ဝႃႇ – သႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထ (လႄႈ) ဝႃႇ – ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ

ၼႂ်းၽိုၼ်ထမ်းဝိၼီး ၵွင်ထမ်းၶုတ်ႉတၵ ၼိၵၢႆလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ – “ၸဝ်ႈၸၢင်းၸၢႆးတင်းၸဝ်ႈၸၢင်းယိင်း တေလႆႈသေႃႉ ၾူၼ်ဝႆႉယူႇ ဢွင်ႈတီႈလဵဝ်ၼႂ်းၶၢဝ်းၾူၼ် 3 လိူၼ် ၼင်ႇၾိင်ႈထုင်းမိူင်းၸမ်းပူး (ဢိၼ်ႊတိယိူဝ်ႊ) မီးဝႆႉ”- ၼႆယူႇ။ ၶၢဝ်းၾူၼ် 3 လိူၼ် ၼၼ်ႉ တတ်းဝႆႉဝႃႈတင်ႈဢဝ်လိူၼ် 8 မူၼ်းတေႃႇထိုင်လိူၼ် 11 မူၼ်း ၸိူင်ႉၼႆတႅတ်ႈတႅတ်ႈတေႃးတေႃး။

ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထၵေႃးတမႁဝ်းၵေႃႈ ဝၢႆးလႆႈၸိုဝ်ႈဝိသဵတ်ႇဝႃႇ – “ပုတ်ႉထ” ၼႆမိူဝ်ႈလိူၼ် 6 မူၼ်း လၵ်းၼီႈပီတႆးၵႃႇႁၢဝ်ႉ (ပီၵႆႇ) ယဝ်ႉ 2 လိူၼ်ၵေႃႈ မႅၼ်ႈလိူၼ် 8 မူၼ်း လႄႈ ၶမ်းၸဝ်ႈလႆႈယူႇသေႃႉၾူၼ်တီႈထိူၼ်ႇလူင်တိုင် ၼႂ်းမိူင်းပႃႇရႃႇၼသီႇ ၼၼ်ႉ 3 လိူၼ်တင်းၸုမ်း တပသီ 5 ၸဝ်ႈၶဝ်ဝႃႈၼႆဝႆႉ။ ၶၢဝ်းၾူၼ်ႁိုဝ် ၼႂ်းဝႃႇ ဢမ်ႇၼၼ် ၽွင်းဝႃႇသႃ 3 လိူၼ်ၼၼ်ႉ ၶမ်းၸဝ်ႈ ပုတ်ႉထႁဵတ်းၵၢၼ်သင်ၼႆၼၼ်ႉ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်း လီလဵပ်ႈႁဵၼ်းတူၺ်းၵၼ်လူၺ်ႈၸိူင်းယင်ႇလိုၵ်ႉယူႇ။ ၵၢၼ် လဵပ်ႈႁဵၼ်းတင်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆ မၼ်ႈပိူင်ႈၵၼ်၊ ၵၢၼ်ႁဵၼ်းႁူႉၼႆႉ ႁဵၼ်းဢဝ်ၸွမ်းလၵ်းၵၢၼ်၊ ႁဵၼ်းႁႂ်ႈႁူႉလၵ်းၵၢၼ် (ႁူဝ် ၶေႃႈလွင်ႈလႂ်လွင်ႈၼိုင်ႈ) ဢၼ်ၸတ်းဝႆႉပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်။ ၵၢၼ်လဵပ်ႈႁဵၼ်းသမ်ႉ လဵပ်ႈ ႁဵၼ်း ႁႂ်ႈႁူႉပွင်ႇၸႂ်တေႃႇပေႃးႁၼ် မႃး ၼႂ်းတႃ – ၸိူင်ႉၼႆ။

ၼႂ်းဝႃႇသႃ 3 လိူၼ်မိူဝ်ႈပီႊသီႊ 588 ၼၼ်ႉ ၼႂ်းထမ်းႁူဝ်ၶေႃႈထမ်းမၸၵ်း ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထသွၼ်ပၼ်တပသီႇ 5 ၸဝ်ႈလွင်ႈ -“လၵ်းပိူင်ၵႄႈလိတ်ႈၽဝၵူၼ်း 4 ၶေႃႈ”- ဢွၼ်တၢင်း။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ – 1) ပၼ်ႁႃ (ပၼ်ႁႃၽဝ ဢၼ်ၸိူဝ်းႁဝ်းထူပ်းၺႃးယူႇၵူႈ ဝၼ်းဝၼ်း)၊ ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထတႄႉဝႃႈ – တုၵ်ႉၶ။ 2) လွင်ႈတၢင်းပၼ်ႁႃ(လွင်ႈတၢင်း ဢၼ်ႁဵတ်းႁႂ်ႈၵိူတ်ႇမီးပၼ်ႁႃ) ၊ ၶမ်းၸဝ်ႈဝႃႈ – သမုတယ။ 3) တီႈပၼ်ႁႃမွတ်ႇယဵၼ် (မိူဝ်ႈၵႄႈလိတ်ႈလႆႈယဝ်ႉလႄႈ ပၼ်ႁႃမွတ်ႇယဵၼ်)၊ ၶမ်းၸဝ်ႈဝႃႈ – ၼ ရေႃးထလႄႈ 4) လၢႆးၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃ (လွၵ်းလၢႆး၊ သဵၼ်ႈတၢင်းဢၼ်တေၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃ ႁႂ်ႈမွတ်ႇယဵၼ်လႆႈ)၊ ၶမ်းၸဝ်ႈ ဝႃႈ – မၵ်ႉၵ။ သီႇၶေႃႈၼႆႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတပသီႇ 5 ၸဝ်ႈလႆႈႁဵၼ်းႁူႉ (Learning) လႄႈ လဵပ်ႈႁဵၼ်း (Studies) တေႃႇပေႃးႁၼ်မႃး ၼႂ်းတႃလူၺ်ႈၸိူင်းလိုၵ်ႉ (By Insightfulness) ႁူမ်ႈတင်းၵၢၼ်ထူပ်းမိုဝ်း (ၵၢၼ်တူဝ်ထူပ်း) ဢဝ် – ၼႆယူႇ။ လၵ်းပိူင်ၵႄႈ လိတ်ႈပၼ်ႁႃ (သဵၼ်ႈတၢင်း) ၼႆႉ လမ်ႇလွင်ႈသေပိူၼ်ႈ၊ ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထလၢတ်ႈဝႃႈ – “သဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆၵၢင်”- ၼႆ။ တၢင်းသၢႆ ၵၢင်ၼႆႉ မၼ်းမီးၶွပ်ႇ တူင်ႇ ႁူဝ်ႉ ဢၼ်ႁူင်ႉဝႃႈ – သီႇလ (လၵ်းပိူင်) ၊ သမႃထိ (သႂ်ႇၸႂ်) လႄႈ ပၺ်ႇၺႃႇ (ႁူႉၽိတ်း/ ႁူႉထုၵ်ႇ) ၼႆ။ မၼ်းပွင်ႇဝႃႇ – ဢီႈသင်ၵေႃႈယဝ်ႉ ဝူၼ်ႇလၢတ်ႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈယူႇၼႂ်းၶွပ်ႇ တူင်ႇ ႁူဝ်ႉ၊ ယႃႇပၼ်ဢွၵ်ႇၼွၵ်ႈၶွပ်ႇ တူင်ႇ ႁူဝ်ႉ တၢင်း သၢႆၵၢင် 3 ယိူင်ႈၼၼ်ႉၼႆယူႇ။

သဵၼ်ႈတၢင်း 8 လဵၼ်း (သဵၼ်ႈတၢင်းဢၼ်မီးလွၵ်းပႆပႅတ်ႇလွၵ်း) ဢၼ်တႆးႁဝ်း ႁူႉၸၵ်းၵၼ်ဝႃႈ – မၢၵ်ႇၵၢင်ႇ 8 ပိူင် ၼၼ်ႉၵေႃႈ ယူႇၼႂ်းသီႇလ သမႃႇထိ ပၺ်ႇၺႃႇ ၼႆႉယဝ်ႉ။ ပေႃးတၢင်းဝူၼ်ႉလၢတ်ႈႁဵတ်း (ၵမ်/ ၵၢမ်ႇ 3 ယိူင်ႈ) ဢွၵ်ႇတၢင်းၼွၵ်ႈတၢင်း သၢႆၵၢင် (မၵ်ႉၵ) ၸိုင် တေဢမ်ႇယၵ်ႉႁၼ်တၢင်းသၢႆၵၢင်လႄႈ တိုၼ်းတေဢမ်ႇၵႄႈလိတ်ႈလႆႈလွင်ႈတၢင်းပၼ်ႁႃ (သမုထယ) လႄႈ ဢမ်ႇၶၢမ်ႇပူၼ်ႉလႆႈပၼ်ႁႃ (တုၵ်ႉၶ) ။ ပေႃးဢမ်ႇၶၢမ်ႈပူၼ်ႉလႆႈပၼ်ႁႃၵေႃႈ ပၼ်ႁႃတေ ဢမ်ႇမွတ်ႇယဵၼ်လႆႈ။ ပေႃးပၼ် ႁႃဢမ်ႇမွတ်ႇယဵၼ်ၼႆ လွင်ႈၽဝၵတ်းယဵၼ်သုၵ်ႉၶ (ၼိရေႃးထႁိုဝ် ၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ) ၵေႃႈ ဢမ်ႇၸၢင်ႈႁူပ်ႉႁၼ်လႆႈ ၸိူင်ႉၼႆ။

