ဝၼ်းၵူၼ်းမိူင်းလူၵ်ႈ(လုမ်ႈၾႃႉ) မႅၼ်ႈၼႂ်းဝၼ်း 11 လိူၼ်ႈၵျူႊလၢႆႊ ၵူႈပီ လႄႈပဵၼ်ဝၼ်းလမ်ႇလွင်ႈ ၶွင်ၵူၼ်းမိူင်း ဢၼ်ၽိူမ်ႉတိူဝ်းလိူဝ်မႃးၵူႈပီ ႁူမ်ႈတင်းၵၢၼ်ဝူၼ်ႉၶွပ်ႈထိုင်ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ၵဵဝ်ႇၵပ်းၵၢၼ်တိူဝ်းလိူဝ်မႃးၶွင်မၼုသ်း လူၵ်ႈ(လူဝ်းၵ) ၼႆႉ ႁူမ်ႈတင်းၵၢၼ်ယူႇၵိၼ်တီႈယူႇတၼ်းသဝ်းၵပ်ႉၼႅၼ်ႈလႄႈၵၢၼ်ၸတ်းၵုမ်းပၼ်ႁႃ ၵၢၼ် ၵိူတ်ႇ တင်းၵၢၼ်ဝၢင်းၽႅၼ်မုင်ႉၼႃႈႁိူၼ်း လူၺ်ႈလီၼၼ်ႉပဵၼ်ပိူင်ယႂ်ႇလူင်တႄႉတႄႉ။
ဝၼ်းၵူၼ်းမိူင်းၼႂ်းလူၵ်ႈ (World Population Day) ထုၵ်ႇမၵ်းမၢႆၶိုၼ်ႈမႃးလူၺ်ႈၶေႃႈမၵ်းမၼ်ႈ ၽွင်းလူင်ၶွင်လူၵ်ႈ (ႁူမ်ႈတုမ်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ) ဢိင်လူၺ်ႈၵၢၼ်ယူၵ်ႉမုၼ်း။ ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းတႄႇတီႈၵၢၼ် ၶူပ်းၶွပ်ႈပၢင်ၵႅဝ်ႈ ႁွပ်ႈပီ မၼုသ်းလူၵ်ႈ မီးတဵမ် 5,000 လၢၼ်ႉၵေႃႉ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 11 လိူၼ်ၵျူႊလၢႆႊ ပီ 1987 ။
ႁၢင်ႈ – thienvienchannguyen.net
- တေႃႇမႃးထိုင် 11 ၵျူႊလၢႆႊ 2007 ႁူဝ်ၵူၼ်းတင်းလူၵ်ႈ တိူဝ်းလိူဝ်ၶိုၼ်ႈမႃးထိုင် 6,727,551 ႁဵင်ၵေႃႉ ထိုင်မႃးလိုၼ်းသုတ်းမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 15 လိူၼ်ၼူဝ်ႊဝႅမ်ႊၿိူဝ်ႊရ် 2022 ႁူမ်ႈတုမ်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ (UN) ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဢွၵ်ႇမႃးဝႃႈ မိူဝ်ႈလဵဝ်ႁူဝ်ၵူၼ်းၼႂ်းလူၵ်ႈၼႆႉမီးထိုင် 8,000 လၢၼ်ႉၵေႃႉယဝ်ႉ ႁူမ်ႈတင်း ယင်းလၢတ်ႈဝႃႈ သူၼ်ႇၶိုင်ႈပႃႈၼမ် ယူႇၼႂ်းၵုၼ်ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဢေႊသျိူဝ်ႊ။
- လႄႈ မိူဝ်ႈမုင်ႈတူၺ်းၵႂႃႇပႃႈၼႃႈ ႁူမ်ႈတုမ်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ(UN) ၶၢတ်ႈလၢမ်းၵၢၼ်ဝႆႉဝႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်း ၼႂ်းလူၵ်ႈၼႆႉ တေယဵပ်ႇၶဝ်ႈထိုင် 8,500 ၵေႃႉ ၼႂ်းပီ 2030 လႄႈ ၼင်ႇဢၼ်ၶၢတ်ႈလၢမ်းဝႆႉၼၼ်ႉၵေႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်းဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊ တေၼမ်းၼႃႈ ၼမ်လိူဝ်ႁူဝ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶႄႇ ဢၼ်မီးၼမ်လိူဝ်ပိူၼ်ႈၼႂ်းလူၵ်ႈ ၽွင်းယၢမ်းၼႆႉ (2023) ။
ၵၢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ်ၵၢၼ်လမ်ႇလွင်ႈလူင်ၶွင်ပိုၼ်း
ပီ 2023 ယင်းပဵၼ်ၵၢၼ်လႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ်ၵၢၼ်လမ်ႇလွင်ႈၼႂ်းပိုၼ်းၵမ်းယႂ်ႇလူင်ၼႂ်းလူၵ်ႈၼႆႉ ၸွမ်းၼင်ႇသၢႆမၢႆ ဢၼ်လႆႈႁူႉဝႆႉ ၼႂ်းတွၼ်ႈၵုၼ်ဢေႊသျိူဝ်ႊ တေမီးႁူဝ်ၵူၼ်းသုင်သုတ်းပဵၼ်တီႈ 1 ၶွင်လူၵ်ႈ။ ၼမ်းၼႃႈၶႄႇ ဢၼ်ပဵၼ်ၶျႅမ်ႉပ် မႃးႁိုင်ယၢဝ်ႈလၢႆပီ ၵမ်းၼႆႉလၢမ်းၶၢတ်ႈဝႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊ တေၽိူမ်ႉတိူဝ်းၶိုၼ်ႈ 1,428.6 လၢၼ်ႉၵေႃႉလႄႈတေၼမ်လိူဝ်ႁူဝ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶႄႇ 2.9 လၢၼ်ႉၵေႃႉ။ ၶႄႇမီးႁူဝ်ၵူၼ်း 1,425.7 လၢၼ်ႉ ၵေႃႉ။
ႁၢႆးငၢၼ်းယင်းဝူင်ႇဝွၵ်ႇဝႃႈ ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 70 ပီပူၼ်ႉမႃးၼႆႉ ၶႄႇလႄႈဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊမီးႁူဝ်ၵူၼ်းႁူမ်ႈၵၼ် ၼပ်ႉပဵၼ်ပုၼ်ႈသူၼ်ႇ ၼမ်လိူဝ် 1 ၼႂ်း 3 ၶွင်ႁူဝ်ၵူၼ်းဢၼ်မီးယူႇတင်းလူၵ်ႈ 8,045 လၢၼ်ႉၵေႃႉပၢႆၼႂ်းယၢမ်းလဵဝ် ၵွႆးၵႃႈတွၼ်ႈလိုၼ်းလင်ၼႆႉ တၢင်းၼမ်ဢေႇၵၢၼ်ၵိူတ်ႇၽႄႈၼႂ်းၵူၼ်းၶိူဝ်းၶႄႇလူတ်းယွမ်းလူင်းယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်းမႃး ၸူဝ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၼႂ်းပီ 2022 ပဵၼ်ပီႁႅၵ်ႈ ၼႂ်းႁွပ်ႈ 60 ပီ ဢမ်ႇၼၼ် တင်ႈတႄႇ ပီ 1961 မႃး ႁူဝ်ၵူၼ်းၶိူဝ်းၶႄႇ လူတ်းယွမ်းလူင်း။
ၶၢတ်ႈလၢမ်းဝႃႈပီၼႆႉ ႁူဝ်ၵူၼ်းဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊတေၼမ်တိူဝ်းၶိုၼ်ႈ 1,428.6 ၵေႃႉလႄႈ တေၼမ်းၼႃႈၶႄႇ ဢၼ်မီးႁူဝ်ၵူၼ်းယူႇ 1,425.7 ၵေႃႉ။
တေႃႈၼင်ႇၼၼ်ၵေႃႈ ပေႃးမႃးတူၺ်းဢိၼ်းၻီႊယိူဝ်ႊဢၼ်မီးၵၢၼ်ၵိူတ်ႇၽႄႈၼမ်ဢေႇၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်းလၢႆပီ မႃးၼႆႉၵေႃႈမိူၼ်ၵၼ် ဢွၼ်ၼႃႈၼႆႉ ၵၢၼ်ၵိူတ်ႇ ယူႇတီႈ 5.7 ၵေႃႉတေႃႇ ယိင်း 1 ၵေႃႉ မိူဝ်ႈပီ 1950 ၵေႃႈ လူတ်းယွမ်းလူင်းလိူဝ် 2.2 ၵေႃႉ ၽွင်းယၢမ်းၼႆႉ(ၸွမ်းၼင်ႇၶေႃႈမုလ်းယွင်ယေးမၼုသ်းလူၵ်ႈ)။
