ပိုၼ်ႉလင်
“ငဝ်ႈပိုၼ်ႉၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ် ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ၊ ပေႃးၵႂၢမ်းလၢတ်ႈႁၢႆၵေႃႈ ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတၢႆ” [ၸၢႆးၾႃႈ မွၵ်ႇလၢတ်ႈ မိူဝ်ႈဝၼ်းႁပ်ႉပီမႂ်ႇတႆး (27/11/2008)]
“ၼႂ်းလူၵ်ႈ(လုမ်ႈၾႃႉ)ၼႆႉ ဢၼ်လၢတ်ႈမိူၼ် တႅမ်ႈမိူၼ် ပဵၼ်ၶိူဝ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ
လၢတ်ႈဢမ်ႇမိူၼ် တႅမ်ႈမိူၼ် – ပဵၼ်ၶိူဝ်းၶႄႇ
လၢတ်ႈမိူၼ် တႅမ်ႈဢမ်ႇမိူၼ် – ပဵၼ်ၶိူဝ်းတႆး” [ ၸဝ်ႈႁၢၼ် ယွင်ႁူၺ်ႈ(2005)]
“တႃႇၶိူဝ်းတႆး တေၸုၵ်းမၼ်ႈလႆႈသေ ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵႂႃႇၼႆႉ ယူႇတီႈၵႂၢမ်းတႆးႁူမ်ႈၶေႃႈ (Incorporated Tai)}” [ၸၢႆးဢွင်ႇထုၼ်း(2008]
“ၵႂၢမ်းၵပ်းထုၵ်ႇတႆးလိုဝ်ႉမီးဝႃႈ ၼမ်ႉႁွၼ်ႉပႃပဵၼ် ၼမ်ႉယဵၼ်ပႃတၢႆ”
တႆးလူင်ၼႆႉလႆႈထုၵ်ႇတဵၵ်းတဵင် မိူၼ်ယူႇၼႂ်းၼမ်ႉမႆႈ ၼမ်ႉႁွၼ်ႉ။ မၼ်းတၵ်းႁႃတၢင်းယူႇလွတ်ႈသေၸၢင်ႈပူၼ်ႉ ဢွၵ်ႇလႆႈ။
တႆးလိုဝ်ႉႁဝ်းၼႆႉ ၶႄႇပၼ်ဝႆႉသုၼ်ႇလႆႈၵူႈပိူင်ပိူင်လႄႈဢမ်ႇပေႃးဝႆႉၼၵ်းႁူႉၸၵ်းၵႃႈၶၼ် လွင်ႈၽႃးသႃလိၵ်ႈလၢႆး
ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇသင်။ လၢႆးၼႆႉ ၸၢင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈတႆးလိုဝ်ႉႁဝ်း ၸဵဝ်းၸူမ်ႁၢႆ ” [ၼၢၼ်သႅင် ၸဝ်ႈပၢႆးလိၵ်ႈ တႆးလိုဝ်ႉ သိပ်းသွင်ပၼ်းၼႃး (2000)]
ပေႃးတူၺ်း ၸိူဝ်းၶေႃႈၵႂၢမ်းၶဝ်ၸဝ်ႈၼၼ်ႉၸိုင် ၸၢင်ႈႁုပ်ႈလႆႈဝႃႈ –
Ô တႃႇၶိူဝ်းတႆးတေသိုပ်ႇပဵၼ် ၶိူဝ်းတႆးၵႂႃႇၼၼ်ႉမီးတီႈၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ။
Ô တႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ တေဢမ်ႇႁၢႆလၢႆၼၼ်ႉ မီးတီႈ ၵႂၢမ်းတႆးႁူမ်ႈၶေႃႈ။
Ô ၼႂ်းၵႃႈ ၶိူဝ်းတႆး တင်းသဵင်ႈၼႆႉ ၸိူဝ်းၶတ်းၶႅင် ႁႅင်းတႃႉယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်းယႂ်းယႂ်း ပိူဝ်ႈတႃႇယုၵ်ႉယွင်ႈ
ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ လိၵ်ႈလၢႆးတူဝ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်တႆးလူင်။ ယွၼ်ႉၵွပ်ႈလႆႈထုၵ်ႇတဵၵ်းတဵင်လိူဝ်ပိူၼ်ႈ။
