ႁူဝ်ၵူၼ်းပဢူဝ်းလႄႈ ၸႄႈမိူင်းဢၼ်ပဢူဝ်းၶႂ်ႈလႆႈ (တွၼ်ႈၼိုင်ႈ)

မိူင်းတႆးႁဝ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ လႆႈတေႃႇသူႈပၼ်ႁႃ ဢၼ်ဝႃႈ ပဢူဝ်း ၊ ပလွင်ႈ ၊ ဝႃႉ ထၼူႉၸိူဝ်းၼႆႉ ႁႂ်ႈၽၢတ်ႇဢွၵ်ႇၼႂ်းၽႅၼ်ႇလိၼ်သေတင်ႈ ၸႄႈမိူင်းမႂ်ႇႁင်းၶေႃႈၶဝ်။

ၼႂ်းၼၼ်ႉ ပဢူဝ်းပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢၼ်ပၢဝ်ႇႁွင်ႉ ဢၼ်တၢင်းပိူၼ်ႈသုတ်းသုတ်းယဝ်ႉၼႃ။ၵူၼ်းပဢူဝ်း ၸိူဝ်းယၢမ်ႈၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းၵၢၼ်သၢၼ်ၶတ်းတေႃႇ ပတေႇသရၢၸ်ႈ( ၸဝ်ႈပိူင်ႇၼမ်ႉငမ်းလိၼ်) ၼႂ်းမိူင်းတႆး မိူဝ်ႈပၢၼ်ႈဢိင်းၵလိတ်ႈလႄႈ ပၢၼ်တႄႇလႆႈလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပိၼ်ႇလႅၵ်ႈပဵၼ်ၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈပဢူဝ်းၶေႃၶေႃသေ ၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ပႃႇလီႇမၢၼ်ႇတီႇမူဝ်ႊၵရေႊသီႊၼၼ်ႉ ပေႃးတႄႇၵႂႃႇႁွင်ႉ တႃႇတႄႇတင်ႈ ၸႄႈမိူင်းပဢူဝ်းၶဝ်ယူႇယဝ်ႉ။

ပဢူဝ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းႁွင်ႉဝႃႈ တွင်ႇသူႇ ဝၢႆးလင်လႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃယဝ်ႉၸင်ႇ ၶဝ်ၶေႃယွၼ်းႁွင်ႉတူဝ်ၶဝ်ႈဝႃႈ ပဢူဝ်း။ ပဢူဝ်းၼႆႉ ၽႅဝ်ထိုင်မႃး ၼႂ်းၼႃႈလိၼ်မိူင်းတႆး ဢၼ်မၵ်းတတ်းပဵၼ်တီႈမိူင်းတႆး သျှမ်းပြည်နယ် ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ။

မိူဝ်ႈပၢၼ်လႂ် ယၢမ်းလႂ်ပေႃးဝႃႈ ၼႆတႄႉ ၸိူဝ်းၽူႈတႅမ်ႈပိုၼ်းႁပ်ႉႁၼ်ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ် ၵူၺ်းၼၼ်သေတႃႉ ဝၢႆးလင်ဢိင်းၵလဵတ်ႈယိုတ်းမိူင်းယဝ်ႉတႄႉ ၶိူဝ်းၵူၼ်းပဢူဝ်းၼႆႉ ၽႅဝ်ဝႆႉ ၼႂ်းမိူင်းတႆးပွတ်းၸၢၼ်း။ၸွမ်းၼင်ႇ သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းမိူင်းတႆး ဢၼ်ၵဵပ်းဝႆႉ ပွၵ်ႈႁႅၵ်ႈသုတ်း မိူဝ်ႈပီ 1901 ၼၼ်ႉၼႆ ၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆႉ မီးဝႆႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း 190,000  ပၢႆ ။