ႁူဝ်ၵူၼ်းဢိၼ်းၻီႊယိူဝ်ႊ ယင်းၼပ်ႉဝႃႈပဵၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်းဢၼ်မီးဢႃယုလဵၵ်ႉသေၶႄႇ ၼႂ်းၵၢၼ်ၽတ်ႉၽဵင်ႇ။ ဢိၼ်ႊၻီႊယိူဝ်ႊမီးႁူဝ်ၵူၼ်းႁုၼ်ႈသႅၼ်းပၢၼ်ႁၢတ်ႈႁၢႆး ဝူင်ႈၵၢင်ဢႃယု 15-24 ပီ ၼမ်သုတ်း။ ၼႂ်းလူၵ်ႈၼႆႉ ၵေႃႈ မီးႁူဝ်ၵူၼ်းႁုၼ်ႈသႅၼ်းၼႆႉ ၼမ်လိူဝ် 254 လၢၼ်ႉၵေႃႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵၢၼ်ၶိုၼ်ႈယႂ်ႇသုင် ၸိုင်ႈမိူင်း ဢိၼ်ႊၻီႊ ယိူဝ်ႊ ပဵၼ်လွင်ႈၶွင်ႈၶမ်ၼႂ်းၽႅၼ်ၵၢၼ်ၸတ်းၶိုင်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးလႄႈပဵၼ်ဢၼ်လီပၵ်းတႃ ၶၢတ်ႈလၢမ်းၸွမ်းၼႂ်းပီ 2023 ၼႆႉ တၢင်းၼမ်ႁူဝ်ၵူၼ်းတေၼမ်တိူဝ်းလိူဝ်ၶိုၼ်ႈမႃးပဵၼ် 8.5 ႁဵင်လၢၼ်ႉၵေႃႉ။
ႁၢႆးငၢၼ်း World Population Prospects 2022 ႁူမ်ႈတုမ်ၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလွင်လူၵ်ႈ UN ယင်းၸီႉၸမ်ႈၼႄဝႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်းၼႂ်းလူၵ်ႈၼမ်ၶိုၼ်ႈ ၼႂ်းပုၼ်ႈသူၼ်ႇ ၼပ်ႉတင်ႈတႄႇပီ 1950 ၶၢတ်ႈလၢမ်းဝႃႈ မီးၵၢၼ်ၼမ်ၶိုၼ်ႈ 1% ပုၼ်ႈၼႂ်းပီ 2029 ။
ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈလီ လႃႈသုတ်းၼႆႉ UN ၸီႉၸမ်ႈႁႂ်ႈႁၼ်ဝႃႈ ႁူဝ်ၵူၼ်းၼႂ်းလူၵ်ႈၶႄးတေၽိူမ်ႉတိူဝ်းသုင်ၶိုၼ်ႈ ထိုင် 8,500 လၢၼ်ႉၵေႃႉၼႂ်းပီ 2030 လႄႈဝၢႆးလင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ တေၼမ်ၶိုၼ်ႈထိုင် 9,700 လၢၼ်ႉၵေႃႉ ၼႂ်းပီ 2050 ၵွၼ်ႇတေၼမ်တိူဝ်းထိုင် ၸုတ်းသုင်သုတ်း 10,400 လၢၼ်ႉၵေႃႉ ၼႂ်းပီ 2080 လႄႈတေယိုင်ႈယူႇၼႂ်းၸၼ်ႉၼၼ်ႉ ၵႂႃႇတေႃႇထိုင် 2100 ။
ႁၢႆးငၢၼ်းမီးၼႅဝ်းတၢင်းဢၼ်တေပဵၼ်ၵႂႃႇလႆႈၶွင်ႁူဝ်ၵူၼ်းၼႂ်းလူၵ်ႈၼႆႉ ယင်းဝူင်ႇဝွၵ်ႇထိုင်ဝႃႈ ၵၢၼ်ၵိူတ်ႇၽႄႈ ၸိူဝ်ႉၽၼ်းလႆႈလူတ်းယွမ်းလူင်းၼင်ႇႁၼ်ၸႅင်ႈလႅင်းၼႂ်းၸူဝ်ႈလၢႆႁူဝ်သိပ်းပီပူၼ်ႉမႃး လၢႆၸိုင်ႈမိူင်း ၵူႈဝၼ်းၼႆႉ 2 ၼႂ်း 3 ၶွင်ႁူဝ်ၵူၼ်း ဢၼ်ၵိၼ်ယူႇၼႂ်းၸိုင်ႈမိူင်း ႁိုဝ် ပိုၼ်ႉတီႈ တီႈမီးၵၢၼ်ၽႄႈတိူၼ်းတေႃႇၸူဝ်ႈၸီးဝိတ်ႉ လူတ်းဢေႇလူင်းလိူဝ် 2.1 ၵေႃႉတေႃႇယိင်း 1 ၵေႃႉ။
20230905
