ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈပၢၼ်မႂ်ႇ တႆးတေသႂ်ႇၸႂ်ၵႅတ်ႇၵင်ႈ ၽႅၼ်ႇလိၼ်ၸိုင်ႈတႆးဝႆႉၸိူင်ႉႁိုဝ်

ပိူဝ်ႈတႃႇ တေဢဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းၵၢင် ၽွတ်ႈႁႅၼ်းပဵၼ် ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ၸုမ်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းတၢင်ႇၸိူဝ်း တူၵ်ႇလၢတ်ႈ မႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈပႆႇဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃ ၸွမ်းၵၼ်သေ ၽိူဝ်ႇထိုင်မႃး မိူဝ်ႈပီ 1961 မိူင်းတႆးဢွၼ်ႁူဝ်ယိုၼ်ႈတၢင်ႇ ပိူင် ၾႅတ်ႊၻရႄႊၼၼ်ႉၵေႃႈ ပိူင်းၼႄမႃးဝႃႈ လွင်ႈတႃႇတေၽွတ်ႈႁႅၼ်းၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉယူႇ။ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈၼႆႉ ႁဝ်း ၶႃႈ တေဢဝ်ၽိုၼ်ၶူၼ်ႉၶႂႃႉ ၼႂ်းၸုမ်းသႅၼ်ပၢႆး တႅမ်ႈတၢင်ႇမီးမႃးၼၼ်ႉ တေယွၼ်းပၢႆးၼႄၵၼ် ၵႂႃႇပွတ်းဢွၼ်ႇတွၼ်ႈ ၼိုင်ႈ။

ပဵၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ လၢႆၸၢဝ်းၶိူဝ်း ယိုၼ်ႈယွၼ်းႁႂ်ႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈၶဝ် ၽွတ်ႈတင်ႈၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ဝႃႈၼၼ်သေတႃႉၵေႃႈ ၸုမ်း မၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းယိုတ်းဢႃႇၼႃႇမႃး ၵူႈပၢၼ်ပၢၼ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇလူင်းမိုဝ်း ၽွတ်ႈႁႅၼ်းမႃးသေပွၵ်ႈ ၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ၵွၼ်ႇပႆႇထိုင် ပီ 2011 ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸုမ်းမၢၼ်ႈၸုမ်းလႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ၵူၼ်းၵၢၼ်မိူင်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈၶဝ် ၵေႃႉလႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ဢမ်ႇတူၵ်ႇလၢတ်ႈ ၵမ်ႉထႅမ်မႃး တႃႇတေၶွတ်ႇႁႅၼ်းၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ။ ၶႂ်ႈဝႃႈတႄႉ ၸဵမ်ၼႂ်းသိုၵ်း ၸဵမ်ၼႂ်းၾၢႆႇၵူၼ်းမိူင်း တိုၼ်းဝႃႈဢမ်ႇသူၼ် ၸႂ် ပိူဝ်ႈတႃႇ တေတင်ႈၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈမႃး။

ဝၢႆးလင်ပီ 2011 ၸိူဝ်းၼႆႉမႃးတႄႉ မီးမႃးၵူၼ်းၵၢၼ်မိူင်း ၵမ်ႈၽွင်ႈ ၸိူဝ်းၵမ်ႉထႅမ် တႃႇတေမီးမႃး ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ယူႇ ၼႂ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ မီးမႃးၵူၼ်းသူၼ်ၸႂ် ၶႂ်ႈဝႃႈၸိူင်ႉၼၼ်ယဝ်ႉ။

ၵမ်းၼႆႉ ဝၢႆးသေသိုၵ်းမၢၼ်ႈ သိမ်းဢႃႇၼႃႇ ၼႂ်းပီ 2021 ယဝ်ႉ သဵင်တႃႇတေၽွတ်ႈႁႅၼ်းၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ လင် ၵႂၢင်ႈတိူဝ်းမႃးသေယဝ်ႉ။ ၼႂ်းၵူၼ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၶဝ်ၼင်ႇၵၼ်ၵေႃႈ တႅၵ်ႇယၢႆႈၵၼ်။ ၸိူဝ်းႁၼ်လီလႄႈ ၸိူဝ်းဢမ်ႇႁၼ်လီ ႁဵတ်းၼႆတႅၵ်ႇယႅၵ်ႈၵၼ်မႃး လႆႈႁၼ်ၶဝ် ဢုပ်ႇထဵင်ၵၼ်မႃး ၵႂၢင်ႈၵႂၢင်ႈၶႂၢင်ၶႂၢင်ယူႇ။

ပေႃးမႃးတူၺ်း တီးၸမ်ၸမ်မၼ်းၼႆ မၢၼ်ႈၸိူဝ်းဢၼ် ၵႂႃႇမီးၼႂ်း NUcc ၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ မၢၼ်ႈၸိူဝ်း ဢၼ်ႁဵတ်းလွင်ႈ ၵႅတ်ႇၶႄၵူၼ်းမိူင်း PDF ၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈသင်၊ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းတူဝ်ႈတၼ်း ပိူဝ်ႈတႃႇတေၽွတ်ႈၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ၼႆၵေႃႈလႆႈ ႁၼ်မီးမႃးယဝ်ႉ။