ၸင်ႇဝႃႈ တင်ႈတႄႇ 1964 မႃး မီးၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး ၾိင်ႈငႄႈမႃးၵူႈတီႈ။ ယိပ်းမၼ်ႈၶေႃႈတိုဝ်းၵမ် လိၵ်ႈတႆးႁူမ်ႈတူဝ် ၵႂၢမ်းတႆးႁူမ်ႈၶေႃႈသေတူင်ႉၼိုင်ၶတ်းသၢင်ႈႁၢင်ႈပွင်မႃး။ ပဵၵ်ႉဝႃႈ လိၵ်ႈတႆးႁူမ်ႈတူဝ်ၼၼ်ႉ ပႆႇပဵၼ်ၼမ်ႉပဵၼ်တူဝ် ႁႃႉ ယွၼ်ႉဝႃႈဢမ်ႇလိူဝ်သေ ပီႈၼွင်ႉတႆးထႆး တင်း ပီႈၼွင်ႉတႆးလၢဝ်း ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸိုင်ႈမိူင်းႁင်းၶေႃ ၶဝ်ယင်းပႆႇ တူၵ်းလူင်းၵၼ်လႆႈ” လႄႈ ဢမ်ႇတၢပ်ႈလႆႈၸႂ်လဵၵ်ႉသင်။ တီႈဢေႇသုတ်း လိၵ်ႈလၢႆးၽႂ်မၼ်း ၸိူဝ်းမီးဝႆႉၼၼ်ႉ ယင်းၵမ်ႉၸွႆႈ သိုပ်ႇသၢႆၸႂ်ပၼ်ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၽႂ်မၼ်းဝႆႉယူႇ။
ယၢမ်းလဵဝ် ဢၼ်မီးပၼ်ႁႃၼႆႉ ပဵၼ်ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၵႂၢမ်းတႆးလူင်ႁဝ်းၼႆႉ ပႆႇမီးငဝ်ႈမီးၵၼ်း၊ ပဵၼ်ပၵ်း ပဵၼ်ပိူင် ပဵၼ်လၵ်းၵၢၼ်ၽႂ်မၼ်းသေ ၶူင်ဢွၵ်ႇထွႆႈၵႂၢမ်းၽႂ်မၼ်း၊ ပူၵ်းပွင် ၸႂ်ႉတိုဝ်းတႅမ်ႈလၢတ်ႈမႃး သိုဝ်ႈၽႂ် သိုဝ်ႈမၼ်း။
ထွႆႈၵႂၢမ်းၸိူဝ်းၼႆႉ သမ်ႉပၢႆဢမ်ႇမိူၼ်ၶိူဝ်းတႆးတၢင်ႇတီႈ။
လွင်ႈၼႆႉ ၸိူဝ်းၶဝ်ႈမႃးယူႇမိူင်းထႆး ႁူႉလိူဝ်ပိူၼ်ႈ။ ပေႃးယိၼ်းၵႂၢမ်းတႆးလိုဝ်ႉ တႆးၶိုၼ်တႄႉ ၽႂ်ဢမ်ႇဝႃႈပဵၼ် ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ။ ဝႃႈပဵၼ်ၵႂၢမ်းတႆး ၵႂၢမ်းထႆး သဵင်လွင်ႈမၼ်းပိူင်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉၵူၺ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈပေႃးပဵၼ် ၵႂၢမ်းတႆးလူင် တႄႉ ပိူၼ်ႈၵႆႉဝႃႈပဵၼ် ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ။ ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၶဝ် ယင်းယၢမ်ႈၶဝ်ႈတိၵမ် ၵူၼ်းတႆးႁူင်းပွႆႇသဵင်ထႆး ဢၼ်ပွႆႇသဵင် တႆးလူင် ၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။
ဢၼ်ပိူင်ႈလိူဝ်လုၼ်ႈလိူဝ်ပိူၼ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ တႆးလူင်ႁဝ်းၼင်ႇၵၼ်ၵေႃႈဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ထႅင်ႈ၊ ၾရင်ႇၸိူဝ်းၵႂႃႇ
လဵပ်ႈႁဵၼ်းလွင်ႈတႆးသေ ပွၵ်ႈမႃးၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ၶႆႈၼႄဝႃႈ လႆႈၵႂႃႇၺႃးၸုမ်းၸိူဝ်း ၶိုင်ပွင်ၵၢၼ်လိၵ်ႈလၢႆး ၵႂၢမ်း
လၢတ်ႈတႆး 5 ၸုမ်း ၵေႃႈ ပဵၼ်ၵႂၢမ်း 5 ပိူင် 5 ယၢင်ႇ ဝႆႉၼႆယဝ်ႉ။
