ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၼပ်ႉယမ်ယုၵ်ႉယွင်ႈဝႆႉသုင် ဢၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၼဝတ ယႃႉထုပ်ႉ ၵူၼ်ႇပင်းပႅၼ်ႈမိူဝ်ႈပီ 1991 ၼၼ်ႉ ယၢမ်းလဵဝ် ၸွမ်ၸိၵ်း သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ယိုတ်းမိူင်း (ႁိမ်ဢႃႇၼႃႇ) မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇ တေၸႂ်ႉငိုၼ်း 4 မိုၼ်ႇသႅၼ်ပျႃးသေ ၶိုၼ်း ၵေႃႇသၢင်ႈႁဵတ်းမႂ်ႇ ပိုၼ်ႉတီႈဢၼ်မႂ်ႇ။
ၽွင်းယၢမ်းၼႆႉ ၵူၼ်းတင်းမိူင်း၊ တင်းၵမ်ႇၽႃႇ ႁၼ်ထိုင်ၼိူဝ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ပဵၼ်ၸုမ်းၵေႃႇၵၢၼ်ႁၢႆႉ ဢဝ် လၢႆးမိူၵ်ႈမႂ်ႈၵႄႈလိတ်ႈပၼ်ႁႃၼႆသေဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈပဵၼ်ၶုၼ်မိူင်း၊ ပႃးၸဵမ် UN , ASEAN ၵေႃႈဢမ်ႇမၵ်းမၼ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈပဵၼ် ၶုၼ်ၽွင်းငမ်းမိူင်း။
ဢၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈ မႃးၵေႃႇသၢင်ႈႁေႃမႂ်ႇ ဢၼ်မိူၼ်ႁေႃၵဝ်ႇသေ ယႃၸႂ်ပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၶိုၼ်း ၼႂ်းငဝ်းလၢႆး ဝၢၼ်ႈမိူင်းတူၵ်းၼႂ်းဢုင်ႁူၼ်းယူႇယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ၸွင်ႇပႃႈၵိုင်ႇငၢမ်ႇယဝ်ႉႁိုဝ်။ ၸွင်ႇထုၵ်ႇလီဢဝ်မႃးပဵၼ် မဵတ်ႇမၢႆ ၶူဝ်းၶွင်ၵိုၵ်းၵပ်းမိူင်းတႆး၊ ၸွင်ႇထုၵ်ႇဝႆႉပဵၼ်ဢၼ်ထွတ်ႈမျၢတ်ႈ တၢင်တူဝ် ၸဝ်ႈၾႃႉၸဝ်ႈယူႇႁူဝ် မိူင်းတႆးႁဝ်းယူႇႁိုဝ်။ ၵူၼ်းၼုမ်ႇ ၵဵင်းတုင် လၢတ်ၼႄၶေႃႈၵႂၢမ်းၼႂ်းၵၢင်ၸႂ် ဝႆႉၼင်ႇၼႆ။
သိုၵ်းမၢၼ်ႈဢမ်ႇမီးၵၢင်ၸႂ်သိုဝ်ႈယူဝ်း ၶဝ်ႁဵတ်းယႃႇႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းသၢၼ်ၶတ်းၶဝ်ၵူၺ်း
“မၼ်းပဵၼ်လၢႆးၶဝ်ၶတ်းၸႂ် ဢဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း ၼင်ႇႁိုဝ်ၵူၼ်းမိူင်းတေဢမ်ႇမီးၸႂ်သၢၼ်ၶတ်းၶဝ်ၵူၺ်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈလႄႈဝႃႈ ၶဝ်မီးၵၢင်ၸႂ်သိုဝ်ႈယူဝ်း လႄႈ ထွမ်ႇသဵင်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း။
ပေႃးမီးၵၢင်ၸႂ် ၶႂ်ႈႁဵတ်းပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႄႉၸိုင် ၵွပ်ႈသင် ၶဝ်ဢမ်ႇယႃႉပႅတ်ႈႁူင်းသဝ်း (ႁူင်းႁႅမ်း) ၵဝ်ႇၵဝ်ႇ ဢၼ်ၶဝ်ယႃႉ ပႅတ်ႈႁေႃလူင်ၼၼ်ႉသေ မႃးသၢင်ႈတႅၼ်းဝႆႉၼၼ်ႉ ။ ႁေႃဢၼ် တေသၢင်ႈမႂ်ႇၼႆႉၵေႃႈ လူဝ်ႇႁဵတ်းၼႂ်းဝၢင်းႁေႃၵဝ်ႇၵူၺ်း။ ႁၢင်ႈ ၾၢင်မၼ်းၵေႃႈ လူဝ်ႇမိူၼ်ၶိုၼ်းဢၼ်ၵဝ်ႇၵဝ်ႇၼၼ်ႉၵူၺ်း။
