ယူႇၼႂ်းၵႄႈ ပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းသိူဝ် တပ်ႉမၢၼ်ႈ လႄႈ ဢူၺ်းလီသၢမ်ပီႈၼွင်ႉပွတ်းႁွင်ႇၶဝ်သေ လႆႈတုၵ်ႉလႆႈယၢၵ်ႈ၊ လႆႈပၢႆႈလႆႈၼီ၊ လႆႈမၢတ်ႇလႆႈတၢႆ၊ လႆႈလူႉလႆႈသုမ်း ၼႃႇလိူဝ်ၵဝ်ႇမႃးတိၵ်းတိၵ်းလႄႈ ယိၼ်းၵူဝ်ႁေလူၼ်ႉလိူဝ်သေ ၸိူဝ်းၸူဝ်းၵၼ်ထိုမ်ႈပႅတ်ႈႁိူၼ်းယေး၊ တိူၵ်ႇႁႆႊလွၵ်းၼႃး တီႈၽင်ႁူၵ်ႈၽင်ႁေႇသေ သွင်ႉပၢႆႈဢွၵ်ႇမိူင်းၵႂႃႇၼႆႉ ၼိုင်ႈဝၼ်းၼိုင်ႈဝၼ်း ႁူဝ်ၼပ်ႉမီးထိုင် ပၢၵ်ႇတေႃႇႁဵင်ဝႃႈၼႆလႄႈ ၸိူဝ်းမႆႈၸႂ်ဝႃႈ ၵူဝ်မၢၼ်ႈသူၼ်လိၼ်မိူင်းႁဝ်း ယဵၼ်းပဵၼ်ၶူဝ်းၶွင်ပိူၼ်ႈၵႂႃႇ ယူဝ်ဢမ်ႇၸၢင်ႈလႆႈၶိုၼ်းသေ၊ ထိုင်ၵႂႃႇတၢင်ႇၸိုင်ႈ တၢင်ႇမိူင်းယဝ်ႉ တိူၵ်ႈတီႈလွတ်ႈၽေးၸူဝ်ႈၶၢဝ်းသေတႃႉ ဝၢႆးမႃးၵူဝ်လႆႈပဵၼ် ၵူၼ်းၽၢၼ်မိူင်းပႅတ်ႈႁိုဝ်ၼႆၵေႃႈ မီးတင်းၼမ်ယဝ်ႉ။
ပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းသိူဝ်ၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတုၵ်ႉယၢၵ်ႈၽၢၼ်ၵိၼ်းတေႉယဝ်ႉ၊ ပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းသိူဝ်ၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈလူႉယႂ်ႇသုမ်းလူင်တေႉယဝ်ႉ။ ပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းသိူဝ်ၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတိူဝ်ႉၸႂ်ဢူၵ်းၵႅၼ်းတေႉယဝ်ႉ။ ၵွပ်ႈၼႆ တေသွင်ႉပၢႆႈငိူင်ႉယၢင်ႇၵႂႃႇ တီႈၵႆၵႆ ၵၼ်တင်း ပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်းသိူဝ်ယဝ်ႉ…တေဝူၼ်ႉဝႃႈၼႆ မိူၼ် ၵၼ်မူတ်းသေ ပွႆႇၾႃႈပႅတ်ႈ မၢၼ်ႈသူၼ်လိၼ်မိူင်းႁဝ်းၵႂႃႇၸိုင် ယူဝ်ဝၼ်းၼိုင်ႈ ၸၢင်ႈလႆႈၼႅင်ၸႂ်ၶိုၼ်းႁိုဝ် ၼႆ လီၶႆႈၸႂ်လိုၵ်ႉလိုၵ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
ႁူမ်ႈဝႃႈ ၸုမ်းသိုၵ်းၶိူဝ်းပိူၼ်ႈ တိုၵ်းသိမ်းပေႉပုၼ်ႈၼိူဝ် သိုၵ်းၸၵၸ သေ ၵုမ်းၵမ်လႆႈလႆႈၼႃႈလိၼ်သိုၵ်းၵႂႃႇၵေႃႈယႃႇ တႃႇဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းငမ်းလူၺ်ႈပၵ်းပိူင်ၾိင်ႈမိူင်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ယင်းပႆႇၸၢင်ႈၶိုင်ႁႅၼ်းၵွၼ်ႇ၊ ၸွင်ႇတေၶိုင်ႁႅၼ်းပွင်ပဵၼ်လႆႈႁႃႉ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ ယင်းဢမ်ႇၸၢင်ႈႁပ်ႉပၢၵ်ႇၵွၼ်ႇ။ ပဵၼ်ႁိုဝ်ပဵၼ်လႃႈ ၵႃႈၸူဝ်ႈႁဝ်းႁႃး တိုၵ်ႉထင်သဝ်းၶုတ်းၶႃႁႃၵိၼ် ၸုၵ်းၸင်ႈမၼ်ႈၵႅၼ်ႇဝႆႉ ၼႂ်းႁိူၼ်းယေး မၢၼ်ႈသူၼ်ႁႆႊ ၼႃးတူဝ်ၵဝ်ႇယူႇတႄႉ ၽူႈၵုမ်းသိုၵ်းၸုမ်းလႂ် ဢမ်ႇမီးသုၼ်ႇလိုပ်ႈႁေႃႈၸူၼ်လိပ်းလႆႈသႄႈ။ ပေႃးတင်းဝႃႈ တၢမ်တူဝ်ႁဝ်းဢမ်ႇပွႆႇၾႃႈပႅတ်ႈ မၼ်းတိုၼ်းပဵၼ်ၶူဝ်းၶွင်ႁဝ်းဝႆႉယဝ်ႉ။
ၸိူဝ်းႁဝ်းႁႃးလီၶုၵ်းၶူၼ်ႉဝူၼ်ႉႁပ်ႉပိူင်ပဵၼ်တေႉမီးတေႉမၼ်းၸမ်း ၵႃႈၵွၼ်ႇပူၼ်ႉမႃး ၶၢဝ်းတၢင်းႁႃႈႁူၵ်းသိပ်းပီႊၼၼ်ႉလူး မၢၼ်ႈသူၼ်ၶူးဝဵင်းတိူၵ်ႇႁႆႊလွၵ်းၼႃး ၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃ ဢၼ်ၵိုၵ်းၵပ်းၸွမ်း ၸိုဝ်ႈၸိူဝ်ႉႁဝ်းၶိူဝ်းႁဝ်းမိူင်းႁဝ်းမႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸွင်ႇႁဝ်းမီးသုၼ်ႇၵုမ်းၵမ် ၽွင်းငမ်းပၢၼ်ႇပွင် တႅပ်းတတ်းၸတ်းသၢင်ႈမႃး ထူပ်းတိၼ်ထူပ်းမိုဝ်း တေႉယူႇႁႃႉ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ႁဝ်းမီးၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၸဝ်ႈၶွင်သေတႃႉ ၵႃႈလႆႈၵိၼ်ၸၢင်ႈႁဵတ်းၶူႇလီႇ တႂ်ႈတိ ၼ်တႂ်ႈမိုဝ်း ၵေႃႉပဵၼ်ပေႃႈလဵင်ႉၶီႇၼိူဝ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉမႃးၵွၺ်းသႄႈ။
ၶွင်ႁဝ်းပႆႇၸႂ်ႈၶွင်ႁဝ်းလႄႈ တိူၵ်ႈတီႈပိူၼ်ႈတၢင်ႇၵေႃႉ ႁိမ်လႆႈၵႂႃႇၸူဝ်ႈၵႅပ်ႉၵေႃႈ ႁူႉတၵ်းတေလႆႈ ဢဝ်ၶိုၼ်းၵႃႈဢမ်ႇလႆႈဢမ်ႇၸူးယူႇယဝ်ႉ။ ပၢင်တိုၵ်း ဢၼ်တႄႇမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈ 1958 ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၼႆႉ တိုၵ်ႉသိုပ်ႇပဵၼ်ယူႇ ပႆႇယဝ်ႉပႆႇထၢတ်ႇ၊ မိူဝ်ႈလဵဝ် ပႆႇၸႂ်ႈပၢင်တိုၵ်းသုတ်းထၢႆႉယဝ်ႉတူဝ်ႈၼႆ တေလႆႈၶုၵ်းထူပ်းၾၢင်ႉႁူႉၸပ်းၸႂ်ဝႆႉၵူႈၵေႃႉယူႇယဝ်ႉ။
ပေႃးတေၵုမ်ႇတူၺ်းႁၼ် သိုၵ်းၶိူဝ်းပိူၼ်ႈ ႁတ်းတိုၵ်းႁတ်းတၢႆသေ ယိုတ်းလႆႈပၢင်သဝ်း၊ မၢၼ်ႈသူၼ် ၶူးဝဵင်း ဢၼ်ယဝ်ႉဢၼ်သေ ပူၵ်းၶီႉပူၵ်းတုင်း ႁွင်ႉသႅၼ်ႇပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ႁဵတ်းပွႆးဢွင်ႇပွႆးမၢၼ်ယူႇၼၼ်ႉသေ ယိၼ်းၸႂ်တူၵ်းၸႂ်ႁူင်ႈ၊ ယိၼ်းဢမ်ႇႁၢၼ်ႉၸႂ်ႁၢၼ်ႉၶေႃးတေႃႇ သိုၵ်းႁဝ်းတပ်ႉႁဝ်း ဢၼ်ဢမ်ႇတူင်ႉဢမ်ႇတိုၼ်ႇ ၼိမ်ယူႇၸိုင်ႈၸိုင်ႈၼၼ်ႉသေ ပွင်ႉထႃႉလႃႉလိူင်းယူႇၵွၺ်းတႄႉ ၼွၵ်ႈလိူဝ်ႁိူဝ်ႉၸႂ် သုမ်းလၢႆၶၢဝ်းယၢမ်း လႄႈ ၵိုတ်းဝႆႉ ဢတ်းၵဝ်ႇၼိူဝ်ၾဵသ်ႉၼိူဝ်ၼႅင်ႈ တေဢမ်ႇပေႃးမီးၽွၼ်းလီသင်သႄႈ။
