ပၢင်တိုၵ်းတၢင်ႉယၢၼ်း

ပွင်ႈၵႂၢမ်း – ၶူၼ်ႉၶွၵ်းၶိုၼ်းပိုၼ်းမိုၼ်ႉသိုၼ်း

ၸဝ်ႈပူဝ်ႇတေႇဝိင်ႇ ယၢမ်ႈၵၢဝ်ႇလၢတ်ႈၼႄ (မိူဝ်ႈၽွင်းယူႇၸွမ်းၸဝ်ႈၵၢၼ်းယွတ်ႈ SSNA ပွတ်းသီႇပေႃႉ 1996-2005) ၵဵဝ်ႇၵပ်းၶဝ်ႈတိုၵ်းဝဵင်းတၢင်ႉယၢၼ်း ၼၼ်ႉဝႃႈ –

မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 24/04/1995 ပိူဝ်ႈတႃႇလႅၵ်ႈလၢႆႈၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်ၻီႊမွၵ်ႉၶရေႊသီႊၼႆလႄႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆး 34 ၸဝ်ႈ လႆႈမွပ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႈပၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈတႆးသေလၢႆၸဝ်ႈၸီႉၸႅင်ႈပွင်ႇလႅင်းၼႄဝႃႈ – ႁဝ်းဢမ်ႇလႆႈဝၢင်းဢမ်းၼၢၸ်ႈ ပၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈ ႁဝ်းမွပ်ႈပၼ်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈတႆးႁဝ်းၶိုၼ်းၵွႆး ဝႃႈၼႆသေတႃႉ ၼၵ်ႉၵၢၼ်မိူင်းတႆးလၢႆၵေႃႉ သမ်ႉ ၶဝ်ႈၸႂ်ဝႃႈ  ၼႂ်းပီ 1958 – 1960  ၼၼ်ႉ ပဵၼ်တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈယိပ်းၵုမ်းဢမ်းၼၢၸ်ႈၵၢၼ်မိူင်းဝႆႉလႄႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တႆးဢမ်ႇမီးဢမ်းၼၢၸ်ႈ။ ယွၼ်ႉၼၼ် လွင်ႈဢၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ဝၢင်းပႅတ်ႈဢမ်းၼၢၸ်ႈၼၼ်ႉ ႁဵတ်းႁႂ်ႈလွင်ႈ ပၼ်ႈၵႅၼ်ႇ ၼႅၼ်ႈၼႃၵၼ် ၼႂ်းတူင်ႇဝူင်းတႆးလူတ်းယွမ်းၵႂႃႇပႅတ်ႈ။ ၼႂ်းမိူင်းတႆးတေထူပ်းၽေးၶဵၼ်တႂ်ႈၼမ်ႉမိုဝ်း မၢၼ်ႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်းယိင်ႈၶႅၼ်းယႂ်ႇလူင်မႃး ယွၼ်ႉၼၼ်ၸင်ႇၵိူတ်ႇဢွၵ်ႇယဵၼ်းပဵၼ်မႃးပၢင်တိုၵ်းတီႈဝဵင်းတၢင်ႉယၢၼ်း။

မိူဝ်ႈဝၼ်းတီႈ 15/11/1959 လိူၼ် 12 မူၼ်း လႆႈၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ၵၼ်တီႈပၢင်တႅပ်းတႅဝ်း ဢိူင်ႇလွႆမေႃႇ။ မီး ၸဝ်ႈ ပူဝ်ႇမွင်ႇ ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉ (UMP Union Militare Police) ပဵၼ်တပ်ႉၵဝ်ႇၸဝ်ႈၾႃႉ ဢၼ်တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ တင်ႈပၼ် ၸိုဝ်ႈမႂ်ႇသေ ဝႆႉပဵၼ်ပွတ်းဢွၼ်ႇတွၼ်ႈၼိုင်ႈၼႂ်းတပ်ႉမၢၼ်ႈ။ ၸဝ်ႈပူဝ်ႇတေဝိင်ႇ ၽူႈၵွၼ်းတပ်ႉႁူမ်ႇလူမ်ႈ ၸဝ်ႈမိူင်း မိူင်းတွမ်း၊ ၸဝ်ႈသိူဝ်ဝၼ်း လုၵ်ႈၸၢႆးၸဝ်ႈၼေႃႇမျႃႉ  ၶိူဝ်းၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယႆ၊ ၸဝ်ႈလုင်းၶုၼ်မႁႃႇ ၽွင်းမိူင်းလူင်(ၵဝ်ႇ) ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းယႆ၊ ၸဝ်ႈသိူဝ်လဵၼ်းလႄႈထႅင်ႈတၢင်ႇၵေႃႉ ၶဝ်ၸဝ်ႈႁၼ်ဝႃႈ ပေႃးတိုၵ်းလႆႈတၢင်ႉယၢၼ်းၸိုင် ၶၢဝ်ႇငၢဝ်း တေလိုဝ်းလင်ၵႂႃႇသေ တင်းမိူင်းတေတိုၼ်တူဝ်ၵၢၼ်လုၵ်ႉၾိုၼ်ႉဢဝ်ၶိုၼ်းမိူင်းတႆး။

