မေႃသွၼ် ႁိုဝ် ၶူးသွၼ်

ၵႆ့ၵႆ့လႆႈယိၼ်း ၵဵဝ်ႇၵပ်းထွႆႈၵႂၢမ်း ဢၼ်ဝႃႈ “ၶူးသွၼ်” ႁိုဝ် “မေႃသွၼ်” သွင်ထွႆႈၵႂၢမ်းၼႆ့ ၸႅၵ်ႇယႅၵ်ႈၽႄပဵၼ်သွင်တီႈပွင်ႇၵႂၢမ်းမၢႆ မိူၼ်ၼင်ႇ ပေႃးဝႃႈလႆႈႁပ့်ၸုမ်ႈၶူးမႃးၸင်ႇမၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ ပဵၼ် “ၶူးသွၼ်” ပေႃးဢမ်ႇလႆႈႁပ့်ၸုမ်ႈၶူးၸိုင် တၵ်းတေလႆႈႁွင့်ဝႃႈ “မေႃသွၼ်” ၼႆၼၼ့် ဝူၼ့်ၵႂႃႇဝူၼ့်မႃးလႅပ်ႈႁၢင်ႈမၼ်းၶတ်းၶတ်းသင်ဝႆ့ယူႇ။ ၸိူင့်ႁိုဝ်လႄႈ ပဵၼ်ၶူးသွၼ် ၸိူင့်ႁိုဝ်သမ့်ပဵၼ်မေႃသွၼ် မီးၵၢၼ်ယင်ထတ်း ၸိူင့်ႁိုဝ် ႁဝ်းမႃးဢွၼ်ၵၼ်ၶႆႈၸႂ်ဝူၼ့်ၸွမ်းတူၺ်းလူး။

“ၶူးသွၼ်” ႁိုဝ် “မေႃသွၼ်” ၼႆၼႆ့ ၸဝ်ႈၽူႈမီးတၢင်းႁူႉၶဝ် ဝႃႈ- (ပေႃးလႆႈႁပ့်ၸုမ်ႈၶူးမႃးၸင်ႇႁဵၵ်ႈၶၢၼ်ႁွင့်ဝႃႈ“ၶူးသွၼ်” ၵွပ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈ လႆႈႁပ့်“ၸုမ်ႈၶူး”မႃးယဝ့်) – ဝႃႈၼႆ။ ပေႃးဢမ်ႇလႆႈႁပ့်ၸုမ်ႈၶူးသေမႃးသွၼ်ပၼ်လိၵ်ႈပိူၼ်ႈၼႆ တၵ်းထုၵ်ႇလႆႈႁွင့် “မေႃသွၼ်” ၼႆယဝ့်  ၵွပ်ႈမၼ်းၸဝ်ႈဢမ်ႇလႆႈႁပ့်ၸုမ်ႈၶူးမႃး မၼ်းၸဝ်ႈၵွႆးမေႃသွၼ်ပိူၼ်ႈ ၸင်ႇထုၵ်ႇလီႁွင့်ဝႃႈ “မေႃသွၼ်” ၵွႆး ဝႃႈၼႆ။