လၢႆးၵႄႈပၼ်ႁႃၽဝၵူၼ်း ဢၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထလၢတ်ႈသွၼ်ဝႆႉၼႆႉ ဢဝ်ၸႂ်ႉတိုဝ်းလႄႈၵႄႈလိတ်ႈလႆႈပၼ်ႁႃၵူႈႁဵတ်ႇ ၵၢၼ် (ၵူႈလွင်ႈလွင်ႈဢၼ်ၵူၼ်းႁဝ်းလႆႈထူပ်းၺႃးယူႇၵူႈဝၼ်းဝၼ်း) ၼႆယူႇ။ ၵွပ်ႈတပသီႇ 5 ၸဝ်ႈ (ၼႂ်းထမ်းႁွင်ႉ – ပၼ်ႇၸဝၵ်ႉၵီႇ) ၶဝ် လႆႈႁဵၼ်းႁူႉ လႆႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းပွင်ႇလႄႈ ၶဝ်ၸဝ်ႈၵႄႈလိတ်ႈလႆႈပၼ်ႁႃၽဝတင်ႈ 5 ၸဝ်ႈၼႂ်းႁူဝ်ဝႃႇသႃၼၼ်ႉၵမ်းလဵဝ် ၼႆ ယူႇ။ ဝၢႆးသေတပသီႇ 5 ၸဝ်ႈလႆႈၶၢမ်ႈပူၼ်ႉပၼ်ႁႃၽဝၶဝ်ၸဝ်ႈထိုင်ၶၼ်ႈၼိုင်ႈလႄႈ ၶၼ်ႈသွင်ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉ သိုပ်ႇၸီႉၼႄပၼ်တၢင်းတႃႇပၢၵ်ႈပႅတ်ႈၸႂ်တိတ်းႁွႆႈၸပ်းပႅၼ်းၽဝတူဝ်ၵဝ်ႇ (ထမ်းဢၼတ်ႉတ) တီႈၶဝ်ၸဝ်ႈတင်း 5 ထႅင်ႈ။ ၶႂ်ႈဝႃႈၼႆႉ ပေႃးဝႃႈႁဝ်းႁူႉလၢႆးၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃၽဝလႄႈ လႆႈၶၢမ်ႈပူၼ်ႉပၼ်ႁႃယဝ်ႉၵေႃႈ လူဝ်ႇသိုပ်ႇပၢၵ်ႈပႅတ်ႈၸႂ်ၶိၼ်ႈ (ၸႂ်ဢတ်ႉတဝႃႇတဢုပႃႇတၢၼ်ႇ – ၸႂ်တိတ်းႁွႆႈၸပ်းပႅၼ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ) ႁႂ်ႈလႆႈၼႆ ၼၼ်ႉယူႇ။ ပေႃးဢဝ်ၸုမ်းဢႃႇၸရိယဝႃႇတ (မႁႃႇယႃႇၼ) ၶဝ်ၸဝ်ႈဝႃႈတႄႉ ပေႃးပၢၵ်ႈပႅတ်ႈၸႂ်တိတ်းႁွႆႈၸပ်းပႅၼ်းတူဝ်ၵဝ်ႇလႆႈၵေႃႈ ၸႂ်ၶႂ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်သုၼ်ႇၵူၼ်းတင်း ၼမ် တိုၼ်းၵိူတ်ႇမီးမႃးႁင်းမၼ်းယဝ်ႉ – ၼႆယူႇ။

ထမ်းဢၼတ်ႉတ၊ ဢၼတ်ႉတၼႆႉ ပွင်ႇဝႃႈ – ႁၢင်ႈၾၢင် (ရုပ်ႈ)၊ ၸႂ်ႁပ်ႉႁူႉ (ဝေႇတၼႃႇ)၊ ၸႂ်မၢႆတွင်း (သၺ်ႇၺႃႇ) လႄႈ ၸႂ်ၼိုၵ်ႉ ႁဵတ်း (သင်ႇၶႃႇရ) ဢၼ်ပဵၼ်တီႈပိုင်ႈၸႂ်ႁူႉၸႅင်ႈ (ဝိၺ်ႇၺႃႇၼ) ဢၼ်ႁွင်ႉထမ်းႁူမ်ႈပဵၼ် (ၶၼ်ႇထႃႇ) တင်းလူင် ၼႂ်းတူဝ်ၶိင်း ႁဝ်းၼႆႉ ၵွပ်ႈႁဝ်းဢမ်ႇသင်ႇမၼ်းလႆႈ၊ မၼ်းဢမ်ႇယူႇတီႈၵဝ်ႇ၊ မၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈယူႇတႃႇသေႇလႄႈ ပဵၼ်ထမ်းဢမ်ႇမၼ်ႈဢမ်ႇ တဵင်ႈ(ဢၼိၸ်ႉၸ)။ ၵွပ်ႈၸိူဝ်းၶဝ်တင်းႁႃႈ ပဵၼ်ထမ်းဢမ်ႇမၼ်ႈတဵင်ႈ ႁဝ်းသမ်ႉၶႂ်ႈႁႂ်ႈမၼ်ႈတဵင်ႈ၊ ႁဝ်းသမ်ႉၶႂ်ႈသင်ႇႁႂ်ႈမၼ်း မၼ်ႈတဵင်ႈမိူၼ်ၸႂ်ႁဝ်းၶႂ်ႈပဵၼ်၊ မၼ်းဢမ်ႇပဵၼ်ၼင်ႇၸႂ်ႁဝ်းလႄႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၸႂ်ႁဝ်း ဢမ်ႇသိူဝ်းမူၼ်ႈလႄႈ ပဵၼ်ထမ်းၶၢၼ်ၸႂ် (တုၵ်ႉၶ)။ ၵွပ်ႈၶၼ်ႇထႃႇတင်းႁႃႈ (ရူႇပ၊ ဝေႇတၼႃႇ၊ သၺ်ႇၺႃႇ၊ သင်ႇၶႃႇရလႄႈ ဝိၺ်ႇၺႃႇၼ) ပဵၼ်ထမ်းဢမ်ႇတဵင်ႈ၊ ပဵၼ် ထမ်းၶၢၼ်ၸႂ်လႄႈ ႁဝ်းဢမ်ႇၵုမ်းၵမ်မၼ်းလႆႈ၊ ဢမ်ႇႁဵတ်းႁႂ်ႈပဵၼ်ၼင်ႇၸႂ်ႁဝ်းၶႂ်ႈပဵၼ်ၼၼ်ႉလႆႈမၼ်းပဵၼ်လူႉၸွမ်းသၽႃႇဝ ပိူင်ပဵၼ် (ထမ်းမၸၢတ်ႈ) မၼ်းယူႇသေႇသေႇၼၼ်ႉၵွႆး။ ၶၼ်ႇထႃႇတင်းႁႃႈၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၶွင်ႁဝ်း၊ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈတူဝ်ႁဝ်း ၊ ယဝ်ႉၵေႃႈ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈၸႂ် (ဢတ်ႉတ) ႁဝ်းလႄႈ ပဵၼ်ထမ်းႁၢမ်းၸႂ် ဢတ်ႉတ (ဢၼတ်ႉတ) – ၸိူင်ႉၼႆ။ ၼႆႉယဝ်ႉ ထမ်းဢ ၼတ်ႉတဢၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထၵူဝ်းတမလၢတ်ႈၼႄၼၼ်ႉ – ၼႆယူႇ။

သၢမ်လိူၼ်ဢၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်း ႁွင်ႉဝႃႈၼႂ်းဝႃႇႁိုဝ် ဝႃႇသႃႁႅၵ်ႈၼၼ်ႉ ၽူႈႁူႉပွင်ႇလၢႆးၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃၽဝ (ထမ်းသၸ်ႉ ၸႃႇ 4 ယိူင်ႈ)၊ တင်းထမ်းပၢၵ်ႈပႅတ်ႈၸႂ်ႈၶိၼ်ႈ(ဢၼတ်ႉတ) လႄႈ ၵႄႈလိတ်ႈလႆႈပၼ်ႁႃ၊ ပၢၵ်ႈပႅတ်ႈလႆႈၸႂ်ဢတ်ႉတ (လႆႈၼိပ်ႉ ပၢၼ်ႇယဝ်ႉသေ ပဵၼ်ၽဢရႁၼ်တႃၼႆႉ) မီး 60 ၸဝ်ႈၼႆ။ ၽဢရႁၼ်တႃ 60 ၸဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်းၵေႊတႃႊ (ထမ်ႇမတူႇတ) ႁုၼ်ႈႁႅၵ်ႈ ၸိူဝ်းဢၼ်တေၼမ်းဢဝ်လၢႆးၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃၽဝ (ထမ်းသၸ်ႉၸႃႇ) ဢိၵ်ႇတင်း လၢႆးပၢၵ်ႈပႅတ်ႈၸႂ်တိတ်းႁွႆႈ ၸပ်းပႅၼ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ (ထမ်းဢၼတ်ႉတ) ဢွၵ်ႇလႄႇလေႃႈတွင်ႈတဵဝ်းလၢတ်ႈသွၼ်ပွၼ်ႈပၼ် ၵူၼ်းသုၼ်ႇၼမ်ႁႂ်ႈလႆႈႁပ်ႉ ၽွၼ်းပၢင်ႈထမ်းသၸ်ႉၸႃႇလႄႈ ထမ်းဢၼတ်ႉတ (ဢၼ်ပဵၼ်ထမ်းၽဝၵတ်းယဵၼ်ၼိပ်ႉပၢၼ်ႇ) ပုၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းလုမ်ႈၾႃႉ ၵူႈၵေႃႉ ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။

ဢၼ်ၵူၼ်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထ (ၵူၼ်းၸိူဝ်းယုမ်ႇယမ်သႃႇသၼႃႇ ပုတ်ႉထၵူဝ်းတမ) ႁဝ်းၼႂ်းပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် ထုၵ်ႇလီႁူႉ (ဢမ်ႇႁူႉ ဢမ်ႇပဵၼ်) ၼႆႉ ၵႂၢမ်းသွၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထ (ၾိင်ႈသႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထ) လႄႈ လွင်ႈယုမ်ႇယမ်ၵႂၢမ်းသွၼ်ၶမ်း ၸဝ်ႈပုတ်ႉထ (ၾိင်ႈယုမ်ႇယမ်သႃႇသၼႃႇ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ) – ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။ ၾိင်ႈသႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထ တင်းၾိင်ႈယုမ်ႇယမ်သႃႇသၼႃႇ ၸၢဝ်း ပုတ်ႉထ – သွင်လွင်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်။ ၾိင်ႈတိုဝ်းၵမ်ႁဵတ်းၸွမ်းၵႂၢမ်းသွၼ်ဢၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထလၢတ်ႈသွၼ်ဝႆႉၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၾိင်ႈသႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထ၊ ၸိူင်ႉၼင်ႇ – တိုဝ်းၵမ်ႁဵတ်းၸွမ်းလၵ်းၵၢၼ်ထမ်းသၢႆၵၢင်၊ တိုဝ်းၵမ်ႁဵတ်းၸွမ်းလၵ်းၵၢၼ်ထမ်း ဢၼတ်ႉတလႄႈ ထမ်းဢၼ်လၢတ်ႈသွၼ်လူၺ်ႈတူဝ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထ ၵမ်းသိုဝ်ႈ (ၵႂၢမ်းတၢင်းထမ်းႁွင်ႉဝႃႈ – ပုတ်ႉထဝၸၼ၊ ပုတ်ႉထၽႃႇသိတ) ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၾိင်ႈယုမ်ႇယမ်ၵႂၢမ်းသွၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ ပဵၼ်ၾိင်ႈယုမ်ႇယမ်လေႃးလႄး။ ၸိူဝ်းပဵၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ ၶိူဝ်းၽႂ်ၶိူဝ်းမၼ်း၊ တီႈလႂ် တီႈၼၼ်ႈ ယုမ်ႇယမ်ပုတ်ႉထ ထမ်ႇမ သင်ႇၶၵွႆးဢမ်ႇၵႃး ယုမ်ႇယမ်ႁဵတ်းၸွမ်းၾိင်ႈၵူၼ်းဢၼ်ၶိူဝ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ မီးဝႆႉၸဵမ်ၵွၼ် မွၼ်ၼၼ်ႉၽႂ်မၼ်း။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ – ယုမ်ႇယမ်ႁဵတ်းၸွမ်းၾိင်ႈၵူၼ်းဢၼ်မီးဝႆႉၵဝ်ႇၵဝ်ႇၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ပူႇယႃႈ တႃၼၢႆးပႃး။ ယုမ်ႇ ယမ် ႁဵတ်းၸွမ်းၵႂၢမ်းသွၼ်မုၼ်ၸဝ်ႈၽူႈႁူႉ၊ ၵႂၢမ်းသွၼ်ၸဝ်ႈၸရေးၽူႈႁူႉ (ဢၼ်ပဵၼ်ၶူးလူင်ဢတ်ႉထၵထႃႇ၊ ၶူးမေႃလိၵ်ႈ လၢႆး) ပႃး၊ ယုမ်ႇယမ်ႁဵတ်းၸွမ်းၵႃႇထႃႇမၼ်ႇတၢၼ်ႇ၊ ပေႇတၢင်ႇၵႃႇလႃး၊ ယတြႃႇၶျေႇ၊ သူင်ႇၶေႃႉသူင်ႇၸုၼ်း (သွင်ႈၽီႁူဝ် ပုတ်းႁၢင်ၶၢတ်ႇ)၊ ဝႆႈၸဝ်ႈၶဝ်ႈသူင်း (ၸဝ်ႈမိူင်း၊ သိူဝ်ႈမိူင်း)၊ ဝႆႈၽီဝႆႈသၢင် (ၽီၽိၶၼဵတ်ႈ – မႁႃႇပဵင်းၼႄး၊ ၽီၶၵုၼ် – ၽီပူႇ ယႃႈတႃၼၢႆး) ပႃး – ဢဝ်ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ တီႈၼႆႈၼႆႉ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၵူၼ်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်း မေႃၸႅၵ်ႇလႄႈ တိုဝ်းၵမ်ႁဵတ်းၸွမ်းလွင်ႈဝႃႈ – ၾိင်ႈၵႂၢမ်းသွၼ်ပုတ်ႉထ တင်းၾိင်ႈယုမ်ႇယမ် ၸၢဝ်းပုတ်ႉထၼႆၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈတႅၵ်ႇလႅင်း ၸိူင်ႉၼႆ။

ၼႂ်းဝႃႇသႃ 3 လိူၼ်ၼႆႉ ၾၢႆႇၸဝ်ႈသင်ႇၶမီးၶၢဝ်းယၢမ်း 6 ဝၼ်း (ၼိုင်ႈလိူၼ်လႂ် 2 ဝၼ်း၊ ၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ်လပ်းလႄႈ လိူၼ် မူၼ်း၊ သၢမ်လိူၼ် 6 ဝၼ်း) မီးၵၢၼ်ထတ်းသၢင်ၵၢမ်ႇသၢမ်ပိူင် တူဝ်ၵဝ်ႇၽႂ်မၼ်းၵူႈၸဝ်ႈ၊ ႁပ်ႉထွမ်ႇမၢႆမီႈဝိၼီး 227 ၶေႃႈ၊ လႄႈ ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ်လွင်ႈၵၢၼ်ငၢၼ်းသင်ၶၸဝ်ႈၵူႈလွင်ႈလွင်ႈ ၸိူင်ႉၼႆ။ ပုၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းႁိူၼ်း (ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ) ၼႆႉ ၼႂ်းဝႃႇ သႃ 3 လိူၼ်မီး 12 ဝၼ်း (ၼိုင်ႈလိူၼ်လႂ် 4 ဝၼ်း၊ ၼႂ်းဝၼ်းလိူၼ်မႂ်ႇ/ လွင်ႈ 8 ၶမ်ႈလႄႈ ဝၼ်းလိူၼ်လပ်း/ လိူၼ်မူၼ်း၊ သၢမ် လိူၼ် 12 ဝၼ်း) မီးၵၢၼ်ၶဝ်ႈဝတ်ႉၶဝ်ႈၸွင်းလူႇမွၵ်ႇၼမ်ႉၾႆးတဵၼ်းလႄႈ လွင်ႈၶဝ်ႈသွမ်းၽၵ်းသွမ်း ၸဵမ်ၸဝ်ႉမိုတ်ႉ။ ႁပ်ႉသိၼ် ႁႃႈ သိၼ်ပႅတ်ႈ၊ မီးၵၢၼ်ထွမ်ႇတြႃးလႄႈ လူႇတၢၼ်းယၢတ်ႇၼမ်ႉ။ ၸိူဝ်းပဵၼ်ယေႃးၵီႇ (ပူႇသိၼ်ၼၢႆးသိၼ်) ၶဝ် ႁၢပ်ႇၶူဝ်း ၼွၼ်းၶဝ်ႈဝတ်ႉၸွမ်းၾိင်ႈတီႈလႂ်တီႈၼၼ်ႈၸဵမ်ၸဝ်ႉ။ မၢင်တီႈမီးၾိင်ႈၼွၼ်းၸွင်း 2 ဝၼ်း (ဝၼ်းတုမ်းတင်းဝၼ်းသိၼ်)၊ မၢင်တီႈတိုဝ်းၾိင်ႈၼွၼ်းၶိုၼ်းလဵဝ် (ဝၼ်းသိၼ်)။ ဝၢၼ်ႈမိူင်းၶိူဝ်းၵူၼ်းၸိူဝ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇယဝ်ႉၼၼ်ႉ ၶဝ်ဢမ်ႇဝႆႉၾိင်ႈၼွၼ်းဝတ်ႉ ၼွၼ်းၸွင်းယဝ်ႉ။ ၼႂ်းဝႃႇဝၼ်းသိၼ် ၶဝ်ႈဝတ်ႉၶဝ်ႈၸွင်းလူႇတၢၼ်း ဢဝ်သိၼ်ထွမ်ႇတြႃး ယဝ်ႉၶိုၼ်းမႃးႁိူၼ်းၵႃႈၼႆႉၵွႆးယူႇ။