မိူဝ်ႈၼၼ်ႉ ပၢင်ၵုမ်ၸတ်းၼႂ်းဢိူင်ႇလွႆမေႃႇ ဢၼ်ပဵၼ်ပိုၼ်ႉတီႈၶွင်ၸဝ်ႈၶုၼ်သႃႇလႄႈမၼ်းၸဝ်ႈၵေႃႈ ယၢမ်ႈၶႆႈၼႄ ဝႃႈ “ပႅၵ်ႉသမ်ႉဝႃႈၸဝ်ႈၾႃႉၶဝ်ၽႃႈဢမ်းၼၢၸ်ႈၵႂႃႇယဝ်ႉသေတႃႉ ၵူၼ်းမိူင်းယင်းတိုၵ်ႉယုမ်ႇယမ်ဝႆႉၼိူဝ်ႉၸိူဝ်ႈၸႂ်ၼိူဝ် ၸဝ်ႈၾႃႉယူႇ။ ၸဝ်ႈၾႃႉလၢတ်ႈသင်ၵေႃႈၵူၼ်းမိူင်းတိုၵ်ႉထွမ်ႇတိုၵ်ႉႁဵတ်းၸွမ်းယူႇ။ ယွၼ်ႉၼၼ်ၶႂ်ႈၼႄႉၼမ်းဝႃႈ တိဢဝ်ၸဝ်ႈၾႃႉယႂ်ႇ 4 မိူင်း 1. ၸဝ်ႈသႅၼ်ဝီ 2. ၸဝ်ႈယွင်ႁူၺ်ႈ 3. ၸဝ်ႈၵဵင်းတုင် 4. ၸဝ်ႈသီပေႃႉသေ ႁႂ်ႈၶဝ်ၸဝ်ႈ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇတိုၵ်းသူၼ်း လုၵ်ႉသၢၼ်ၶတ်းတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈၶႅၼ်းတေလီ” ဝႃႈၼႆ။

ၵွႆးၵႃႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၵမ်ႈၼမ်ဢမ်ႇယွမ်းႁပ်ႉလႄႈၶဝ်ၸဝ်ႈၼႄလွင်ႈတၢင်းဝႃႈ – “ဢမ်ႇလီလူလၢႆဢူငဝ်း ၶိူဝ်းၶႆႇသႅင် ၽၼ်းၶမ်း။ ဢူငဝ်းၶဝ်ၸဝ်ႈၸၢင်ႈတဵင်ႁဝ်းၶိုၼ်း”။ “ပေႃးၼၼ် ၵဝ်ၶႃႈတေဢမ်ႇပႃးၸွမ်းသူၸဝ်ႈ။ ႁဵတ်းၵူၼ်းၵႃႉၵွႆး လီယဝ်ႉ” ၸဝ်ႈၶုၼ်သႃႇဝႃႈၼႆသေဢမ်ႇပႃးၸွမ်း – ဝႃႈၼႆ။ “ဝၢႆးၼၼ်ႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈတီႉၺွပ်းၸဝ်ႈၾႃႉ၊ ႁႅမ်တၢႆပႅတ်ႈ ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ (ၸဝ်ႈၵျႃႇသႅင်)၊ ၺွပ်းၸဝ်ႈၾႃႉ ယွင်ႁူၺ်ႈ (ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈ) သႂ်ႇၶွၵ်ႈသေပေႉၵိၼ်လူလၢႆ ပူၼ်ႉပႅၼ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးမႃးလိူဝ်ႇၵဝ်ႇ။