ၵမ်းၼၼ်ႉ ပေႃးဝႃႈ တေဢဝ်ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉ တေတင်ႈၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈယဝ်ႉၼႆ တၢင်းၵႂၢင်ႈလႅၼ်လိၼ်မၼ်း တေမီး ၸိူင်ႉႁိုဝ်ၼႆ ပေႃးႁဝၶႃႈ မႃးဝူၼ်ႉတူၺ်းၼႆ တႃႇတေၶွတ်ႈႁႅၼ်းၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၵႃႈလႆႈဢုပ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ လႅၼ်လိၼ် ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ တေဢဝ်တီႈလႂ်လၢႆလၢႆ တေၵႂၢင်ႈၵႃႈႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တေလႆႈဢုပ်ႇၵၼ် တႅတ်ႈတေႃးယဝ်ႉ။

ၵဵဝ်ႇၵပ်းလူၺ်ႈ တၢင်းၵႂၢင်ႈလႅၼ်လိၼ်ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈသေ ဢုပ်ႇလၢတ်ႈၸဝ်ႉသေပိူၼ်ႈၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ ပဵၼ်ၼႂ်းပီ 1961 ၼၼ်ႉ။ ၸွမ်းၼင်ႇ ပိူင်ၾႅတ်ႊၻရႄႊ ဢၼ်ယိုၼ်ႈတၢင်ႇ ၼႂ်းပီ 1961 ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ (သျှမ်းမူ) မူႇပိူင်တႆးၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇလီ ဢဝ် (ပြည်မ) ၼၼ်ႉ ၶွတ်ႈႁႅၼ်းပဵၼ် ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ဝႃႈၼႆယဝ်ႉ။

ၼႂ်းလႅၼ်လိၼ် (ပြည်မ) မိူဝ်ႈပၢၼ်ၼၼ်ႉ တေပႃးတိူင်းၸႄႈၵႅင်း၊ တိူင်းမၢၼ်းတလေး၊ တိူင်းမၵူၺ်း၊ တိူင်းပၵိူဝ်၊ တိူင်း ၼမ်ႉၵဵဝ် ႁွင်ႉဝႃႈ ဢေႇရႃႇဝႃႇတီႇ၊ တိူင်းယၼ်ႇၵုင်ႇ ပႃးတင်း မိူင်းရၶႅင်ႇ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉတႄႉ တိုၵ်ႉပဵၼ် တိူင်းရၶႅင်ႇ မိူင်းမွၼ်း ဢၼ်ပႃး ၼႂ်းတိူင်းတႃႈၼၢဝ်းသီႇ မိူဝ်ႈၼၼ်ႉလႄႈ ယဝ်ႉတင်းဢၼ် တိူင်းတႃႈၼၢဝ်းသီႇ ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၸိူဝ်းၼႆႉ တေ ႁူမ်ႈပႃးၼႂ်း (မြန်မာပြည်မ) ၼၼ်ႉၵႂႃႇမူတ်း။ ၽွင်းမိူဝ်ႈၼၼ်ႉ မီးတိုဝ်ႉတၢင်း တႃႇတေၽွတ်ႈႁႅၼ်းပၼ် ၸႄႈမိူင်းရၶႅင်ႇ လႄႈ ၸႄႈမိူင်းမွၼ်း ယူႇယဝ်ႉၼႆ ႁဝ်းၵေႃႈ ႁူႉၵၼ်ၸွမ်း။

ၸင်ႇဝႃႈ ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်လၢတ်ႈၼႂ်းပိူင်ၾႅတ်ႊၻရႄႊ မိူဝ်ႈပီ 1961 ၼၼ်ႉ ၶႂ်ႈမၢႆထိုင်တိူင်း 7 တိူင်း ဢၼ်မီးယူႇ ပၢၼ်မိူဝ်ႈလဵဝ် ၼႆႉၵူၺ်း ၼႆၵေႃႈဝႃႈလႆႈ။

လိူဝ်ၼႆႉသမ်ႉ တေမီးထႅင်ႈလႅၼ်လိၼ် ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ပႃးဝႆႉၼႂ်း ပိူင်ယုၵ်ႉယၢင်ႇ ၼွၵ်ႈမိူင်း ဢၼ်ၵေႃႇမတီႇၶဵၼ်ႇ တႅမ်ႈ လၵ်းမိူင်းၾႅတ်ႊၻရႄႊ FCDCC ၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈမႃး ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 2005 တေႃႇထိုင် 2008 ၼၼ်ႉ ပွၵ်ႈၼိုင်ႈယူႇ။