လွင်ႈၶဝ်တေသၢင်ႈမႂ်ႇသမ်ႉ ပဵၼ်တီႈမႂ်ႇလႄႈ ပေႃးဢဝ်ပိုၼ်းဝႃႈၵေႃႈ မိူၼ်တင်ႈၸႂ်ယႃႉပိုၼ်းၵၼ်ၵူၺ်း။ ၶူဝ်းၶွင်ၶဝ်သမ်ႉ မႅတ်ႇပႅင်း ႁၵ်ႉသႃဝႆႉလီငၢမ်း မိူၼ်ႁေႃၶမ်းမၢၼ်ႈ ဢၼ်မီးတီႈဝဵင်းတႃႈလိူဝ်ႇ (မၼ်းတလေး) ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ။ ၶူဝ်းၶွင်ၵိုၵ်းပိုၼ်းပိူၼ်ႈသမ်ႉ ၸွမ်းယႃႉၵွႆ။ ဢၼ်ၶဝ် တေသၢင်ႈပၼ်မႂ်ႇ ၼႆႉၵေႃႈ မိူၼ်တင်း တေဢဝ်မႃးထူမ်ပႅတ်ႈပိုၼ်းႁေႃလူင်ၵဝ်ႇၼႆႉသေ ႁဵတ်းၵႅင်ႈ ယႃ ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း ၸိူဝ်းတုၵ်းယွၼ်းၶိုၼ်းၼၼ်ႉၵူၺ်း” ။
ၸၢႆးၸၼ်လႅင်း ၵူၼ်းၵဵင်းတုင်
ႁေႃၸဝ်ႈၾႃႉတႆး သိုၵ်းမၢၼ်ႈယႃႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈသၢင်ႈ ၽႂ်တေလႆႈၽွၼ်းလီမၼ်း
“ လွင်ႈၶဝ် မႃးႁဵတ်းသၢင်ႈႁေႃပၼ်ၶိုၼ်းၼႆႉ ပေႃးယူႇတီႈၵူၼ်းဝၢၼ်ႈ ၵူၼ်းမိူင်းတႄႉ ပဵၼ်လွင်ႈလီယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၽႅၼ်ၵၢၼ်ၶဝ်မီးဝႆႉၸိူဝ်ႉႁိုဝ်တႄႉတႄႉ ဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇလီဝူၼ်ႉၸွမ်းယူႇ။ ယွၼ်ႉ ဝႃႈ ၵေႃႉယႃႉပႅတ်ႈႁေႃၵဵင်းတုင်ၼႆႉၵေႃႈ ပဵၼ်တပ်ႉသိုၵ်းၶဝ် ၵေႃႉတေမႄးသၢင်ႈမႂ်ႇၶိုၼ်းၵေႃႈ ပဵၼ်တပ်ႉသိုၵ်း ၶဝ်ၵူၺ်းလႄႈ။
ပေႃးၶဝ်မီးၸႂ်သိုဝ်ႈယူဝ်း ၶႂ်ႈသၢင်ႈပၼ်တႄႉၼႆ ႁေႃၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆး မီးပဵၼ်လၢႆလၢႆတီႈ ပဵၼ်သင်ၶဝ်ဢမ်ႇ သၢင်ႈပၼ် ၶိုၼ်း မူတ်းမူတ်း ပဵၼ်သင်ၶဝ်သမ်ႉ မႃးလိူၵ်ႈသၢင်ႈတီႈၵဵင်းတုင်ၼႆႉၵူၺ်း။ ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ ၶဝ်ၵေႃႈသၢင်ႈမႃးယဝ်ႉ ၽႂ်သမ်ႉတေယူႇတေပႂ်ႉ ၸွင်ႇၵူၼ်းမိူင်း တေလႆႈၽွၼ်းလီၸွမ်းသင်။
သင်ၶဝ်သၢင်ႈယဝ်ႉၼႆ တေပဵၼ်ၽွၼ်းလီတႃႇၶဝ်ၵူၺ်း မိူၼ်ၼင်ႇ ၶဝ်တေလႆႈၸိုဝ်ႈသဵင်လီ၊ ၶဝ်ပဵၼ်ၸုမ်း တီႈယူႇၾၢႆႇၵူၼ်း မိူင်း ႁဵတ်းပၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ဝႆႉဝႃႈ ၶဝ်ပိုတ်ႇပၼ်ၵူၼ်းၼွၵ်ႈမိူင်း လဵပ်ႈႁဵၼ်းၼႂ်းႁေႃမႂ်ႇၼၼ်ႉၼႆလႃႈ ၼႆႉၵေႃႈတေပဵၼ် ၽွၼ်းလီငိုၼ်းၶဝ်ႈတႃႇၶဝ်ထႅင်ႈၵူၺ်း။
ယိၼ်းၶၢဝ်ႇဝႃႈ ၾၢႆႇၵေႃႇသၢင်ႈ တေႁပ်ႉႁဵတ်းၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၸုမ်းႁေႃႇတႄႇ Amazing ၶိုၼ်းၵူၺ်းၼႆ။ ၼႆႉၵူၺ်းၵေႃႈ ပေႃး ဢမ်ႇသိုဝ်ႈယူဝ်းယဝ်ႉ ။ တီႈတႄႉမႃး ၶဝ်ထုၵ်ႇလီပၼ်တိုဝ်ႉတၢင်း ၵူၼ်းမိူင်း ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ ၵဵင်းတုင်ၶဝ်ႈႁူမ်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈၸွမ်း။ ယူႇ တီႈ ႁဝ်းၶႃႈ ႁၼ်ထိုင်တႄႉ မၼ်းပႆႇၵိုင်ႇလီႁဵတ်း ယွၼ်ႉငဝ်းလၢႆးဝၢၼ်ႈမိူင်းၵေႃႈ ဢမ်ႇၵတ်းယဵၼ် ၸိူင်ႉၼႆ” ။
ၼၢင်းၸၢမ်ၽွင်းၶမ်း ၵူၼ်းၵဵင်းတုင်
