သင်ဝႃႈ ပိုတ်ႇၵႂၢမ်းတၵ်ႉၵၼ် လွင်ႈၸိုဝ်ႈဝဵင်းမႃးမွၵ်ႈသွင်သၢမ်ၶေႃႈၼႆၸိုင် ၸွင်ႇတေမီးၽႂ် တွပ်ႇလၢတ်ႈၵၼ်မႃး ယူႇႁိုဝ် ၼေႃ! – မိူၼ်ၼင်ႇ ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈ ၵႆႉတၵ်ႉၵၼ်ဝႃႈ မိူင်းဢမ်ႇၼိမ်ၼႆႉ ပဵၼ်မိူင်းလႂ်ဢေႉ? မိူင်းငႃးသႆး ၶဝ်ႈငၢႆႈဢွၵ်ႇ ယၢပ်ႇလူး ပဵၼ်မိူင်းလႂ်ဢေႉ? မိူင်းဢမ်ႇၵိၼ်ၵေႃႈ မဝ်းလူး ပဵၼ်မိူင်းလႂ်? ၼႆၸိူဝ်းၼႆႉ မၢင်ၵေႃႉ ၸိူဝ်းတေႁူႉသေ တွပ်ႇလၢတ်ႈမႃးၵေႃႈ တေမီးယူႇ။ မၢင်ၵေႃႉ ၸိူဝ်းဢမ်ႇႁူႉသေ တေမီးၶေႃႈထၢမ် ၶႂ်ႈႁူႉၵၼ်မႃး ၵမ်းလဵဝ်ၵေႃႈ တေမီးယူႇ။
ပေႃးမႃးပိုတ်ႇတူၺ်းတီႈပွင်ႇၵႂၢမ်းတၵ်ႉၼႆႉ ၼႆၸိုင် မိူင်းဢမ်ႇၼိမ်ၵေႃႈ ပဵၼ်မိူင်းပၼ်ႇ၊ မိူင်းငႃးသႆး ၶဝ်ႈငၢႆႈဢွၵ်ႇယၢပ်ႇၵေႃႈ ပဵၼ်မိူင်းပၼ်ႇ။ မိူင်းဢမ်ႇၵိၼ်ၵေႃႈမဝ်း ၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်မိူင်းပၼ်ႇ။ မိူင်းၼၢင်းၼႆႉၵေႃႈႁွင်ႉ ယွၼ်ႉပဵၼ်မိူင်းၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇ။ မၢင်ၸိူဝ်း သမ်ႉဝႃႈ ယွၼ်ႉလႆႈၵႂႃႇယွၼ်းတီႈၸဝ်ႈတီႈၶုၼ်သေ ပိူၼ်ႈပၼ်မႃးလႄႈ ႁွင်ႉဝႃႈ မိူင်းပၼ် ဝၢႆးၼၼ်ႉ ႁွင်ႉမိူင်းပၼ်ႇ ၼႆၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ လၢတ်ႈၵၼ်မႃးယဝ်ႉ။
ပေႃးထွမ်ႇမႅၼ်ႈၺႃး ၽဵင်းၵႂၢမ်း ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ “လီမူၼ်ႈလီသိူဝ်းလီၵျေႃႇ လိၼ်မိူင်းလူင် ၼၢင်းယီႈသႅင်ၵေႃႇႁဝ်း ပဵၼ်ပွႆးပဵၼ် လၢမ်းၵူႈပီ ႁိုဝ်မီးလွင်ႈတၢင်းလႆႈၶီမႆႈ ၽွင်းမိူဝ်ႈပၢၼ်ဢွၼ်ႇ ၶိင်ႇသွၼ်လိၵ်ႈလၢႆးပဵၼ်မၢဝ်ႇႁၢႆး ၸၢႆးလႅပ်ႈမီးၸူႉလူဝ်လူဝ်” ၼႆ ၸိုင် ၵူႈၵေႃႉ တေႁူႉၵမ်းလဵဝ်ဝႃႈ ပဵၼ်ၽဵင်းၵႂၢမ်း ၸၢႆးမူး တႅမ်ႈ/ ႁွင်ႉမၵ်ႇဝႆႉ လွင်ႈ“ၸႂ်ထိုင်မိူင်းပၼ်ႇ” ၼႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ပေႃးမႃး ၶူၼ်ႉတူၺ်းပိုၼ်း ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇၼႆႉၸိုင် ပဵၼ်ဝဵင်းၵိုၵ်းပိုၼ်း ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆးမႃး ဝဵင်းၼိုင်ႈ။ ယွၼ်ႉပဵၼ်ဝဵင်း ဢၼ်မီးၽူႈၵတ်ႉၶႅၼ်ႇၼႂ်းပိုၼ်းတႆး ၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇမႃး လၢႆၸဝ်ႈလၢႆၾၢႆႇ ။ မိူၼ်ၼင်ႇ ၾၢႆႇလိၵ်ႈလၢႆး၊ ၾၢႆႇပၢႆးမွၼ်း၊ ၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၸိူဝ်းၼႆႉ။
မိူၼ်ၼင်ႇ ၶူးမေႃလိၵ်ႈတႆး 10 ၸဝ်ႈ ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆး မၵ်းမၼ်ႈယုမ်ႇယမ်ၵၼ်မႃးတေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ပႃးၸဝ်ႈၵေႃးလီႇ ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇ ၸဝ်ႈၼိုင်ႈယဝ်ႉ။
