မႂ်ႇသုင်ၵၼ်ၵူႈၵေႃႉၵူႈၵူၼ်းၶႃႈ
ပီႊႁုၵ်းႁၢႆႉလူင် 2023 ၼီႈၼႆႉ သုတ်းသဵင်ႈယဝ်ႉလႄႈ ၼႃႈၾႃႉပီႊမႂ်ႇ 2024 ၼႆႉ ႁႂ်ႈလႆႈထူပ်းတေႃႇ လွင်ႈလီတၢင်းမၢၼ်သေၵမ်းၼႆ သူးဝၢၼ်းသူင်ႇထိုင် ၵူႈၵေႃႉၶိင်းၵူၼ်းယူႇဢေႃႈ။
ပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းသိူဝ် ဢၼ်ၽုတ်းပဵၼ်ယူႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ လႄႈ မိူင်းၶျၢင်း၊ မိူင်းၶၢင်၊ မိူင်းယၢင်းလႅင် ဢိၵ်ႇပႃး မိူင်းမၢၼ်ႈပတ်းပိုၼ်ႉၼႆႉ တေယဝ်ႉတူဝ်ႈမိူဝ်ႈလႂ်ဝၼ်းလႂ်ၼႆ ပဵၼ်ဝႆႉၶေႃႈထၢမ် ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၵူႈ ထၢၼ်ႈ မွင်းမၢင်ႇ ၶႂ်ႈႁူႉၶႂ်ႈငိၼ်းတေႉတေႉဝႃႈဝႃႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵေႃႉတေပၼ်တွပ်ႇလႆႈတႅတ်ႈၼႅတ်ႈတႄႉ လႅပ်ႈတေပႆႇမီးသႄႈ။
ၼႂ်းၼင်ႇၼႆ ယွၼ်ႉၽေးသိုၵ်း ႁိုၵ်ႉႁၢၵ်ႉတူၵ်းသႂ်ႇၼႃႈႁိူၼ်းတႃယေးလႄႈႁိုဝ်ႉ၊ ငဝ်းလၢႆးဢၼ်လႆႈႁူပ်ႉလႆႈႁၼ် တႂ်ႈၼႃႈသိုဝ်ႈတႃၼၼ်ႉ ၸူၵ်ႉတႅင်းႁူဝ်ၸႂ်ႁၵ်ႉၶိူဝ်းႁၵ်ႉမိူင်းၼႃႇလႄႈႁိုဝ်ႉ၊ ဝူၼ်ႉၶႆႈမႆႈၸႂ်ၸွမ်း သၢႆငၢႆမိူဝ်းၼႃႈ သုၼ်ႇလဵဝ်သုၼ်ႇလၢႆသေလႄႈႁိုဝ်ႉ ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႈလၢႆလွင်ႈသေ မၢင်ၽဝ်ႇ ဢဝ်လူင်လိုမ်းပႅတ်ႈ ငဝ်ႈႁၢၵ်ႈတူၼ်ႈတေႃ တီႈၵိူတ်ႇပၼ်ႁႃပႅတ်ႈၵေႃႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်ၸၢင်ႈမီးယူႇယဝ်ႉ။
ပၼ်ႁႃဢၼ်လႆႈထူပ်းၺႃးတေႃႇသူႈယူႇ ၼႂ်းဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ တေယဝ်ႉယႃႇၵႂႃႇ ယွၼ်ႉပၢင်တိုၵ်းယိုတ်းတပ်ႉ ယိုတ်းဝဵင်းဢိတ်းဢီႈသေ ၵုမ်းၵမ်လႆႈၼႃႈလိၼ်ဢုပ်ႉပိူင်ႇ လူၺ်ႈလၢႆးသိုၵ်းၼၼ်ႉၵွၺ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈ၊ ၵွမ်ႉ ၵူၺ်း တႆးလႄႈ ပလွင်ႈ၊ ၵဝ်ႈၵၢင်ႉ လႄႈ ၶၢင်၊ ပဢူဝ်း လႄႈ တႆး တွၵ်ႉတႅၵ်ႉၵေႈသၢႆႇ ထဵင်ထွင်ၶဝ်ႈႁႃၵၼ် ၵွၺ်း တေယဝ်ႉယႃႇၵႂႃႇငၢႆႈငႅမ်ႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ။ ပၼ်ႁႃၼႆႉ တႄႇမႃးတီႈ လၢႆးပွင်မိူင်းၸပ်းၽၢၵ်ႇ ဢၼ်ၵူၼ်းၸုမ်းလဵဝ် ၶိူဝ်းလဵဝ် ဢမ်ႇႁဵတ်းၸွမ်း ၾိင်ႈမိူင်းတဵင်ႈထမ်းၼၼ်ႉၼႆ လိုမ်းပႅတ်ႈဢမ်ႇလႆႈ။ ပေႃးလၢတ်ႈသိုဝ်ႈၵေႃႈ ပၼ်ႁႃၼႆႉ တႄႇမႃးတီႈ လွင်ႈလၵ်ႉဢဝ် ပိူင်ၶွတ်ႇၽွတ်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ( Federalism ) ႁဵတ်းပဵၼ်ပႅတ်ႈ လွၵ်းပိူင် ၸိုင်ႈမိူင်းလုၵ်ႈလဵဝ်ႁင်းၶေႃ ( Unitary ) ၼၼ်ႉၼႆ လိုမ်းပႅတ်ႈဢမ်ႇလႆႈ။
