ၼႂ်းၸိုင်ႈလိုမ်ၶဵဝ်ဢေႊသျႃႊၼႂ်းဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ မီးၸုမ်းပႂ်ႉလႅၼ်ၵိၼ် လွၵ်ႇငိုတ်ႈၵိၼ်ငိုၼ်းၵူၼ်းမိူင်းၼမ်မႃးၵူႈမိုဝ်ႉၵူႈဝၼ်း၊ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်မႃးပၵ်းသဝ်းၼႂ်းမိူင်ႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈသေ လွၵ်ႇလႅၼ်ၵိၼ်ၼႆႉၼမ်သုတ်း ၊ ဢမ်ႇမီးၽႂ်ၸုမ်းလႂ် ၸွႆႈၵႅတ်ႇၵင်ႈၵႅတ်ႇၶႄပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းလႆႈ၊ ဢၼ်တိုၵ်ႉတေၺႃးလွၵ်ႇလႅၼ် တိုၵ်းမီးထႅင်ႈတၢင်းၼမ် လုမ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉယႃႈမဝ်းၵမ်လႄႈ ရႃႇၸဝၢတ်ႈ UNODC ဢွၵ်ႇလိၵ်ႈ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇႁၢႆးငၢၼ်းဝႆႉၼင်ႇၼႆ။
လိၵ်ႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇႁၢႆးငၢၼ်းၼႆႉ ဢွၵ်ႇၼႂ်းလိူၼ်ဢေႃႊၵတ်ႉသ်ပူၼ်ႉမႃး၊ ၼႂ်းၼၼ်ႉပႃးဝႆႉဝႃႈ ၸုမ်းႁဵတ်းၵၢၼ်လွၵ်ႇလႅၼ်ၵိၼ်လႄႈၵေႃႇၵၢၼ်ႁၢႆႉၼႆႉ ၵမ်ႈၼမ်လုၵ်ႉမိူင်း ၶႄႇလႄႈ မိူင်းထၢႆႇဝၼ်ႊမႃး။ ဢၼ်ပၵ်းသဝ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ပဵၼ်ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈဢၼ်တိတ်းၸပ်းၾင်ႇၼမ်ႉမႄႈၶူင်၊ မိူင်းၾိလိပ်ႉပိၼ်းလႄႈၸိုင်ႈမိူင်းဢၼ်ဢမ်ႇမီးမၢႆမီႈသုမ်ႇငမ်းလႆႈ၊ ၸိုင်ႈမိူင်းဢၼ်မီးၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၼမ် လႄႈ ၸိုင်ႈမိူင်းဢၼ်မီးငဝ်းလၢႆးဝၢၼ်ႈမိူင်းဢမ်ႇၼိမ်သဝ်း။
ၸုမ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ယူႇတၢင်းဢွၼ်ႊလၢႆႊသေ သၢင်ႈပၼ်ႁႃ၊ လွၵ်ႇငိုတ်ႈၵိၼ်ငိုၼ်းၵူၼ်းၼုမ်ႇလႄႈၵူၼ်းၸိူဝ်းၸႂ်မႆႈ ၶႂ်ႈမီးၵၢၼ်မီးငိုၼ်း၊ ၵဝ်းလႅၼ်လူင်းတိုၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ၸွမ်းၵၼ် ၊ ႁွင်ႉၵႂႃႇႁဵတ်းၵၢၼ်ၸွမ်း ဢွၼ်ႊလၢႆႊၵဵမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ၊ ၵမ်ႈၼမ်ၵူၼ်းၸိူဝ်းယူႇၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈဢမ်ႇမီးလွင်ႈပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈႁူမ်ႇငမ်းထိုင် Jeremy Douglas ၽူႈတႅၼ်းၸႄႈတွၼ်ႈ ၸုမ်း UNODC တႅမ်ႈဝႆႉၼႂ်းၽိုၼ်လိၵ်ႈႁၢႆးငၢၼ်းၼၼ်ႉၼင်ႇၼႆ။
ၵၢၼ်လွၵ်ႇလႅၼ်ၵိၼ်တၢင်းဢွၼ်ႊလၢႆႊဢၼ်ပဵၼ်ယူႇၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်း ၵမ်ႇပေႃးတီႊယႃႊလႄႈ မိူင်းၾိလိပ်ႉပိၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ယူႇတီႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိၵ်ႇပလိၵ်ႈၸိုင်ႈမိူင်း ၽႅဝ်ႈမူၺ်ႉ ၵႅတ်ႇၶႄပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းလႆႈယူႇသေတႃႉ တီႈၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်မၢၼ်ႈတႄႉ ၵမ်ႈၼမ် ၶဝ်ႈယူႇၼႂ်းပိုၼ်ႈတီႈ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၵႅတ်ႇၵင်ႈဢဝ်ႁူမ်ႇလူမ်ႈပၼ်။ မိူၼ်ၼင်ႇတီႈ တၢင်းသူၺ်ႇၵူၵ်ႉၵူဝ်ႇ မျႃႉဝတီႇ မိူင်းယၢင်း လႅၼ်လိၼ် ထႆး လႄႈတင်း ၼႂ်းၼႃႈလိၼ်သိုၵ်းဝႃႉ- ၵဝ်ႈၵၢင်ႉ တူင်ႉၼိုင်ပွတ်းလႅၼ်လိၼ် တႆး-ၶႄႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ မီးလွင်ႈလွၵ်ႇငိုတ်ႈလႅၼ်ၵိၼ်ငိုၼ်းၼမ်။ ပိုၼ်ႉတီႈၸိူဝ်းၼႆႉ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၵႃႉၶၢႆ ၶူဝ်းထိူၼ်ႇပႃႇမႆႉတူဝ်သတ်းတတ်းမႅင်းဢိၵ်ႇပႃးတင်းယႃႈမဝ်းၵမ်၊ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇသၢၼ်ၶတ်းပိုတ်းယိုဝ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၵေႃႈတူင်ႉၼိုင်ယူႇသဝ်း – ၼႂ်းၽိုၼ်ႁၢႆးငၢၼ်းပႃးဝႆႉၼင်ႇၼႆ။
ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ၺႃးလႅၼ်ၵမ်ႈပႃႈၼမ်ပဵၼ်ၵူၼ်းၼုမ်ႇၽူႈဢွင်ႇၸၼ်ႉလိၵ်ႈလၢႆး၊ ၾၢႆႇလွၵ်ႇလႅၼ် ဢုပ်ႇလၢတ်ႈႁူၺ်းသူၼ်းတၢင်းဢွၼ်ႊလၢႆႊဝႃႈ မီးၵၢၼ်လီ ဢၼ်လႆႈငိုၼ်းလိူၼ်သုင် ၼႆသေႁွင်ႉၵႂႃႇ၊ ၽိူဝ်ႇၵူၼ်းၼုမ်ႇ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇႁူႉတူဝ်ဝႃႈၺႃးလွၵ်ႇလႅၼ် တဵၵ်းငႅၼ်းယွၼ်းငိုၼ်းၵေႃႈတူၵ်းလႃႈတူၵ်းလိုၼ်းယဝ်ႉ၊ ပေႃးပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ဢၼ်ယူႇတၢင်းမိူင်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇလွတ်ႈလႅဝ်းတီႇမူဝ်ႇၵရေႇသီႇတႄႉ ယူႇတီႈၾၢႆႇၽွင်းငမ်း ၾၢႆႇၵႅတ်ႇၶႄ ဢိၵ်ႇၾၢႆႇၽွင်းတၢင် ၶဝ်ႈၸွႆႈထႅမ်ငူပ်ႉငိၸွႆႈၶႄဢသၢၵ်ႈၵူၼ်းၼုမ်ႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉမႃးၶိုၼ်းလႆႈၽွင်ႈ ဢမ်ႇလႆႈၽွင်ႈသေတႃႉ ပေႃးပဵၼ်ၵူၼ်းၼုမ်ႇမိူင်းမၢၼ်ႈမိူင်းတႆးတႄႉ ဢဝ်တူဝ်လွတ်ႈၽႂ်မၼ်း ၊ ၽႂ်ၵၢမ်ႇလီၵေႃႈၶိုၼ်းထိုင်ႁိူၼ်းယေး ၽႂ်ၵၢမ်ႇႁၢႆႉၵေႃႈ ႁၢႆသႅပ်ႉႁၢႆသွႆ ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈၺႃးတဵၵ်းၶၢႆတူဝ်၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈထုၵ်ႇဢဝ်ၶၢႆၵိၼ်မိူင်းၶႄႇ မိူင်းထၢႆႇဝၼ်း ၊ ၵမ်ႈၽွင်ႈထိုင်တီႈၺႃးၶႃႈႁႅမ်တၢႆ ဢမ်ႇမီးတၢင်းပွၵ်ႈႁိူၼ်းၶိုၼ်းၵေႃႈမီး – ၾၢႆႇၸွပ်ႇၶၢဝ်ႇ မိူင်းထႆးၵေႃႉၼိုင်ႈ ယၢမ်ႈလၢတ်ႈၼင်ႇၼႆ။
ၵဵဝ်ႇၵပ်းလွင်ႈၼႆႉသေ ယူႇတီႈ UNODC ၶတ်းၸႂ်ၵပ်းသိုပ်ႇၸူး လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈ တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈယူႇၵေႃႈ ၵပ်းသိုပ်ႇဢမ်ႇလႆႈ – ပႃးဝႆႉၼႂ်းၽိုၼ်ႁၢႆးငၢၼ်းၼၼ်ႉၼင်ႇၼႆ။