ၵမ်းၼႆႉ ပေႃးမႃးတူၺ်း ၼႂ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၸိုင်ႈတႆး ဢွၼ်တၢင်းသုတ်း (မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼုမ်ႇသိုၵ်းႁၢၼ်) ဢၼ်ၸဝ်ႈၼွႆႉ (သေႃး ယၼ်ႇတ) ဢွၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်း (31) ၵေႃႉ ပႃးမၼ်းၸဝ်ႈလႄႈ ၵွင်ႈ 7 လဝ်း ၶဝ်ႈထိူၼ်ႇ မိူဝ်ႈပီ 1958 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵူၼ်း 30 ၵေႃႉၼၼ်ႉ ပႃးၵူၼ်းၼုမ်ႇ ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇ ၵမ်ႈၼမ်။
ပေႃးဝႃႈ ၾၢႆႇပၢႆးမွၼ်းပၢၼ်မႂ်ႇ ဢၼ်ဢဝ်ၽဵင်းၵႂၢမ်း ပူၵ်းတိုၼ်ႇပၼ်ႁႅင်းၸႂ် ၵူၼ်းမိူင်းတႆးမႃး ႁႂ်ႈမီးၸႂ်ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဝၢၼ်ႈ မိူင်းၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၸဵမ်ၵူၼ်းမိူင်း၊ ၵူၼ်းသိုၵ်း၊ သင်ၶၸဝ်ႈ ယွင်ႈယေႃးၼပ်ႉယမ်မႃးတေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ၸၢႆးမူး (မေႃ သွၼ်ႁူၺ်ႈၸွႆး) ၵူၼ်းမိူင်းပၼ်ႇ ပဵၼ်မေႃၵႂၢမ်းၵတ်ႉၶႅၼ်ႇ ၾၢႆႇတႅမ်ႈ/ ႁွင်ႉ ၵိုၵ်းပိုၼ်းၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈတႆး ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇမႃး ၸဝ်ႈၼိုင်ႈ။ တေႃႈၼင်ႇ ၸၢႆးလၢဝ်သႂ် မေႃၵႂၢမ်း/ တႅမ်ႈၵႂၢမ်း ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ ယင်းႁွင်ႉမၵ်ႇဝႆႉဝႃႈ “ၵူၼ်းမီးပိုၼ်း တူဝ်တၢႆၵေႃႈ ၸိုဝ်ႈ ဢမ်ႇတၢႆ …… ၸၢႆးမူးၵေႃႉၵူၼ်းငၢၼ်” ၼႆလူးၵွၼ်ႇ။
ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇၼႆႉ ယူႇၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈလၢင်းၶိူဝ်း ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းၸၢၼ်း ပဵၼ်ဝဵင်းႁၢင်ႈလီ ၵတ်းယဵၼ် တူင်ႈႁႆႈၼႃး လွမ်ႉႁွပ်ႈ ဝဵင်းဝႆႉသေဢမ်ႇၵႃး တၢင်းလင်တူင်ႈႁႆႈၼႃးၵေႃႈ မီးလွႆလွမ်ႉႁွပ်ႈဝႆႉထႅင်ႈ။ ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇၼႆႉ ၾၢႆႇဢွၵ်ႇဝဵင်းမီးမိူင်းတူၼ် တေ ယၢၼ်မိူင်းပၼ်ႇ 50 လၵ်းပၢႆ။ ၾၢႆႇတူၵ်းဝဵင်း မီးလၢင်းၶိူဝ်း ယၢၼ်မိူင်းပၼ်ႇ 31 လၵ်းလႄႈ ၾၢႆႇႁွင်ႇဝဵင်းသမ်ႉ မီးၵဵင်းတွင်း ယၢၼ်ဝဵင်း 27 လၵ်း ၼႆယဝ်ႉ။
ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇၼႆႉ မီး 4 ပွၵ်ႉ 10 ဢိူင်ႇ။ ၼႂ်း 4 ပွၵ်ႉၼႆႉ တေပဵၼ် ပွၵ်ႉဝၢၼ်ႈမႂ်ႇ၊ ပွၵ်ႉၵၢင်၊ ပွၵ်ႉဢွၵ်ႇလႄႈ ပွၵ်ႉတူၵ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၼႂ်း 10 ဢိူင်ႇသမ်ႉ တေပဵၼ်ဢိူင်ႇဝူဝ်းလၢႆး၊ ဢိူင်ႇၵုင်းၵႅင်း၊ ဢိူင်ႇႁူဝ်ၾၢႆလူင်၊ ဢိူင်ႇၼွင်ႁီး၊ ဢိူင်ႈၼွင်လူမ်ႇ(တႃႈတေး)၊ ဢိူင်ႇၼႃး ဝွၼ်၊ ဢိူင်ႇၼမ်ႉတိုင်း၊ ဢိူင်ႇၼွင်ယၢင်း၊ ဢိူင်ႇၼႃးလေႃးလႄႈ ဢိူင်ႇသၢဝ်းဝႃး ၸိူဝ်းၼႆႉ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈဝဵင်း တေမီး 950.156 လွၵ်းလၵ်းပၼ်ႇမူၼ်း ၸွမ်းၼင်ႇ သဵၼ်ႈမၢႆ ၼႂ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈ ၸႄႈဝဵင်းၵဵပ်းဝႆႉ ၼႂ်းပီ 2018 ၼၼ်ႉ။ ဝဵင်းၼႆႉ တေသုင် ၼိူဝ်ၼမ်ႉပၢင်ႇလၢႆႇ 2,222 ထတ်း/ ပေႇ။ ပဵၼ်မိူင်းဢၼ်မီးၾိင်ႈၾႃႉရႃႇသီႇ ၵတ်းယဵၼ်လီယူႇမိူင်းၼိုင်ႈ။
ယၢမ်းလဵဝ် ႁူဝ်ၵူၼ်း ဢၼ်ယူႇသဝ်းဝႆႉတႄႉ တေမီးမွၵ်ႈ 18,000 ၵေႃႉ ၵမ်ႈၼမ် တေပဵၼ် ၸၢဝ်းတႆး၊ လီႇသူႇ၊ ပဢူဝ်း။ လိူဝ် ၼၼ်ႉ တေမီးထႅင်ႈ မိူၼ်ၼင်ႇ ယၢင်းလႅင်၊ ယၢင်းလမ်၊ ပတွင်ႇ၊ မွၼ်း၊ ရၶႅင်ႇ၊ ၶျၢင်း၊ ၶၢင်လႄႈ မၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉၵမ်ႈၽွင်ႈ။
ၵၢၼ်ႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈ ၵမ်ႈၼမ်တႄႉ တေပဵၼ်ၵၢၼ်သူၼ်ႁႆႈၼႃး ပဵၼ်ယႂ်ႇ ။ပေႃးဢဝ် % မၼ်းဝႃႈ ၼႆၸိုင် 80% – 90% ၼႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းႁဵတ်းၵိၼ်ၵၢၼ်သူၼ်ႁႆႈၼႃး ၵမ်းသိုဝ်ႈယဝ်ႉ။ ၵမ်ႈၼမ် ဢၼ်ၵူၼ်းပိုၼ်းတီႈ တေႁဵတ်းၵိၼ်လဵင်ႉ တွင်ႉၵၼ်သမ်ႉ တေၽုၵ်ႇၶဝ်ႈလႄႈ ၽုၵ်ႇၽၵ်းမီႇႁေႃ(ၽၵ်းမီႇၶၢဝ်) ၸိူဝ်းၼႆႉပဵၼ်ပိူင်ယႂ်ႇ။
ၼႂ်းဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇၼႆႉ တူင်ႈၼႃး ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ႁဵတ်းၵိၼ်ယူႇၼႆႉသမ်ႉ တေမီး 6,500 ဢေႊၶိူဝ်ႊ။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ၽုၵ်ႇသွမ်ႈႁဵတ်းသူၼ် ၽၵ်းမီႇႁေႃသမ်ႉ တေမီးမွၵ်ႈ 3,000 ဢေႊၶိူဝ်ႊၼႆႉ ၸၢႆးၼွင်ႉ မိူင်းပၼ်ႇ လၢတ်ႈၼႄတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ ၼင်ႇၼႆ။
ပေႃးမႃးတူၺ်းၶိုၼ်း ၶၢဝ်းတၢင်း 5 – 6 ပီ ပူၼ်ႉမႃးၼၼ်ႉသမ်ႉ ၸဝ်ႈသူၼ်ၽၵ်းမီႇႁေႃ ၼႂ်းဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇၼႆႉ ၽၵ်းမီႇႁေႃႇဢမ်ႇမီးၵႃႈမီးၶၼ်လႄႈ ဢွၼ်ၵၼ်သုမ်း ၼပ်ႉႁူဝ်ပၢၵ်ႇလၢၼ်ႉမၼ်းမႃး။ မၢင်ၸိူဝ်း ၽၵ်းမီႇႁေႃၼႆႉ ဢၼ်ႇလႆႈၶၢႆသေ ၽၢင်းပႅတ်ႈၼဝ်ႈပႅတ်ႈသေ လႆႈဢဝ်ၵႂႃႇထွၵ်ႇပႅတ်ႈလၢႆလၢႆၵေႃႈမီး။ မိူဝ်ႈ ပီ 2018 ၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉဢမ်ႇမီးၸဝ်ႈငိုၼ်းသႃး(လဝ်းပၢၼ်း) မႃးႁပ်ႉသိုဝ်ႉလႄႈ ၶၼ်ၽၵ်းမီႇၽိူၵ်ႇတီႈမိူင်းပၼ်ႇ 1 ၸွႆႉလႂ် 150 – 200 ပျႃး မွၵ်ႈၼႆႉၵူၺ်း။ၽွင်းၼၼ်ႉလႆႈႁူႉဝႃႈပဵၼ်ယွၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈထႆး ၵဵပ်းၶွၼ်ႇၽၵ်းမီႇၼမ် 1 ၵီႊလူဝ်ႊလႂ်ထိုင် 22 ဝၢတ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉဝႃႈၼႆ။