ၾိင်ႈၵႂၢမ်းသွၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထ မိူဝ်ႈယူႇတီႈၸွင်းပဵၼ်ယေႃးၵီႇ (ပဵၼ်ပူႇသိၼ်ၼၢႆးသိၼ်ၸိူဝ်းႁပ်ႉသိၼ် 8 ယဝ်ႉ) ၼၼ်ႉ ၶဝ်ပွႆႇဝၢင်းပႅတ်ႈၵၢၼ်ၼွၵ်ႈတူဝ် (ႁူမ်ႈတၢင်းၵၢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်တၢႆတၢင်းႁိူၼ်းယဝ်ႉ) တင်းမူတ်း၊ ယိူင်းၸူးတြႃးၵတ်းယဵၼ်ၼိပ်ႉ ပၢၼ်ႇသေ ပႂ်ႉပႃးၵၢၼ်ၵႃယ ၵၢၼ်ဝၸီႇလႄႈ ၵၢၼ်မၼေႃး(တူဝ် သူပ်း ၸႂ်) ႁႂ်ႈယူႇၼႂ်းၶွပ်ႇဝူင်းသီႇလ သမႃႇထိ ပၺ်ႇၺႃႇ ဢၼ်ပဵၼ်တၢင်းသၢႆၵၢင်တေႃႇပေႃးဢွၵ်ႇသိၼ်။ ဝၢႆးသိၼ်ယဝ်ႉလႄႈ ၶိုၼ်းမႃးႁိူၼ်းၵေႃႈ မႃးႁဵတ်းၵၢၼ်လဵင်ႉတွင်ႉမိူၼ်ပၵ်းၵဝ်ႇ ပိူင်လင်ၶိုၼ်း။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ ၵၼ်ႁႆႈၵၢၼ်ၼႃး၊ ၵၢၼ်ၵႃႉၵၢၼ်ၶၢႆ ႁူမ်ႈတင်းၵၢၼ်လႃႈၼိူဝ်ႉလႄႈ ၵၢၼ်ပႃမုင်း (လမ်းတူဝ်ထိူၼ်ႇ ဢဝ်ပႃ) – ဢဝ်ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၼႆႉလၢတ်ႈလွင်ႈႁႂ်ႈမေႃၸႅၵ်ႇမိူဝ်ႈၵမ်သိၼ်လႄႈ မိူဝ်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်လဵင်ႉတွင်ႉ၊ ယႃႇဢဝ် မႃးလေႃး ၵၼ်၊ ႁဵတ်းၽႂ်ႁဵတ်းမၼ်း ၼႆၼၼ်ႉယူႇ။

ၾိင်ႈၵႂၢမ်းသွၼ်ၸၢဝ်းပုတ်ႉထ (ၾိင်ႈတိုဝ်းၸွမ်းၵႂၢမ်းသွၼ်လေႃးလႄး) တႄႉ ဢဝ်ၵၼ်မိူဝ်းၼွၼ်းၸွင်းၸွမ်းၾိင်ႈထုင် တီႈလႂ် တီႈၼၼ်ႈမီးၼၼ်ႉ (တီႈၼိုင်ႈတင်းတီႈၼိုင်ႈဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်) သေ ဢမ်ႇယူႇၼႂ်းၶွပ်ႇဝူင်းသဵၼ်ႈတၢင်းသၢႆၵၢင်ဢၼ်ပဵၼ်သီႇလ သမႃႇထ ပၺ်ႇၺႃႇ။ ဢုပ်ႇလၢတ်ႈၵႃႈပဵၼ်ၵႃႈမီး (ၵမ်ႈၼမ် ပဵၼ်လွင်ႈၼႂ်းဝၢၼ်ႈၼႂ်းၶူင်ႇတင်းပိုၵ်း)၊ ဝူၼ်ႉၸွမ်းၵၢၼ်ၵူၼ်းပေႃး ၸွတ်ႇတူဝ်ႈလုမ်ႈၾႃႉ၊ လႄႈ ႁဵတ်းၸွမ်းလၢႆးဢၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထ ဢမ်ႇလၢတ်ႈသွၼ်ဝႆႉ (မုၼ်ၸဝ်ႈၽူႈႁူႉလႄႈ ၶူးမေႃလိၵ်ႈ ၽူႈႁူႉၶဝ်သင်ႇၶႃႇရ – လူင်ႁဵတ်းဝႆႉ)။ ဢွၵ်ႇသိၼ်ၶိုၼ်းမႃးႁိူၼ်းယဝ်ႉ ဢၢတ်ႇတူဝ် (ၸႂႃး) ဝႃႈပဵၼ်ၵူၼ်းတိုဝ်းသိၼ် 8 ၼႆသေ လိုမ်းပႅတ်ႈပုၼ်ႈၽွၼ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ ဢၼ်ပဵၼ်ၵၢၼ်ႁႃလဵင်ႉၽဝ/ ၼႃႈႁိူၼ်း။ ၸိူင်ႉၼင်ႇ – ဢမ်ႇႁတ်းႁဵတ်းၵၢၼ်လႃႈၼိူဝ်ႉ/ ဢမ်ႇ ႁတ်းႁဵတ်းႁႃပႃ/ ဢမ်ႇႁတ်းႁဵတ်းၵၢၼ်လဵင်ႉသတ်း (ၵႆႇ မူ ဝူဝ်း ၵႂၢႆး) ဢဝ်ၸဵမ်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၸႂ်တိတ်းႁွႆႈၸပ်းပႅၼ်းၼိူဝ်ႉၵႆႇမူဝူဝ်း ၵႂၢႆး (မင်ႇသဢုပႃႇတၢၼ်ႇ) သမ်ႉဢမ်ႇပႅတ်ႈလႆႈ။ ၸႂ်ႉလၢႆးလိင်ႉပရိယႄႇလၢတ်ႈၵႂၢမ်းၸူၺ်ႉ – ၶႂ်ႈၵိၼ်ၼိူဝ်ႉၵႆႇၵႅင်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ (ၶႂ်ႈၵိၼ်ၽၵ်းမွၵ်ႇမိူင်းလႅင်း)၊ ၶႂ်ႈၵိၼ်သႃႈၼိူဝ်ႉ မူၵႅင်ႈ လၢတ်ႈဝႃႈ (ၶႂ်ႈၵိၼ်ၽၵ်းမၼ်းၶူင်းၵူဝ်ႈ)၊ ၶႂ်ႈၵိၼ်ၼိူဝ်ႉဝူဝ်းၼိူဝ်ႉၵႂၢႆးသႃႈ သမ်ႉ ၵႅင်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ (ၶႂ်ႈၵိၼ်ယွတ်ႈၵႅင်းသႃ)၊ ၶႂ်ႈၵိၼ်ၼိူဝ်ႉပႃ သမ်ႉၵႅင်ႈလၢတ်ႈဝႃႈ (ၶႂ်ႈၵိၼ်ၽၵ်းၵုတ်ႇလုၺ်းၼမ်ႉ) ၸိူင်ႉၼႆ။ သူပ်းလၢတ်ႈဝႃႈၽၵ်းၶဵဝ်သေတႃႉ ၸႂ် ဢုပႃႇတၢၼ်ႇသမ်ႉ ၸပ်းပႅၼ်းဝႆႉတီႈၼိူဝ်ႉပႃယူႇဢမ်ႇၶၢတ်ႇၼႆႉ တေပဵၼ်ၵၢမ်ႇဢၵုသူလ် ႁိုဝ် ၵၢမ်ယၵုသူလ်ၼႆ ၼၼ်ႉ ၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်း လီဝူၼ်ႉၵၼ်လိုၵ်ႉလိုၵ်ႉယူႇ။ ၼႆႉသမ်ႉ ပဵၼ်လွင်ႈဢမ်ႇမေႃၸႅၵ်ႇသေ ဢဝ်ၵၢၼ် ၵမ်သိၼ်တင်း ၵၢၼ်ႁႃလဵင်ႉတွင်ႉမႃးလေႃးၵၼ်ပႅတ်ႈ။

ၸင်ႇဢဝ်ပဵၼ်ၵႂႃႇၸႂ်လူင်ႁူႉ (မေႃးႁ) လႄႈ ယဵၼ်းမႃးပဵၼ်ၾိင်ႈၽိတ်းၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်း တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ – ၼႆၼၼ်ႉ ယူႇ။ ၸင်ႇၶႂ်ႈတိုၵ်းသူၼ်းဝႃႈ – လီႁူႉတူဝ်ယဝ်ႉ၊ လီမူၼ်ႉမႄးယဝ်ႉၸၢဝ်းပုတ်ႉထႁဝ်းတင်းသဵင်ႈ။ လီႁူႉၶိုၼ်းပုၼ်ႈၽွၼ်းၽဝ ၵူၼ်းယဝ်ႉ၊ လီတိုဝ်းၵမ်ႁဵတ်းၸွမ်းၵႂၢမ်းသွၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထ (သႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထ) ယဝ်ႉ။ လီ ဢွၵ်ႇႁႂ်ႈပူၼ်ႉတူင်ႇဝူင်းၸႂ် လူင် ႁူႉ (ဢၼ်ပဵၼ်ဢဝိၸ်ႉၸႃႇ – မေႃးႁ) ယဝ်ႉၼႆယူႇ။ ၵၢၼ်ႁႂ်ႈမေႃၸႅၵ်ႇပုၼ်ႈၽွၼ်း ၵူၼ်းၼႂ်းသႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထၼႆႉ ပိူင်လူင် မၼ်း တေလႆႈပိုင်ႈၸဝ်ႈသင်ႇၶၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇထမ်းမဝိၼီးၶဝ် ႁူမ်ႈတင်းၸဝ်ႈၸရေးၸိူဝ်းပဵၼ်ၽူႈႁူႉၶဝ်ယဝ်ႉ ပုၼ်ႈတႃႇ ၵူၼ်းၶိူဝ်းတႆးၸၢဝ်းပုတ်ႉထ ႁဝ်းၼႂ်းဢၼႃႇၵၢတ်ႈၶၢဝ်းၼႃႈၼႆႉ ၼႆယူႇသႃႊ။

ၶူဝ်းၾၢၵ်ႇဝၼ်းၶဝ်ႈဝႃႇ ပီ 2023 ၼႆႉ မီးၼင်ႇၼႆ –

• “ဢမ်ႇထုၵ်ႇလီတိတ်းႁွႆႈၸပ်းပႅၼ်း (သိင်ႇလႂ်သိင်ႇၼိုင်ႈ) ၼႂ်းထမ်းတင်းလူင်ၼၼ်ႉလႃးလႃး”- ၼႆႉပဵၼ် ၵႂၢမ်း သွၼ်ၶမ်းၸဝ်ႈပုတ်ႉထ။ – (မီးၼႂ်းၵွင်ထမ်းဢင်ႇၵုတ်ႉတရၼိၵၢႆ၊ သတ်ႉတၵၼိပႃႇတ၊ ဢပျႃႇၵတဝၵ်ႉ၊ ပၸလႃႇ ယမႃႇၼသုတ်ႉတ။)