ၼႂ်းပိူင်ယုၵ်ႉယၢင်ႇၼၼ်ႉ တေဢဝ်တိူင်းဢေႇရႃႇဝႃႇတီႇပဵၼ် ၸေႊမိူင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်းႁူမ်ႈၵၼ် (အမျိုးသားများ ပြည်နယ်) သမ်ႉ တေဢဝ်တိူင်းတႃႈၼၢဝ်းသီ ပဵၼ်ၸႄႈမိူင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ႁူမ်ႈၵၼ်ၼႆလႄႈ ပိူဝ်ႈတႃႇ ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ တေၵိုတ်း တိူင်းၸႄႈၵႅင်း၊ တိူင်းမၢၼ်းတလေး၊ တိူင်းမၵူၺ်း ၊ တိူင်းပၵူဝ်းလႄႈ တိူင်းယၢၼ်ႇၵုင်ႇ 5 ဢၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။

ဝၢႆးၼႆႉမႃး ၶွင်ႇသီႇၾႅတ်ႊၻရႄႊ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈ ဢၼ်ပဵၼ် UNFC ၵဵပ်းဢဝ်ပိူင်ယုၵ်ႉယၢင်ႇ လၵ်းမိူင်း FCDcC ၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းၽိူမ်ႉထႅမ်ၸွမ်းသေ ပိုၼ်ဢွၵ်ႇၼႄၼႂ်းပီ 2016 ၼၼ်ႉ။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်တိူင်းၸႄႈၵႅင်း ပွတ်းၼိူဝ်ႁဵတ်းပဵၼ် ၸႄႈမိူင်းၶႅဝ်းတွင်း ၸၢဝ်းၶိူဝ်းႁူမ်ႈၵၼ် ဝႃႈၼႆသေ ပိူဝ်ႈတႃႇၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ၵိုတ်းထႅင်ႈ တိူင်းၸႄႈၵႅင်း ပွတ်းတႂ်ႈ၊ တိူင်းမၢၼ်းတလေး၊ တိူင်းမၵူၺ်း၊ တိူင်းပၵူဝ်းလႄႈ ယၢၼ်ႇၵုင်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉၵူၺ်းယဝ်ႉ။

လွင်ႈလႅၼ်လိၼ် ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈမႃး ၾၢႆႇၼိူဝ်ၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ်လႅၼ်လိၼ်တိူင်းလႄႈ ၸႄႈမိူင်း ဢၼ်မီးဝႆႉၼႆႉ သေလၢတ်ႈၵၼ်မႃးၵူၺ်း။ ဝၢႆးသေ သိုၵ်းမၢၼ်ႈသိမ်းဢႃႇၼႃႇ ၼႂ်းပီ 2021 ယဝ်ႉသေ ၽွင်းမိူဝ်ႈဢုပ်ႇၵၼ်မႃး လွင်ႈ ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းမၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းမီးၼမ်ႉၸႂ် ႁိုၼ်ႇႁၢဝ်ႈသမ်ႉ ၶိုၼ်းပၢၵ်ႇလၢတ်ႈမႃးၸိူင်ႉႁိုဝ် တႃႇဢဝ် ၸႄႈဝဵင်း ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၸိူဝ်းမီးမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ၼႂ်းမီးၸၢဝ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်မီးၼမ်ယူႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈသႂ်ႇပႃးမႃး လႅၼ်လိၼ်မၢၼ်ႈၶဝ် ဝႃႈၼႆ။

ၵူၼ်းမၢၼ်ႈ ဢမ်ႇၼၼ်ႉၵေႃႈ ၵူၼ်းလၢတ်ႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ၵႂႃႇမီးၼႂ်းၸႄႈမိူင်း (ပြည်နယ်) ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈလႆႈဢဝ် သႂ်ႇပႃး ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၶဝ် ၸိူင်ႉၼႆၵေႃႈ လႆႁၼ်ၶဝ်ယွၼ်းမႃး။

ၵမ်းၼႆႉ ပေႃးမႃးတူၺ်း ၼႂ်း Social Media ၸိူဝ်ႉၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်ၶဝ် တႅမ်ႈမႃးၸိူင်ႉႁိုဝ်ၼႆ တႃႇၶွတ်ႈႁႅၼ်းၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ၵိုၵ်းပႃး ၽႅၼ်ႇတီႈမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် မိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉ လႅၼ်လိၼ်ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ မိူဝ်းၼႃႈၼႆၼၼ်ႉ ၼႂ်းၽႅၼ်ႇတီႈၶဝ် ဝႃႈၼၼ်ႉ ၼွၵ်ႈလိူဝ် တိူင်း 7 တိူင်း ပၢႆသမ်ႉပႃးထႅင်ႈ ၸႄႈဝဵင်းႁူၺ်ႈၵူႈ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ သူၺ်ႇၵူႇဝၢၼ်ႈမေႃႇ၊ ဝၢၼ်ႈၸေႊ၊ မိူင်းမွၵ်ႈ၊ မိူင်းယၢင်း၊ မိူင်းၵွင်း ၸိူဝ်းဢၼ်ပဵၼ် ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းၶၢင်။