ယွၼ်ႉၼၼ်လႄႈ ၼင်ႇႁိုဝ် လွၵ်းၵၢတ်ႇၵႃႉၶၢႆ ၽၵ်းမီႇႁေႃ ပေႃးတေပဵၼ်ၵၢၼ်ၼၼ်ႉ ယူႇတီႈ ၸၢႆးၼွင်ႉ ၽူႈတႅၼ်းသၽႃး ၸႄႈမိူင်း ပႃႇတီႇသိူဝ်ၽိူၵ်ႇ SNDP ၶဵတ်ႇလိူၵ်ႈတင်ႈ မၢႆ 1 ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇ လႆႈဢဝ်လွင်ႈယၢပ်ႇၽိုတ်ႇၵူၼ်းမိူင်းပၼ်ႇ ဢုပ်ႇၵုမ် တီႈပၢင်ၵုမ်သၽႃးၸႄႈမိူင်းတႆး ႁွပ်ႈ 2 ၵမ်ႈထူၼ်ႈ 14 မိူဝ်ႈ ပီ 2019 ၼၼ်ႉ။
“ယွၼ်ႉမိူဝ်ႈပီ 2018 ၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းထႆးဝႃႈ ၽၵ်းမီႇႁေႃ ဢၼ်လုၵ်ႉတၢင်းမိူင်းတႆး သူင်ႇၶဝ်ႈမိူင်း ထႆးၼၼ်ႉ တေ လႆႈသႂ်ႇၶွၼ်ႇတီႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈထႆးၶဝ် ၼိုင်ႈၵီႊလူဝ်ႊလႂ် 22 ဝၢတ်ႇ။ မိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉ မိူင်းထႆးႁပ်ႉသိုပ်ႉၽၵ်းမီႇ တၢင်းမိူင်းတႆး သမ်ႉ 1 ၵီႊလူဝ်ႊလႂ် 13 ဝၢတ်ႇ(ငိုၼ်းထႆး) ၵူၺ်း။ ၵွပ်ႈၼႆလႄႈ ၶွၼ်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းသုင်လိူဝ်ၶၼ်ၶၢႆၽၵ်းမီႇထႅင်ႈလႄႈ လွင်ႈၼႆႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းတႆး လူဝ်ႇဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ် တင်း လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းထႆးၼၼ်ႉသေ ႁႂ်ႈၶဝ်လူတ်းပၼ်ၶွၼ်ႇမၼ်း ၼင်ႇႁိုဝ် ၵူၼ်းမိူင်းတႆး ပေႃးတေၶၢႆ ၶူဝ်းၵုၼ်ႇ လႆႈငၢႆႈလီ ၸိူဝ်း ၼႆႉ” ၸၢႆးၼွင်ႉ ဢဝ်တၢင်ႇလၢတ်ႈ ဢုပ်ႇၼႂ်းသၽႃးမိူင်းတႆးၼင်ႇၼႆယဝ်ႉ။
ထိုင်မႃး ႁူဝ်ပီ 2019 ၼၼ်ႉသမ်ႉ တၢင်းပဵၼ်ၵႃႇလႃႇ ၵူဝ်ႇလူဝ်ႇၼႃႇ ဢၼ်တႄႇပဵၼ်တီႈမိူင်းဝူႇႁၢၼ်ႉ ၸိုင်ႈမိူင်းၶႄႇ (ယၢမ်း လဵဝ် ဢၼ်ၵူၼ်း တင်းၼမ် တေႁူႉဝႃႈ တၢင်းပဵၼ်ၶူဝ်ႊဝိတ်ႉ 19 ) ၼၼ်ႉသမ်ႉ တႄႇၽႄႈလၢမ်း ၸွတ်ႇၼႂ်းၵၢမ်ႇၽႃႇမႃး ႁၢၼ်ႉ တေႃႇထိုင် ပီ 2022 ၼႆႉ တၢင်းပဵၼ်ၼၼ်ႉ ၸင်ႇတေယဵၼ်လူင်းမႃး။ လွင်ႈပၼ်ႁႃ တၢင်းပဵၼ်ၼၼ်ႉၵေႃႈ တုမ်ႉတိူဝ်ႉ ၸဝ်ႈ သူၼ်ၽၵ်းမီႇၶဝ် လူႉသုမ်းထႅင်ႈတင်းၼမ်။
ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈ တၢင်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈထႆး သင်ႇပိၵ်ႉဢိုတ်းၽၵ်းတူမိူင်း/ ၶူဝ်လႅၼ်လိၼ်တႆး – ထႆး မႃးၸိူဝ်းၼႆႉ တင်းမူတ်းထႅင်ႈ တႄႇဢဝ် ဝၼ်းတီႈ 23/3/2020 ၼၼ်ႉမႃး ၶၢဝ်းတၢင်းမွၵ်ႈ 3 ပီၼႆႉ ၸင်ႇတေပိုတ်ႇၶိုၼ်း ၶူဝ်လႅၼ်လိၼ်တႆး – ထႆး (တႃႈၶီႈ လဵၵ်း – မႄႈသၢႆ) ၼႆႉၶိုၼ်း။ ၵွၼ်ႇၼႃႈၼၼ်ႉ တၢင်းၾၢႆႇထႆး တုၵ်းယွၼ်း ႁႂ်ႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ပိုတ်ႇၶူဝ်ၶိုၼ်း လၢႆလၢႆၵမ်းၵေႃႈ တၢင်းၾၢႆႇမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ဢၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းဢႃႇၼႃႇ ၵုမ်းၵမ်ဝႆႉၼႆႉသမ်ႉ ဢမ်ႇယွၼ်းပိုတ်ႇပၼ်မႃး ၼႆယဝ်ႉ။
ၵမ်းၼႆႉ ၸူဝ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ တႄႇပိုတ်ႇၶူဝ်လႅၼ်လိၼ်တႆး – ထႆး (ၶူဝ်မိုတ်ႈၵိုဝ်း မၢႆ – 1 ) တႃႈၶီႈလဵၵ်း – မႄႈသၢႆမႃး ၶၢဝ်းတၢင်း ၸမ် 1 လိူၼ်ၼႆႉ ၶၼ်ၽၵ်းမီႇႁေႃ (ၽၵ်းမီႇၶၢဝ်/ ၽၵ်းမီႇၽိူၵ်ႇ) ပဵၼ်ၵၢၼ်လီ ၸဝ်ႈငိုၼ်းသႃး ၸွမ်းလႅၼ်လိၼ် ႁတ်းလူင်း တိုၼ်းလၢင်း ႁပ်ႉသိုဝ်ႉပၼ်ၵႃႈၶၼ်လီ ယၢမ်းလဵဝ် 1 ၸွႆႉလႂ် 7,000 ပျႃးယဝ်ႉ။
ၸဝ်ႈသူၼ် ၽၵ်းမီႇႁေႃ ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇ လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “ၶၢဝ်းတၢင်း 4-5 ပီမႃးၼႆႉ ၶၼ်ၽၵ်းမီႇ ဢမ်ႇပဵၼ်။ ယွၼ်ႉ တၢင်းပဵၼ်ၶူဝ်ႊဝိတ်ႉသေ ၶူဝ်တႃႈၶီႈလဵၵ်း – မႄႈသၢႆ ဢမ်ႇပိုတ်ႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။ ပီၵၢႆ 2022 ၼႆႉ 1 ၸွႆႉ ၶၢႆလႆႈ 1,200 – 1,500 ပျႃး ၵႃႈၼႆႉၵူၺ်း လႆႈၶၼ်ၼမ်တီႈသုတ်း။ ၸူဝ်ႈၶဝ် ပိုတ်ႇၶူဝ်ၼႆႉမႃး ၸဝ်ႈငိုၼ်းသႃး ဢွၼ်ၵၼ်ႁပ်ႉသိုပ်ႉမႃး ယၢမ်းလဵဝ် 1 ၸွႆႉ 7,000 ပျႃးယဝ်ႉ။ တိုၵ်ႉႁႃၶိုၼ်ႈမႃး ၼႂ်းၵၢင်လိူၼ်ၼႆႉၵူၺ်း။ မိူဝ်ႈႁူဝ်လိူၼ်ၼႆႉ 1 ၸွႆႉ 5,000 ပျႃး 6,000 ပျႃးမွၵ်ႈၼႆႉ။ ယၢမ်း လဵဝ် ၸဝ်ႈသူၼ်ၵမ်ႈၼမ်တႄႉ ယုမ်ႇၵၼ်ၶႃႈဢေႃႈ”- ဝႃႈၼႆ။
ပေႃးမႃးၼပ်ႉသွၼ်ႇတူၺ်း ယၢမ်းလဵဝ်သမ်ႉ ၵႃးတိုၼ်းလၢင်းလႄႈ ငိုၼ်းတီႈၶၢႆလႆႈမႃးၼႆႉ တေထူမ်ၵၼ်ၶိုၼ်းၵူၺ်း ယွၼ်ႉဝႃႈ ၵႃႈတိုၼ်းလၢင်း ဢၼ်လႆႈသႂ်ႇၼႂ်းသူၼ်မႃးၸိူဝ်းၼၼ်ႉသမ်ႉ လႆႈၸၢင်ႈၵႃႈႁႅင်းသုင်၊ ၵႃႈၾုၼ်ႇထတ်ႈ( မေႇဢေႃးၸႃႇ) ၸိူဝ်း ၼႆႉၵေႃႈ ၵႃႈႁႅင်း ယွၼ်ႉၵႃႈၸရိတ်ႈၵႃႈႁႅင်း ၵူႈၸိူဝ်ႉၵူႈပိူင်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