သိုၵ်းမၢၼ်ႈသၢင်ႈႁေႃၼႆႉ တဵၵ်းၾၢႆႇၼိုင်ႈ ယွင်ႈၾၢႆႇၼိုင်ႈၼၼ်ႉၵူၺ်း
“ယၢမ်းလဵဝ် မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇၼႆႉ မၼ်းလႆႈတိုၵ်းတေႃးလၢႆၾၢႆႇဝႆႉ မိူၼ်ၼင်ႇ ၸုမ်း PDF လႄႈ ၸုမ်းယိပ်း ၵွင်ႈၵၢင်ႇထႅင်ႈ လၢႆမူႇလၢႆၸုမ်း။ ၵွပ်ႈၼႆ ၵူၼ်းမိူင်းၵမ်ႈၼမ် ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉၸၵၸ ၶွင်ႇသီႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ် လႄႈ မၼ်းၸင်ႇႁႃလၢႆးတၢင်း ႁူၺ်းၸၼ်ဢဝ်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း ၼင်ႇႁိုဝ် ၾၢႆႇသၢၼ်ၶတ်းမၼ်း တေယွမ်း လူင်းၼၼ်ႉ ၸိူင်ႉၼင်ႇ တဵၵ်းၾၢႆႇၼိုင်ႈ ယွင်ႈၾၢႆႇၼိုင်ႈၼၼ်ႉၵူၺ်း” ။
ၸၢႆးၼုမ်ႇ ၵူၼ်း ၵဵင်းတုင်
ဢၼ်မႂ်ႇၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉ တၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ၵႃႈၶၼ်မၼ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပဵင်းလႆႈဢၼ်ၵဝ်ႇ
“ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇ မႃးသၢင်ႈပၼ်ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ၼႆႉ မၼ်းဢဝ်တိုဝ်ႉ တၢင်း မိူဝ်ႈၽွင်းမၼ်းၵုမ်းထိင်းဢႃႇၼႃႇၼႆႉ မၼ်းၶႂ်ႈၼႄ (Power) ၵူၺ်း။ ယဝ်ႉၵေႃႈ မၼ်းၶႂ်ႈၼႄၼႃႈ ႁႂ်ႈၵိုၵ်းပိုၼ်းဝႆႉဝႃႈ ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ၼႆႉ မၼ်းၵေႃႉဢွၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈဝႆႉဢိူဝ်ႈ ၼႆၼၼ်ႉၵူၺ်း။
မိူဝ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ယႃႉၼၼ်ႉ ပိူၼ်ႈဢွၼ်ၵၼ်ႁၢမ်ႈ ၶဝ်ယင်းဢမ်ႇထွမ်ႇသဵင်ၵူၼ်းမိူင်း မိူဝ်ႈလဵဝ်သမ်ႉ မႃးဢဝ်ဢႃႇၼႃႇ (Power) ၶဝ်သေ မႃးသၢင်ႈၶိုၼ်း။ ယႃၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း တၢၼ်ႇလႂ်ၵေႃႈယဝ်ႉ လွင်ႈၼႆႉ မၼ်းၶၢမ်ဝႆႉၼႂ်းမၢၵ်ႇႁူဝ်ၸႂ် ၵူၼ်းမိူင်းမႃး ပီ ယၢဝ်းၶၢဝ်းႁိုင်လႄႈ ၶဝ်မႃးယႃၸႂ်ပၼ်ၵူၼ်းမိူင်း ၵဵင်းတုင်တၢၼ်ႇလႂ်ၵေႃႈ မၼ်းဢမ်ႇႁၢႆလႆႈ ႁွႆးၸဵပ်းဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်း မီးၵၼ်ဝႆႉ ၼၼ်ႉ။
ၶဝ်ၶႂ်ႈမႃးသၢင်ႈဢၼ်မႂ်ႇၶိုၵ်ႉၶႅမ်ႉ တၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ၵႃႈၶၼ်မၼ်းၼၼ်ႉ ဢမ်ႇပဵင်းလႆႈဢၼ်ၵဝ်ႇ ။ ႁေႃၵဝ်ႇၼၼ်ႉ မၼ်းပဵၼ် ၶွင်ၼမ်ႉမိုဝ်းၸဝ်ႈၾႃႉႁဝ်း ႁဵတ်းသၢင်ႈၵမ်းလဵဝ်။ ၸဝ်ႈၾႃႉႁဝ်း လႆႈၶၢမ်ႇတုၵ်ႉၶသေ ၵႂႃႇတူၺ်းဝႅပ်ႊႁေႃလူင် ထိုင်မိူင်းဢိၼ်ႊ တီႊယိူဝ်ႊၼၼ်ႉသေ ႁွင်ႉမေႃမိုဝ်း မိူင်းဢိၼ်ႊတီႊယိူဝ်ႊ မႃးသၢင်ႈထိုင်ၵဵင်းတုင်ၼႆႉ သူၶဝ်ႁဝ်းႁႃး ဝူၼ်ႉတူၺ်းလႄႈ။ ၵႃႈၶၼ် ႁေႃလူင်ၵဝ်ႇ ၵဵင်းတုင်ၼႆႉ ဢဝ်သင်မႃးတႅၵ်ႈၼိူင်း၊ မႃးလႅၵ်ႈၶိုၼ်းၵေႃႈ မၼ်းတိုၼ်းဢမ်ႇလႆႈ ၶဝ်မႃးႁဵတ်းဢၼ်မႂ်ႇ ပၼ်ၵေႃႈ ယဝ်ႉ” ။
ယိင်းႁၢၼ်ၾႃႉ ၵူၼ်းၵဵင်းတုင်
မိူၼ်သၢင်ႈတႃႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈမႃးၵုမ်းၵူၺ်း ဢမ်ႇမီးၽွၼ်းလီတႃႇၵူၼ်းမိူင်း
“ဢိင်ၼိူဝ် လွင်ႈၼႆႉ မၢင်ၵေႃႉၵေႃႈဝႃႈ လုၵ်ႈလၢၼ် ဢၼ်တေမႃးတၢင်းလင်ၼႆႉ တေလႆႈၶိုၼ်းႁၼ်ႁုၼ်ႇႁၢင်ႈႁေႃလူင်ၶိုၼ်း။ မၢင်ၵေႃႉၵေႃႈဝႃႈ ၶဝ်မႃးလိူမ်ႈၼႃႈၵူၺ်း။
သင်ဝႃႈ ဢမ်ႇပၼ်ႁဵတ်းၼႆ တႃႇတေသၢၼ်ၶတ်းၵေႃႈ မၼ်းပဵၼ်ၵႂႃႇဢမ်ႇလႆႈယဝ်ႉလႄႈ ႁဵတ်းၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ ၶဝ်တေႁဵတ်း။ ပေႃးႁဵတ်းယဝ်ႉ ၶဝ်ဢၢပ်ႈပၼ် ၵေႃလိၵ်ႈလႄႈလၢႆးၾိင်ႈငႄႈတႆး ဢမ်ႇၼၼ် ဢၢပ်ႈပၼ်ၵေႃးပၵ ၼႂ်းမိူင်းၵဵင်းတုင်ၼႆ ဢၼ်ၼႆႉ မၼ်းတေပဵၼ်ဢၼ်လီ။
မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ လီမႆႈၸႂ်ဝႆႉ ပေႃးၶဝ်ႁဵတ်းယဝ်ႉ ၵူဝ်သိုၵ်းၶဝ်ၼၼ်ႉ မႃးၵုမ်းၵမ်ၶိုၼ်းၵူၺ်း သင်ပဵၼ်ၸိူင်ႉၼၼ်မႃး မၼ်းၵေႃႈ တေ ဢမ်ႇမီးၽွၼ်းလီ တႃႇၵူၼ်းမိူင်းသင်ယဝ်ႉ” ။
ၸၢႆးဢွၼ်း ၵူၼ်းၼုမ်ႇၵဵင်းတုင်
သိုၵ်းမၢၼ်ႈတွၵ်းႁူဝ်ယဝ်ႉၶိုၼ်းလုပ်ႈလင် ၵူၼ်းၼုမ်ႇၵဵင်းတုင်ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉလႆႈ
“ယူႇတီႈႁဝ်းၶႃႈ ႁၼ်ထိုင်တႄႉ လွင်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈမႃးႁဵတ်းပၼ် ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ၼႆႉ ၵူၼ်းမိူင်း/ ၵူၼ်းၼုမ်ႇ ၵမ်ႈၼမ်တႄႉ တေဢမ်ႇလႆႈၸႂ်။
ၵွပ်ႈသင်ႈလႄႈ ဢမ်ႇလႆႈၸႂ် ဢမ်ႇထုၵ်ႇၸႂ်ၼႆ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶဝ်သိမ်းဢႃႇၼႃႇသေဢမ်ႇၵႃး ၶဝ်ႁဵတ်းႁၢႆႉတေႃႇၵူၼ်းမိူင်း ၵူႈၸၢဝ်းၶိူဝ်း မႃး တင်းၼမ်ယဝ်ႉလႄႈ ၵမ်းၼႆႉ ၶိုၼ်းတေမႃးၼႄၼႃႈၼႄတႃၶဝ်သေ မႃးႁဵတ်းပၼ် ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ၼႆႉ ႁဝ်းၶႃႈ ဝႃႈတႄႉ မၼ်း ဢမ်ႇသၢင်ႈထုၵ်ႇ။ ႁဝ်းၶႃႈၵေႃႈဢမ်ႇၵျိူၵ်ႈ ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉလႆႈလႃးလႃးၶႃႈ” ။
ၼၢင်းလႃႈ ၵူၼ်းၵဵင်းတုင်
ၶႂ်ႈလႆႈၶိုၼ်းတီႈႁေႃၵဝ်ႇ
“ဢၼ်ၶဝ်ႁဵတ်းပၼ်ႁေႃတီႈၵဵင်းတုင်ၶိုၼ်းၼႆႉ လီတႄႉလီယူႇ ၶႅၼ်းသေဢမ်ႇလႆႈသင်။ ၵူၺ်း ၼႃႇ လီတၢၼ်ႇလႆႈၵေႃႈယဝ်ႉ ဢၼ်ၶဝ်ႁဵတ်းၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈဢွင်ႈတီႈၵဝ်ႇမၼ်းလႄႈ သင်ပဵၼ်လႆႈတႄႉ ႁဝ်းၶႃႈ ၶႂ်ႈလႆႈ ၶိုၼ်း တီႈလိၼ်ႁေႃၵဝ်ႇႁဝ်း ဢၼ်ၶဝ်ယႃႉၵွႆပႅတ်ႈသေ သၢင်ႈႁူင်းႁႅမ်းၶဝ်ဝႆႉၼၼ်ႉဢိူဝ်ႈ။
