ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝသ်ႉသႃ(ဝႃႇသႃ) လႄႈ ၶဵင်ႇသၢင်ႇပုတ်ႈ

ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃသႃၼိၵၢႆတႆး (ယေႃးၼၵၼိၵႃႇယ) မိူဝ်ႈၵွၼ်ႇပဵၼ်ဝၼ်းလိူၼ် 10 မူၼ်း မိူဝ်ႈပူၼ်ႉမႃးလႄႈမႅၼ်ႈ ဝၼ်းသုၵ်းထိ 29 လိူၼ်သႅပ်ႉထႅမ်ႊပိူဝ်ႊ ပီလုမ်ႈၾႃႉ 2023 ၵွပ်ႈပဵၼ်ပီဢွၵ်ႇဝႃႇဢမ်ႇထၢပ်ႈ။ ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃႇသႃၼိၵၢႆတႆး (ရႃႇမၺ်ႇၺၼိၵႃႇ ယ) ပၢၼ်မႂ်ႇ ပဵၼ်ဝၼ်းလိူၼ် 11 မူၼ်းၼႆႉ မႅၼ်ႈဝၼ်းတိတ်ႉထိ 29 လိူၼ်ၼူဝ်ႊဝႅမ်ႊပိူဝ်ႊ ၼႂ်းပီလဵဝ်ၵၼ်ၼႆႉ ၵွပ်ႈပဵၼ်ပီယႂ်ႇ ဝႃႇထၢပ်ႈ ၸိူင်ႉၼႆ။

ဝၼ်းသဵင်ႈသုတ်းၶၢဝ်းၾူၼ်ၸွမ်းလၵ်းၵၢၼ်ဝိၼီးၶွင်ၸုမ်းသင်ၶၸဝ်ႈ ပဵၼ်ဝၼ်းသဵင်ႈသုတ်းဝၼ်းတိုဝ်းသိၼ်ထိတ်ႉထၢၼ်ႇ 8 ၶေႃႈ ဢၼ်ပူႇသိၼ်ၼၢႆးသိၼ်တိုဝ်းၸွမ်းၾိင်ႈၸၢဝ်းပုတ်ႉထ 1 ပီ 12 ဝၼ်းၼၼ်ႉ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ဝၼ်းသဵင်ႈသုတ်း ဝၼ်းၶူၼ်ႉၶႆႈလၵ်းၵၢၼ်ဝိၼီးၶွင်သင်ၶၸဝ်ႈၼႂ်းဝႃႇသႃ (ဝသ်ႉသႃ) 1 ပီ 6 ဝၼ်းၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ ၵၢၼ်တိုဝ်းၸွမ်းၾိင်ႈထုင်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထ ၼႂ်းဝႃႇသႃ 3 လိူၼ် သဵင်ႈသုတ်းမိူဝ်ႈဝၼ်းလိူၼ် 11 မူၼ်းၼႆႉၵူႈပီပီ။ ယဝ်ႉ ၼၼ်ႉ တင်ႈဢဝ်လိူၼ်သိပ်းဢဵတ်းလွင်ႈၶမ်ႈၼိုင်ႈ တေႃႇထိုင်လိူၼ်သိပ်းသွင်မူၼ်း ၼႂ်းၽွင်းလိူၼ်ၼိုင်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၶၢဝ်းဢရႁၼ်ၸဝ်ႈၶဝ်ဢွၵ်ႇလႄႇႁႃၽႃႈလိူင်သၢင်ႇၵၢၼ်းလႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ ၶၢဝ်းၵထိၼ် (ၶၢဝ်းလူႇသၢင်ႇၵၢၼ်းၵထိၼ်) ၼႆ။

