ပွင်ႈၵႂၢမ်း – ယွၼ်ႉၶွၵ်းၶိုၼ်း ၵမ်ႇၸႃတႃပိုၼ်း
ဢွၼ်တၢင်းသုတ်းၶႂ်ႈၼွမ်းၵၢဝ်ႇလၢတ်ႈဝႃႈ လွင်ႈၼႆႉဢမ်ႇၸႂ်ႈၸီႉၼႄးၼိူဝ်ၵၢၼ်ၽိတ်းၵၢၼ်ထုၵ်ႇ ၾၢႆႇလႂ် တၢင်းလႂ် လွင်ႈတၢင်းၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ဢၼ်ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းပိုၼ်ၽၢဝ်ႇယိုၼ်းမိုဝ်းႁွင်ႉမိူဝ်ႈ 1983 ၼၼ်ႉ ၵွပ်ႈသင် ပဵၼ်သင် တိုဝ်ႉတၢင်းဢၼ်လီငၢမ်းၸိူင်ႉၼၼ် ၸိုင်လႆႈၸိူင်ႉၵၢတ်ႈမႃး ထုၵ်ႇလႆႈဝူၼ်ႉထတ်းသၢင်လူတူၺ်း လူၺ်ႈ လွင်ႈပဵၼ်မႃးၼၼ်ႉ ႁႂ်ႈဢဝ်ပဵၼ်ၵၢၼ်သွၼ်တွၼ်ႈတႃႇၽူႈႁၵ်ႉၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ယိူင်းဢၢၼ်းၼင်ႇၼႆ။
ဝၼ်းတီႈ 16 လိူၼ်ၵျုၼ်ႊ 1983 ၶွပ်ႈၶိုၼ်းဝၼ်းတီႈ 16 လိူၼ်ၵျုၼ်ႊ 2022 မိူဝ်ႈၼႆႉၵေႃႈ ၶွပ်ႈတဵမ် 39 ပီယဝ်ႉ တိုဝ်ႉတၢင်းၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈဢၼ်ၵိူတ်ႇၶိုၼ်ႈပဵၼ်မႃးယၢမ်းၼၼ်ႉၽႂ်ၵေႃႈပဵၼ်လွင်ႈၸူမ်းလူင်ၸူမ်းလၢင်သေထၢင်ႇယႂ်ႇ ၸႂ်ၵႂ်ႈ ၼင်ႇၸႂ်မုင်ႈမွင်း ဢၼ်ဝႃႈ “မိူင်းတႆးတၵ်းၵွၼ်းၶေႃၵမ်းၼႆႉၵႂႃႈ” ၼႆၼၼ်ႉၵေႃႈ ပဵၼ်ၾၼ်လူမ်းလူမ်း လႅင်ႉလႅင်ႉ ထုၵ်ႇလူမ်းၽီႁုင်ပတ်းပဝ်ႇလူမ်ႉႁၢႆၵႂႃႇပႅတ်ႈ ပဵၼ်ဢၼ်ယိၼ်းသေလၢႆၸွမ်းတႄႉတႄႉယဝ်ႉ။
လူၺ်ႈဢၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇလိူဝ်ပိူၼ်ႈ ၼႂ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉၽွင်းၼၼ်ႉ တေလႆႈႁၼ်မီး
1. တပ်ႉသိုၷ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၸိုင်ႈတႆး (SURA)
2. တပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး (SSA)
3. တပ်ႉသိုၵ်းတႆးႁူမ်ႈပွင်း (SUA)
ၸိူဝ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်းဢၼ်မီးၵၢၼ်ထူပ်းမိုဝ်းလႄႈမီးၸိုဝ်ႈသဵင်လင်ၵႂင်ႈယူႇၼႂ်းဢူၵ်းၼႂ်းၸႂ်ၵူၼ်းမိူင်းၸုပ်ႉပၢၼ်ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢဵၼ်ႁႅင်းလူင်ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းႁၼ်ဝႃႈ ပဵၼ်ၸုမ်းၸိူဝ်းၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈ ဢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်တႃႇၵွပ်ႇၵူႈၶိုၼ်းဢဝ် မိူင်းတႆးၵွၼ်းၶေႃလႄႈလႆႈႁူပ်ႉထူပ်းပၼ်ႁႃလၢႆၸိူဝ်ႉလၢႆယၢင်ႇသေၶဝ်ႈပၢင်တိုၵ်းမႃးၼပ်ႉပွၵ်ႈမၼ်းဢမ်ႇထူၼ်ႈယဝ်ႉ။ ၸုမ်းလႂ်ဢမ်ႇၸုမ်းလႂ်ၵေႃႈ မီးဢဵၼ်းဢၢၼ်းတႃႇဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ ပဵၼ်ပိူင်လူင်မၼ်းယဝ်ႉ။
ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈၸႂ်ယႂ်ႇၸႂ်ၵႂ်ႈၾၢၵ်ႇၾင်ဝႆႉၸႂ် ယုမ်ႇယမ် ဝၼ်းၼိုင်ႈၸဝ်ႉၸဝ်ႉ မိူင်းတႆး တၵ်းတေလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်း ၵွၼ်းၶေႃၶိုၼ်းယူႇ မုင်ႈမွင်းၵၼ်ၼင်ႇၼႆ။ မိူဝ်ႈတၢင်ႇၾၢႆႇတၢင်ႇၽႂ်ၵေႃႈ ႁဵတ်းၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ။ ပိူင်လူင်မၼ်း ႁၼ်ဝႃႈ ပေႃးၶဝ်ၸဝ်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်ပဵၼ်ဢၼ်ၼိုင်ႈဢၼ်လဵဝ်ၼႆၸိုင် ႁႃတီႈဝႃႈဢမ်ႇမီး ၶႅၼ်းတေ ႁႅင်းယႂ်ႇ ၶႅၼ်းတေၸဵဝ်းထိုင်တီႈယိူင်းမၢႆလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးႁဝ်းၵေႃႈတေလႆႈၵတ်းယဵၼ်ႁိၼ်ႉၼွၼ်း ယုမ်ႇယမ်ၼင်ႇ ၼႆသေ သႅၼ်ႇသဵင်လင်ႁဵၵ်ႈႁွင်ႉတုၵ်းယွၼ်း ၶွၼ်းယဝ်ႇထိုင်ၵူႈမူႇၵူႈၸုမ်းမႃး။
ဢမ်ႇၵွမ်ႉၵႃႈၵူၼ်းမိူင်းၵူၺ်းဢၼ်မီးလွင်ႈမုင်ႈမွင်း ၵူၼ်းၸိူဝ်းဢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်လိုၵ်ႉၾိုၼ်ႉယူႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉၵေႃႈမီးၸႂ် ၶႂ်ႈလႆႈလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၵၼ်ယူႇ။ ၽၢၼ်ႇပူၼ်ႉမႃးၵေႃႈ လၢႆၸုမ်းယၢမ်းမီးၵၢၼ်ဢုပ်ႇဢူဝ်းၵၼ် ပိူဝ်ႈတႃႇၵၢၼ်ၽွမ်ႉႁူမ်ႈ။ ၵွႆးၵႃႈ လူၺ်ႈလွင်ႈတၢင်းသေၸိူဝ်ႉသေပိူင်သေ လူမ်ႉလႅဝ်ၵႂႃႇၵေႃႈမီး ထိုင်တီႈပဵၼ်ၵၢၼ်ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်သေ ၶိုၼ်းတႅၵ်ႇ ယၢႆႈၵၼ်ၵႂႃႇၵေႃႈမီးမႃးယဝ်ႉ။