ၵၢၼ်ဝၢင်းၽႅၼ်ၵၢၼ်တိုၵ်းတၢင်ႉယၢၼ်းၵမ်းၼၼ်ႉ

ၸဝ်ႈပူဝ်ႇတေႇဝိင်ႇၶဝ်ႈတိုၵ်းတၢင်ႉယၢၼ်း၊ ၸဝ်ႈထဝ်ႈၵၢင်းယုမ်း (ၸဝ်ႈဢူမိူင်း) တိုၵ်းရူတ်ႉၾႆးမႃးတၢင်းလႃႈသဵဝ်ႈ၊ ၸဝ်ႈသိူဝ်ဝၼ်း တိုၵ်းၼမ်ႉပွင်ႈႁႄႉတတ်းတၢင်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈတေမႃးၸွႆႈ၊ ၶုၼ်မႁႃႇ ၶိုၼ်ႈသႅၼ်ဝီ တႃႇႁႃၵူၼ်း ႁႃငိုၼ်း။

ဝၼ်းပိုတ်ႇသိုၵ်း (D-Day) ပဵၼ်လိူၼ် 12 လပ်း(30/11/1959) ၵွႆးၵႃႈမၢၼ်ႈႁူႉတူဝ်ဢွၼ်တၢင်းသေၵွၼ်ႇၵေႃႈ ၵူႈၵေႃႉ တေလႆႈတူင်ႉၼိုင်ၸွမ်းၽႅၼ်ၵၢၼ် ဢၼ်ယိူင်းဢၢၼ်းဝႆႉ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉၵေႃႈ ဢွၼ်ၵၼ်မုင်ႈၸူးတီႈပဝ်ႈမၢႆၽႂ်မၼ်း ဝႃႈၼႆ။ 16/11/1959 တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈတင်းတပ်ႉပူဝ်ႇမွင်ႇပေႃးၵႂႃႇႁိုၵ်ႉသႂ်ႇၵၼ်တီႈသူၼ်ၵူၺ်ႈ(ၼႂ်းၵႄႈလွႆမေႃႇတင်း တၢင်ႉယၢၼ်း) သေလႆႈပိုတ်းယိုဝ်းၵၼ်ယူႇယဝ်ႉလႄႈ ၸင်ႇလႆႈပူၵ်းတိုၼ်ႇတိုၵ်းသူၼ်းၵၼ်ပိုတ်ႇသိုၵ်းၵမ်းလဵဝ်။

တပ်ႉဢၼ်တူဝ်ႈတၼ်းၵမ်းလဵဝ်ၼၼ်ႉ မီးၸဝ်ႈပူဝ်ႇတေႇဝိင်ႇၵွႆး။ 17/11/1959 ၸင်ႇလႆႈၶိုၼ်ႈယိုတ်းလွႆပၢင်ၽြႃး ၼႂ်းၵႄႈ မိူင်းယႆလႄႈတၢင်ႉယၢၼ်း။ ၵႅတ်ႇဝႆႉတပ်ႉမၢၼ်ႈဢမ်ႇၸၢင်ႈမႃးၸွႆႈတပ်ႉၶဝ်တီႈတၢင်ႉယၢၼ်း။

21/11/1959 ပူဝ်ႇလၢႆႉ ယိုဝ်းသိုၵ်းမုတ်းတီႈၼမ်ႉပွင်ႈ။ ၾၢႆႇၼိုင်ႈၸုမ်းၸဝ်ႈထဝ်ႈၵၢင်းယုမ်းၵေႃႈ ယိုဝ်းရူတ်ႉၾႆး ၵႂႃႇၸူးလႃႈသဵဝ်ႈ။

22/11/1959 တပ်ႉတႆးတပ်ႉဝႃႉ ႁူမ်ႈၵၼ်တိုၵ်းယိုဝ်းလႆႈတၢင်ႉယၢၼ်း။ ပၢင်တိုၵ်းႁဝ်ႈႁႅင်းလႄႈ ၼူၵ်ႉႁႅင်ႉၼၢင်းတႃႉ ပေႃးတူၵ်း ဝႃႈၼႆ။

27/11/1959 ၵမ်ႈၽွင်ႈဝႃႈ ၽွင်းၼၼ်ႉတူဝ်ပူဝ်ႇမွင်ႇတိုၵ်ႉမီးယူႇပၢင်ႁုင်း ႁိမ်းလႃႈသဵဝ်ႈ တိုၵ်ႉသူၼ်းတုမ်တပ်ႉ ၵေႃႇရၶႃး (Gurkha) ၶဝ်ႈႁူမ်ႈၸွမ်းလၢႆးလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉယူႇ။ ၵွႆးၵႃႈလႆႈထုၵ်ႇႁိူဝ်းဝိၼ်မႃးပွႆႇမၢၵ်ႇလႄႈလႆႈထွႆႇဢွၵ်ႇ။