ၾိင်ႈၼွၼ်းဝတ်ႉၵမ်သိၼ် ဝၼ်းပႅတ်ႇၶမ်ႈ လိူၼ်လပ်း လိူၼ်မူၼ်း မိူဝ်ႈၼႂ်းဝႃႇသၢမ်လိူၼ်ၼႆႉ တေမီးၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆး ၸၢဝ်းမိူင်း လွႆႁဝ်း ၸိူဝ်းၼႆႉၵွႆးယူႇ။ ၵူၼ်းတၢင်ႇၶိူဝ်းတႄႉ ပိူၼ်ႈၶဝ်ႈဝတ်ႉ လူႇတၢၼ်း ဢဝ်သိၼ်ထွမ်ႇတြႃးယဝ်ႉၵေႃႈ ပွၵ်ႈၶိုၼ်းႁိူၼ်း၊ ပေႃး ဢဝ်သိၼ်ပႅတ်ႇၵေႃႈ ဢဝ်ထိုင် 06:00 မူင်း ႁူဝ်ၶမ်ႈၵွႆး၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပွၵ်ႈႁိူၼ်းၽႂ်မၼ်းႁဵတ်းၼႆၵွႆး။ ၾိင်ႈထုင်းၼွၼ်းဝတ်ႉတိုဝ်း သိၼ်ၼႂ်းဝႃႇသႃၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈမီးၼႂ်းႁိၼယၢၼ်းႁႃႈမိူင်း ၸိူင်ႉၼင်ႇ – ၶမဵၼ်၊ မၢၼ်ႊ၊ လၢဝ်း၊ ထႆးလႄႈ သီလင်ၵႃ။ ၼႂ်းႁႃႈ မိူင်းၼႆႉၵေႃႈ မၢၼ်ႈ၊ ထႆး၊ ၶမဵၼ်၊ သီလင်ၵႃ ဢမ်ႇၶႂ်ႈမီးယဝ်ႉ။ ၼႂ်းမႁႃယၢၼ်းၶဝ်ၸဝ်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇလႆႈႁၼ်ၾိင်ႈၼွၼ်းဝတ်ႉၸိူင်ႉ ႁဝ်း၊ ၵွပ်ႈၶဝ် ၸဝ်ႈသွၼ်ၵၼ်ၾိုၵ်းၵၼ် ႁႂ်ႈမေႃတိုဝ်းၵမ်တြႃး ၸွမ်းၼႃႈၵၢၼ်ၵူႈဝၼ်း (တင်းႁဵတ်းၵၢၼ်တင်းတိုဝ်းၵမ်တြႃး ၵႂႃႇၸွမ်းၵၼ်) ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈယူႇ။

မိူဝ်ႈပၢၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထ ပေႃးဢွၵ်ႇဝသ်ႉသႃယဝ်ႉ ဢရႁၼ်ၶဝ်ၸဝ်ႈၸိူဝ်းဢဝ်ဝသ်ႉသႃယူႇတီႈၵႆၶမ်းၼႅတ်ႈ ဢွၼ်ၵၼ်ႁႃ ၽႃႈလိူင်သၢင်ႇၵၢၼ်း (ပုၼ်ႈတႃႇၸဝ်ႈၸိူဝ်းသၢင်ၵၢၼ်းသေ ၽိုၼ်ၽိုၼ် ၼႂ်းသၢမ်ၽိုၼ်ၼၼ်ႉယွၵ်းၶၢတ်ႇ) ဢဝ်ၵၼ်မႃးသမ် မႃးၵႃႇရဝ ၊ ဝႆႈလဝ်ႈတွင်ႈထၢမ်ပၼ်ႁႃလႄႈ ယွၼ်းဢဝ်ၵမ်ႇမထၢၼ်းတြႃးတီႈၽြႃးၸဝ်ႈပုတ်ႉထ၊ ယဝ်ႉၵႂႃႇၼင်ႇ (ႁူမ်ႈတင်း ၸုၵ်း ပႆ ၼွၼ်း) လႄႈ ယၵ်ႉတူၺ်းတြႃးတီႈၵတ်းယဵၼ်ၼႂ်းထိူၼ်ႇသေတီႈတီႈ။ ၸဝ်ႈဢရႁၢၼ်တႃၶဝ်တႄႉ ပေႃးဢွၵ်ႇဝႃႇသႃ ယဝ်ႉၵေႃႈ တွင်ႈတဵဝ်ႈလႄႇႁႃၽႄႈတိူၼ်းၼမ်ႉထမ်းၵႂၢမ်းသင်ႇသွၼ်ပုတ်ႉထၶမ်းၸဝ်ႈ – ၸိူင်ႉၼႆ။