ၼႂ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်လၢတ်ႈၵႂၢမ်းတႆး ပဵၼ်ပိူင်ယႂ်ႇ မီးဝႆႉ 566,000 ပၢႆ ၸမ်ၸမ် 52 % ၶႃႈၼေႃႈ။ၵမ်းၼႆႉသမ်ႉ ဢၼ်လၢတ်ႈၵႂၢမ်း တွင်ႇသူႇ ပဵၼ်ပိူင်ယႂ်ႇယူႇသမ်ႉ မီးဝႆႉ 127,000 ၼပ်ႉဝၢၵ်ႈမၼ်း တေမီးယူႇ 11 ဝၢၵ်ႈ ။ မိူဝ်ႈ 1991 ၼၼ်ႉ မိူင်းတႆးၼႆႉ ၼႃႈတီႈဢၼ် ၸဝ်ႈတေႃႇ ဢၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ ruler မၢၼ်ႈၶဝ်ပိၼ်ႇဝႃႈ မြေရှင် ၼၼ်ႉ ဢုပ်ႉပိူင်ႇၽွင်းၼႆႉ မီးဝႆႉ 45 ၼႃႈတီႈ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်လၢတ်ႈၵႂၢမ်းတွင်ႇသူႇပဵၼ်ယႂ်ႇ မီး 50 % ၶိုၼ်ႈၼိူဝ်ၼႆႉ မီးဝႆႉ 8 ၼႃႈတီႈ ။ 1. ႁူဝ်ပူင်း 2. လွႆလူင် ဢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ ပၢင်လွင်း 3. ၼမ်ႉၶႆႉ 4. လွႆမေႃး  5. လွႆဢၢႆႇ  6. ၼွင်ဝွၼ်  7. သထူင်ႇ ဢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ်ႁွင်ႉဝႃႈ သီႇသႅင်ႇ 8. ဝၢၼ်ႈယဵၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉၶႃႈယဝ်ႉ။

ပေႃးၼပ်ႉႁူဝ်ၵူၼ်းၸွမ်းၼင်ႇ သဵၼ်ႈမၢႆ ၾၢႆႇၽွင်းငမ်းၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ (အထွေထွေအုပ်ချုပ်ရေး ဦးစီးဌာန ) ၶဝ် ႁဵတ်းဢွၵ်ႇမိူဝ်ႈ 2020 ၼၼ်ႉၼႆ ပဢူဝ်းၼႆႉ မီးဝႆႉ 895,000 ဝႃႈၼႆလႄႈ ၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ပတ်ႉပိုၼ်ႉ ပဵၼ်ဝႆႉ ထီႉ 7 ပွင်ႇဝႃႈ ပဢူဝ်းၼႆႉ ၼမ်လိူဝ်ၶိူဝ်းၵူၼ်း ၸၢဝ်းၶၢင် ၊ ပလွင်ႈ ၊ထၼူႉ ၊လႃးႁူႇ ၊ယၢင်းလႅင် ၸိူဝ်းၼႆႉ ၵူႈၶိူဝ်းၵွၼ်ႇ။

ပေႃးဢဝ်ၼႂ်းမိူင်းတႆးဝႃႈၼႆ တႆးၼႆႉ မီးဝႆႉ 1,580,000 ပၢႆပဵၼ်ဢၼ်ၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈသုတ်း ပဢူဝ်းသမ်ႉ မီးဝႆႉ 695000 လႄႈ ပဵၼ်ဝႆႉ ထီႉ 2 ယဝ်ႉၵေႃႈ ၸင်ႇမႃးမၢၼ်ႈ၊ ပလွင်ႈ ၊ ထၼူႉ ၊ လႃးႁူႇ ၊ ၵဝ်ႈၵၢင်ႉ ၊တႆးၼွင်၊ ဝႃႉ ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ပေႃးၼပ်ႉၼႂ်းမိူင်းတႆး ပွတ်းၸၢၼ်းၶေႃၶေႃတႄႉ တႆးမီးဝႆႉ 24 % ပၢႆ ပဢူဝ်းမီးဝႆႉ 29 % ပၢႆလႄႈ ပဢူဝ်းၶဝ် ၵႆႉလႄႇဝႃႈ  ၼႂ်းမိူင်းပွတ်းၸၢၼ်းၼႆႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၶိူဝ်းၵူၼ်းႁဝ်း ၼပ်လိူဝ်သေၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢိူဝ်ႈၼႆ တႃႇသေႇ ၶႃႈၼႃ။