ယဝ်ႉၵေႃႈ တေမီးထႅင်ႈ ၸႄႈဝဵင်းဝၢၼ်ႈတဵင်း၊ မိူင်းမိတ်ႈ၊ ၼွင်ၶဵဝ်၊ လွၵ်ႉၸွၵ်ႇ၊ ယႂႃႇငၢၼ်ႇ၊ ပၢင်လႃႈ (ပင်းတရႃႉ) ဢၼ် ႁွင်ႉဝႃႈ ပိၼ်းတယ၊ ၵၢတ်ႇလေႃႉ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ၵလေႃး၊ ယွင်ႁူၺ်ႈ၊ တွင်ၵီႈ ၼႂ်းမိူင်းတႆး ၸိူဝ်းၼႆႉလႂ် ၸႄႈဝဵင်းတွင်ႇၵူၵ်ႉ၊ တၢၼ်ႇတွႆး၊ ၵွႃႉ ဢၼ်မီးၼႂ်းမိူင်းရၶႅင်ႇ ၼၼ်ႉလႂ်။ ၸႄႈဝဵင်းပီးလိၼ်း၊ သထူင်ႇ၊ ၸႄႈဝဵင်းပွၵ်ႇ ဢၼ်မီး ၼႂ်းမိူင်းမွၼ်းလႂ် ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၶဝ်ၶႂ်ႈသႂ်ႇပႃးၵႂႃႇ ၼႂ်းၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈၶဝ်။

ၼွၵ်ႈသေၼၼ်ႉ တေမီးထႅင်ႈ ၼႃႈတီႈသွင်ၼႃႈၾႃႉ ဢၼ်ဝႃႈ ၸပ်းၾၢႆႇပုၼ်ႉၵေႃႈလူဝ်လူဝ် ၸပ်းၾၢႆႇၼႆႉ ၵေႃႈလူဝ်လူဝ် ဢိင်ၼိူဝ်ငဝ်းလၢႆးသေ ယင်ႇဝႆႉသွင်ၼႃႈသွင်ၾၢႆႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ တေမီးလႅၼ်လိၼ်မဵဝ်းၼၼ်ႉ။ မိူၼ်ၸိူင်ႉ ၾၢႆႇဝၼ်း တူၵ်းမိူင်းတႆးၼႆႉ တေတိတ်းၸပ်းၵၼ်ဝႆႉ တၢင်းလႅၼ်လိၼ်ၸႄႈၵႅင်း၊ တိူင်းမၢၼ်းတလေးလႄႈ ပိုၼ်ႉတီႈၶွင်ၼေႇပျီႇ တေႃႇ ဢၼ်ပဵၼ်(ပြည်မ) မိူင်းမၢၼ်ႈ ၼၼ်ႉသေယဝ်ႉ ၸွမ်းလႅၼ်လိၼ်ဢၼ်ၼႆႉ မီးဝႆႉပိုၼ်ႉတီႈ သွင်ၼႃႈၾႃႉ ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ Border Land Area ။

ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈၸိူဝ်းၼႆႉ တေပႃးဢီႈသင်ၼႆ ၸႄႈဝဵင်းဝၢၼ်ႈတဵင်း ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ မတဵင်း၊ ၼွင်ၶဵဝ်၊ လွၵ်ႉၸွၵ်ႇ၊ ယႂႃႇငၢၼ်ႇ၊ ပင်းတရႃႉ၊ ၵၢတ်ႇလေႃႉ၊ ယွင်ႁူၺ်ႈ ဢၼ်မီးယူႇၼႂ်းမိူင်းတႆး သမ်ႉၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၵုတ်ႈလႄႈ ပၢင်ႇဢူး ဢၼ်မီးယူႇၼႂ်း တိူင်းမၢၼ်းတလေး ၸိူဝ်းၼၼ်ႉၼႆႉ တေလႆႈဝႃႈ ၼႃႈတီႈသွင်ၼႃႈၾႃႉ။

ၵမ်းၼႆႉ ၼႂ်း 7 ၸႄႈဝဵင်း ၼႂ်းမိူင်းတႆးဢၼ်လၢတ်ႈမႃး ၾၢႆႇၼိူဝ်ၼႆႉ မီးဝႆႉႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း လၢတ်ႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈပဵၼ် ၵႂၢမ်းဢူႈ ၵႂၢမ်းမႄႈၶဝ် မိူၼ်ၸိူင်ႉၸၢဝ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈ၊ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းထၼု၊ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းဢၢင်းသႃးလႄႈ တွင်ႇလိူဝ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ဢၼ်လၢတ်ႈ ၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈၼႆႉ တေမီး 50 ဝၢၵ်ႈၶိုၼ်ႈၼိူဝ်။