ဢွၵ်ႇဝႃႇသႃၼႆႉ ၼႂ်းၵၢၼ်သင်ၶ ႁွင်ႉဝႃႈ – ပဝႃႇရၼႃႇ၊ ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃႈၵေႃႈႁွင်ႉဝႃႈ ဝၼ်းပဝႃႇရၼႃႇ။ ပဝႃႇရၼႃႇ ပွင်ႇဝႃႈ – ဝႆႈ လဝ်ႈၽိတ်ႈမွၵ်ႇ။ ၽိတ်ႈမွၵ်ႇဢရႁၼ်တၢင်ႇတူၼ် ႁႂ်ႈမႃးထတ်းၸီႉၸမ်ႇတၢင်းၽိတ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ ၽွင်းယူႇဝႃႇသႃသၢမ်လိူၼ် ဢမ်ႇဝႃႈတႃႁၼ် ႁူယိၼ်းလႄႈထၢင်ႇထိူမ်ၼႆ။ ဝႃႇသႃၼႆႉ တီႈတႄႉမၼ်း ပဵၼ်ၵၢၼ်မုၼ်ၸဝ်ႈမုၼ်ၸၢင်းၶဝ်ၵွႆး၊ ဢမ်ႇၵဵဝ်ႇ ၵၼ်တင်းၵူၼ်းႁိူၼ်းသင်။ ၼၼ်သေၵေႃႈ ၵူၼ်းလမ်ၸိူဝ်းၼပ်ႉယမ်သႃႇသၼႃႇၶဝ် ၼႂ်းဝႃႇသႃသၢမ်လိူၼ် ၵွပ်ႈမုၼ်ၸဝ်ႈ မုၼ်ၸၢင်းၶဝ် ဢမ်ႇၵႂႃႇတၢင်းလႂ်လႄႈ မီးဢူဝ်းၵၢသ်ႇ(တိုဝ်ႈတၢင်း)လႆႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၵုသူလ် လႆႈထွမ်ႇဢဝ်ၼမ်ႉထမ်းၵႂၢမ်းသွၼ်တီႈမုၼ်ၸဝ်ႈ မုၼ်ၸၢင်းၶဝ်ႈၸဝ်ႈ ၸိူဝ်းဢဝ်ဝႃႇသႃၸမ်ႁဝ်းလႄႈ လႆႈၵမ်သိၼ် ၾိုၵ်းၼင်ႈသမႃႇထိတႃႇပူၼ်ႉတုၵ်ႉၶ တၢင်းၸႂ် 7 ဝၼ်းလႂ် 1 ပွၵ်ႈ။ ၼႆႉပဵၼ်ၵၢၼ်လီလႄႈ ပဵၼ်ၵၢၼ်ၵျုႉမိူင်းၽီ လီမိူင်းၵူၼ်း။

