်းၵဵင်းတုင်မွပ်ႈပၼ်ထႆး ၸွမ်းၼင်ႇၶေႃႈလႆႈၸႂ်ၵၼ်ၶဝ်ဢၼ်မီးဝႆႉၼၼ်ႉ။ ၵဵဝ်ႇ ၵပ်းလွင်ႈၼႆႉၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းတႆး ဢွၼ်ၵၼ်သၢၼ်ၶတ်းလႄႈယိုၼ်ႈလဝ်ႈၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး တေႃႇလူင်ပွင် ၸိုင်ႈၵျပၼ်ႊသေ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၵျပၼ်ႊ မိသ်ႉတိူဝ်ႊတူဝ်ႊၵဵဝ်ႊ ၵေႃႈ ႁပ်ႉတုင်းထွမ်ႇတေၶႆႈၸႂ်ပၼ်ယူႇဝႃႈၼႆ။

ထိုင်မႃးၼႂ်းလိူၼ်သႅပ်ႉထႅမ်းၿိူဝ်ႊ 25 ဝၼ်း 1943 ၸွမ်သိုၵ်းၵျပၼ်ႊဢၼ်ဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းၼႃႈသိုၵ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ၶဝ် ႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ၵၼ် ၵႃႈတီႈဝဵင်းႁူဝ်ပၢင်ႇ(မေႇမဵဝ်ႉ)။ ၼႂ်းပၢင်ၵုမ်ၼၼ်ႉ ဢူးၶျိတ်ႉလၢႆႇ ဢၼ်ပဵၼ်ၽူႈဢွၼ် ႁူဝ်မၢၼ်ႈလဝ်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ  မၢၼ်ႈတင်းၵျပၼ်ႊမီးၶေႃလႆႈၸႂ်ၵၼ်ဝႆႉ လႄႈမၢၼ်ႈၸင်ႇယွၼ်းဢဝ်မိူင်းတႆး ၶဝ်ႈႁူမ်ႈ ပႃးၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ၾၢႆႇၵျပၢၼ်ၵေႃႈလႆႈၸႂ်ၸွမ်းသေဢဝ်မိူင်းတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်းတင်းမိူင်းပၼ်ႇ ဢၼ်ၵိုတ်းယူႇ ၼၼ်ႉ မွပ်ႈပၼ်မၢၼ်ႈ။

လွင်ႈၼႆႉလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းၵျပၢၼ်ႊ မိသ်ႉတိူဝ်ႊတူဝ်ႊၵဵဝ်ႊၵေႃႈ ဢမ်ႇတၼ်းႁူႉၶိုတ်းတိုဝ်ႉၶိုတ်းယၢမ်း။ ၸဝ်ႈသိုၵ်း လူင် ၼႃႊၵႃႊတႃႊ လႄႈ မိသ်ႉတိူဝ်ႊဢိႁီႊႁႃႊရႃႊ ၶဝ်ဢၼ်ၸွႆႈၵၢၼ်ပုၼ်ႈတႃႇၸိုင်ႈတႆးယူႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇ တၼ်းလႆႈႁူႉၸွမ်းသင် ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မၢၼ်ႈၶဝ်ၶိုင်လၢႆးလၵ်းလိင်းသေႁုပ်ႈဢဝ်ၶဝ်ႈၵႂႃႇၵွႆးၶဝ် ယွၼ်ႉၼၼ် မိူင်းတႆး ပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်းလႄႈ မိူင်းပၼ်ႇၵေႃႈပႃးၶဝ်ႈၵႂႃႇႁူမ်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈထႅင်ႈၸဵမ်မိူဝ်ႈသိုၵ်းလူၵ်ႈ (လုမ်ႈၾႃႉ) ပွၵ်ႈၵမ်း 2 ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ

20240207