မိူဝ်ႈၽူႈႁူႉၶဝ်ၸဝ်ႈၸီ့ၸႅင်ႈမႃးၼင်ႇၼၼ်သေ လၢႆလၢႆၵေႃႉၵေႃႈၶဝ်ႈၸႂ်ပွင်ႇၸႂ်ၼင်ႇၼၼ် ၵွႆးၵႃႈတၢင်းႁၼ်ၽူႈတႅမ်ႈ ဢမ်ႇႁၼ်ထိုင် ၼင်ႇၼၼ်။ ၸႂ်ႈယူႇ ၵၢၼ်ဢၼ်ၸိုဝ်ႈပႅၵ်ႇပိူင်ႈၵၼ် ဝႃႈ “ၶူးသွၼ်” လႄႈ “မေႃသွၼ်” ၼၼ့်မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈထွႆႈလဵဝ်ၵၼ် “ၸၢင်ႈ – ၸၢင်ႈၵေႃႇသၢင်ႈ” လႄႈ “မေႃၵေႃသၢင်ႈ” ၵဝ်ၵေႃႈမေႃ မၼ်းၵေႃႈမေႃ ၵွႆးၵႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈပဵၼ်ၸၢင်ႈ။ တူဝ်ယၢင်ႇ “ၸၢင်ႈမိုဝ်း ဢၼ်ႁဵတ်းၵိၼ် ၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈ လႄႈ ၵူၼ်းၵေႃႉမေႃႁဵတ်းၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈၼၼ့် ႁူမ်ႈဝႃႈမၼ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ၵေႃႈ ၵေႃႉမေႃၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈၼၼ့်ၵေႃႈ ၶႄးတေထုၵ်ႇပိူၼ်ႈမႃးၸၢင်ႈမၼ်းၵႂႃႇၵေႃႇသၢင်ႈပၼ်မိူၼ်ၵၼ်ယူႇ ၵွပ်ႈမၼ်းၵေႃႈမေႃႁဵတ်းၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈလႄႈ လီဢမ်ႇလီ ၽီမိုဝ်းမၼ်း ယင်းတေၸၢင်ႈၶႅမ့်လိူဝ် ထုၵ်ႇၸႂ်လိူဝ် ၵႃႈၶၼ်ထုၵ်ႇလိူဝ် ၵေႃႈၸၢင်ႈၵေႃႈပဵၼ်လႆႈ ၵွပ်ႈၵူၼ်းၵေႃႉၼၼ့်ၵေႃႈ မေႃၵၢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈလႄႈ ၽီမိုဝ်းဢၼ်ဢွၵ်ႇမႃးၵေႃႈဢမ်ႇပိူင်ႈသင်ၵၼ်။

ၵၢၼ်ဢၼ်ႁဝ်းႁဵၵ်ႈၶၢၼ်ႈၵၼ်ဝႃႈၶူးၼႆၼႆ့ ဢမ်ႇၵွမ့်ၵႃႈၶူးသွၼ်လိၵ်ႈၵွႆး ၸိုဝ်ႈဢၼ်ႁဵၵ်ႈၶၢၼ်ၵၼ်ဝႃႈၶူးၼႆၼၼ့် မီးထႅင်ႈတင်းၼမ် ၸိူင့်ၼင်ႇ ၶူးသွၼ် ၶူးသွၼ်လၢႆး ၶူးသွၼ်လိၵ်ႈ  ပူႇသရႃႇၶဝ်ၵေႃႈမီးၵၢၼ်တင်ႈၽိူၼ်ၶူး ႁပ့်ၶူး ၶူးသွၼ်ၵႃႈ/ၵႃႈၸၢတ်ႈ ၸဵမ်မေႃဝိပ်ႇ ၸပ်းသဵၼ်ႈဢဵၼ်ၸိူဝ်းၼႆ့ ၶိုၼ်ႈၶူးသေႁဵၼ်းႁပ့်ဢဝ်ၵွႆးၵွႆး လိူဝ်ၼၼ့် ၵႃႈပဵၼ် ၽူႈသွၼ် ၽူႈဢွၼ် ၽူႈၼႄ ၽူႈၼႄ့ၼမ်း လၢတ်ႈၼႄ ႁဵတ်းၼႄ ၸိူဝ်းၼႆ့ မိူၼ်တင်းပဵၼ်ၶူးၵွႆးၵွႆးယဝ့်။ ၼွၵ်ႈၼိူဝ်ၼၼ့် ၵၢၼ်လႆႈတူဝ်ထူပ်းတႃႁၼ်တီႈၵေႃႉလႂ်ၵေႃႉၼိုင်ႈမႃး လႆႈထွမ်ႇလႆႈယိၼ်း မႃးသေဢဝ်မႃးႁဵၼ်းႁူႉ ၾိုၵ်းယိူင်ႈႁဵတ်းၸွမ်းဢဝ်မေႃမႃး ၸိူဝ်းၼႆ့ပဵၼ်ၶူးႁဝ်းမူတ်းမူတ်းယဝ့် (ဢမ်ႇယိၼ်းၽႂ်ဝႃႈမေႃႁဝ်း)။