ၼႂ်းဢၽိထမ်းၼႄဝႆႉဝႃႈ – ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃႇၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းဢၼ်ပုတ်ႉထၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈႁဝ်း ၵႂႃႇႁေႃးတြႃးၽူတ်ႇဢဝ်မႄႈၸဝ်ႈ ၵေးၸူး ဢိၵ်ႇတင်းၶုၼ်ၽီၻေဝတႃႇၶဝ် တီႈမိူင်းၽီၸၼ်ႉတႃဝတိင်သႃ ၼႂ်းဝႃႇသၢမ်လိူၼ် (ပဵၼ်ဝႃႇသႃထူၼ်ႈၸဵတ်း) ယဝ်ႉ ၶိုၼ်းလူင်းမႃးမိူင်းၵူၼ်းလႄႈ မီးၶုၼ်ၽီၶုၼ်သၢင်ၶဝ်ၵၢႆႇၶူဝ်ႈလႆၽီသေ လူင်းမႃးသူင်ႇၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈထိုင်မိူင်းၵူၼ်းတီႈဝဵင်း သင်ၵသ်ႉသ (မီးတၢင်းပွတ်းႁွင်ႇမိူင်းဢိၼ်ႊတိယိူဝ်ႊယၢမ်းလဵဝ်)ၼႆ။ ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ တႆးႁဝ်းမၢင်တီႈၸင်ႇမီးၾိင်းထုင်း ၶိင်ႇသၢင်ႇပုတ်ႈ (မၢင်တီႈဝႃႈၶိင်ႇတၢင်ႇပုတ်ႈ) သေ ပႂ်ႉႁပ်ႉတွၼ်ႈၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈလူင်းမိူင်းလႄႈ ၸင်ႇၵိူတ်ႇမီးၾိင်ႈထုင်းႁဵတ်း ၸွင်းၽြႃးဢွၼ်ႇမီးယွတ်ႈတိတ်းၸေႈငိုၼ်းၸေႈၶမ်း (ငၢႆးတူၼ်ႈႁေႃလူမ်း) မီးယွတ်ႈလၢႆလၢႆယွတ်ႈ၊ ဢဝ်မႃးတမ်းဝႆႉၼႃႈႁိူၼ်း ယဝ်ႉ မၢင်တီႈၶၢတ်ႈပႃးႁူဝ်ႉရႃႇၸမၢတ်ႈ ဢဝ်ၼေႃႇၵူၺ်ႈၼေႃႇဢွႆႈမတ်ႉၸပ်းသီႇၸေ၊ ဢဝ်ၶဝ်ႈမုၼ်းၶဝ်ႈပွင်း မၢၵ်ႇမႆႉႁူဝ်မၼ်း၊ မွၵ်ႇၼမ်ႉတဵၼ်း ၼမ်ႉႁွမ်မႃးတမ်းမႃးႁွႆႈၸွမ်းတူၼ်ႈႁေႃလူမ်းသေ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉၸဵမ်မိူဝ်ႈဝၼ်းလိူၼ် 11 မႂ်ႇ 14 ၶမ်ႈလႄႈ တႆႈ တဵၼ်း (တႆႈၵွၵ်းၾႆး) တႆႈၾႆးၾႃႉပူႇၸေႃႇ မူးၸႃးမိူဝ်ႈၶမ်ႈၶိုၼ်း။ မၢင်တီႈႁဵတ်းပွႆးၸုတ်ႇဝင်ႈၾႆးလွၵ်ႉမႆႉ၊ တႆႈတူၼ်ႈပႅၵ်ႇဢၼ် ယႂ်ႇတၢၼ်ႇလမ်းသၢတ်ႇ၊ ၵႃႈၼူၵ်ႉၵႃႈတူဝ်း၊ တႆႈၵုမ်ႇၾႆးလႄႈ ပွႆႇႁူင်းၾႆးမိၼ်သေ ႁပ်ႉတွၼ်ႈၽြႃးၸဝ်ႈပုတ်ႉထၵၼ်ၸိူင်ႉၼႆ။ (မွၵ်ႇၸႅင်ႈ ။ ၶဵင်ႇတၢင်ႇပုတ်ႈ – ပွင်ႇဝႃႈၵျွင်းတီႈတၢင်ႇၶဝ်ႈသွမ်းလႄႈ တၢင်းလူႇတမ်ႈတီႈပုတ်ႉထၽြႃးၸဝ်ႈ။ ၶဵင်ႇသၢင်ႇပုတ်ႈ – ၵေႃႈ ပွင်ႇဝႃႇၵျွင်းတႃႇသမ်ႇပုတ်ႉထၽြႃးၸဝ်ႈ မႃးသဝ်းႁပ်ႉၶဝ်ႈသွမ်းတၢင်းလူႇၼင်ႇၼႆ။ ပွင်ႇဝႃႈ ၵျွင်း/ ဝတ်ႉ/ ႁေႃသဝ်း တီႈ လူႇတၢၼ်းၶဝ်ႈသွမ်းလႄႈ တၢင်းလူႇၼႆမိူၼ်ၵၼ်၊ ၵွပ်ႈတီႈၼိုင်ႈတင်းတီႈၼိုင်ႈ ႁွင်ႉဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်လႄႈ ဢဝ်ပိူင်ႈၵၼ်ၼၼ်ႉ ၵူၺ်းယူႇ။)