ၵမ်းၼႆႉ ပေႃးႁဝ်းမႃးၸတ်းပၢင်ယၢင်ႇၵၢင်ၸႂ် (လူထုဆန္ဒခံယူပွဲ) ၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပေႃးႁဝ်း ၶိုၼ်းထၢမ်ဝႃႈ တေပႃးၼႂ်းၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈႁိုဝ် တေသိုပ်ႇယူႇၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႄႇၼႆၸိုင် ၸႄႈဝဵင်းဝၢၼ်ႈပဵင်း ဢၼ်မီးႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းမၢၼ်ႈ 97%  ၼၼ်ႉတႄႉ ထၢင်ႇတေပၼ်ၵၢင်ၸႂ် တႃႇတေၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈယူႇ။

လိူဝ်ၼၼ်ႉ တီႈၸႄႈဝဵင်းၼွင်ၶဵဝ်၊ လွၵ်ႉၸွၵ်ႇလႄႈ ၵၢတ်ႇလေႃႉ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းမၢၼ်ႈ ဢိၵ်ႇလူၺ်ႈပႃးတင်း ထၼု ဢမ်ႇပေႃးပိူင်းၵၼ်ၵႃႈႁိုဝ် ယဝ်ႉၵေႃႈ တီႈၸႄႈဝဵင်းယႂႃႇငၢၼ်ႇလႄႈ ပင်းတရႃႉၼၼ်ႉ ထၼု ၼမ်လိူဝ်သုတ်း။ တီႈ ၸႄႈဝဵင်းယွင်ႁူၺ်တႄႉၵေႃႈ ဢၢင်းသႃး ၼမ်သေပိူၼ်ႈ။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၸိူင်ႉၼႆ ၸႄႈဝဵင်းၼွင်ၶဵဝ်၊ လွၵ်ႉၸွၵ်ႇ၊ ၵၢတ်ႇလေႃႉ၊ ယႂႃႇငၢၼ်ႇ၊ ပင်းတရႃႉ၊ ယွင်ႁူၺ်ႈ ၶဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉ တေသိုပ်ႇယူႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆးႁိုဝ် ဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းဢိင်ဝႆႉၼိူဝ် ၶေႃႈသဵင်ၵၢင်ၸႂ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ထၼု၊ ဢၢင်းသႃးလႄႈ တွင်ႇလိူဝ်း ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၵူၺ်း။ တေသိုပ်ႇယူႇႁႃႉ ဢမ်ႇသိုပ်ႇယူႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ဢမ်ႇမီးတီႈတႆးႁဝ်း တေလႆႈတႅပ်းတတ်း။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈ ၵူၼ်းလၢတ်ႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ ၸိူဝ်းဢၼ်ပဵၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း မိူဝ်ႈၵႆႈႁဝ်းလၢတ်ႈမႃး သၢမ်သီႇၶိူဝ်းၼၼ်ႉ ယူႇဝႆႉပဵၼ်ယႂ်ႇ လႄႈၼႆ ဢိင်ၼိူဝ်ၶေႃႈၵၢင်ၸႂ်ၶဝ်သေ တေၵႂႃႇပႃးၼႂ်းမိူင်းတႆးၼႄႇ၊ တေၵႂႃႇပႃး ၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တေ ပဵၼ်ၶေႃႈတႅပ်းတတ်းယူႇတီႈ ၶဝ်ဝႆႉယဝ်ႉ။

ၵမ်းၼႆႉ ၼႂ်းတၢင်းၵႂၢင်ႈလႅၼ်လိၼ် ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်ဢွၵ်ႇမႃး ၼႂ်းသိုဝ်ႇတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းၶဝ် Social Media ၼႂ်းပီ 2022 ၸိူဝ်းၼႆႉ ၼွၵ်ႈလိူဝ် 7 ၸႄႈဝဵင်းဢၼ်လၢတ်ႈမႃး မိူဝ်ႈၵႆႈၼၼ်ႉ ပၢႆသႂ်ႇပႃးထႅင်ႈ ၸႄႈဝဵင်းတွင်ႇၵီး ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ တွင်ၵီႊ ဢၼ်မီးၵူၼ်းလၢတ်ႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ 44% ၼၼ်ႉလႄႈ ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းမိတ်ႈ ဢၼ်မီးၵူၼ်းလၢတ်ႈၵႂၢမ်းမၢၼ်ႈ 38 % ၼႆႉၵွၼ်ႇ။ ပွင်ႇဝႃႈ တွင်ႇၵီးတင်း မိူင်းမိတ်ႈၼႆႉ ၶဝ်ၶႂ်ႈဢဝ်သႂ်ႇ ပႃးၼႂ်းမိူင်းမၢၼ်ႈၶဝ်ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။

