ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး ၵဵင်းတွင်း ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇငိုၼ်းတွင်း တႃႇၵေႃႇသၢင်ႈ ႁူင်းႁေႃ

ၵူၼ်းၼိုင်ႈၶိူဝ်းၼႆႉ သင်ဝႃႈ ၽႃသႃ၊ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ၊ လိၵ်ႈလၢႆး၊ ၾိင်ႈငႄႈ ၸူမ်ႁၢႆၵေႃႈ ၵူၼ်းၶိူဝ်းၼၼ်ႉ တိုၼ်းဝႃႈ ၸူမ်ႁၢႆၸွမ်း ဢမ်ႇႁၢင်ႉယဝ်ႉ ၽူႈမီးပိုၼ်ႉႁူႉၶဝ် ၵႆႉမွၵ်ႇလၢတ်ႈ တိုၵ်းသူၼ်းထိုင်ၵူၼ်းၼုမ်ႇမႃးတႃႇသေႇလႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ် ပေႃးတေဢမ်ႇၸူမ် ႁၢႆၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၶူးသွၼ်လူင် ၸၢႆးဢွင်ႇထုၼ်း ၸင်ႇဢွၼ်ႁူဝ် ဢွၼ်ႇႁဵၼ်းတႆးသေ လူင်းပူင်သွၼ်လိၵ်ႈတႆး “မ” ႁႃႈတူဝ် ၸွမ်း ၼႂ်းဝၢၼ်ႈၼႂ်းသူၼ် ပီႈၼွင်ႉတႆးမႃးၶိူဝ်းယႂ်း တင်ႈတႄႇမိူဝ်ႈပီ 1980 ၼၼ်ႉမႃး။

ၶေႃႈၵႂၢမ်းဢၼ်ဝႃႈ “မ”ႁႃႈတူဝ်ၼႆၼၼ်ႉ ပွင်ႇဝႃႈ – မေႃၼပ်ႉ၊ မေႃတႅမ်ႈ၊ မေႃလူ၊ မေႃသွၼ်လႄႈ မေႃပွင် – ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၶေႃႈၵႂၢမ်း ဢၼ်ၼႆႉ ယူႇတီႈ ၶူးသွၼ်လူင် ၸၢႆးဢွင်ႇထုၼ်း ၵေႃႉၶူင်ဢွၵ်ႇမႃး ၼႆယဝ်ႉ။

ၵူၼ်းၼုမ်ႇပၢၼ်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉသမ်ႉ ၶေႃႈပွင်ႇၵႂၢမ်းမၢႆ “မ” ႁႃႈတူဝ်ၼႆႉ မၢင်ၸိူဝ်း ဢမ်ႇႁူႉတီႈပွင်ႇမၼ်းတႄႉႁိုဝ်၊ မၢင်ၸိူဝ်း ႁူႉ ယူႇလႄႈ တင်ႈၸႂ်ၵိူဝ်ႉလဵၼ်ႈႁိုဝ် ဢမ်ႇႁူႉ။ ၵႆႉယဝ်ႉယွၵ်ႇၵၼ်ဝႃႈ “မ” ႁႃႈတူဝ်ၼႆႉ ပွင်ႇဝႃႈ – “မႃႉလေႃႈ၊ မႃႉလီႈ၊ မႃးလၢႆး၊ မႃႉလႃး …..”- တႄႇၵႂႃႇၸိူဝ်းၼႆႉသေ ႁုၼ်ႉၶူဝ်ၵၼ်မႃး ၵေႃႈမီး။

ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၽႃသႃ၊ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ၊ လိၵ်ႈလၢႆး၊ ၾိင်ႈငႄႈ ပေႃးတေဢမ်ႇၸူမ်ႁၢႆၵႂႃႇၼၼ်ႉ ယူႇတီႈ ဢွၼ်ႇႁဵၼ်းတႆးၶဝ် ၸင်ႇႁွင်ႉ ၽဵင်းၵႂၢမ်းတႆး ပိုၼ်ၽႄႈ တိုၵ်းသူၼ်းထိုင် ၵူၼ်းမိူင်းတႆးမႃး မိူၼ်ၼင်ႇ ၽဵင်းၵႂၢမ်း သဵၼ်ႈတၢင်း “မ” ႁႃႈတူဝ် ဢၼ်ႁွင်ႉဝႆႉဝႃႈ –“မႃးလႄႈ မႃးလႄႈ သွၼ်လိၵ်ႈတႆး မႃးလႄႈ မႃးလႄႈ သွၼ်ၵႂၢမ်းတႆး ဢမ်ႇႁူႉလိၵ်ႈၼင်ႇတႃမွတ်ႇ ဢမ်ႇမေႃလိၵ်ႈၼင်ႇ တႃ တၼ် တႄႇဢၢၼ်ႇလႄႈ ၵၶင ပိူၼ်ႈႁွင်ႉတူဝ်မႄႈဝႃႇ သိုပ်ႇၵႂႃႇလႄႈမႄႈၵပ်းငဝ်ႈ ႁႂ်ႈဢၢၼ်ႇဢူမ်သူပ်း လႆႈ 10 တူဝ် ၼမ်ႉမိုတ်ႉ ၼိုင်ႈယွတ်ႇ ၶွတ်ႇႁႂ်ႈပဵၼ်လိၵ်ႈၼိုင်ႈတူဝ် ဢွၼ်ပႆသဵၼ်ႈတၢင်း မ ႁႃႈတူဝ် ၸုင်ၸၼ်ထိုင်လႅင်း တီႈပိူင်းသႂ်” – ၼႆယဝ်ႉ။

ၼင်ႇႁိုဝ် လိၵ်ႈလၢႆးတႆးၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ပေႃးတေဢမ်ႇၸူမ်ႁၢႆၵႂႃႇၼၼ်ႉ ၶူးလူင် ၸၢႆးဢွင်ႇထုၼ်းပိုတ်ႇၸီႉၼႄသဵၼ်ႈတၢင်းဝႆႉသေ ဢွၼ်ႇႁဵၼ်းတႆး လႆႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၶတ်းၸႂ် ပူင်သွၼ်ပၼ်မႃး လိၵ်ႈလၢႆးတႆး ၊ ထိုင်တီႈဝႃႈ ဢွင်ႇမၢၼ်မႃးတင်းၼမ်လႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ် ပေႃးတေသိုပ်ႇႁုၼ်ႈ မုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ပိုၼ်ၽႄႈၵႂႃႇၵႆထႅင်ႈ ၊ ႁႂ်ႈပေႃးၸိုမ်းၶဝ်ႈထိုင်ၼႂ်းလိူတ်ႈ ၼႂ်းဢွၵ်းလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ – ၵူၼ်းမိူင်းတႆးတိူဝ်းႁူႉၼမ်ၶိုၼ်ႈထႅင်ႈၼၼ်ႉ ယၢမ်း လဵဝ် ယူႇတီႈ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၾိင်ႈငႄႈတႆး ဝဵင်းလႂ် ဝဵင်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈ ႁူင်း ႁေႃ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၵၼ်မႃး ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ် ဢွင်ႈတီႈ ပူၵ်းပွင်ၵၢၼ်ၽႃသႃ၊ သႃသၼႃ၊ လိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၾိင်ႈငႄႈတႆး ပေႃးတေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇ ႁိူဝ်ႈႁိူင်းပိူင်းသႂ် ၵႂႃႇ ထႅင်ႈ။

ႁူင်းႁေႃၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၼႆႉသေ မၢင်ၸႄႈဝဵင်းၵေႃႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇလီငၢမ်းယဝ်ႉ၊ မၢင်ၸႄႈ ဝဵင်းၵေႃႈ တိုၵ်ႉၵေႃႇသၢင်ႈယူႇ ပႆႇယဝ်ႉ။ မၢင်ၸႄႈဝဵင်းၵေႃႈ တိုၵ်ႉတေတႄႇၵေႃႇသၢင်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈမီး။ ယၢမ်းလဵဝ်သမ်ႉ ၶၼ် ၶူဝ်းၵုၼ်ႇ ၶွင်ၸႂ်ႉတိုဝ်း ၼႂ်းၶိူင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉသမ်ႉ ၵႃႈၶိုၼ်ႈႁႅင်းပဵၼ်လၢႆပုၼ်ႈလႄႈ ထိုင်တီႈ တုမ်ႉတိူဝ်ႉယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ ၼႂ်း ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈၼႆႉ။

