ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆး
ငဝ်ႈႁၢၵ်ႈၵေႃႇတူဝ်ၵၢၼ်ႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းၼၼ်ႉ တေလႆႈဝႃႈပဵၼ်ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈႁိတ်ႈႁွႆးၵူႈဝဵင်းဝဵင်း လႄႈ ၸၼ်ႉၸွမ်တင်းသဵင်ႈတင်းလူင် တီႈလုၵ်ႈႁဵၼ်းတႆးၵူႈမိူင်းမိူင်းၵႂႃႇၶိုၼ်ႈႁဵၼ်းၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ပဵၼ်တိုဝ်ႉတၢင်းတီႈ ၶွၼ်ႈတုမ်ၵၼ်ၼၼ်ႉၼႆၵေႃႈတေဢမ်ႇၽိတ်း။
ယွၼ်ႉၵွပ်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းဢၼ်ၼေႇဝိၼ်းႁုပ်ႈယိုတ်းသေဢွၼ်ႁူဝ်သိုၵ်းၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉ ႁၼ်ဝႃႈလိၵ်ႈတႆး ပဵၼ် လိၵ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉ ပဵၼ်လိၵ်ႈၸုမ်းတႆးၵူၼ်းၸဝ်ႈၾႃႉ လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈၼေႇဝိၼ်းၼႆလႄႈထုၵ်ႇႁႅတ်ႈႁၢမ်ႈ ဢမ်ႇပၼ်ဢဝ်ၶဝ်ႈသွၼ်ၼႂ်းႁဵင်းႁဵၼ်း။ လိၵ်ႈတႆးၸိူဝ်းဢၼ်သွၼ်ယူႇၼႂ်းဝတ်ႉဝႃးၽႃသိူဝ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်လိၵ်ႈထမ်း ၵႂၢမ်းသွၼ်ၶွင်ပုတ်ႉထၸဝ်ႈၵွႆးလႄႈဢမ်ႇပေႃးဝႆႉၼၵ်းၵႃႈႁိုဝ် သူၼ်ႇၼိုင်ႈၵေႃႈပဵၼ်လွင်ႈယူတ်းယႃ လွင်ႈမေႃလူ ၵႃလႃး(ပေႇတၢင်ႇၵႃလႃး) ၵႃႇထႃႇပဝ်ႇၽိူဝ်ႉပတ်းၽီၼႆၵွႆးလႄႈ ဢမ်ႇပဵၼ်ၽိတ်းပဵၼ်ၽႆးသင် ႁၼ်ထိုင်ၼင်ႇၼႆ ၸင်ႇဢမ်ႇမီလွင်ႈႁၢမ်ႈတပ်ႉထိုင်ၼႂ်းဝတ်ႉၼႂ်းဝႃး။
ၾၢႆႇၼိုင်ႈလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢမ်ႇၶႂ်ႈႁႂ်ႈမၼ်းၽႄႈလႄႈၶႂ်ႈႁႂ်ႈႁူင်ႈႁၢႆဝွတ်ႈဝၢႆးၵေႃႈႁင်းမၼ်း ပဵၼ်ၵၢၼ်ဢိုၼ်ၶိူဝ်းၵူၼ်း တၢင်း ၼိုင်ႈ မိူဝ်ႈထုၵ်ႇႁၢမ်ႈႁႅတ်ႉ မိူဝ်ႈထုၵ်ႇတဵၵ်းတဵင်ယိင်ႈၶႅၼ်းၶႂ်ႈမီးႁႅင်းၵိူတ်ႇၵၢၼ်ပႅင်းၸင်း ၵၢၼ်လုၵ်ႉႁိုၼ်ႇတေႃႇသူႈ ႁႅင်းၶိုၼ်ႈၼၼ်ႉပဵၼ်ထမ်းမၸၢတ်ႈၼႂ်းလူၵ်ႈၼႆႉယဝ်ႉ။
တႃႇတေတင်ႈပႃႊတီႊၵၢၼ်မိူင်းၵေႃႈဢမ်ႇလႆႈ လိူဝ်သေ “ပႃႊတီႊ သူဝ်ႊသႄႊလိတ်ႉလၢၼ်းသိၼ်ႇပႃႊတီႊ” ၶဝ် ဢၼ် လဵဝ် ဢမ်ႇမီးပႃႊတီႊသင်လႆႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ၸင်ႇ ၵူႈဝဵင်းဝဵင်းၵေႃႈႁႃၶေႃႈဢၢင်ႈတႃႇတေမႅတ်ႇပႅင်း ပႂ်ႉပႃး ၾိင်ႈငႄႈ ႁိတ်ႈႁွႆးလိၵ်ႈလၢႆးၸဝ်ႈၵဝ်ႇၼႆသေ ၸင်ႇလႆႈၵေႃႇတင်ႈ “ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆး” တီႈဝဵင်းၽႂ်ဝဵင်းမၼ်းမႃး။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၼုမ်ႇတႆးၸိူဝ်းလႆႈၵႂႃႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈတီႈၸၼ်ႉၸွမ်ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ လႆႈႁူမ်ႈႁွမ်းၶွၼ်ႈတုမ်ၵၼ် ၵေႃႇတင်ႈၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆးဝဵင်းလႂ်ဝဵင်းၼၼ်ႉမႃး မိူၼ်ၼင်ႇ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆး ၸၼ်ႉ ၸွမ်ဝဵင်းလိူဝ် ၸၼ်ႉၸွမ်တႃႈၵုင်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ ပေႃးထိုင်ၶၢဝ်းဢိုတ်းႁူင်းႁဵၼ်း ဢမ်ႇဝႃႈၶၢဝ်းၵတ်း ၶၢဝ်းမႆႈ ၸိူဝ်းၶဝ်ဢမ်ႇယွမ်းပွၵ်ႈမိူဝ်းႁိူၼ်းၽႂ်ႁိူၼ်းမၼ်း ပႃးၵၼ်ၵႂႃႇလူင်းသွၼ်ပၼ်လိၵ်ႈတႆးၸွမ်းဝၢၼ်ႈပီႈၼွင်ႉတႆးဢၼ်ပႃး ၶဝ်ႈၵႂႃႇၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢမ်ႇၼၼ် ဝၢၼ်ႈၵဝ်ႇမိုၼ်ႉၵွၼ်ႇပီႈၼွင်ႉတႆးၸိူဝ်းယူႇႁၢင်ႇၵႆႇမိူင်းတႆး ၸိူင်ႉၼင်ႇ ပီႈၼွင်ႉတႆး ၸိူဝ်းယူႇၼႂ်းထုင်ႉလိၼ်ပဵင်း ဝဵင်းၽိဝ်း တႆႉၵျီး တွင်ႇငူႇ လႄႈလၢႆလၢႆတီႈ။
ထႅင်ႈတၢင်းၼႂ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်ၵေႃႇတင်ႈၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆး မီးမႃးၵူႈဝဵင်း ပိူဝ်ႈတႃႇ တူင်ႉၼိုင်မႅတ်ႇပႅင်းပႂ်ႉပႃးၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ ပိူဝ်ႈလႆႈႁဵၼ်းႁူႉမေႃလိၵ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၽႃးသႃမႄႈတူဝ်ၵဝ်ႇ ၼင်ႇႁိုဝ်ၾိင်ႈငႄႈလိၵ်ႈလၢႆး ၽႃးသႃၵႂၢမ်းလၢတ်ႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇဢမ်ႇႁူင်ႈဢမ်ႇႁၢႆလႄႈပႂ်ႉပႃးႁၵ်ႉသႃၵႂႃႇ။
တေႃႇထိုင်ပေႃးမီးပေႃးႁၼ်ငဝ်းလႅင်းၻီႊမွၵ်ႉၶရေႊသီႊမီးမႃးပဵၼ်ၶၵ်ႉပဵၼ်ၶၢဝ်းပဵၼ်ပွတ်းပဵၼ်ပႅတ်းၵေႃႈၸင်ႇလႆႈမီး တိုဝ်ႉတၢင်း တင်ႈပႃႊတီႊၵၢၼ်မိူင်းသေၶဝ်ႈလိူၵ်ႈတင်ႈပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်မိူဝ်ႈ 2010 ၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵမ်ႈၼမ် ပဵၼ်ၵူၼ်း ၸိူဝ်းမီးၵိၼ်ႇသႅဝ်ဢၢႆ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈ သႅဝ်ဢၢႆတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း သႅဝ်ဢၢႆၵၢၼ်ႁၵ်ႉၸၢတ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ ၸပ်းတူဝ် ၸပ်းၶိင်းမႃး။
လိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈၼႆႉ ပဵၼ်ငဝ်ႈႁၢၵ်ႈၸိူဝ်ႉၽၼ်းၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈၼႆၵေႃႈဝႃႈလႆႈ ယွၼ်ႉၼႆႉ ၵူၼ်းတႆးႁဝ်း ဢၼ်မႃးယူႇတီႈဝဵင်းလူင် မိူင်းၵွၵ်ႇၵေႃႈလႆႈၵေႃႈတင်ႈ “ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆး – ၶိူဝ်းတႆးသႃမၵ်းၶီး မိူင်းၵွၵ်ႇ” မိူဝ်ႈ1983 သေသိုဝ်ႉတီႈလိၼ် ပွတ်း သဵၼ်ႈတၢင်းသႃထုပရႃႊၻိတ်ႇ ဝၢင်ႊၽူင်ႊၽၢင်ႊ ၼႂ်းၶဵတ်ႇယၢၼ်ႊၼႃႊဝႃႊ ၵၢင်ဝဵင်းမိူင်းၵွၵ်ႇ ပဵၼ်ၶွင်တႆးသေ ၵေႃႇသၢင်ႈပဵၼ်“ဝတ်ႉ”တႆး “သုၼ်သိုၵ်းသႃပတိဝတ်းထမ်း” ၶွင်တႆး။
တီႈၵဵင်းမႆႇၵေႃႈ မီးၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင်တႆး ဢၼ်ၵိုတ်းယင်ႉလိုဝ်ႈၵၢၼ်သိုၵ်း တူဝ်ယၢင်ႇၸိူင်ႉၼင်ႇ ၸဝ်ႈၸၢင်ႉ ယွင်ႁူၺ်ႈ ၸဝ်ႈသႅင်သိုၵ်း ၸဝ်ႈၼွႆႉ မင်းၵွၼ်း(သေႃးယၼ်ႇတ) ဢိၵ်ႇတင်းထႅင်ႈလၢႆၸဝ်ႈ ႁူမ်ႈပႃးၶူးဝႃး ဢႃးၸၢၼ် တႆး ဢၼ်ပဵၼ်ၶူးသွၼ်ၼႂ်းၸၼ်ႉၸွမ် ၼႂ်းၵဵင်းမႆႇလၢႆတီႈ လႆႈႁူမ်ႈၵၼ်ၵေႃႇတင်ႈ “ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆး ၵဵင်းမႆႇ” ၶိုၼ်ႈမႃးမိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 10/07/1994 တီႈဝတ်ႉပႃႇပဝ်ႈ ဢိူင်ႇသီၽုမ်း ၸႄႈမိူင်းၵဵင်းမႆႇ ၸႄႈတွၼ်ႈၵဵင်းမႆႇ ၸိုင်ႈထႆးသေ ၸဝ်ႈၼွႆႉ (သေႃးယၼ်တ) ပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈၵေႃႉႁႅၵ်ႈသုတ်း လႄႈၸၢႆးသူၺ်ႇလ (သိင်ၶမ်း ႁိူၼ်ႊသႅင်) ပဵၼ်ၽူႈၼမ်းၼႂ်း။
ထိုင်မႃးဝၼ်းတီႈ 18/03/2000 ၶိုၼ်းမႄႈပူၵ်းပွင်ယူင်ႉသၢင်ႈလႄႈပၵ်းပိူင်ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆး ၵဵင်းမႆႇ သေ ၸၢႆးသူၺ်ႇလ (သိင်ၶမ်း ႁိူၼ်းသႅင်) ထုၵ်ႇလိူၵ်ႈၶိုၼ်ႈပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈသေ ႁပ်ႉၼႃႈတီႈပုၼ်ႈၽွၼ်း ဢွၼ်ၼမ်းၼႃႈ ႁဵတ်းသၢင်ႈတူင်ႉၼိုင်ၵၢၼ်လိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈႁိတ်ႈႁွႆး ပိုတ်ႇသွၼ်လိၵ်ႈတႆးပၼ်ၵူၼ်းတႆးၼႂ်းၵဵင်းမႆႇဢွၼ်ႁဵတ်းသၢင်ႈ တူင်ႉၼိုင် ၸွႆႈထႅမ် ၶႅၵ်ႇလီပၢင်ၸႃႉ ဢွၼ်ၸတ်းငၢၼ်း(ပွႆးၾိင်ႈငႄႈႁိတ်ႈႁွႆး ) ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈတင်းသႃသၼႃး သၢင်ႇလွင်း ၾိင်ႈႁိတ်ႈႁွႆးၵၢၼ်ယူႇၵိၼ် ၸိူင်ႉၼင်ႇ လိူၼ်ႁႃႈသင်ၶၢၼ် (သၢင်းၵျၢၼ်ႇ) ၶဝ်ႈဝႃႇသႃ ဢွၵ်ႇဝႃႇသႃ ၸိူဝ်းၼႆႉမႃးတေႃႇမၼ်းၸဝ်ႈပေႃးလူႉၶွႆႈ 07/10/2002 ၼီႈ။
တေႃႇသိုပ်ႇၼၼ်ႉ 2003 ၸၢႆးသႅင်မိူင်း မင်းၵွၼ်း လုၵ်ႈၸၢႆးၵေႃႉသုတ်း ၶွင်ၸဝ်ႈၼွႆႉ (သေႃးယၼ်တ) လႆႈထုၵ်ႇလိူၵ်ႈ ၶိုၼ်ႈမႃးပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈ ၸၢႆးသႅင်ယ ပဵၼ်ၽူႈၼမ်းၼႂ်း။ ႁၼ်ဝႃႈမိူဝ်ႈၽွင်းၼၼ်ႉပီႈၼွင်ႉၵူၼ်းတႆးၵေႃႈတိူဝ်းၼမ်မႃး လႄႈ တီႈဝတ်ႉပႃႇပဝ်ႈသမ်ႉတိတ်းၸပ်းသဵၼ်ႈတၢင်းလူင်လဵပ်ႈၶူးမိူင်း မိူဝ်ႈမီးငၢၼ်း(ပွႆး)တေၵိတ်ႇ ၵၢၼ်ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇ ယၢပ်ႇ ၸင်ႇလႆႈၶၢႆႉငဝ်ႈငုၼ်းၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၵႂႃႇပၵ်းတီႈ ဝတ်ႉၵူႇတဝ်ႈ ဢိူင်ႇသီၽုမ်း ၸႄႈမိူင်းၵဵင်းမႆႇ ၸႄႈတွၼ်ႈ ၵဵင်းမႆႇ တေႃႇထိုင်ယၢမ်းလဵဝ်။
ထိုင်မႃး 2015 ၸၢႆးသႅင်ယ ထုၵ်ႇလိူၵ်ႈပဵၼ်ႁူဝ်ပဝ်ႈၵေႃလိၵ်ႈလၢႆလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆး ၵဵင်းမႆႇ တေႃႇယၢမ်းလဵဝ်။ ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈတႆးၵဵင်းမႆႇၼႆႉ ဢမ်ႇဝႃႈငၢၼ်း(ပွႆး)သင်ၵေႃႈယဝ်ႉ တေဢဝ်ၸႂ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇၶႂ်ႈႁဵတ်းငၢၼ်း(ပွႆး) သေႁႃလၢႆးလႆႈၶဝ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉဢမ်ႇလႆႈ ပေႃးပဵၼ်ၼႂ်းဝတ်ႉၵူႇတဝ်ႈၸိုင် ဢမ်ႇဝႃႈငၢၼ်း(ပွႆး) ပီမႂ်ႇတႆး သၢင်ႇလွင်း ဝၼ်းၵိူတ်ႇၸဝ်ႈၶူးဝႃး(ၸဝ်ႈၵွၼ်းဝတ်ႉ) ဝၼ်းဢွၵ်ႇဝႃႇသႃ ၸိူဝ်ႈၼႆႉ ႁဵတ်းလႆႈ ဢမ်ႇႁဵတ်းလႆႈ ႁဵတ်းလႆႈမွၵ်ႈၵႃႈႁိုဝ် ႁဵတ်းလႆႈသင်ၸိူင်ႉႁိုဝ် ၸိူင်ႉၼင်ႇငၢၼ်း(ပွႆး)ပီမႂ်ႇတႆး ဢၼ်ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးတေၸတ်းႁဵတ်းၼႆႉ တၢင်းဝတ်ႉ တၢင်း ၶျုမ်းၶျူၼ်း(ชุมชน) လႆႈၸႂ်တူၵ်းလူင်းၸွမ်း ၸင်ႇႁဵတ်းလႆႈလႄႈတင်းသၢမ်ၾၢႆႇ “ၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈတႆး” “ဝတ်ႉ” “ၶျုမ်းၶျူၼ်း” ၵေႃႈ မီးသူၼ်ႇႁူမ်ႈႁပ်ႉၽိတ်းထုၵ်ႇၸွမ်းၵၼ်ၵူႈလွင်ႈ။