29/11/1959 ၶဝ်ႈတိုၵ်းမိူင်းယႆ ၵွႆးၵႃႈသိုၵ်းမၢၼ်ႈႁူႉတူဝ်ယဝ်ႉလႄႈဢမ်ႇတၼ်းယိုတ်းလႆႈ။

30/11/1959 လႆႈထုၵ်ႇတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈဢဝ်ၵွင်ႈလူင် (ပိုၼ်ယႂ်ႇ) တင်းႁိူဝ်းဝိၼ် 5 လမ်း ၵႂႃႇပွမ်းသိုၵ်းလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ တီႈတၢင်ႉယၢၼ်း လွႆပၢင်ၽြႃးလႄႈလႆႈထုၵ်ႇတပ်ႉမၢၼ်ႈဢဝ်ႁႅင်းယႂ်ႇထႅမ်ၶိုၼ်ႈယိုဝ်း။ ၸဝ်ႈပူဝ်ႇတေႇဝိင်ႇ ၸင်ႇလႆႈထွႆ ဢွၵ်ႇၶိုၼ်း တၢင်းၸဝ်ႈသိူဝ်ဝၼ်းၵေႃႈ ၸင်ႇလႆႈထွၼ်သိုၵ်းတီႈတၢင်ႉယၢၼ်းဢွၵ်ႇ။

ပၢင်တိုၵ်းဢၼ်ၼႆႉဢွၵ်ႇၶၢဝ်ႇၼႂ်း BBC လႄႈ BBS (ႁူင်းပွႆႇသဵင်မၢၼ်ႈ) ထိုင်တီႈလိုဝ်းလင်ၵႂႃႇတူဝ်ႈမိူင်းတႆး ဢိၵ်ႇ ပတ်းပိုၼ်ႉၼႂ်းမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်။ သူၼ်းဢီးႁႂ်ႈၵူၼ်းၼုမ်ႇတႆးတင်းၼမ်ၶဝ်ႈမႃးႁဵတ်းသိုၵ်း ပႃးၸဵမ်ၸဝ်ႈသိုၵ်းၸၢမ်ႇမိူင်း (ၽူႈၼမ်းသိုၵ်းၵေႃႉဢၼ်ၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇၵေႃႉၼိုင်ႈ ၼႂ်းလၢႆးလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉ)။

ၵွႆးၵႃႈ ဢဵၼ်းဢၢၼ်းလူင် ဢၼ်ဝႃႈတႃႇႁဵတ်းႁႂ်ႈမိူင်းတႆးပတ်းပိုၼ်ႉလုၵ်ႉႁိုၼ်ႇသၢၼ်ၶတ်းတိုၵ်းတေႃးသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ဢမ်ႇပဵၼ်မႃးၼၼ်ႉတႄႉ ဢမ်ႇထုၵ်ႇလႆႈလူင်လိုမ်း။

လွင်ႈပၢင်တိုၵ်းတၢင်ႉယၢၼ်းၼၼ်ႉ ပူဝ်ႇတဝ်း ၵၢဝ်ႇလၢတ်ႈၼႄဝႃႈ – မိူဝ်ႈၶိုၼ်ႈယိုဝ်းလွႆပၢင်ၽြႃးၼၼ်ႉ ပူဝ်ႇတဝ်းလေႃႈ ၾၢႆႇၼႃႈ၊ ပူဝ်ႇလၢႆႉ (ၵႅမ်းၸၢႆးလူႇ) ပဵၼ်ၾၢႆႇလင် ယိုဝ်းတင်းဝၼ်းၸင်ႇယိုတ်းလႆႈ။ ပဵၼ်ပူဝ်ႇလၢႆႉ ႁိုဝ် ၸဝ်ႈထဝ်ႈ ၵၢင်းယုမ်း ၼႆၼၼ်ႉ လီၶူၼ်ႉၶႆႈၶိုၼ်းယူႇ။

ဢိင်ၼိူဝ်တႃႇယိုဝ်းၶိုၼ်းတၢင်ႉယၢၼ်းၼၼ်ႉ  ဢမ်ႇဢဝ်လွႆပၢင်ၽြႃးဢွၼ်တၢင်းဢမ်ႇလႆႈလႄႈ တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ပွႆႇၵူၼ်းဝၢၼ်ႈဢၼ်ပဵၼ်ၸႂ်ၶဝ်ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇၶၢႆတၢင်းၵိၼ်တၢင်းယႅမ်ႉ ယႃႈလႅၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉသေ တူၺ်းတီႈတူၺ်းတၢင်း ၸွပ်ႇႁူႉလွင်ႈယဝ်ႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၸင်ႇၵွႆႈၶိုၼ်ႈယိုဝ်း။