ၸင်ႇဝႃႈ ပေႃးတေသိုပ်ႇပဵၼ်ၵႂႃႇလၢႆ;ၼႆႉတိၵ်းတိၵ်းၸိုင် ၶၢဝ်းယၢဝ်းၼႆႉ ၵႂၢမ်းတႆးလူင်ႁဝ်း ၸၢင်ႈၶႄးၸူမ်ႁၢႆၵႂႃႇ ၼႂ်းၵႄႈၵၢင် ၽႃးသႃလိၵ်ႈလၢႆးၵႂၢမ်းလၢတ်ႈလူင် ဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၶႄႇ မၢၼ်ႈၶဝ်။
ယွၼ်ႉဝႃႈ ၵႂၢမ်းတႆးလူင်ႁဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၸၢင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈ ၵၢၼ်ႁႃလဵင်ႉတူဝ်ၸႂ်ၵူႈဝၼ်း ၸိူင်ႉၼင်ႇၽႃးသႃ လိၵ်ႈလၢႆး ပိူၼ်ႈ။
တႃႁၼ်တူဝ်ထူပ်း ၶၢဝ်းတၢင်း 40 ပီပၢႆ ၸီႉပိူင်းၼႄဝႃႈ ၶိူဝ်းတႆးလူင် မီးလွင်ႈပေႉပုၼ်ႈၼိူဝ် ပီႈၼွင်ႉမၢၼ်ႈၶဝ် တင်းၼမ်။ ပဵၵ်ႉဝႃႈၵႂၢမ်းတႆး ဢမ်ႇၸႂ်ႈၵႂၢမ်းတၢင်းၵၢၼ် (Official language) မိူၼ်ၵႂၢမ်းၶဝ်။
Ô ပီႈၼွင်ႉထႆး ပီႈၼွင်ႉလၢဝ်း ၸိူဝ်းမီး ၸိုင်ႈမိူင်းႁင်းၶေႃၼၼ်ႉ ၵေႃႈပဵၼ်ၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတႆး
Ô ပီႈၼွင်ႉမၢၼ်ႈၼႆႉပေႃးဢွၵ်ႇၼွၵ်ႈမိူင်းၵႂႃႇ၊ ၼွၵ်ႈသေၵႂၢမ်းဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၵႂၢမ်းၶႄႇ ဢမ်ႇၸၢင်ႈၸႂ်ယႂ်ႇသင်
Ô တႆးလူင်တႄႉဢွၵ်ႇၵႂႃႇမိူင်းၶႄႇ မိူင်းလၢဝ်း မိူင်းထႆးၵေႃႈ ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵႂၢမ်းတႆးတူဝ်ၵဝ်ႇလႆႈယူႇ။
သွၼ်ႇႁႂ်ႈဢမ်ႇပႃး ထွႆႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၵူၺ်း၊ ပိူၼ်ႈႁူႉပွင်ႇၶဝ်ႈၸႂ်ယူႇ။
ၸိူဝ်းၼႆႉမၼ်းၼႄဝႃႈ – ပေႃးတႆးလူင်မႃးထတ်းသၢင်ၶိုၼ်း လွင်ႈၽိတ်းလွင်ႈထုၵ်ႇ ဢၼ်ယၢမ်ႈႁဵတ်းမႃး ၵႃႈၵွၼ်ႇ ပူၼ်ႉၼၼ်ႉသေ ပေႃးၵႂႃႇတင်ႈလႆႈ လၵ်းၵၢၼ်ၶူင်ထွႆႈၵႂၢမ်းဢၼ်လဵဝ်ၵၼ် ငဝ်ႈၵၼ်းဢၼ်လဵဝ်ၵၼ်ၸိုင် တၵ်း လႆႈႁပ်ႉၽွၼ်းလီ ယႂ်ႇၼမ်။
µ ၵႂၢမ်းတႆးလူင်တေပဵၼ်တီႈၵူႈၾၢႆႇၾၢႆႇ ယွမ်းႁပ်ႉ၊ ပႃးၸဵမ်တႆးၸဵမ်မၢၼ်ႈ ယွၼ်ႉဝႃႈလွင်ႈႁႃ ၵၢၼ် လဵင်ႉ တွင်ႉ ၸွမ်းထုင်ႉသၢပ်ႇမႄႈၼမ်ႉၶွင် ၵူႈဝၼ်းဝၼ်းၼၼ်ႉ တေပဵၼ်လွင်ႈၵမ်ႉၸွႆႈ။
µ တေမီးလွင်ႈၸမ်ၸႂ်ၵၼ် ၼႂ်းၶိူဝ်းတႆးၵူႈတီႈသေ ၵမ်ႉၸွႆႈၵၼ်ၸုၵ်းမၼ်ႈ၊ ၵမ်ႉၸွႆႈၵၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇၵႂႃႇ။
ၽႅၼ်ၵၢၼ်
À ၸိူဝ်းႁဵတ်းၵၢၼ် ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈတႆးလႄႈ လိၵ်ႈတႆး ႁူပ်ႉထူပ်း ဢုပ်ႇဢူဝ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈၵၼ်