မိူၼ်ၼႆၼင်ႇၵဝ်ႇ ယူႇတီႈၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး ဝဵင်းၵဵင်းတွင်းၵေႃႈ ယၢမ်းလဵဝ် ၵေႃႇသၢင်ႈႁဵတ်းႁူင်းႁေႃ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးဝႆႉ တီႈဝဵင်းမႂ်ႇ ပွၵ်ႉ 4 ဝဵင်းၵဵင်းတွင်း ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး ၸႄႈတွၼ်ႈလၢင်းၶိူဝ်း ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းၸၢၼ်းသေ ဢၢၼ်းဝႆႉ တေၶတ်းၸႂ်ၵေႃႇ သၢင်ႈ ႁႂ်ႈယဝ်ႉ ၼႂ်းပီၼႆႉ ဢမ်ႇၼၼ် ဝၢႆးပၢင်သွၼ်လိၵ်ႈတႆး ၶၢဝ်းမႆႈ ပီ 2024  ၼႆယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် ၶၼ်ၶူဝ်းၵုၼ်ႇ ၶိူင်ႈၸႂ်ႉ ၼႂ်းၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈၼႆႉ ၶၼ်မၼ်းပုင်ႈၶိုၼ်ႈႁႅင်းၵူႈမဵဝ်းလႄႈ လွင်ႈဝၢင်းၽႅၼ် တေၵေႃႇသၢင်ႈႁႂ်ႈယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၸွင်ႇတေယဝ်ႉ တူဝ်ႈလီငၢမ်းႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉတႄႉပႆႇၸၢင်ႈလၢတ်ႈလႆႈတႅတ်ႈတေႃး။

လုၵ်ႈၸုမ်း ၼႂ်းၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး ဝဵင်းၵဵင်းတွင်း ၵေႃႉၼိုင်ႈ လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “မိူဝ်ႈတႄႇမၼ်း ႁဝ်းၶႃႈ လၢမ်းဝႆႉ တေ ဢၢၼ်းသဵင်ႈငိုၼ်း 1,500 သႅၼ်ပျႃး။ ၵူၺ်းၵႃႈ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ၶၼ်ၶူဝ်းၵုၼ်ႇ ၵႃႈၶိုၼ်ႈႁႅင်းၵူႈမဵဝ်းလႄႈ တေႃႇပေႃးသၢင်ႈယဝ်ႉ တႄႉ ၶႂ်ႈဝႃႈတေသဵင်ႈယူႇ ဢမ်ႇယွမ်း 2,000 သႅၼ်ပျႃးၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉလွင်ႈၼႆႉယဝ်ႉ ပၼ်ႁႃမၼ်းတႄႉ ဢၢၼ်းဝႆႉ ႁႂ်ႈယဝ်ႉ ၼႂ်းပီၼႆႉ ဢမ်ႇၼၼ် ႁူဝ်ပီၼႃႈ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးမီးငိုၼ်းသၢင်ႈၵေႃႈ တေၸဵဝ်းယဝ်ႉ ဢမ်ႇပေႃးမီးငိုၼ်းသၢင်ႈၵေႃႈ တေၼၢၼ်း ယဝ်ႉ ၶႃႈယဝ်ႉ။ ယၢမ်းလဵဝ် ယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၵပ်းၵိၼ်းဝႆႉ လွင်ႈငိုၼ်းတွင်းၼႆႉယဝ်ႉ”- ဝႃႈၼႆ။

ႁူင်းႁေႃ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး ဝဵင်းၵဵင်းတွင်းၼႆႉ တႄႇၵေႃႇသၢင်ႈမႃး မိူဝ်ႈလိူၼ်ၾႅပ်ႊပိဝ်ႊရီႊ 2023 တီႈဝဵင်းမႂ်ႇ ပွၵ်ႉ 4 ယၢမ်းလဵဝ် ယဝ်ႉတူဝ်ႈၵႂႃႇ 30 % ယဝ်ႉ။ ႁူင်းႁေႃၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၼႆႉ ၼႃႈပွတ်းမၼ်း တေမီး 50 ထတ်း၊ ၼႃႈယၢဝ်း တေမီး 75 ထတ်း တေ ၵေႃႇသၢင်ႈ ႁဵတ်းၸၼ်ႉလဵဝ် ၼႆယဝ်ႉ။