မိူင်းပႆႇတၼ်းလႅင်း မိူဝ်ႈယၢမ်းႁူဝ်မိူင်းယုၵ်ႉ ၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ် 11 မူၼ်းၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ်ဢဝ်ၶဝ်ႈၼမ်ႉတၢင်းၵိၼ် ဢၼ်တိုၵ်ႉႁုင် တူမ်ႈမႃးယဝ်ႉမႂ်ႇမႂ်ႇ မႃးတၢင်ႇဝႆႉၼႃႈၶိင်ႇသၢင်ႇပုတ်ႈသေ ဢွၼ်ၵၼ်ၽိတ်ႈပၢင်းပုတ်ႉထၽြႃး ႁႂ်ႈမႃးႁပ်ႉဢဝ်ၶဝ်ႈလီၽၵ်းဝၢၼ် တီႈၼႂ်းၸွင်းၶိင်ႇသၢင်ႇပုတ်ႈၽႂ်ၽႂ်မၼ်းမၼ်း။ (မၢင်တီႈၽိတ်ႈမွၵ်ႇပႃး ၸဝ်ႈဢရႁၼ်တႃဢုပၵုတ်ႈလႄႈ ၸဝ်ႈဢရႁၼ်တႃ 7 တူၼ် ဢၼ်ယုမ်ႇယမ်ၸွမ်းပိုၼ်ႉတီႈမၢင်တီႈဝႃႈ “သီႇတူၼ်တၢႆဢမ်ႇၼဝ်ႈ၊ သီႇတူၼ်ထဝ်ႈဢမ်ႇတၢႆ” ၼႆၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈမႃးၸွမ်း ၽြႃး ပဵၼ်ၸဝ်ႈတီႈၶိင်ႇတၢင်ႇပုတ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇထႅင်ႈၼႆလူးၵွၼ်ႇ)။ ၾိင်ႈလူႇတူၼ်ႈပႅၵ်ႇလႄႈ ၾိင်ႈလူႇၶဝ်ႈၽၵ်းတီႈဢရႁၼ် ၸဝ်ႈၶဝ်သေ ၽႄမႅင်ႇၽွၼ်းပၢင်ႈမုၼ်လီသူင်ႇပၼ်ပေႃႈမႄႈပီႈၼွင်ႉၸိူဝ်းလႆႈသဵင်ႈၵမ်ၵႂႃႇယဝ်ႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁဵတ်းၼႂ်းဝၼ်း မူၼ်း ၼႆႉမိူၼ်ၵၼ်။