တႄႇတီႈ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်း ပၵ်းပိူင်လၵ်းမိူင်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ပွၵ်ႈႁႅၵ်ႈသုတ်း မိူဝ်ႈပီႊ 1947 ၼီႈ လိူၼ်September ၼၼ်ႉသေ ႁၢၼ်ႉတေႃႇပေႃးထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႈ ပႆႇပဵၼ်မႃး မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ်ၵၼ်ဝႆႉ တီႈပၢင်တုမ်ပၢင်လူင်ၼၼ့်ၵွၼ်ႇ။ လၢတ်ႈငၢႆႈငၢႆႈၵေႃႈ ၼွၵ်ႈလိူဝ်ၸုမ်းၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇ ဢၼ်ၸၢဝ်းမၢၼ်ႈ ပဵၼ်ယႂ်ႇၼၼ်ႉ သုမ်ႇငုမ်းၵုမ်းၵမ် ၶီႇၸိၵ်းတွၵ်ႇၸွၵ်းမႃး ဢမ်ႇမီးၸၢဝ်းၶိူဝ်းလႂ် လႆႈႁူမ်ႈႁွမ်းပၢၼ်ႇပွင်ၸွမ်း၊ ၼႂ်းၼႃႈတီႈၸၢဝ်ႈၶိူဝ်းၽႂ်မၼ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးၽႂ် လႆႈဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းမႃး ႁင်းၶေႃတူဝ်ၵဝ်ႇ။ ဢႃႇၼႃႇၽွင်းငမ်း၊ ဢႃႇၼႃႇၸႂ်ႉတိုဝ်း ငိူၼ်ႈတိုၼ်း၊ ဢႃႇၼႃႇၶၢၼ်းၵဵပ်းငိုၼ်းၶွၼ်ႇ လႄႈ ဢႃႇၼႃႇတင်ႈတပ်ႉၸိုင်ႈမိူင်း ၸိူဝ်းၼႆႈ ၼွၵ်ႈလိူဝ် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၸၢဝ်းမၢၼ်ႊပဵၼ်ယႂ်ႇၶဝ် ဝၵ်ႉငမ်ၵမ် ၸိၵ်းမႃး ပၢၼ်သိုပ်ႇပၢၼ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးၸၢဝ်းၶိူဝ်းလႂ် လႆႈသုၼ်ႇယိပ်းၸႂ်ႉမႃး။ ဢၼ်ၼႆႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈလၢႆးတဵင်ႈထမ်း၊ ဢမ်ႇမႅၼ်ႈၸွမ်းပိူင်ၾိင်ႈမိူင်း ၾႅတ်ႊတရႄႊ၊ တၵ်းလႆႈမူၼ်ႉမႄး ႁႂ်ႈငၢမ်ႇၸွမ်း လွၵ်းပိူင်ၾိင်ႈမိူင်းၾႅတ်ႊတရႄႊ ၼႆ ၸဵမ်မိူဝ်ႈ 1958 – 1961 ၸိူဝ်း ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉႁဝ်းၶဝ် လႄႈတင်း ႁူဝ်ၼႃႈၵၢၼ်မိူင်း မိူင်းတႆးႁဝ်းၶဝ် ဢွၼ်ဢဝ်လၢႆၸၢဝ်းၶိူဝ်း ႁူမ်ႈၵၼ်တိုၵ်းတေႃးၼိူဝ်ၽိူၼ်ၵၢၼ်မိူင်းမႃး၊ ၽၢႆႇၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇ ဢမ်ႇယွမ်းမႄး ၵွၺ်းဢမ်ႇၵႃး တီႉၺွပ်းႁဵတ်းႁၢႆႉပႃး ၽူႈၶတ်းၶၢၼ်ႉၶဝ်ၵွၼ်ႇ။ ၼၼ်လႄႈ ၸင်ႇတၵ်းၵိူတ်ႇမီးမႃး လၢႆးၵၢၼ် ယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၶိူဝ်းၼိုင်ႈယဝ်ႉၶိူဝ်းၼိုင်ႈ။
ၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၼႆႉ ၽိူဝ်ႇတေမူၼ်ႉမႄးလႅၵ်ႈပဵၼ် ယူင်ႉမိူင်းၾႅတ်ႊတရႄႊ သမ်ႉၵွၺ်းၶူင်ဢွၵ်ႇ လၢႆးပွင်မိူင်း ၾႅတ်ႊတရႄႊ ပွမ် ဢၼ်ပဵၼ်လၵ်းမိူင်း 2008 ၼၼ်ႉသေ ဢဝ်မိူင်းတႆးၸႅၵ်ႇပဵၼ် ၼႃႈတီႈၽွင်းငမ်းႁင်းၶေႃ ဢၼ်ဢမ်ႇမီးဢႃႇၼႃႇပၢၼ်ႇပွင်တေႉၼၼ်ႉသေယဝ်ႉ လိင်ႉလွၵ်းၽၢမ်းတႃ တင်ႈၸႂ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈ ၵူၼ်းၸၢဝ်း ၶိူဝ်း ၼႂ်းမိူင်းတႆး ထၢင်ႇပိူင်ႈၽိတ်းၽႅၵ်ႇ တႅၵ်ႇယႅၵ်ႈၵၼ်မႃး ၶၵ်ႉယဝ်ႉၶၵ်ႉၼၼ်ႉၵွၺ်း။ ၵွပ်ႈၼႆ ပၼ်ႁႃဢၼ်ပဵၼ်ယူႇ ဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈပၼ်ႁႃ ၼႂ်းၵႄႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႅၵ်ႇယႅၵ်ႈၵၼ်၊ ပဵၼ်ပၼ်ႁႃ လၢႆးၶွတ်ႇၽွတ်ႈၸိုင်ႈမိူင်း ဢၼ်ဢမ်ႇၸွမ်းပိူင် မိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်ၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း မီးသုၼ်ႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၼႃႈတီႈၽႂ်မၼ်း လႄႈ မီးသုၼ်ႇႁူမ်ႈၽွတ်ႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသုၼ်ၵၢင် ( Federal Government ) ၼၼ်ႉၵွၺ်းဢေႃႈ။