“လွင်ႈယၢပ်ႇၽိုတ်ႇ ဢၼ်ႁဝ်းၶႃႈ ထူပ်းယူႇယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ လွင်ႈၶၼ်ၶူဝ်းၵုၼ်ႇၶိုၼ်ႈႁႅင်း။ ႁႃငိုၼ်းယၢပ်ႇ မၢင်ၸိူဝ်း ၶႂ်ႈလူႇသေ တႃႉၵေႃႈ ပေႃးငိုၼ်းဢမ်ႇလိူင်ႇမၢၵ်ႈၸိုင် ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းႁိုဝ် ယိုၼ်ႈပၼ်ၵမ်ႉၸွႆႈ။ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢမ်ႇပွင်ႇၸႂ် ၼႂ်းၵၢၼ်ၸွႆႈတူင်ႇ ဝူင်းၵူၼ်း ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၽႃသႃ၊ လိၵ်ႈလၢႆး တူဝ်ၵဝ်ႇၵေႃႈ တေပႃး။ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ၶဝ်ႈၸႂ်ၽိတ်းဝႃႈ လွင်ႈလူႇတၢၼ်းၼႆႉ သင်ဢမ်ႇ ၸႂ်ႈတီႈဝတ်ႉဝႃးၸိုင် တေဢမ်ႇလႆႈၵုသူလ် ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၵူၼ်းသူၼ်ၸႂ် ဢဝ်ႁႅင်းတူဝ်/ ၸႂ်း/ သူပ်း ၶဝ်ႈၸွႆႈတိုၵ်းသူၼ်း ႁႂ်ႈၵူၼ်း တင်းၼမ် ပွင်ႇၸႂ်သူၼ်ၸႂ်မႃးၼၼ်ႉ မီးဢေႇ။ ႁႅင်းၵူၼ်းၼႂ်းၸုမ်းၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးဢေႇ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ တေပႃး”- လုၵ်ႈၸုမ်း ၼႂ်း ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး ဝဵင်းၵဵင်းတွင်း သိုပ်ႇလၢတ်ႈၼႄၼင်ႇၼႆ။

မိူဝ်ႈတႄႇမၼ်း ဢၢၼ်းဝႆႉ လွင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈ ႁူင်းႁေႃ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၼႆႉ တေဢၢၼ်းႁႂ်ႈယဝ်ႉ ၼႂ်းပီၼႆႉ ဢမ်ႇၼၼ် ႁူဝ်ပီၼႃႈ ၵူၺ်းၵႃႈ တေဢမ်ႇပဵၼ်မႃး ၸွမ်းၼင်ႇငဝ်းလၢႆး တီႈလႆႈဝၢင်းၽႅၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉလႄႈ တေၸၢင်ႈယိုတ်ႈၵႂႃႇထႅင်ႈၶၢဝ်းႁိုင်ယူႇ။ ၵွပ်ႈ ၼႆႉ မွင်းပႂ်ႉၸဝ်ႈတႃႇၼ ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈ ၸိူဝ်းၵႂႃႇႁဵတ်းၵၢၼ် ယူႇဝႆႉတၢင်ႇတီႈသီႇလႅၼ် တၢင်းမိူင်းထႆး – မိူင်းၶႄႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈ ယိုၼ်ႈမိုဝ်း ၶဝ်ႈၸွႆႈၵမ်ႉထႅမ်ပၼ်ၽွင်ႈ ၼႆယဝ်ႉ။

“ပေႃးမီးၸဝ်ႈတႃႇၼ ၵမ်ႉၸွႆႈမႃးပၼ်ၼမ်တႄႉ တေၶတ်းၸႂ်ၵေႃႇသၢင်ႈႁႂ်ႈယဝ်ႉ ၼႂ်းပီၼႆႉယူႇ။ မုင်ႈမွင်း ၸဝ်ႈတႃႇၼ တီႈၸမ် ၵႆ ၸိူဝ်းၵႂႃႇမီးတၢင်းၼွၵ်ႈမိူင်း မိူၼ်ၼင်ႇ မိူင်းထႆး ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁူမ်ႈၸွႆႈထႅမ်ၵၼ်မႃးယူႇ။ ယဝ်ႉၵေႃႈ တိုၵ်းသူၼ်းထိုင်ပႃးထႅင်ႈ ၵူၼ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ ဝဵင်းၵဵင်းတွင်း ႁႂ်ႈလႆႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွႆႈ ပႃးမႃးထႅင်ႈၼမ်ၼမ်”- လုၵ်ႈၸုမ်း ၼႂ်းၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး သိုပ်ႇတုၵ်းသူၼ်း လၢတ်ႈၼင်ႇၼႆ။

ဝၢႆးသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းမိူင်းမႃး ၶၢဝ်းတၢင်း 2 ပီပၢႆၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵၢၼ်ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးတူၵ်းႁႅင်း တုမ်ႉတိူဝ်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းယၢပ်ႇၽိုတ်ႇႁႅင်း၊ ဢၼ်ႁၢင်ႈႁၢႆႉတီႈသုတ်းထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈသမ်ႉ လွင်ႈၶၢဝ်ႇလိုဝ်းလင် ၶႅပ်းငိုၼ်း 20,000 ပျႃး တေဢွၵ်ႇၼႆႉသေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၶၼ် ၶူဝ်းၵုၼ်ႇ ၵူႈဢၼ်ဢၼ် ပုင်ႈၶိုၼ်ႈပဵၼ် လၢႆပုင်ႈယဝ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ၶဝ်ႈသၢၼ် 1 ၶႂၢႆး တီႈဝဵင်းၵဵင်းတွင်းၼႆႉ ပုင်ႈၶိုၼ်ႈပဵၼ် 40,000 ပျႃး။ ၵွၼ်ႇၼႃႈၼၼ်ႉ 1 ၶႂၢႆးလႂ် 30,000 ပျႃး ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈလၢတ်ႈ။

ႁူင်းႁေႃ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈ ၾိင်ႈငႄႈတႆး ဝဵင်းၵဵင်းတွင်းၼႆႉ ယိူင်းဢၢၼ်းဝႆႉ တီႈလႆႈၵေႃႇသၢင်ႈႁူင်းႁေႃၼႆႉမႃး ႁႂ်ႈလႆႈပဵၼ် သုၼ်ၵၢင် ဢွင်ႈတီႈပူၵ်းပွင်ၵၢၼ်ၽႃသႃ၊ သႃသၼႃ၊ လိၵ်ႈလၢႆး ၼႆသေ ၸင်ႇလႆႈၵေႃႇသၢင်ႈ ႁူင်းႁေႃၼႆႉၶိုၼ်ႈမႃး။

ယၢမ်းလဵဝ် ၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႆႉ ဢွင်ႈတီႈလိၼ်လႄႈ ႁူင်းႁေႃ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး ဢၼ်မီးဝႆႉ ၵေႃႇသၢင်ႈမႃးယဝ်ႉၸိူဝ်းၼႆႉ မိူၼ် ၼင်ႇ ဝဵင်းတူၼ်ႈတီး၊ ဝဵင်းသီႇသႅင်ႇ၊ ဝဵင်းပၢင်လူင်၊ ဝဵင်းလၢႆးၶႃႈ၊ ဝဵင်းမိူင်းၼၢႆး၊ ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇ၊ ဝဵင်းၵဵင်းတွင်း၊ ဝဵင်းလၢင်း ၶိူဝ်း၊ ဝဵင်းၵုၼ်ႁဵင် ယဝ်ႉၵေႃႈ ဢိၵ်ႇထႅင်ႈလၢႆၸႄႈဝဵင်း။

လိူဝ်ၼၼ်ႉ တၢင်းပွတ်းႁွင်ႇသမ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ၊ ၵျွၵ်ႉမႄး၊ မူႇၸေႊ၊ ၼမ်ႉၶမ်း၊ တၢင်ႉယၢၼ်း၊ ၼမ်ႉလၼ်ႈ၊ သႅၼ်ဝီ၊ ၵူတ်ႉၶၢႆ၊ မိူင်းမိတ်ႈ၊ ၼွင်ၶဵဝ် ဢိၵ်ႇထႅင်ႈလၢႆၸႄႈဝဵင်း ယဝ်ႉၵေႃႈ ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်း ၸိူဝ်းၼႆႉထႅင်ႈ။