မိူဝ်ႈထိုင်မႃးၼႂ်းပီ 1983 လိူၼ်ၵျုၼ်ႊ ဝၼ်းတီႈ 16 ၼၼ်ႉ (16/06/1983) ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ႁူဝ်ပဝ်ႈလူင် တပ်ႉ သိုၵ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ ၸိုင်ႈတႆး (SURA) ဢွၵ်ႇလိၵ်ႈပိုၼ်ႇၽၢဝ်ႇယိုၼ်ႈမိုဝ်းထိုင်ၵူႈမူႇၵူႈၸုမ်းသေဝွၵ်ႇၸိူၼ်း ႁွင်ႉဢုပ်ႇပုၼ်ႈတႃႇႁူမ်ႈၵၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈလွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈပဵၼ်မူႇၼိုင်ႈၸုမ်းလဵဝ်ၵၼ် ၸွမ်းၼင်ႇလၵ်းၼမ်းပၵ်းပိူင် ဢၼ်သူင်ႇယိုၼ်ႈၸွမ်း ၼင်ႇပႃႈတႂ်ႈၼႆႉ –
1. သၢၼ်ၶတ်းၸုမ်းၸဝ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈၼေႇဝိၼ်း/ၸၢၼ်းယု
2. သၢၼ်ၶတ်းၶွမ်ႊမိဝ်ႊၼိသ်ႉမိူင်းမၢၼ်ႈ (CPB)
3. ၽွမ်းႁူမ်ႈၵၼ်ပဵၼ်မူႇၼိုင်ႈၸုမ်းလဵဝ်တင်းပိုၵ်း
ဢိင်ၼိူဝ်လၵ်းၼမ်းၼႆႉသေ ၾၢႆႇတၢင်းတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး (SSA) တပ်ႉငဝ်ႈသိုၵ်းပွတ်းၸၢၼ်း ဢၼ်ၸဝ်ႈၸၢမ်မႂ်ႇ ဢွၼ်ႁူဝ်လႄႈတပ်ႉသိုၵ်းၽွမ်ႉႁူမ်ႈလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ ၸိုင်ႈတႆး (SURA) ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်းဢွၼ်ႁူဝ် လႆႈၸႂ်ၵၼ်မႃး ၶွၼ်ႈႁႅင်းၽွမ်ႈႁူမ်ႈၵၼ်ပူၵ်းတင်ႈၶွင်ႊသီႊၸိုင်ႈတႆးလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ (TRC) မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 1 လိူၼ်ဢေႊပရိူဝ်ႊလ် 1984 သေယဝ်ႉ ပဵၼ်မႃးမူႇၼိုင်ႈၸုမ်းလဵဝ်ၵၼ်လီငၢမ်း။
ထိုင်မႃးပီ 1985 လိူၼ်မၢၶျ်ႉ ဝၼ်းတီႈ 3 (03/03/1985) ၶွင်ႊသီႊၸိုင်ႈတႆးလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ (TRC) ဢၼ်ၸဝ်ႈၵွၼ်းၸိူင်း ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ တင်းတပ်ႉသိုၵ်းႁူမ်ႈပွင်း (SUA) ဢၼ်ၸဝ်ႈၶုၼ်သႃႇ ဢွၼ်ႁူဝ် ၽွမ်ႉႁူမ်ႈလႆႈၸႂ်ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ် ၶဝ်ႈမႃးပဵၼ်မူႇၼိုင်ႈၸုမ်းလဵဝ်ၵၼ်ထႅင်ႈလႄႈ မၵ်းမၼ်ႈၶိုၼ်း ၶွင်ႊသီႊၸိုင်ႈတႆးလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ (TRC) ပဵၼ်ၸုမ်းဢၼ် ဢဵၼ်ႁႅင်းယႂ်ႇၵႅၼ်ႇၶႅင်ႈၼႅၼ်ႈၵိုၼ်း ၶိုၼ်ႈမႃးထႅင်ႈ။