À ၵေႃႇတင်ႈ လၵ်းၵၢၼ်ၶူင်ဢွၵ်ႇထွႆႈၵႂၢမ်းတႆးမႂ်ႇ
À ၵေႃႇတင်ႈၸုမ်းတေပဵၼ်ငဝ်ႈၵၼ်းသေ ဢွၼ်ႁူဝ်ၵႂႃႇ ၸွမ်းၼင်ႇလၵ်းၵၢၼ်ၼင်ႇဢၼ် တူၵ်းလူင်း လႆႈၸႂ်ၵၼ်။
ပၢင်ၵုမ်
February 2009 ၵဵင်းမႂ်ႇ (တႄႇႁႅၵ်ႈ)
March 2009 ၵဵင်းမႂ်ႇ (တီႈၵႂၢင်ႈ)
April 2009 ၵဵင်းႁၢႆး (ၼႂ်းမိူင်း ၼွၵ်ႈမိူင်းၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်းၵၼ်)
လၵ်းၵၢၼ်ၶူင်ထွႆႈၵႂၢမ်း (ယုၵ်းယၢင်ႇ) တႃႇၶႆႈၸႂ်
1. ၸွင်ႇတႆးလူင်ပွင်ႇ
2. ၸွင်ႇပီႈၼွင်ႉၶိူဝ်းတႆး တၢင်ႇတီႈ (တႆးမၢဝ်း- ၼိူဝ် -ၶိုၼ် -လိုဝ်ႉ- လႅမ်း -လၢဝ်း -ထႆး) တေပွင်ႇ
3. ဢမ်ႇၸႂ်ႉ ထွႆႈမၢၼ်ႈ ၶူၼ်းၶဝ်း၊ ၼွၵ်ႈသေ (ပေႃးမီး) ထွႆႈဢၼ်ပွင်ႇၵၼ်ၵူႈတီႈ
4. ၸႂ်ႉထွႆႈၵႂၢမ်းထႆး ထွႆႈၵႂၢမ်းလၢဝ်း ဢၼ်ပွင်ႇၸႂ်လႄႈပွင်ႇငၢႆႈၼၼ်ႉၵူၺ်း
5. ထွႆႈၵႂၢမ်း ထႆး လၢဝ်း ဢၼ်ပဵၼ် ထွႆႈပႃႇလိ သၼ်သၵရိတ်ႈၼမ်ၼၼ်ႉ တေဢမ်ႇၸႂ်ႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈ တၵ်းလႆႈ ထၢမ်ၵၼ်လီလီၵွၼ်ႇ။
6. သင်ဝႃႈပဵၼ်ထွႆႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ ဢၼ်ဢွၵ်ႇသဵင်ႈငၢႆႈသေ ပွင်ႇၵၼ်ငၢႆႈၼႆႉဢမ်ႇတၢပ်ႈလႆႈၶူင်ဢွၵ်ႇထႅင်ႈ။
တူဝ်ယၢင်ႇ – gear , view , computer, TV, radio, plastic, technology, telephone etc;…
7. တင်ႈၵေႃၵမ်ၵၢၼ် သေပိုတ်ႇဝႆႉ ဢၽိထၢၼ် Online Dictionary.
8. ပေႃးၽႂ်ဝူၼ်ႉဢွၵ်ႇလႆႈ ထွႆႈၵႂၢမ်းမႂ်ႇ ဢၼ်ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈလၵ်းၵၢၼ် ပႃႈၼိူဝ်ၼႆႉၸိုင် ႁႂ်ႈလႆႈပွင်ႇလႅင်းပၼ် ၵေႃၵမ်ၵၢၼ် ဢၼ်တင်ႈဝႆႉ။
9. မိူဝ်ႈၾၢႆႇၼိူဝ်ပႆႇတူၵ်းလူင်းၼႆႉ ၸႂ်ႉတိုဝ်းၵႂႃႇလႆႈၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ။ ၵေႃၵမ်ၵၢၼ်လႆႈၸႂ်ၵၼ်ယဝ်ႉ ၸင်ႇၸႂ်ႉတိုဝ်းၵႂႃႇ တူင်ႇဝူင်းၵႂၢင်ႈ။
10. ထွႆႈၵႂၢမ်းမႂ်ႇဢၼ်ဢွၵ်ႇမႃးမႂ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ၽိူမ်ႉထႅမ်သႂ်ႇၼႂ်း ဢၽိထၢၼ် Online Dictionary.
ၶိုၼ်းလိုမ်ႉ ၾိုၼ်ႉၵၢၼ်လီတွင်း
ၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ
20231128
(*** ပွင်ႈၵႂၢမ်းႁူဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ပၢႆးဝူၼ်ႉ ၼမ်ႉၵႂၢမ်းလႄႈ တၢင်းႁၼ်ထိုင်သုၼ်ႇတူဝ် ၽူႈတႅမ်ႈလိၵ်ႈ ၸဝ်ႈပၢႆၵမ် ၵူၺ်းၶႃႈဢေႃႈ။)