တႃႇတေမီးသုၼ်ႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းၼႃႈတီႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ လမ်ႇလွင်ႈသုတ်းၼႆႉ ယူးၼိတ်ႉၽႂ်မၼ်း ဢမ်ႇၼၼ် ၸေႈမိူင်းၽႂ်မၼ်းၼႆႉ တေလႆႈမီးသုၼ်ႇၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈ ပၵ်းပိူင်လၵ်းမိူင်းၽႂ်မၼ်း ၸွမ်းၼင်ႇၶေႃႈၵၢင် ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈၽႂ်မၼ်းၼၼ်ႉသေ ဢုပ်ႉပိူင်ႇႁင်းၶေႃ၊ တတ်းသိၼ်ႁင်းၶေႃ၊ တႅပ်းတတ်းၸတ်းပွင် ၶိုင်သၢင်ႈႁင်းၶေႃ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းယဝ်ႉ။ ပေႃးၼႆ ယူႇတီႈမိူင်းတႆးဢၼ်လဵဝ်သေ ၶႆႈၸႂ်ၵွၺ်းၵွၼ်ႇလႄႈ၊ ပိူဝ်ႈတႃႇၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈ ပၵ်းပိူင်လၵ်းမိူင်း မိူင်းၸိုင်ႈတႆးၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးၼင်ႇၵၼ် မီးသုၼ်ႇဢုပ်ႇၵုမ်ၵၼ်မႃး မိူဝ်ႈလႂ်၊ လၢႆပွၵ်ႈ။ ဢမ်ႇမီးမႃးသႄႈ။ ၵွပ်ႈဝႃႈ မိူင်းတႆးၼႆႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းတႆးၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈလႄႈ ၶိူဝ်းတႆးသမ်ႉ လႆႈသုၼ်ႇလိူဝ်တၢင်ႇၶိူဝ်းၼႆ မီးဢီႈသင်၊ ဢမ်ႇမီးသင်သႄႈ။ ပိူဝ်ႈတႃႇ တေႁူမ်ႈၵၼ် ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်း မိူင်းၸိုင်ႈတႆးၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼႂ်းမိူင်းတႆး ယင်းဢမ်ႇတွၼ်ႉလႆႈဢုပ်ႇၵုမ်ၶဝ်ႈႁႃ ၵၼ်ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၽႂ်၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈသင်။
ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လၵ်းမိူင်းၶၢတ်ႈၶွပ်ႇ၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၸဝ်ႈဢႃႇၼႃႇၸၢဝ်းမၢၼ်ႊ ၵူႈပၢၼ်ပၢၼ် ၶီႇၼဵၵ်းတဵၵ်းတဵင်ႁိပ်ႇႁွမ်ႈမႃးၵွၺ်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း တေလႆႈၶႆႈၸႂ်ဝူၼ်ႉလိုၵ်ႉသေ ၽၢၼ်ႉႁႃႁႂ်ႈႁၼ်ထိုင် ငဝ်ႈႁၢၵ်ႈတူၼ်ႈတေႃၸႅင်ႈလႅင်းၸင်ႇ တေၶၢမ်ႈပူၼ်ႉလႆႈ လွင်ႈပႅင်းၸင်းၼႂ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းၼင်ႇၵၼ်သေလႄႈ တေႁူမ်ႈၵေႃႇသၢင်ႈလႆႈပႃး လွင်ႈၵတ်းယဵၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမိူင်းတႆးယဝ်ႉဢေႃႈ။
ႁိုၼ်းၵႃယၢင်း
30-12-2023