ဢမ်ႇၸႂ်ႈလႄႈဝႃႈပေႃးဢမ်ႇလႆႈႁပ့်ၸုမ်ႈၶူးမႃး ဢမ်ႇၸႂ်ႈၶူးၼႆၼၼ့် လႆႈႁပ့်ၸုမ်ႈၶူးမႃးတီႈမိုဝ်းၽႂ် ႁပ့်ၼႂ်းမိုဝ်းၵေႃႉလႂ် ၸင်ႇပဵၼ်တၢင်း ၵၢၼ် ယူဝ်ၶႄးၸၢင်ႈၶဝ်ႈၸႂ်ၽိတ်းယူႇ။ ၵၢၼ်ဢၼ်လႆႈသွၼ်ႁဵၼ်းမႃးၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းသေလႆႈႁပ့်ၸုမ်ႈၶူးမႃးၼၼ့် လႅပ်ႈတေဢမ်ႇၸႂ်ႈ ႁူင်းႁဵၼ်းဢၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်း ၵၢၼ်သွၼ်ၽႃးသႃလိၵ်ႈတႆး ၵွပ်ႈဢမ်ႇတွၼ့်ႁၼ်ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ့်ၸွမ်လႂ် သွၼ်ႁဵၼ်းၽႃးသႃလိၵ်ႈတႆး။ ဢၼ်ႁၼ်ႁၼ်ၵၼ်ယူႇၼႆ့ ၼႂ်းမိူင်းႁဝ်းပဵၼ်ႁူင်းႁဵၼ်းမၢၼ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈမၢၼ်ႈ ဢိင်းၵလဵတ်ႈ လိၵ်ႈၶႄႇ(ႁူင်းႁဵၼ်းၶႄႇ) သေ လႆႈႁပ့် ၸုမ်ႈၶူးယဝ့်မႃးပဵၼ်ၶူးသွၼ်လိၵ်ႈမၢၼ်ႈလိၵ်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ လိၵ်ႈၶႄႇၼႆတႄ့ ၸၢင်ႈပဵၼ်လႆႈယူႇ(မိူဝ်ႈပိုၼ့်တီႈၼၼ့်ၶၢတ်ႇၸုတ်ႇ)။

တၢမ်လၵ်းမၼ်း ၶဝ်ၸဝ်ႈတၵ်းၽၢၼ်ႇၶၢမ့်ပူၼ့်ၵၢၼ်ႁဵၼ်းၶဝ်သေႁပ့်ၸုမ်ႈၶူး (Teacher’s  college) “ၶူးသွၼ်” ၵမ်းသိုဝ်ႈယဝ့် ၸင်ႇမႃး ပဵၼ်ၶူး ဢမ်ႇလႃႈလီၸႂ်ႈ ၵႃႈလႆႈႁပ့်ၶူးမႃးတၵ်းပဵၼ်ၶူးသွၼ်လႆႈၵူႈၵေႃႉ။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၵေႃႈၸဝ်ႈၵဝ်ႇႁဵၼ်းမႃးၾၢႆႇလႂ် ႁဵၼ်းၽႃသႃ (Subject) သင်ပဵၼ်လၵ်း။ ၼႂ်းၵၢၼ်ႁဵၼ်းလႄႈလႆႈႁပ့်ၸုမ်ႈၶူးမႃးၼၼ့်ပဵၼ်ၾၢႆႇၽႃးသႃလႂ်။  တူဝ်ယၢင်ႇၸိူင့်ၼင်ႇ ဢိၼ်ႊၵျိၼ်ႊၼီႊယိူဝ်ႊ (Engineer) ၾၢႆႇမေႃယႃ (Medicine) ၾၢႆႇၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး (Business) ၾၢႆႇထဵၵ့်ၼူဝ်ႊလူဝ်ႊၵျီႊ (Technology) ၸိူဝ်းၼႆ့။