ပေႃးလႆႈၶိုၼ်း ဢွင်ႈတီႈလိၼ် တီႈၵဝ်ႇၶိုၼ်းၼၼ်ႉတႄႉ ႁႃတီႈဝႃႈပေႃးဢမ်ႇမီးယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၶဝ်ႁဵတ်းပၼ် ႁေႃမႂ်ႇၼႆႉသမ်ႉ ယူႇ လၼ်ႇတႂ်ႈႁူင်းႁႅမ်းၼၼ်ႉဝႆႉလႄႈ မၼ်းဢမ်ႇၶႅမ်ႉ ႁဝ်းၶႃႈၵေႃႈ ဢမ်ႇၵျိူၵ်ႈတီႈဢၼ်ၶဝ်ႁဵတ်းပၼ်မႂ်ႇၼၼ်ႉ” ။
ၸၢႆးသႆႇ ၵူၼ်းၼုမ်ႇ
သၢင်ႈႁေႃမႂ်ႇပၼ်ႁဝ်းၶိုၼ်း မိူၼ်သၢင်ႈပိုၼ်းမႂ်ႇတႃႇၶဝ်ၵူၺ်း
“ႁဝ်းၶႃႈ ဢမ်ႇႁၼ်လီၸွမ်း လွင်ႈၶဝ်မႃးသၢင်ႈႁေႃပၼ်ၼႆႉ ယွၼ်ႉၶဝ် ဢမ်ႇ ထၢမ် သဵင်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်း လွင်ႈၼႆႉ မၼ်းတေလႆႈထၢမ်ၵၢင်ၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းၵမ်ႈၼမ်ၵွၼ်ႇ တႃႇတေႁဵတ်းသၢင်ႈ။ ဢမ်ႇႁၼ်ၶဝ် မႃးဢုပ်ႇၸွမ်းၵူၼ်းမိူင်း ႁၼ်ထိုင်ၸိူင်ႉႁိုဝ်သင်။
ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ ဢၼ်ၶဝ်မႃးႁဵတ်းမႂ်ႇၼႆႉ ႁဝ်းၶႃႈ ဢမ်ႇႁၼ်လီ/ ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉၸွမ်း မၼ်းပဵၼ်ၵၢၼ်တီႈ ၶဝ်မႃးယႃႉ ပိုၼ်း ၵဝ်ႇႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ႁဝ်းၶႃႈႁၢႆသေ ၶဝ်သၢင်ႈပိုၼ်းမႂ်ႇၶဝ်ၵူၺ်း။
ယဝ်ႉၵေႃႈ ႁေႃမႂ်ႇဢၼ်ၶဝ် သၢင်ႈၶိုၼ်ႈမႃးၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်လွၵ်းလၢႆး တေႁႃငိုၼ်းတႃႇၶဝ်ၵူၺ်း ယွၼ်ႉဝႃႈ တေၵဵပ်းငိုၼ်းၵူၼ်း ၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်းၶဝ်ႈၵႂႃႇဢႅဝ်ႈတူၺ်းလႄႈ ငိုၼ်းၸိူဝ်းၼၼ်ႉ တေၶဝ်ႈတႃႇသိုၵ်းၶဝ်ၵူၺ်း ႁဝ်းၶႃႈ ႁၼ်ထိုင်ၸိူင်ႉၼၼ်” ။
ၼၢင်းသၼ်လွႆ ၵူၼ်းၼုမ်ႇၵဵင်းတုင်
ၶႂ်ႈယႃႉၵေႃႈယႃႉ ၶႂ်ႈသၢင်ႈၵေႃႈသၢင်ႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈလူလၢႆၵူၼ်းမိူင်းတႆး
“ပိုၼ်းၼႆႉ ၶဝ်ယႃႉၵႂႃႇယဝ်ႉ မၼ်းတေဢမ်ႇသၢင်ႈၶိုၼ်ႈမႃးလႆႈမိူၼ်ၵဝ်ႇ ႁေႃလူင်ၼႆႉ ၶဝ်ယႃႉ ၵႂႃႇယဝ်ႉ ၶဝ်မႃးႁဵတ်းသၢင်ႈႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင် ႁၢင်ႈမၼ်းမိူၼ်ၵဝ်ႇၶိုၼ်းၼႆၵေႃႈ မၼ်းဢမ်ႇတႅၼ်းတီႈလႆႈ ၵႃႈၶၼ်ဢၼ်ပဵၼ် ၼႂ်းပိုၼ်းလႄႈ ၵႃႈၶၼ်ဢၼ်ပဵၼ်လွင်ႈၼပ်ႉယမ်ပၢႆးၸႂ်ၼႆႉ မၼ်းတိုၼ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵဝ်ႇ။
ၶဝ်ၶႂ်ႈသိမ်းၵေႃႈသိမ်း ၶႂ်ႈယႃႉၵေႃႈယႃႉ ၶႂ်ႈမႃးၵေႃႇသၢင်ႈၶိုၼ်းၵေႃႈ မႃးၵေႃႇၶိုၼ်း ၸိူင်ႉၼႆ လၢႆးႁဵတ်းၶဝ်ၼႆႉ မၼ်းပဵၼ်ၵၢၼ်လူ လၢႆသုၼ်ႇလႆႈ ၶွင်ၵိုၵ်းပိုၼ်းၶူဝ်းၵဝ်ႇၶူဝ်းမွၼ် ၶွင်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၵူၺ်း မၼ်းပဵၼ်ၵၢၼ်လူလၢႆ တီႈသိုၵ်းၶဝ် ႁဵတ်းတေႃႇၵူၼ်း မိူင်းတႆးႁဝ်းၵူၺ်း။