“ၸဝ်ႈသူၼ် ၽၵ်းမီႇ တီႈမိူင်းပၼ်ႇၼႆႉ 1 ၸဝ်ႈလႂ် တေၽုၵ်ႇၵၼ် တီႈဢေႇသုတ်း 5-6 လင် တီႈဢေႇသုတ်း ငိုၼ်းလူင်း တိုၼ်းလၢင်း 50-60 သႅၼ်ပျႃးယဝ်ႉ။ ယွၼ်ႉဝႃႈ လႆႈၸၢင်ႈၵူႈလွင်ႈလွင်ႈလူး။ ၵႃႈႁႅင်းၵူၼ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈၼႆႉ တေသွၼ်ႇ 1 ၶႂၢႆးလႂ် လႆႈပၼ် 15,000 – 20,000 ပျႃး။ 1 လင် ၸၢင်ႈၵူၼ်းၽုၵ်ႇ 4-5 ၵေႃႉ။ ၵမ်းၼႆႉ ၵႃႈၾုၼ်ႇထၢတ်ႈ (မျေႇဢေႃးၸႃႇ) ၵူႈပွၵ်ႈ 1 ထူင် 3 မိုၼ်ႇပၢႆ တေႃႇလဵဝ် သႅၼ်ပၢႆယဝ်ႉ။ ၵမ်းၼႆႉ လွင်ႈၽိူင်းႁူမ်ႇသမ်ႉ တေလႆႈၵဵပ်းၽိူင်းပီၵၢႆဝႆႉ ႁူမ်ႇတႃႇပီၼႆႉ ၵဵပ်းဝႆႉ ပီၼႆႉ တႃႇႁူမ်ႈပီၼႃႈ တေလႆႈၵဵပ်းပုမ်ႇဝႆႉ ၼႆႉၵေႃႈ လႆႈၸၢင်ႈၵူၼ်းဢဝ်ဝႆႉၽိူင်း 1 ဝၼ်း 1 မိုၼ်ႇပျႃး။ ပေႃးထိုင်ၶၢဝ်းထူၺ်ႈမႃးသမ်ႉ ဢဝ်ၸွမ်းၼႃႇလီႇ (ၸူဝ်ႈမူင်း) မၼ်းဝႃႈ 1 ၸူဝ်ႈမူင်းၸၢင်ႈၵၼ် 500 ပျႃး – 1,200 ပျႃး။ ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင်ပေႃးမတ်ႉသေ တေႃႉထိုင်ႁိူၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉထႅင်ႈ။ ၵႂၢမ်းတႆးမီးဝႆႉဝႃႈ ၼမ်ယႂ်ႇၵေႃႈ ႁိူဝ်းသုင် တိုၼ်းလၢင်းၼမ်ၵေႃႈ လႆႈၵႃႈယႂ်ႇ” ပေႃးတိုၼ်း လၢင်းၼမ်လၢႆလၢႆ ၵႃႈမၼ်း ဢမ်ႇယႂ်ႇၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်သုမ်း။ ပေႃးသုမ်းၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၵၼ်ႉၼၼ်ႉယဝ်ႉ ၽဝၸဝ်ႈသူၼ်ႁဝ်း တႄႉ”- ၸဝ်ႈသူၼ်ၽၵ်းမီႇႁေႃ သိုပ်ႇလၢတ်ႈၼႄ ၼင်ႇၼႆ။
ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇၽၵ်းမီႇႁေႃ တီႈဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇၼႆႉ ဝၢႆးဢဝ်ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၼႃးယဝ်ႉ မွၵ်ႈၼႃႈလိူၼ်ၸဵင်တႆးၼႆႉ တေဢွၼ်ၵၼ် တႄႇ ၽုၵ်ႇၽၵ်းမီႇႁေႃၵၼ်။ ၸိူဝ်းၽုၵ်ႇၸွမ်းသူၼ်တႄႉ တႄႇၽုၵ်ႇၵၼ်မႃး ၼႂ်းလိူၼ်သိပ်းဢဵတ်းတႆးၵၼ်။ ၼိုင်ႈပီ ၽုၵ်ႇၼိုင်ႈ ပွၵ်ႈ ဢႃယုၽၵ်းမီႇႁေႃၼႆႉ တေမီး 4 လိူၼ် – 5 လိူၼ်။
လၢႆးၽုၵ်းသွမ်ႇ တီႈလႄႈတီႈတႄႉ တေဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ် မိူၼ်ၼင်ႇ တီႈမိူင်းပၼ်ႇၼႆႉသမ်ႉ ဝၢႆးဢဝ်ၶဝ်ႈၼႃးယဝ်ႉ တေပၢတ်ႇတေႃ ပီႇၽိူင်းၼႂ်းၼႃးဝႆႉမူတ်းမူတ်းသေ တေၸၢင်ႈၵူၼ်းၽုၵ်ႇသွမ်ႈ (ၵူၼ်းၼဵပ်း) မၼ်း။ ပေႃးယဝ်ႉ ၶိုၼ်းဢဝ်တေႃပီႇၽိူင်း ဢၼ် ပၢတ်ႇ ၵွင်ဝႆႉႁိမ်းၶင်ႈၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းမႄးႁူမ်ႇသႂ်ႇၽၵ်းမီႇၶိုၼ်း။ ၸဝ်ႈသူၼ် တေလႆႈတူၺ်းပၼ် မိူၼ်ၼင်ႇ သႂၢင်းၼမ်ႉသႂ်ႇ။ ႁူမ်ႇ ၽိူင်း၊ သႂ်ႇၾုၼ်ႇထတ်ႈ တႄႇၵႂႃႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ ႁၢၼ်ႉတေႃႇ ပေႃးထူၺ်ႈၶိုၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။