ၵွႆးၵႃႈပေႃးမႃးပဵၼ်ၶူးသွၼ်လိၵ်ႈတႆးၼႆ သမ့်ၸွင်ႇမီးဝႂ်ႁပ့်ၸုမ်ႈၶူးၵၢၼ်ႁဵၼ်းၽၢၼ်ႇၶၢမ်ႈပူၼ့်ၸၼ့်ၸွမ်လႂ် လႄႈမီးၵၢၼ်သွၼ်ၽႃသႃ လိၵ်ႈတႆး။ ၸွင်ႇမၼ်းၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၵၼ်တင်း ဢၼ်မႃးပဵၼ်ၶူးသွၼ်ၽႃးသႃလိၵ်ႈတႆး ထိုင်လႆႈႁပ့်ဝႂ်ၸုမ်ႈၶူး ပဵၼ်ၵၢၼ်ႁပ့်ႁွင်းၵၢၼ်ႁဵၼ်း ၽၢၼ်ႇပူၼ့်ၶၢမ်ႈ ၸၼ့်ၸွမ်သုင်ထိုင်ၸိၵ်းသုတ်းယွတ်ႈသေ လႆႈႁပ့်ဝႂ်ယွင်ႈယေႃးမႃးၵေႃႈ ၸွင်ႇမၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈပဵၼ်တၢင်ႇၽႃးသႃၵွႆးႁိုဝ်။ ဢမ်ႇမီးသူၼ်ႇၵဵဝ်ႇၶွင်ႈသင်ၵၼ်တင်းၽႃးသႃတႆး။ ဢၼ်ႁဵၼ်းမႃးၼႂ်းႁူင်းႁဵၼ်းၼၼ့် ယင်းဢမ်ႇပႃးလိၵ်ႈတႆးသေတူဝ်။ ပဵၼ်ၶူးတၢင်ႇ ၽႃးသႃဢမ်ႇပေ့ဝႃႈ ပဵၼ်ၶူးလိၵ်ႈတႆးၼႆ ႁဝ်းတေဢဝ်သင်မႃးတႅပ်းတတ်း။ မၢင်ၸိူဝ်းယဝ့်ၸၼ့်ၸွမ်လႆႈႁပ့်ဝႂ်ၸုမ်ႈၶူးယဝ့် ယင်းဢမ်ႇမေႃ လိၵ်ႈတႆးၵေႃႈယင်းမီး။

ၸိူင့်ၼင်ႇၸဝ်ႈၶူးမေႃလိၵ်ႈတႆးႁဝ်း လႆႈထုၵ်ႇမၵ်းမၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၶူးမေႃၼၼ့်ၵေႃႈ ဢမ်ႇၸႂ်ႈပိူၼ်ႈမွပ်ႈပၼ်ဝႂ်ၸုမ်ႈၶူး ပဵၼ်ၼႂ်းမုၵ့်မူႇၾုင် ၵူၼ်းတႆးႁဝ်းၵွႆး။ ထတ်းႁၼ်ၼမ့်တွၼ်းၽွၼ်းလီ ၼမ့်ၵတ့်တၢင်းၶႅၼ်ႇၶဝ်ၸဝ်ႈ ၸင်ႇထုၵ်ႇၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈၽူႈယႂ်ႇၵူၼ်းလူင် ၽူႈမီးတၢင်းႁူႉၶဝ်မၵ်းမၼ်ႈၶဝ်ၸဝ်ႈ ၵိုင်ႇထုၵ်ႇလီယူၵ့်ယွင်ႈၶိုၼ်ႈပဵၼ်ၸဝ်ႈၶူးမေႃၼႆၼၼ့်ၵွႆး။  ၶဝ်ၸဝ်ႈၶူးမေႃၵူႈၸဝ်ႈဢမ်ႇလႆႈႁပ့် ဝႂ်ၸုမ်ႈၶူးတီႈၽႂ်မႃး  ၼႆ့ ႁဝ်းၵေႃႈၶၢၼ်ႁပ့်မႃးပဵၼ်ႁူဝ်ပၢၵ်ႇပီ ၼႂ်းၼၢမ်းၸိုဝ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈ “ၶူးမေႃလိၵ်ႈတႆး” (ပေႃးတေလၢတ်ႈဝႃႈ ဢမ်ႇလႆႈ ႁပ့်ၸုမ်ႈၶူးမႃးလႄႈတေလႆႈႁွင့်ဝႃႈ မေႃသွၼ်ၼႆၼၼ့် ႁဝ်းတေႁွင့်ဝႃႈႁိုဝ်လႃႇ “မေႃလိၵ်ႈတႆး/မေႃလူလိၵ်ႈတႆး”) ၼႆၵွႆးၼႄႇ။