ဢၼ်ၶဝ် မႃးႁဵတ်းသၢင်ႈပၼ်ဢၼ်မႂ်ႇၶိုၼ်းၼႆႉ မၼ်းၶႂ်ႈၶိုၵ်ႉ၊ ၵျႃႉ၊ ႁၢင်ႈလီတၢၼ်ႇႁိုဝ် ၵေႃႈယဝ်ႉ ၵႃႈၶၼ်မၼ်း ဢမ်ႇမႃးတႅၼ်း တၢင်လႆႈ ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ႁဝ်းၶႃႈ ဢၼ်ၵဝ်ႇ။ ႁဵတ်းသင်လႄႈ ႁေႃလူင်ၶွင်မၢၼ်ႈၶဝ် တီႈမၼ်းတလေးၼၼ်ႉ ၶဝ်ဢမ်ႇယႃႉ သမ်ႉမႃးယႃႉပိုၼ်းၶူဝ်းႁဝ်း သင်ဝႃႈ ၶဝ်မီးၸႂ်လီတႄႉ ၶဝ်ၵေႃႈ တေဢမ်ႇယႃႉၼင်ႇၵဝ်ႇ ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈဝႃႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၸႂ်ၶဝ်မိူၵ်ႈ လိူင်း။
ႁဵတ်းၸိူင်ႉႁိုဝ်ၵေႃႈ မၼ်းတိုၼ်းဢမ်ႇမိူၼ်ၵဝ်ႇ ယွၼ်ႉဝႃႈ ၶဝ်လႆႈယႃႉပႅတ်ႈ ၵၢၼ်ယႃႉၶူဝ်းၵဝ်ႇၶူဝ်းမွၼ် ၵိုၵ်းပိုၼ်းၼၼ်ႉသေ မႃးသၢင်ႈပၼ်ဢၼ်မႂ်ႇၶိုၼ်းၵေႃႈ မၼ်းမီးႁွႆးတႅၵ်ႇၸတ်ႉဝႆႉ ဢမ်ႇမိူၼ်ၵဝ်ႇယဝ်ႉ။ သင်ဝႃႈ ၶဝ်ၶႂ်ႈႁဵတ်းႁႂ်ႈမၼ်းလီၼႆ မၼ်းတေ ဢမ်ႇၵႃး ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင်ၼႆႉၵူၺ်း ၶဝ်လူဝ်ႇထုၵ်ႇလီမႃးတွင်ပၢၼ်ႇ တီႈၶဝ်လႆႈ ႁဵတ်းၽိတ်းၵႂႃႇ ယႃႉၵႂႃႇၼႆႉ သင်ဝႃႈ ၶဝ်တွင်း ပၢၼ်ႇ ယွမ်းၽိတ်းတေႃႇၵူၼ်းမိူင်းၼႆ လွင်ႈၼႆႉ ယင်းတေပဵၼ်တီႈယႃၸႂ် ၵူၼ်းမိူင်းဢိတ်းၼိုင်ႈ။
သင်ၶဝ် ယွမ်းၽိတ်း တွင်းပၢၼ်ႇၶိုၼ်းၼႆ လွင်ႈၼႆႉ ယင်းတေမီးၵႃႈၶၼ်လိူဝ် တီႈဢၼ်ၶဝ် တေမႃးႁဵတ်းပၼ် ႁေႃဢၼ်မႂ်ႇ ၼႆႉၵွၼ်ႇ” ။
ၸၢႆးမိူင်း ဝဵင်းၵဵင်းတုင်
ႁေႃသၢင်ႈမႂ်ႇ လီတၢၼ်ႇလႂ်ၵေႃႈဢမ်ႇမီးၵႃႈၶၼ်ပဵင်းႁေႃဢၼ်တႄႉ
“ ဢၼ်ၶဝ် မႃးႁဵတ်းႁေႃပၼ်တီႈၵဵင်းတုင်ၼႆႉ ၶဝ်တေမႃးႁဵတ်းပၼ်လၢႆလၢႆတႄႉ တေဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၶဝ်တေမီးၽႅၼ်ၵၢၼ်သေဢၼ်ဢၼ် ၶဝ်လႆႈသေဢၼ်ဢၼ်လႄႈ ၶဝ်ၸင်ႇတေမႃးႁဵတ်းပၼ်။
ၸူးၸႂ်ႁဝ်းၶႃႈတႄႉ ၶႂ်ႈလႆႈၶိုၼ်းတီႈလိၼ်ၵဝ်ႇ ႁေႃဢၼ်ၶဝ်ႁဵတ်းပၼ်ၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈမၼ်းပဵၼ်ပိူင်ၾၢင်ႁၢင်ႁေႃၵဝ်ႇၶိုၼ်း။ ပိၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈ ၶဝ်ႁဵတ်းႁေႃမႂ်ႇပၼ် ၶိုၼ်းသေတႃႉၵေႃႈ မီးႁေႃလၢႆလၢႆၵူၺ်း။ ၶူဝ်းၶွင်ၵဝ်ႇၵႄႇတႃႇလုၵ်ႈဢွၼ်ႇ တေလဵပ်ႈႁဵၼ်း ၼႂ်းမၼ်း ဢမ်ႇမီး ၶဝ်ႁဵတ်းလီတၢၼ်ႇႁိုဝ် ၶႅမ်ႉတၢၼ်ႇႁိုဝ်ၵေႃႈယဝ်ႉ ၵႃႈၶၼ်မၼ်း ဢမ်ႇၶိုၼ်းပဵင်းလႆႈႁေႃၵဝ်ႇ ဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉ ႁဝ်းၶႃႈ ဢွၼ်ႁဵတ်းဝႆႉၼၼ်ႉ” ။
ၼၢင်းၽွင်း ၵူၼ်းၼုမ်ႇ ၵဵင်းတုင်
ပိူၼ်ႈႁဵတ်းလႄႈ ႁဝ်းဢမ်ႇဢဝ် မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈႁေႃၵဝ်ႇၼႆၼၼ်ႉ ႁေႃၵဝ်ႇ မၼ်းပေႃး ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉလူး
“ငဝ်းလၢႆးဝၢၼ်ႈမိူင်း ဢၼ်ဝႃႈ ၼၼ်ႉ မၼ်းဢမ်ႇၸၢင်ႈဝႃႈလူး ဢၼ်ဝႃႈ ပိူၼ်ႈႁဵတ်းလႄႈ ႁဝ်းဢမ်ႇဢဝ် မၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈႁေႃၵဝ်ႇၼႆၼၼ်ႉ ႁေႃၵဝ်ႇ မၼ်းပေႃး ဢမ်ႇမီးယဝ်ႉလူး။