ပူၼ်ႉမႃး 2611 ပီ (BC 588) မိူဝ်ႈၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထဢဝ်ဝႃႇသႃ တီႈၼႂ်းထိူၼ်ႇလူင်တိုင် မိူင်းပႃးရႃးၼသီ ပဵၼ်ဝႃႇသႃ ၵမ်းပ ထမ တင်းၸဝ်ႈဢရႁၼ်တႃႇ 60 တူၼ်ၶဝ်ၼၼ်ႉ ဝၢႆးဢွၵ်ႇဝႃႇယဝ်ႉ (ၽူႈႁူႉၶဝ်ၸဝ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်ၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ် 11 မူၼ်းၼၼ်ႉ ၵမ်းလဵဝ်ၼႆ) ၽြႃးၶမ်းၸဝ်ႈ ႁွင်ႉပၢင်ၵုမ်တီႈတႂ်ႈၾိူၺ်းတူၼ်ႈမႆႉသေ လၢတ်ႈဝႃႈ -“ဢရႁၼ်ၶဝ်ဢိူၺ်း! ႁဝ်းလီဢွၵ်ႇ ၶၢဝ်း တၢင်းလႄႇၵႂႃႇဝၢၼ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉ ဝၢၼ်ႈၼိုင်ႈ။ ဢိူင်ႇၼိုင်ႈယဝ်ႉ ဢိူင်ႈၼိုင်ႈ၊ ဝဵင်းၼိုင်ႈယဝ်ႉဝဵင်းၼိုင်ႈယဝ်ႈ။ ႁႂ်ႈၵူၼ်းတင်းၼမ် ပေႃးမီးတၢင်းလီ၊ ႁႂ်ႈၵူၼ်းတင်းၼမ် ပေႃးလႆႈၽွၼ်းလီ၊ ႁႂ်ႈၵူၼ်းတင်းလူၵ်ႈ ပေႃးလႆႈၵတ်းယဵၼ် (ပၢႆးၸႂ်) ၼၼ်ႉ ဢွၼ်ၵၼ် ၵႂႃႇသွၼ်ပၼ်ထမ်းမတြႃး ဢၼ်ႁၼ်ၽွၼ်းလီသိုဝ်ႈၼႃႈတၼ်းတႃ (သၼ်ၻိၻ်ႉထိၵူဝ်) ၵမ်းလဵဝ် မိူဝ်ႈၼႆႉထွမ်ႇမိူဝ်ႈတိုၵ်ႉ ထွမ်ႇ မိူဝ်ႈထွမ်ႇယဝ်ႉ တင်းတီႈၵူၼ်းလႄႈၽီသၢင်ၶဝ်ယဝ်ႈ။ ယႃႇပေၵႂႃႇသွင်ၵေႃႉၸွမ်းၵၼ် တၢင်းလဵဝ်(ၵႂႃႇၽႂ်ၵႂႃႇမၼ်း) တႃႉ။ တထႃၵတၵေႃႈ တေၵႂႃႇတၢင်းဢိူင်ႇသေၼႃး (ၵႂႃႇၸူး) တီႈလွႆဢုလုဝေးလ”- ၼႆ။ ဢရႁၼ်တႃၸဝ်ႈတင်း 60 တူၼ်ၵေႃႈ သႃထုႁပ်ႉဢဝ်ၵႂၢမ်းၽြႃးၸဝ်ႈယဝ်ႉ ၶုပ်ႉဝႆႈသၢမ်ထႃႈလႄႈ ဢဝ်ပၢတ်ႇ (သီးပိတ်ႈ) ႁွႆႈဝႃႇသေ ဢွၵ်ႇထိူၼ်ႇမိၵၻႃႇၵႂႃႇႁင်းၽႂ် ႁင်းမၼ်း။