ၸဝ်ႈသူၼ် လၢတ်ႈၼႄဝႃႈ – “ၵၢၼ်တေထူၺ်ႈၽၵ်းမီႇၼႆႉ ပေႃးဢႃယုမၼ်းထူၼ်ႈ ထိုင် 4 လိူၼ်ၶိုင်ႈ 5 လိူၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉတႄႉ ပဵၼ်ၽွင်းၶႅမ်ႉထူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ႁဝ်းတေလႆႈမေႃတူၺ်းထႅင်ႈၵမ်ႉၼိုင်ႈၵွၼ်ႇ။ ၸွင်ႇဝႂ်မၼ်းႁႅင်ႈယဝ်ႉႁိုဝ်။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ပိူၵ်ႇ မၼ်းၼႃလၢႆလၢႆၵူၺ်း ၼႂ်းမၼ်းဢူၼ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ပႆႇလႆႈ။ တေလႆႈပဵၼ်ပိူၵ်ႇဝၢင် ၼႂ်းၵႅၼ်ႇၵွၼ်ႇ ၸင်ႇတေထူၺ်ႈလႆႈ။ သင်ဝႃႈ ပိူၵ်ႇၼႃ ၼႂ်းမွၼ်းမၼ်းဢူၼ်ႇတႄႉ ပေႃးႁဝ်းၶႃႈ ထူၺ်ႈမႃးဝႆႉတီႈႁိူၼ်း ႁႅင်ႈၵႂႃႇၼႆ မၼ်းတေပဵၼ်ဢၼ်ၽၢင်းပႅတ်ႈ ဢမ်ႇမီးမွၼ်းၼႂ်းမၼ်း။ ၽၵ်းမီႇႁေႃ မိူင်းပၼ်ႇၼႆႉ ဢႃႇႁႃႇရ မၼ်းတေၶႅမ်ႉလီ တေႁိုၼ်းထူၼ်ႈ။ ပေႃးဝႃႈ မၼ်းလီၼႆ ႁဝ်း ၽုၵ်ႇ 1 လင် တေလႆႈမွၵ်ႈ 5 လင်ၼႆႉ”- ဝႃႈၼႆ။
ပေႃးမႃးသွၼ်ႇတူၺ်း လၢႆးၼပ်ႉပဵၼ်လင်၊ ပဵၼ်တင်၊ ပဵၼ်ၶႂၢႆး မၼ်းၼႆၸိူင်ႉ။ 10 ၵွၵ်းၼမ်ႉၼူမ်းၼႆႉ တေမီး 1 ပေႇ။ 8 ပေႇ တေမီး 1 ၶႂၢႆး။ 2 ၶႂၢႆး တေမီး 1 တင်။ 4 ၶႂၢႆး တေမီး 1 ၶွၼ်။ 8 ၶႂၢႆး တေမီး 1 လင် ၼႆယဝ်ႉ။
ယွၼ်ႉၼမ်ႉတွၼ်းၽွၼ်းလီ ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇၽၵ်းမီႇႁေႃ ၼႂ်းဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇၼႆႉသေ မိူၼ်ၼင်ႇ ၵူၼ်းမိူင်းပိုၼ်ႉတီႈ ၸွမ်းဝၢၼ်ႈၼွၵ်ႈ ၼႃးပၢင်ႇ တီႈၵႆဝဵင်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶၢဝ်းတၢင်း 8-10 ပီမႃးၼႆႉ ဢွၼ်ၵၼ် ၽုၵ်ႇၽၵ်းမီႇတၢင်တႅၼ်း သူၼ်ယႃႈၵၼ်မႃးတင်းၼမ် ယဝ်ႉ။ တေလႆႈဝႃႈ ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇသူၼ်ယႃႈၼႆႉ လူတ်းယွမ်းလူင်းမႃးတင်းၼမ်ယဝ်ႉ ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈ ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇလၢတ်ႈ။
“ပေႃးၽုၵ်ႇၽၵ်းမီႇၼႆ ပဵၼ်ၵၢၼ်ဢၼ်ဢမ်ႇၽိတ်းမၢႆမီႈ ဢမ်ႇလႆႈလၵ်းၽုၵ်ႇ။ ပေႃးၽုၵ်ႇသူၼ်ယႃႈၼႆ တေလႆႈလၵ်ႉၽုၵ်ႇ။ ပဵၼ်ၵၢၼ်ၽိတ်းမၢႆမီႈလႄႈ ၵမ်ႈၼမ် ၵူၼ်းဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇႁဝ်းၶႃႈ ၸိူဝ်းတီႈၵႆဝဵင်းၼႆႉ လႅၵ်ႈလၢႆႈၵၼ် တေဢဝ်ၽၵ်းမီႇႁေႃၼႆ ၽုၵ်ႇတၢင် တႅၼ်းသူၼ်ယႃႈၵၼ်မႃး တင်းၼမ်ယဝ်ႉ”- ဝႃႈၼႆ။
ၼွၵ်ႈလိူဝ်ဝဵင်းမိူင်ပၼ်ႇယဝ်ႉ တီႈၽၵ်းမီႇႁေႃ ဢၼ်ဢွၵ်ႇၼမ် ၼႂ်းပွတ်းၸၢၼ်း၊ ပွတ်းဢွၵ်ႇၼႆႉသမ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ လၢႆးၶႃႈ၊ မိူင်း ၼၢႆး၊ မိူင်းတူၼ်၊ ၼႃးၵွင်းမူး၊ ပုင်ႇပႃႇၶႅမ်၊ သီႇသႅင်ႇ၊ ႁူဝ်ပူင်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၵမ်ႈၼမ် တေတေႃႉသူင်ႇၶၢႆ တၢင်းမိူင်းထႆး။