မိူဝ်ႈဢွၼ်တၢင်းတႄႉ ႁဝ်းၵေႃႈ မႆႈၸႂ်ဢိူဝ်ႈ ပေႃးႁဵတ်းႁေႃၼႆႉ မိူဝ်ႈပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ ဢွင်ႇသၢၼ်းသူႉၵျီႇၶဝ်ၵေႃႈ ယွၼ်းယူႇ ၶဝ်ဢမ်ႇႁဵတ်းပၼ် ၵမ်းၼႆႉ မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇသမ်ႉဝႃႈ ႁဵတ်းပၼ် မိူၼ်ၼင်ႇ ႁေႃမိူင်းပွၼ်၊ သႅၼ်ဝီလႄႈ ၵဵင်းတုင် ၸိူဝ်းၼႆႉ။ မိူဝ်ႈ ဢွၼ်တၢင်းၼၼ်ႉ သင်ၶဝ်ဢမ်ႇႁဵတ်းပၼ်ၼႆ ႁဝ်းတႃႉလီမႆႈၸႂ်ၵွၼ်ႇဢိူဝ်ႈ ႁဝ်းတေလႆႈႁႃငိုၼ်းႁႃတွင်း တင်းၵမ်ႇၽႃႇသေ တေလႆႈႁဵတ်း မိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ၶဝ်ႁဵတ်းပၼ်ၵေႃႈ မိူၼ်ၼင်ႇဝႃႈ ၵၢၼ်ႁဝ်းၼႆႉ ယဝ်ႉၵႂႃႇယဝ်ႉ။
ပေႃးယဝ်ႉမႃး တႃႇတေပူၵ်းပွင်ၶိုၼ်း ၶဝ်တေဢၢပ်ႈပၼ်ၵူၼ်းမိူင်းလႄႈ သင်ၶၸဝ်ႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်ၵႂႃႇ ႁွင်ႈၼႄပိုၼ်းၵဵင်းတုင် ၵူႈ လွင်ႈလွင်ႈ”
လုင်းၸၢႆးသၢမ်တိပ်ႉသိူဝ် ၽူႈၶဝ်ႈတူင်ႉၼိုင် မုၵ်ႉၸုမ်းပူၵ်းပွင်ၶိုၼ်း ၶႃႈၵုၼ်ပိုၼ်ႉမိူင်းတႆး
ၵႃႈၶၼ်မၼ်းဢမ်ႇပဵင်းဢၼ်ၵဝ်ႇၵေႃႈ ပဵၼ်းလၵ်းထၢၼ်ဝႃႈ ၶဝ်ယႃႉႁေႃၸဝ်ႈၾႃႉႁဝ်း
“ပေႃးမႃးတူၺ်းၼႆ တေမီးယူႇသွင်ၾၢႆႇ။ ၾၢႆႇ ၼိုင်ႈ ယွမ်းႁပ်ႉလႄႈ ၾၢႆႇၼိုင်ႈဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉ။ ၾၢႆႇဢၼ်ယွမ်းႁပ်ႉတႄႉ သင်ႁဝ်းဢမ်ႇဢဝ်ၼႆ ႁဝ်းတေသုမ်းထႅင်ႈၵူၺ်း။ ဢၼ်ၶဝ်မႃးသၢင်ႈပၼ်ၶိုၼ်းၼႆႉ ၶဝ်မႃးသၢႆႈၼီႈၶဝ်ၶိုၼ်းၵူၺ်း။ ၵူၺ်းၵႃႈ မၼ်းဢမ်ႇမႅၼ်ႈဢွင်ႈတီႈမၼ်း။ သင်ဝႃႈ ၸႂ်ႈတီႈ မၼ်းသေတႃႉၵေႃႈ ၼီႈၼႆႉ ႁဝ်းဢမ်ႇလႆႈတင်း 100 % ႁဝ်းလႆႈ 80-90% ၵေႃႈ ဢမ်ႇဢဝ်ႁႃႉ မၼ်းၵေႃႈ လီလႆႈဝူၼ်ႉတူၺ်း ယူႇ။
မၢႆထိုင်ဝႃႈ ပေႃးၶဝ် ဢမ်ႇမႃးႁဵတ်းပၼ်ႁဝ်းၶိုၼ်းၼႆ ႁဝ်းၵေႃႈ ဢမ်ႇမီးလၵ်းထၢၼ်။ ပေႃးၶဝ်မႃးႁဵတ်းပၼ်ႁဝ်းၶိုၼ်းၼႆၵေႃႈ မီးလၵ်းထၢၼ်ၸႅင်ႈလႅင်းဝႃႈ လွင်ႈဝႃႈ ၶဝ်မႃးယႃႉလႄႈ ၶဝ်မႃးႁဵတ်းပၼ်ၶိုၼ်း/ မႃးသၢႆႈတႅၼ်းၼီးၶဝ်ၶိုၼ်း။ ပေႃးဝႃႈ ၶဝ်မႃး ယႃႉလႄႈ ၶဝ်ဢမ်ႇႁဵတ်းပၼ်ၶိုၼ်းၼႆၵေႃႈ ႁေႃႁဝ်းၵေႃႈႁၢႆလၢႆယဝ်ႉ ၶဝ်ဢမ်ႇသၢႆႈသေ ၼီႈႁဝ်းၵေႃႈ ၶဝ်လိုမ်းပႅတ်ႈယဝ်ႉ။ ႁဝ်း မီးလၵ်းထၢၼ် ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၶဝ်ယႃႉလႄႈ ၶဝ်မႃးႁဵတ်းပၼ်ၶိုၼ်း။
ဢၼ်ႁဝ်း ဢမ်ႇႁၼ်လီတႄႉ ႁဝ်းၶႂ်ႈလႆႈၶိုၼ်းတီႈဢွင်ႈတီႈၵဝ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉၼႃႇ ၶႂ်ႈႁႂ်ႈၶဝ်ယႃႉပႅတ်ႈႁူင်းႁႅမ်းၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်း ၶိုၼ်း တီႈၵဝ်ႇမၼ်းၼၼ်ႉၼႃႇ ၵူၺ်းၵႃႈ မၼ်းဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ။ ၵမ်းၼႆႉ ပေႃးဢမ်ႇပဵၼ်လႆႈ ႁဝ်းဢမ်ႇဢဝ်ယဝ်ႉၼႄႇ ပေႃးဢမ်ႇ ၸႂ်ႈတီႈၵဝ်ႇမၼ်းၶိုၼ်း ၵမ်းၼႆႉ ႁဝ်းတေသုမ်းသေ ဢမ်ႇလႆႈသင်ၶိုၼ်း ပေႃးၶဝ်မႃးႁဵတ်းပၼ် ႁဝ်းၵေႃႈ ပွင်ႇဝႃႈ ႁဝ်းလႆႈၶိုၼ်း ၵႃႈၶၼ်မၼ်းဢမ်ႇပဵင်းၵဝ်ႇၵေႃႈ ႁဝ်းလႆႈၶိုၼ်းသေ ႁဝ်းမီးလၵ်းထၢၼ်ဝႃႈ လွင်ႈၶဝ်မႃးယႃႉသေ မႃးႁဵတ်းပၼ် ၶိုၼ်းၼၼ်ႉ ၼႃႇ” ။