ပေႃးတူၺ်း ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းတွင်ႇၵီးၼႆ ၼႂ်းဝဵင်းတွင်ႇၵီးလႄႈ ၸွမ်းသၢႆဢေးသႃႇယႃႇ၊ သူၺ်ႇၺွင်ႇ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ပဵၼ်မၢၼ်ႈဝႆႉ ၵမ်ႈၼမ်။ တၢင်ႇတီႈသီႇလႅၼ်ၶဝ်တႄႉၵေႃႈ တေမီးပဢူဝ်းၶဝ် ၵမ်ႈၼမ်ယူႇ။

ၵမ်းၼႆႉ ပေႃးမႃးတူၺ်း ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းမိတ်ႈၼႆၵေႃႈ မၢၼ်ႈၼႆႉ ယူႇသဝ်းဝႆႉ ၼႂ်းပွတ်းတူၵ်းလႄႈ သမ်ႉၵိုတ်းၼႂ်းၵၢင်ဝဵင်း ၸႄႈမိူင်းမိတ်ႈ လႆႈႁၼ်မၢၼ်ႈ ပဵၼ်ယႂ်ႇဝႆႉ ၵမ်ႈၼမ်။

ၸင်ႇဝႃႈ ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ ၸွင်ႇတေမီးၵူၼ်းၵႂႃႇတၢင်တူဝ်တႆးသေ ႁႂ်ႈပေႃးလုၵ်ႉႁိုၼ်ႇၼႄၵၢင်ၸႂ် ဢမ်ႇၼၼ်ၵေႃႈ ႁႂ်ႈပေႃး ၸုၵ်းမၼ်ႈဝႃႈ တေပႃးၼႂ်းမိူင်းတႆးယူႇ ဢၼ်ဝႃႈၼႆႉ ၸွင်ႇတေၼႄႉၼွၼ်းႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တေလႆႈဝူၼ်ႉယူႇထႅင်ႈ။

ၼွၵ်ႈလိူဝ်ၼႆႉသမ်ႉ တေမီးထႅင်ႈ မိူင်းၵုတ်ႈလႄႈတင်းပၢင်ႇဢူး ဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းၵေႃႈပဵၼ်ပၼ်ႁႃ ဢၼ်ၵႄႈလိတ်ႈမႃး ဢမ်ႇယဝ်ႉ ဢမ်ႇဝၢႆး တေႃႇထိုင်ဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ။

ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းတႆးႁဝ်း ၵမ်ႈၼမ် ႁၼ်ထိုင်တႄႉဝႃႈ ထိုင်ပၢၼ်ၸွမ်သိုၵ်းၼေႇဝုၼ်း ၸင်ႇတတ်းဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈလႄႈ ပၢင်ႇဢူးၼႆႉ သႂ်ႇလေႃးၵႂႃႇၼႂ်းတိူင်းမၢၼ်းတလေး ဢွၼ်ႁၼ်ထိုင်ဝႆႉၸိူင်ႉၼႆ။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၸိူင်ႉၼႆ ၼႂ်းၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းတႆး ဢၼ်ၵူၼ်း ၵမ်ႈၽွင်ႈ ႁဵတ်းဢွၵ်ႇၼၼ်ႉ လႆႈႁၼ်မိူင်းၵုတ်ႈလႄႈ ပၢင်ႇဢူးၵေႃႈ သႂ်ႇပႃးၼႂ်းမိူင်းတႆး။ ၵူၺ်းၵႃႈ ပေႃးမႃးတူၺ်း ပိုၼ်းပဵၼ်တႄႉမၼ်းၼႆ မိူဝ်ႈမိုၼ်ႉသိုၼ်းၵွၼ်ႇၼၼ်ႉတႄႉ မိူင်းၵုတ်ႈ ယၢမ်ႈ ပဵၼ် လႅၼ်လိၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ မိူင်းမိတ်ႈ။ ပၢင်ႇဢူး ယၢမ်ႈပဵၼ်လႅၼ်လိၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉတႄႉ တိုၼ်း ၼႄႉၼွၼ်း ၽႂ်ဢမ်ႇၸၢင်ႈထဵင်လႆႈ ဝႃႈၼၼ်သေတႃႉ ၵွၼ်ႇဢိင်းၵလဵတ်ႈ ပႆႇမႃးသိမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈပွတ်းၼိူဝ် ၼႂ်းပီ 1885 ၼၼ်ႉတႄႉ မိူင်းၵုတ်ႈတင်း ပၢင်ႇဢူးၼႆႉ ဢမ်ႇမီးတႂ်ႈၸဝ်ႈၾႃႉၽွင်းငမ်းသေ တိုၼ်းပဵၼ်ဝႆႉတႂ်ႈ ၾၢႆႇၶုၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ ၽွင်းငမ်းၵမ်းသိုဝ်ႈ။ ၵွပ်ႈၼႆ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်ၵေႃႈ ဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈသႂ်ႇလေႃး ၸႄႈတွၼ်ႈမေႃႇသႅင်။ ဝၢႆးလင်မႃး သႂ်ႇပႃး ၵႂႃႇ ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈၵၢတ်ႇသႃ ယဝ်ႉၵေႃႈ ဢဝ်ပၢင်ႇဢူး လၢႆႈၸိုဝ်ႈဝႃႈ ပဵၼ်မေႇမျဵဝ်ႉသေယဝ်ႉ သႂ်ႇလေႃးၸႄႈတွၼ်ႈမၢၼ်း တလေး ၼႆႉတႄႉ ပိုၼ်းပဵၼ်မၼ်းမႃးယဝ်ႉ။