ၸၢႆးၼွင်ႉ ၵူၼ်းမိူင်းပၼ်ႇ လၢတ်ႈတီႈၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈဝႃႈ – “ႁဝ်းၶႃႈ လႆႈႁၼ် ၶၼ်ၽၵ်းမီႇႁေႃ ၶိုၼ်ႈမႃး 1 ၸွႆႉ 7,000 ပျႃး သေ တႃႉၵေႃႈ ပေႃးမႃးၼပ်ႉတူၺ်းၶၼ်ငိုၼ်းမၢၼ်ႈ – ငိုၼ်းထႆးၶိုၼ်းၼႆ ၶၼ်မၼ်းဢမ်ႇပိူင်ႈသင်တႄႉတႄႉ။ ငိုၼ်းထႆး ဢမ်ႇၵႃႈ ၶိုၼ်ႈၵေႃႈ ငိုၼ်းမၢၼ်ႈသမ်ႉ ၶၼ်ငိုၼ်းလူင်းႁႅင်း။ မိူၼ်ၼင်ႇ ပီၵၢႆ ႁဝ်းလႆႈၶၢႆ 1 သႅၼ်ပျႃး ပီၼႆႉ လႆႈ 2 သႅၼ်ပျႃး ဝႃႈၼႆသေ တႃႉၵေႃႈ ၵႃႈၽုၵ်ႇသွမ်ႈတိုၼ်းလၢင်းမၼ်းသမ်ႉ ၵႃႈႁႅင်း လႆႈၶၢႆၶၼ်ယႂ်ႇ လႆႈၼမ်ႉမႅတ်ႈယူႇသေတႃႉ မၼ်းဢမ်ႇလႆႈၼမ်ၼၼ် ၶႃႈယဝ်ႉ၊ သင်ၸိူဝ်ႉဝႃႈ ၼမ်ႉငိုၼ်းမၢၼ်ႈတူၵ်းလူင်းႁႅင်းလိူဝ်ၼႆႉထႅင်ႈတႄႉ ၼမ်ႉမႅတ်ႈၼမ်ႉတွၼ်းၼႆႉ တေၵႂႃႇမီးတီႈ ၵူၼ်းၵႃႉၶၢႆ မၼ်းၵူၺ်း”- ဝႃႈၼႆ။
သင်ဝၢၼ်ႈမိူင်းၼႆႉ ၵတ်းယဵၼ်ၵႂႃႇ လႆႈပဵၼ်ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆၸွမ်းၼွၵ်ႈမိူင်းၼႆၸိုင် ၵႃႈၶၼ်ၽၵ်းမီႇႁေႃၼႆ တေတိူဝ်းလိူဝ်လႆႈၼမ် လိူဝ်ၼႆႉလႆႈ ယၢမ်းလဵဝ် တၢင်းမိူင်းထႆး – မိူင်းၶႄႇ- မိူင်းမၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၸၼ်လွၵ်းၵၢတ်ႇၵႃႉၶၢႆၵၼ်ဝႆႉလႄႈ လွင်ႈငဝ်းလၢႆး ၸဝ်ႈသူၼ်တႄႉ တေလီၶိုၼ်ႈမႃး ဢမ်ႇႁၢၼ်ႉယူႇ သင်ဝႃႈ ၼမ်ႉငိုၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢမ်ႇသိုပ်ႇတူၵ်းႁႅင်းထႅင်ႈတႄႉ ၸၢႆးၼွင်ႉ မိူင်း ပၼ်ႇ သိုပ်ႇလၢတ်ႈၼႄၼင်ႇၼႆ။
လိူဝ်သေ ၵၢၼ်ၽုၵ်ႇၽၵ်းမီႇႁေႃယဝ်ႉ ၼႂ်းပီ 2022 – 2023 ၼႆႉမႃး ၵူၼ်းမိူင်းပၼ်ႇ ဢွၼ်ၵၼ်ၽုၵ်ႇသွမ်ႈၶဝ်ႈၵၢပ်ႇလႄႈ ထူဝ်ႇၼဝ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉပႃး။
ဝဵင်းမိူင်းပၼ်ႇၼႆႉ ၽွင်းပီ 1996-97 ၼၼ်ႉၵေႃႈပႃးၼႂ်းသဵၼ်ႈမၢႆ ဢၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ႁဵတ်းတႅပ်းသီႇတႅပ်းသေ လိုပ်ႈႁေႃႈၵူၼ်းတၢင်းဝၢၼ်ႈ ၶဝ်ႈဝဵင်း၊ ၽွင်းၼၼ်ႉ ၵူၼ်းတၢင်းဝၢၼ်ႈ ဢွၼ်ၵၼ်ပၢႆႈၶဝ်ႈမိူင်းထႆး ၊ ဝၢၼ်ႈဢိူင်ႇလႆႈႁၢမ်းၵႂႃႇတင်းၼမ်။
ထိုင်မႃးယၢမ်းလဵဝ်ဢိင်ၼိူဝ်တၢင်းပဵၼ်ၶူဝ်ႊဝိတ်ႉ ၊ ငဝ်းလၢႆး ၵၢၼ်မိူင်းဢမ်ႇၶႅမ်ႉ၊ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးတူၵ်းၸိူဝ်းၼႆႉသေ ၵူၼ်းမိူင်းႁႃၵိၼ်လဵင်ႉတွင်ႉယၢပ်ႇၽိုတ်ႇမႃးၵူႈမိုဝ်ႉၵူႈဝၼ်း။ ၸိူဝ်းဢမ်ႇမီးသူၼ်မီးႁိူၵ်ႈ လႆႈသူင်ႇလုၵ်ႇလၢင်း ၵႂႃႇႁႃႁဵတ်းၵၢၼ်မိူင်းတႂ်ႈမိူင်းၼိူဝ်။ ၵမ်ႈၽွင်ႈၵမ်ႈၼမ် ၶဝ်ႈမိူင်းထႆး ႁဵတ်းၵၢၼ်ႁႃငိုၼ်း။
ဢိင်ၼိူဝ်ဢဵၼ်ႁႅင်းၵူၼ်းမိူင်းလူတ်းယွမ်းမႃးၼႆႉသေ ၸၢင်ႈတုမ်ႉတိူဝ်ႉထိုင် သုၼ်ႇလႆႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈပႃး လႄႈၵူၼ်းပၵ်းတႃၵၢၼ်မိူင်းၶဝ်တႄႉဢွၼ်ၵၼ်မႆႈၸႂ်ဝႆႉယူႇ။