ပီ 1985 လိူၼ်မၢၶျ်ႉ ဝၼ်းတီႈ 24-27 (24-27/03/1985) 3 ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် သၢမ်မူႇသၢမ်ၸုမ်း ဢၼ်ႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ် ဝႆႉယဝ်ႉၼၼ်ႉ တင်းၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈၼႂ်းမိူင်း/ၼွၵ်ႈမိူင်း ပႃးၸဵမ်သင်ၶၸဝ်ႈၶဝ် ၶဝ်ႈမႃးၶွၼ်ႈတုမ်ၵၼ် ႁဵတ်းပၢင်ၵုမ် လူင်လွင်ႈၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈ ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးၵႃႈတီႈငဝ်ႈငုၼ်းသေ ၶွတ်ႇၽွတ်ႈပူၵ်းတင်ႈၶွင်သီႊၽူႈႁၵ်ႉၸၢတ်ႈ ၽွမ်ႉႁူမ်ႈၸိုင်ႈတႆး (SHAN STATE UNITIED PATRIOTIC COUNCIL) SSUPC တႅပ်းတတ်းတမ်းဝၢင်း ယိူင်းဢၢၼ်းလႄႈသဵၼ်ႈတၢင်းၼႃႈၵၢၼ်လီငၢမ်းယဝ်ႉ။
ဢဵၼ်ႁႅင်းႁၵ်ႉၸၢတ်ႈ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ မိူၼ်ၼင်ႇ ၸုမ်း SURA ၸုမ်း SUA ၸိူဝ်းၶဝ်ႈမႃးႁူမ်ႈႁွမ်းၶွၼ်ႈႁႅင်းၵၼ် တင်းသဵင်ႈၼႆႉ ဢဝ်ႁႅင်းၵူၼ်း ႁႅင်းၵွင်ႈၵၢင်ႇ ၶူၼ်းၶဝ်းသုၼ်ႇၶဝ်ႈလေႃးၵၼ်တင်းမူတ်းသေ ၶိုၼ်းမၵ်းမၼ်ႈႁပ်ႉဢဝ် ၸိုဝ်ႈတပ်ႉသိုၵ်းၸိုင်ႈတႆး SSA ပဵၼ်ဢၼ်ၼိုင်ႈဢၼ်လဵဝ် မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 21/07/1985 ၵႃႈတီႈပၢင်ၵုမ်လူင် မိူင်းတေႃႉ ၼၼ်ႉယဝ်။ [ဝၢႆးမႃး ယူႇတီႈၽူႈပွင်ၵၢၼ်သိုၵ်း ၸဝ်ႈၾႃႉလင် (ၸၢင်းသူးၶျိူၼ်) ၶိုၼ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈပဵၼ် တပ်ႉသိုၵ်း မိူင်းတႆး MTA ၵႂႃႇ]။
ယွၼ်ႈၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈလႄႈ ၵူၼ်းမိူင်းတႆၵေႃႈ ႁပ်ႉႁူမ်ၸူမ်းတွၼ်ႈ ၵမ်ႉထႅမ်ပၼ်ႁႅင်း ၶဝ်ႈမႃးႁူမ်ႈႁွမ်း ႁၢပ်ႇၵိုတ်ႉ ၵၢၼ်မိူင်း ၵၢၼ်သိုၵ်း ၼမ်တွၼ်းယိုတ်ႈယႂ်ႇၶိုၼ်ႈတိၵ်းတိၵ်း [တင်ႈတႄႇ 1986-1987] ထိုင် 1993-1994 ႁၢၼ်ႉတေႃႇ ပေႃးယုင်ႈယၢင်ႈတႅၵ်ႇၸတ်ႉယၢႆႈယၢတ်ႇၽၢတ်ႇၽူင်ႉငၢၵ်ႈၽၢၵ်ႇ ၾိုၼ်ႉဝၢႆႇၼႂ်းႁဝ်းၼင်ႇၵၼ်သေ ထိုင်တီႈပေႃးလႆႈ ဝၢင်းၶိူင်ႈၵွင်ႈၵၢင်ႇ ပၼ်သိုၵ်းမၢၼ်ႈၵႂႃႇၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