ၵမ်းၼႆႉ မိူဝ်ႈမိူင်းမၢၼ်ႈ တေဢဝ်မိူင်းလွတ်ႈလႅဝ်းသဝ်းၶေႃၼၼ်ႉ ႁူဝ်ၼႃႈ ၵူၼ်းတႆး လၢတ်ႈဝႃႈ ႁႂ်ႈဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈသႂ်ႇ လေႃးၼႂ်းမိူင်းတႆး ဝႃႈၼႆသေတႃႉ တၶိၼ်ႇတႃႇၶိၼ်ႇ ၵေႃႉပဵၼ်ႁူဝ်ၼႃႈ ၼႂ်းၽသပလလႄႈ သမ်ႉပဵၼ်ၵူၼ်းပိုၼ်ႉတီႈ မိူင်း ၵုတ်ႈၼၼ်ႉ ၵူၼ်းၸႃႇတိ မိူင်းၵုတ်ႈၼၼ်ႉ ဢွၼ်ႁူဝ်ၸတ်းၵၢၼ် ၼႄၵၢင်ၸႂ် သၢၼ်ၶတ်းတႃႇမိူင်းၵုတ်ႈ တေဢမ်ႇၶဝ်ႈပႃး ၼႂ်းမိူင်းတႆးၼၼ်ႉမႃး။ ၵွပ်ႈၼႆ တႃႇတေဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈ သႂ်ႇၼႂ်းမိူင်းတႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢမ်ႇပဵၼ်ၼမ်ႉပဵၼ်တူဝ်သင်မႃးၼၼ်ႉ ယဝ်ႉ။

မိူင်းလဵဝ်တႄႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းမၢၼ်ႈ ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းပၢင်ႇဢူးၼႆႉ မီးဝႆႉ 80% ။ တႃႇတေဢဝ်ၶေႃႈ ၼႄၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်း ၼႂ်းၸႄႈ ဝဵင်းပၢင်ႇဢူးသေ သႂ်ႇၼႂ်းမိူင်းတႆး ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉတႄႉ ၸွင်ႇတေပဵၼ်လႆႈယဝ်ႉၼႄႇ ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ လီငမ်းငဝ်းၵၼ်ယူႇ။ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းမၢၼ်ႈ ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းမိူင်းၵုတ်ႈၼႆႉ မီးယူႇ 42% ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ပေႃးမႃးတူၺ်း ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်းတႆးသမ်ႉ ၵူၺ်းမီး ယူႇ 12% ၵူၺ်း။

လိူဝ်သေၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈတူင်ႉၼိုင် ၵၢၼ်ၼႂ်းမိူင်းၵုတ်ႈၵူႈပၢၼ်ၵူႈပၢၼ် ဢၼ်ပူၼ်ႉမႃးထႅင်ႈ ၼင်ႇႁဝ်းၶႃႈ တၼ်းၶိုတ်း ၼႆႉၼႆၸိုင် ၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းၵုတ်ႈ ဢွၼ်ၵမ်ႉထႅမ် ပၼ်ႁႅင်းပႃႇတီႇမၢၼ်ႈ ၸုမ်းလဵဝ်တႃႇသေႇဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ႁဝ်းၶႃႈ ဢမ်ႇ ၸၢင်ႈထဵင် တိုၼ်းႁၼ်ဝႆႉတႂ်ႈၼႃႈတၼ်းတႃမႃး။

တႃႇတေဢဝ်မိူင်းၵုတ်ႈသေသႂ်ႇ ၼႂ်းမိူင်းတႆးဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉၵေႃႈ တေဢမ်ႇငၢႆႈ မိူၼ်မိူင်းပၢင်ႇဢူးၼၼ်ႉၵူၺ်းၼင်ႇၵဝ်ႇ။ တင်းသွင်ဢၼ် တိုၼ်းယၢပ်ႇမိူၼ်ၵၼ်ယဝ်ႉၼႆ တေဝႃႈလႆႈယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၸိူင်ႉၼႆ မိူင်းႁူမ်တုမ်မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉ တေဢဝ်ပိူင်ၾႅတ်ႊၻရႄႊ ဢၼ်မီးၸႄႈမိူင်း ယၼ်ၼိူဝ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၽႂ် မၼ်းသေ ၵေႃႇတင်ႈ ပေႃးဝႃႈၼႆတႄႉၸိုင် တႃႇတေလႆႈၽွတ်ႈႁႅၼ်း ၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ၸင်ႇတေၽဵင်ႇပဵင်းၵၼ်ဢိူဝ်ႈ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ပေႃးတေဝၵ်ႉဢဝ်ၶေႃႈၵႂၢမ်းၼၼ်ႉ တၢႆတၢႆႁဵတ်းၵႂႃႇၼႆၸိုင် လီမႆႈၸႂ်ၸွမ်းဝႃႈ ၸႄႈဝဵင်းၼႂ်းမိူင်းတႆး ဢၼ် မီးၸွမ်းလႅၼ်လိၼ် ၾၢႆႇဝၼ်းတူၵ်းၼၼ်ႉ ယူဝ်ၶႄးတေႁႄႈၵိူင်း ၵႂႃႇၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ၶဝ်ႁိုဝ်။