သိုၵ်းတေႁဵတ်းၵၢၼ်သိုၵ်းယူႇ၊ မၼ်းၸႂ်ႈသိုၵ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈပွင်မိူင်းႁိုဝ် မၼ်းပဵၼ်သိုၵ်းပုၼ်ႈပၢင်ႈသုၼ်ႇတူဝ်ႁႃႉၼႆ မၼ်းတေလိူၵ်ႈတႅမ်ႈပိုၼ်း ႁင်းၶေႃမၼ်းယူႇသႄႈ။ ဢမ်ႇဝႃႈ သိုၵ်းၸုမ်းလႂ် ပေႃႈၵွၺ်းဝႆႉပဝ်ႉမၢႆ တႃႇၽွၼ်းပၢင်ႈသုၼ်ႇတူဝ်တႄႉ ၶိုၵ်ႉၼႃႇၵေႃႈ တေၶိုၼ်ႈထိုင်လႆႈ ၸၼ်ႉၵုမ်းၵမ်ၼႃႈတီႈ non – state armed actor သေ ၵိုတ်းၵႂႃႇၵွၺ်း။
ဢမ်ႇၸႂ်ႈၸိူင်ႉၼၼ်သေ ပေႃးတေဢၢၼ်းၶိုၼ်ႈထိုင် တပ်ႉသိုၵ်းပွင်မိူင်း ၸုမ်းၸၢဝ်းပွင်မိူင်း state actor တေႉတေႉၸိုင် တပ်ႉသိုၵ်းၼႆႉ တၵ်းတေလႆႈတူၺ်းထိုင်ၵူၼ်းမိူင်း လႄႈ ပၢႆးၵၢၼ်မိူင်း ဢမ်ႇႁၢင်ႉယဝ်ႉ။ ထႃႈဝႃႈ ဢမ်ႇတူၺ်းထိုင် ၵူၼ်းမိူင်း လႄႈ ပၢႆးၵၢၼ်မိူင်းၵေႃႈ တပ်ႉသိုၵ်းၼႆႉ တေၵူၼ်ႇပင်းႁင်းမၼ်းယူႇလႄႈ ဢမ်ႇတၢပ်ႈပွႆႇသဵင်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းႁၢမ်းၵၢၼ်သေ ပွင်ႉမေႃးၸွမ်းမၼ်းသႄႈ။
ငဝ်းလၢႆးမိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ ဢၼ်ပဵၼ်မီးယူႇယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ၼင်ႇပိူၼ်ႈလႆႈမုင်ႈၽႅၼ်ႁၢင်ႈႁႅၼ်းမႃး တင်းႁိုင် ၼၼ်ႉ ၽၢႆႇႁဝ်းႁႃးၵေႃႈ လူမ်လၢမ်မဝ်မၢင်မႃး ပေႃးလိုမ်းၽိုၼ်ႉလိုမ်းတိုၼ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ၊ ပဵၼ်ႁိုဝ်ၵေႃႈယႃႇ ႁႅင်းတၢင်းၼႂ်းပဵၼ်ပိူင်လူင်သေတႃႉ ႁႅင်းဢီးတၢင်းၼွၵ်ႈ ယဵၼ်းပဵၼ်ၼဵၼ်ငၢဝ်ႉလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉမၼ်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ လီလႆႈဢဝ်တွၼ်ႈသွၼ်တွင်းၵိုမ်းၵၼ်ၵႂႃႇယူႇ။ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈ ပၢင်တိုၵ်း ဢၼ်တႄႇမႃးမိူဝ်ႈ 1958 လႄႈ သိုၵ်းပၢႆးမိူင်း ဢၼ်တႄႇမႃးမိူဝ်ႈ 1961 ၼၼ်ႉ ပႆႇပႃႈႁၼ်ငဝ်းငၢႆး တႃႇယဝ်ႉတူဝ်ႈသုတ်းၵွႆလႄႈ ႁဝ်းႁႃးတၵ်းလႆႈၶိုၼ်းမႄးပူမႄးပၢႆး တပ်ႉသိုၵ်း ၵူၼ်းမိူင်း လႄႈ ပႃႇတီႇ ႁႂ်ႈပဵၼ်မႃးၼမ်ႉၼိုင်ႈၸႂ်လဵဝ်ၵၼ်ၸင်ႇ တေမၢင်ႇၵိူဝ်းလႆႈ ပွႆးဢွင်ႇမၢၼ်ယဝ်ႉဢေႃႈ။
ႁိုၼ်းၵႃယၢင်း
23/12/2023