ၸၢႆးသႅင်ယ ႁူဝ်ပဝ်ႈၵေႃလိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈတႆး ဝဵင်းၵဵင်းမႆႇ
ႁေႃလူင် ၵဵင်းတုင်မႂ်ႇ ဢၼ်ယူႇတီႈ ၸွမ်ၸိၵ်းသိုၵ်း မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇ ဢွၼ်ႁူဝ်ႁဵတ်းၶိုၼ်းၼႆႉ တေဢၢၼ်းယဝ်ႉ ၼႂ်းလိူၼ်ၵျုၼ်ႊ ပီ 2023 ။တေသၢင်ႈတႃႇၶၢဝ်းတၢင်း 1 ပီ တေၸႂ်ႉငိုၼ်းတႃႇ 4 မိုၼ်ႇသႅၼ်ပျႃး။
တေၵေႃႇသၢင်ႈတီႈၼႂ်းပွၵ်ႉ 5 ၵၢင်ဝဵင်းၵဵင်းတုင်။ ႁေႃမႂ်ႇၼႆႉ ဝၢႆႇၼႃႈၸူး ၼွင်တုင်။ ၵွင်လင်ၸူးႁေႃၵဝ်ႇ။ တေၵေႃႇသၢင်ႈသႂ်ႇၼိူဝ်ၼင်လိၼ်ဢၼ်မီးတၢင်းၵႂၢင်ႈ 300 ထတ်း/ ပေႇပၢႆ၊ တၢင်းယၢဝ်း 200 ထတ်း/ ပေႇပၢႆ။ တၢင်းၵႂၢင်ႈၼႃႈႁေႃမီး 101 ထတ်း/ ပေႇ၊ တၢင်းယၢဝ်းႁေႃ တေမီး 121 ထတ်း/ ပေႇ ။
ႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင် ဢၼ်တႄႉမၼ်းၼၼ်ႉမိူဝ်ႈပီ 1906 ၸဝ်ႈၾႃႉလူင် ၸဝ်ႈၵွၼ်ႈၵႅဝ်ႈဢိၼ်းထလႅင် ဢွၼ်ႁူဝ် ၵေႃႇသၢင်ႈ ဝႆႉပၼ်။ ထိုင်မႃး ပၢၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၼဝတ ၸွမ်သိုၵ်းလူင် တၢၼ်းသူၺ်ႇ ၽွင်းငမ်းၼၼ်ႉ မႃးထုပ်ႉယႃႉ လႅဝ် ပႅတ်ႈႁေႃလူင်ၵဵင်းတုင် ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းႁၵ်ႉၼၼ်ႉ မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 9/11/1991 ယၢမ်းၵၢင်ၼႂ် 7:41 မူင်း။ ယၢမ်းလဵဝ် ဢွင်ႈတီႈ ႁေႃၵဝ်ႇၼၼ်ႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈသၢင်ႈဝႆႉႁူင်းႁႅမ်းသေ ၶၢတ်ႈပၼ်ၶွမ်ႊပၼီႊဝႆႉတႃႇၶၢဝ်းတၢင်း 70 ပီ။ ၵူၼ်းမိူင်းယွၼ်းၶိုၼ်းၵေႃႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈဢမ်ႇၸၢင်ႈပၼ်။
မိူဝ်ႈၽွင်းယႃႉထုပ်ႉၵွႆၼၼ် သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ပွႆႇမၢၵ်ႇယႃႉသေ ဢဝ်ၽႃဢုတ်ႇႁေႃၼၼ်ႉ တၢင်ႇၵႃး သႂ်ႇသိူဝ်ႇ ၸွမ်းသဵၼ်ႈတၢင်းလူင် တီႈယၢၼ်းတီႈၶူင်းတီႈၵွႆ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ယဵပ်ႇတႂ်ႈၵႂႃႇၼိူဝ်မၼ်း။ ယဝ်ႉၵေႃႈ ၶိုမ်ႇ၊ တိူမ်းလႄႈ သဝ်ႁေႃ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သမ်ႉ ဢဝ်ၵႂႃႇႁဵတ်းၶူဝ် ႁႂ်ႈၵူၼ်းမိူင်းယဵပ်ႇတႆႇၵႂႃႇ ၼိူဝ်မၼ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။ သိုၵ်းမၢၼ်ႈတင်ႈၸႂ်ၼိၵ်ႈၼၢမ်ႇမႃးၵမ်းသိုဝ်ႈ ၽူႈႁူႉႁၼ် ဢႃယု 80 ပၢႆ ၵေႃႉၼိုင်ႈလၢတ်ႈ။