ၸႄႈဝဵင်းဢၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်းပဢူဝ်းယူႇသဝ်း 50% ၶိုၼ်ႈၼိူဝ်သမ်ႉ ပၢင်လွင်း ၊ ႁူဝ်ပူင်း ၊သီႇသႅင်ႇ ၊ မွၵ်ႇမႆႇ မီးမွၵ်ႈ 4 ၸႄႈဝဵင်း ။ ႁူမ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇလိူဝ် 50 % သေတႃႉ ပေႃးတႅၵ်ႈတၢင်းတၢင်ႇၶိူဝ်း ဢၼ်ပဢူဝ်းယူႇၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈတၢင်ႇၶိူဝ်းၼၼ်ႉ  လွႆလႅမ် ၊ တူၼ်ႈတီး  2 ၸႄႈဝဵင်းၼႆႉ မိူၼ်ၸိူင်ႉၼင်ႇ ယွင်ႁူၺ်ႈ ၊ ၵၢတ်ႇလေႃႉ ပေႃးၼပ်ႉ ႁူဝ်ဝၢၵ်ႈၸိုင် ပဢူဝ်းၼႆႉ ဢမ်ႇၼမ်သေတႃႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းတႄႉ ၼမ်လိူဝ်ပဢူဝ်းၼႆႉၼမ်လိူဝ်သေ ဢၼ်မီးတီႈမွၵ်ႇမႆၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။

တီႈလွၵ်ႉၸွၵ်ႇၼႆၵေႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းပဢူဝ်းၼႆႉ လမ်းလွႆးၵၼ်တၢင်းတီႈမွၵ်ႇမႆႇၼၼ်ႉယူႇ။ပေႃးဢဝ်ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းဝႃႈတႄႉ ပဢူဝ်းဢၼ်ယူႇတီႈ တူၼ်ႈတီးၼႆႉ တိုၼ်းၼမ်လိူဝ် တၢင်ႇၸႄႈဝဵင်းၵူႈဝဵင်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပေႃးၼၼ် ၸႄႈမိူင်းပဢူဝ်းဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၸိူဝ်းလႂ် တီႈလႂ် ၵူၼ်းၵၢၼ်မိူင်းလႄႈ ၽူႈတူင်ႉတိုၼ်ႇ ပဢူဝ်းၶဝ်ၼႆႉ ႁူမ်ႈႁွင်ႉသႅၼ်ႇဝႃႈ ၶႂ်ႈလႆႈ လိၼ်မိူင်းပဢူဝ်းၼႆသေတႃႉ ဢမ်ႇမီးၽႂ်လၢတ်ႈလႂ် လႅၼ်တီႈၸႄႈမိူင်းၶဝ် ။ၵမ်ႈၼမ် ႁုပ်ႈႁၢပ်ႈ ၸၢႆႉတႃပၵ်းသႂ်ႇ ၸႄႈတွၼ်ႈတူၼ်ႈတီးၼၼ်ႉၵွႆး ။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ပၢင်လူင် လွႆလႅမ်ၵေႃႈ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းၶိူဝ်းၶဝ် ဢမ်ႇၼမ်လႄႈ ၶႂ်ႈၵႂၢတ်ႇသႂ်ႇပႃးၵွၼ်ႇ။ပေႃးဢဝ်ပိုၼ်းဝႃႈတႄႉ ယူႇတီႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈ တင်ႈတႄႇ မၵ်းမၼ်ႈပၼ်တီႈပဢူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်မိူဝ်ႈ 1991 ယၢမ်း PNO ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ငဝ်ႈငုၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈပဢူဝ်း လႄႈတင်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်း ၵိုတ်းတိုၵ်းၵၼ်ၼၼ်ႉၶႃႈယဝ်ႉ။