ပိူင်ယႂ်ႇမၼ်းတႄႉ ပေႃးဢဝ်ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး၊ ၵၢၼ်လွင်ႈၵူၼ်း၊ ၵၢၼ်ၵပ်းသိုပ်ႇထွင်ႈတဵဝ်း၊ ၵၢၼ်သိုဝ်ႇသၢၼ်ၵၼ်၊ ၵၢၼ် သဵၼ်ႈတႃႈသၢႆတၢင်း ၸိူဝ်းၼႆႉ ဝႃႈၼႆၸိုင် ၸႄႈဝဵင်းဝၢၼ်ႈပဵင်းလႄႈ မိူင်းမိတ်ႈၼႆႉ တိူဝ်းၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၵႂႃႇမႃးၵၼ် တင်းတိူင်း မၢၼ်းတလေးလႄႈ ၼမ်လိူဝ်သေ ဢၼ်ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇ ၸူးမိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ။

လိူဝ်ၼႆႉ မုၵ်ႉၸုမ်းတႆး ၸိူဝ်းၼႆႉၼႆၵေႃႈ တေလႆႈပၵ်းၸႂ်ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း ထၼု၊ ဢၢင်းသႃးလႄႈ တွင်ႇလိူဝ်း ႁႂ်ႈမိုတ်ႈ ၵိုဝ်းၸမ်ၸႂ် ၼမ်လိူဝ် မိူဝ်ႈမိုၼ်ႉသိုၼ်းၵွၼ်ႇ မိူဝ်ႈဝႃးမိူဝ်ႈသိုၼ်းၼၼ်ႉၵွၼ်ႇ။ ႁဝ်းၶႃႈ ၸင်ႇတေၸၢင်ႈမၼ်ႈၸႂ်ဝႃႈ ပီႈၼွင်ႉ ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢၼ်ယူႇၸွမ်းႁဝ်းမႃး တင်းႁိုင်ၼၼ်ႉၵေႃႈ တေၸုၵ်းၾၢႆႇ ပိူဝ်ႈတႃႇ တေယူႇၼႂ်းမိူင်းတႆး သိုပ်ႇၵႂႃႇၼႃႈယူႇၼႆ ႁဝ်းၶႃႈတႄႉ လႆႈႁၼ်ထိုင်ၸိူင်ႉၼၼ်။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၸိူင်ႉၼႆ ဢၼ်ဝႃႈႁႂ်ႈမၢၼ်ႈၶဝ် ၽွတ်ႈတင်ႈၸႄႈမိူင်းမၢၼ်ႈ ႁင်းၶေႃၶဝ်ၵူၺ်း ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ 1) ဢိင်ၼိူဝ်ႁူဝ် ၵူၼ်း၊ 2) ဢိင်ၼိူဝ်ၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ၊ 3) ဢိင်ၼိူဝ်ၼႃႈတီႈ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၸွင်ႇႁဝ်း ပႃႈတူဝ်ႈတၼ်းႁႄႉၵင်ႈ လႆႈဝႆႉယဝ်ႉႁိုဝ် ၸွင်ႇႁဝ်းပႃႈတူဝ်ႈတၼ်း ပိူဝ်ႈတႃႇ တေလူင်းသူၼ်းတုမ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၸိူဝ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈတႆး သေတႃႉၵေႃႈ ဢၼ်ယူႇၸွမ်းတႆး မႃး ႁိုင်ၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈပဵၼ်ၸႂ်ႁဝ်းယဝ်ႉႁိုဝ် ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တၵ်းတေလႆႈဝူၼ်ႉ ၼၵ်းပၵ်းၸႂ် ႁဵတ်းသၢင်ႈထႃႈ ဢွၼ်တၢင်းၵွၼ်ႇ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ယွၼ်းတေႃႉတႆႇၶႆႈၼႄၵၼ် မွၵ်ႈၼႆႉသေ ႁႂ်ႈလႆႈယွၼ်းၶွတ်ႇယွတ်ႈပၢႆၵႂၢမ်းဝႆႉ တီႈၼႆႈၶႃႈ။

မႂ်ႇသုင်ၶႃႈ