ၼႂ်းၸူဝ်ႈၸၢတ်ႈၽူႈတႅမ်ႈ မိူဝ်ႈလဵၵ့်ၼၼ့်လႆႈၶဝ်ႈႁဵၼ်းႁူင်းၸၼ့်ငဝ်ႈၼွင်ယေး ဢၼ်မီးတီႈဝၢၼ်ႈၼွင်ယေး ယူႇၾၢႆႇတူၵ်းၵၢတ်ႇလူင် ၵဵင်းတုင် လႆႈႁဵၼ်းပႃးၽႃးသႃလိၵ်ႈတႆး / တႆးၶိုၼ် ၼႂ်းၶၢဝ်းယၢမ်းႁဵၼ်းပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ၵွႆးၵႃႈမိူဝ်ႈပူၼ့်ၶၢမ်ႈၸၼ့်သီႇ ယဝ့်ၵေႃႈလႆႈၶၢႆ့ၵႂႃႇႁူင်းႁဵၼ်းထႅင်ႈတီႈမႂ်ႇ ၵွပ်ႈဝႃႈႁူင်းႁဵၼ်းၼွင်ယေးပဵၼ်ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ့်ငဝ်ႈပဵၼ်ႁူင်းႁဵၼ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင် ၵေႃႇတင်ႈဝႆ့ပၼ် ဝၢႆးၼေႇဝိၼ်းယိုတ်းၼၢၸ်ႈယဝ့်ၵေႃႈ ပဵၼ်ၵႂႃႇႁူင်းႁဵၼ်းလူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈ မီးထိုင်သီႇၸၼ့်ၵွႆး ၵွႆးၵႃႈမိူဝ်ႈၶၢႆ့ၵႂႃႇယူႇ ႁူင်းႁဵၼ်းတီႈမႂ်ႇ ဢမ်ႇမီးၵၢၼ်လႆႈႁဵၼ်းၽႃးသႃလိၵ်ႈတႆး / တႆးၶိုၼ်ယဝ့်။

ႁူမ်ႈဝႃႈဢမ်ႇလႆႈႁွတ်ႈၵႂႃႇထိုင်ၵူႈဝၢၼ်ႈၵူႈမိူင်းၵေႃႈ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈ ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈ တၵ်းဢမ်ႇမီးၸၼ့်ၸွမ်ဢၼ်လႂ်သွၼ်ပၼ်ပႃးၽႃသႃ လိၵ်ႈတႆး ယွၼ့်ၼၼ့် ဢၼ်ၽူႈၵတ့်ၶႅၼ်ႇတႆးႁဝ်းလႆႈၵႂႃႇႁဵၼ်းယဝ့်ၸၼ့်ၸွမ်မိူင်းမၢၼ်ႈသေလႆႈႁပ့်ၸုမ်ႈၶူးမႃးၼၼ့်ၵေႃႈလီယုၵ့်ယွင်ႈၼမ့်ၵတ့်တႄ့တႄ့ ။ၵွႆးၵႃႈ မၼ်းဢမ်ႇၵဵဝ်ႇၵၼ်တင်း ၵၢၼ်ဢၼ်ဝႃႈ ပေႃးလႆႈႁပ့်ၸုမ်ႈၶူး တၵ်းတေလႆႈႁွင့်ဝႃႈ “ၶူးသွၼ်” ပေႃးဢမ်ႇလႆႈႁပ့်ၸုမ်ႈၶူး ပဵၼ် “မေႃသွၼ်” ၼႆၼၼ့် ၽူႈတႅမ်ႈ ယုမ်ႇယမ်ဝႃႈပႆႇပေႃးထုၵ်ႇမႅၼ်ႈ။ ၵွပ်ႈမၼ်းဢမ်ႇၵဵဝ်ႇၶွင်ႈသင်ၵၼ်တင်းဢၼ်မႃးႁဵတ်းၶူးသွၼ် ႁိုဝ် မေႃသွၼ် ၽႃသႃလိၵ်ႈတႆး ၸူဝ်ႈၶၢဝ်းၵေႃႈလီ တႃႇသေႇၵေႃႈယဝ့်။