ၼႆႉပဵၼ်ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝသ်ႉသႃပုတ်ႉထၽြႃးၸဝ်ႈ ဢၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်းထုၵ်ႇလီယိူင်ႈႁဵတ်းၸွမ်း ဢမ်ႇဝႃႈ ၸဝ်ႈသင်ၶလႄႈ ၵူၼ်းၼုင်ႈၶူဝ်းလမ်၊ ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃႇသႃၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းဢွၵ်ႇႁဵတ်းၵၢၼ်တႃႇသွၼ်ႁႂ်ႈၵူၼ်းၽီတင်းလၢႆ မီးတၢင်း လီ၊ လႆႈၽွၼ်းလီလႄႈ လႆႈယူႇၵတ်းယဵၼ်ပၢႆးၸႂ် (ၼိပ်ႉပၢၼ်း)။ ၵႂၢမ်းသင်ႇသွၼ်ႁူဝ်ၼႆႉ ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထၸီႉၼႄႁဝ်း ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉထဝႃႈ ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃႇ ပဵၼ်ဝၼ်း (တႄႇဢွၵ်ႇလႄႇလၢဝ်း) ႁဵတ်းၵၢၼ်လီတႃႇၸွႆႈထႅမ်ၵူၼ်းၽီတင်းလၢႆ ႁႂ်ႈလႆႈယူႇတၢင်းၵတ်းယဵၼ်ပၢႆးၸႂ် (မွတ်ႇတၢင်းတုၵ်ႉၶပၢႆးၸႂ် ႁိုဝ် ႁူပ်ႉႁၼ်ၼိပ်ႉပၢၼ်းထမ်း) ဢမ်ႇဝႃႈၵူၼ်း ဢမ်ႇဝႃႈသင်ၶ ၸဝ်ႈၼႆၼၼ်ႉယူႇ။

Four Noble Truths: 1) Life is full of suffering,  2) Suffering is caused by attachment,  3) Abandoning attachment brings release from suffering, 4) Release can be achieved through practicing the 8-fold path.

ထမ်းသၸ်ႉၸဢၼ်မွတ်ႇႁၢမ်းတုၵ်ႉၶပၢႆးၸႂ် 4 ယိူင်ႈ။ 1) ၸႂ်ဢတ်ႉတ (လူင်တူဝ်ၵဝ်ႇ) ပဵၼ်တၢင်းတုၵ်ႉၶ (ပၢႆးၸႂ်)၊ 2) ၸႂ်တၼ်ႁႃ (တိတ်းႁွႆႈၸပ်းပႅၼ်း) ပဵၼ်လွင်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈၵိူတ်ႇမီးတၢင်းတုၵ်ႉၶ (ပၢႆးၸႂ်)၊ 3) ၸႂ်ဢၼတ်ႉတ (ပဝ်ႇႁၢမ်း၊ ပွႆႇဝၢင်း တၼ်ႁႃ) ႁွင်ႉမွတ်ႇႁၢမ်းတုၵ်ႉၶ (ပၢႆးၸႂ်) လႄႈ 4) မၵ်ႈ(တၢင်းႁဵတ်း) 8 ယိူင်ႈ ပဵၼ်တၢင်းႁဵတ်းႁႂ်ႈမွတ်ႇႁၢမ်းတုၵ်ႉၶ (ပၢႆးၸႂ်)။

Eight Fold Path: Eight teachings of Buddha that lead to the end of desire and suffering. တၢင်းႁဵတ်း ပႅတ်ႇယိူင်ႈ ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈမွတ်ႇႁၢမ်းတုၵ်ႉၶ (ပၢႆးၸႂ်) ၼႂ်းၵႂၢမ်းသင်ႇသွၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထၸဝ်ႈ။

1. Right opinion တၢင်းႁၼ်ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ
2. Right intentions တၢင်းဝူၼ်ႉထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ
3. Right speech တၢင်းလၢတ်ႈထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ
4. Right conduct တၢင်းႁဵတ်းထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ
5. Right livelihood တၢင်းယူႇသဝ်းထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ
6. Right effort တၢင်းတင်ႈၸႂ်ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ
7. Right mindfulness တၢင်းၾၢင်ႉႁႅၼ်ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ
8. Right concentration တၢင်းဝႆႉၸႂ်ထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ

(ၽိုၼ်ဢိင် – In The Illustrated Life of The Buddha of www.orias.berkeley.edu/visals/buddha/Buddha_gloss.html: