ပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင်ပွၵ်ႈၵမ်း 1 ဝၢႆးသိုၵ်းလူၵ်ႈပွၵ်ႈၵမ်း 2 ယဝ်ႉ ဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ် ၶဝ်ႈမႃးႁုပ်ႈယိုတ်းဢဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈလုမ်းလုမ်းသေ ၶိုၼ်းမႃးၵုမ်းၵမ်ဢဝ်မိူင်းတႆးယူႇၾၢႆႇတႂ်ႈလွင်ႈႁူမ်ႇလူမ်ႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမိူင်းဢိင်းၵလဵတ်ႈၶဝ်သေၽွင်းငမ်းမိူင်းမၢၼ်ႈမိူင်းတႆးဝႆႉယဝ်ႉ။
ၾၢႆႇတႂ်ႈလွင်ႈၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းသိုၵ်းၼၼ်ႉ ဢဝ်ၸုမ်းၽွင်းငမ်း ၶႅတ်ႊသၿီႊ CAS(B) ဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်သိုၵ်းၶဝ် ဢွၼ်ႁူဝ်ၽွင်းငမ်းဝႆႉ ၶၢဝ်းယၢမ်းၼၼ်ႉႁွင်ႉဝႃႈ ပၢၼ်ၶႅတ်ႊသၿီႊ ၼႆယဝ်ႉ။ ၵၢၼ်ငၢၼ်းပိူင်လူင်ၶႅတ်းသၿီႊၵေႃႈ ပဵၼ်ပိူဝ်ႈတႃႇၸွႆႈထႅမ်ပူၵ်းပွင်ပၼ်ၶိုၼ်း ၵူၼ်းမိူင်းဢၼ်လႆႈထုၵ်ႇတူတ်ႈသိုၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ယူႇၼႂ်းၵႄႈသိုၵ်းႁိပ်ႇသေၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းတႆး ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်းမိူင်းတႆးလႄႈၵူၼ်းမိူင်းတႆး ၸင်ႇဢွၼ်ၵၼ်တူင်ႉတိုၼ်ၵၢၼ်မိူင်းမႃး ယဝ်ႉ။ ၶေႃႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇတီႊႁီႊလၼ်ႊလႄႈ ၶေႃႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇမုၵ်ႉၸုမ်းလူၵ်ႈ(UN)ဢၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်လူၵ်ႈၶဝ် ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇ ၼႂ်းၽွင်းသိုၵ်း ၼၼ်ႉ ပဵၼ်ဢၼ်ပိုတ်ႇသၢႆလႅင်းပိူင်းပၼ်တႃႇမိူင်းတႆးတႄႉတႄႉ။ ၵူၼ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈၶႂ်ႈတမ်းဝၢင်းၵၢၼ်တႃႇၵမ်ႊၸႃတႃၶွင်တူဝ်ၵဝ်ႇယူႇ ယဝ်ႉ။ လၢႆးလုၵ်ႉၾိုၼ်ႉၾႅတ်ႉသိတ်ႉၵေႃႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈတၢင်းႁၼ်ထိုင်ၸိူဝ်းၼၼ်ႉမၼ်ႈၵိုမ်းဝႆႉယူႇယဝ်ႉ။
လူင်ပွင်ၸိုင်ႈပၢႆးသိုၵ်းဢၼ်ၶုၼ်ၽွင်းငမ်း (GOVERNOR) မိူင်းမၢၼ်ႈ “သိူဝ်ႊၻေႃႊမႅၼ်ႊသမိတ်ႉ” ဢွၼ်ႁူဝ်ၼၼ်ႉ ဢမ်ႇႁိုင်ဢမ်ႇ ၼၢၼ်းၶိုၼ်းၽႅဝ်မႃးမိူင်းမၢၼ်ႈ။ သိူဝ်ႊၻေႃႊမႅၼ်ႊသမိတ်ႉ ၼႆႉ ဢဝ်ၽႅၼ်ၵၢၼ်ၽွင်းငမ်းဢၼ်ၶဵၼ်ႇတႅမ်ႈ တီႈဝဵင်းသိမ်ႊမလႃႊ ၼၼ်ႉမႃးၸွမ်း။ ၼႂ်းၽႅၼ်ၵၢၼ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈတင်းမိူင်းတႆးႁဝ်း လွင်ႈၼိုင်ႈၵေႃႈပဵၼ်ၽႅၼ်ၵၢၼ်လွၵ်းပိူင်ၽွင်းငမ်း တွၼ်ႈ လႅၼ်လိၼ်တႅဝ်းၼႃႈ (FRONTIER AREAS ADMINISTRATION) ၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ဢွၼ်တၢင်းသိုၵ်းလူၵ်ႈပွၵ်ႈၵမ်း 2 ၼၼ်ႉ ပွတ်းတွၼ်ႈသၼ်လွႆရၶႅင်ႇ သၼ်လွႆၶျၢင်း သၼ်လွႆၼႃႇၵ သၼ်လွႆၶၢင် မိူင်းတႆး လႄႈ ၸႄႈတွၼ်ႈၼမ်ႉၶူင်းပွတ်းတႂ်ႈ ၸိူဝ်းပဵၼ်တွၼ်ႈလႅၼ်လ်ိၼ်တႅဝ်းၼႃႈၸိူဝ်းၼႆႉ ဝႆႉပဵၼ်တွၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်ႁင်းၶေႃသေ တၢမ်တူဝ် ၶုၼ်ၽွင်းငမ်း (GOVERNOR) ဢိင်းၵလဵတ်းယိပ်းၵမ်းၵုမ်းငမ်းမႃးၵမ်းသိုဝ်ႈ။
ဢိင်ၼိူဝ်လွင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇပႅၵ်ႇပိူင်ႈၼႂ်းတွၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉသေ မီးလွင်ႈလႅၵ်ႈလၢႆႈ ပိူင်ၽွင်းငမ်းမႃးၵူႈလၢႆးလၢႆး ၵွႆးၵႃႈလွၵ်းပိူင် ဢၼ် သိူဝ်ႊၻေႃႊမႅၼ်ႊသမိတ်ႉ ဢဝ်မႃးထႅင်ႈမႂ်ႇမႂ်ႇၼႆႉ ႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉတႃႇတေၽွင်းငမ်းၼႂ်းတွၼ်ႈလႅၼ်လိၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။ ၵၢၼ် ၽွင်းငမ်းၶွင်ႁူဝ်ၼႃႈလွႆၶျၢင်း တူးဝႃး ၶၢင် ၸဝ်ႈၾႃႉတႆး ၸဝ်ႇၵႄးၸေႃးၽျူႇ ယၢင်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၼင်ႇႁိုဝ်တေၵၢႆၸမ်တင်းလွၵ်းပိူင် ၻီႊ မွၵ်ႉၶရေႊသီႊမႃးၼႆသေႁၢင်ႈႁႅၼ်းဝႆႉတႃႇဢဝ်ၶွင်ႊသီႊၸုမ်းၵိူဝ်းၵုမ်ၸွႆႈၵၢၼ် ၵူႈၸၼ်ႉၸၼ်ႉဢၼ်လိူၵ်ႈဝႆႉၸိူဝ်းၼၼ်ႉၽွင်းငမ်းၵႂႃႇ။
လွၵ်းပိူင်ၽွင်းငမ်းၼႆႉ မိူၼ်ႁၢင်ႈၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးၸၼ်ႉၼိုင်ႈယူႇ ၵွႆးၵႃႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းတႆးလႄႈၵူၼ်းမိူင်းတႆးတင်းသဵင်ႈတႄႉ ၶႂ်ႈလႆႈ လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃတင်းပိုၵ်းၵွႆးလႄႈ ၵပ်းၵၢႆႇၽႅၼ်ၵၢၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈၼၼ်ႉၽႂ်ဢမ်ႇပေႃးၶဝ်ႈၸႂ်ၵႃႈႁိုဝ်။
ပုၼ်ႈတႃႇတေႁဵတ်းသၢင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်း မိူင်းတႆးၵႂႃႇမိူဝ်းၼႃႈၼၼ်ႉ ၼႂ်းပီ 1946 လိူၼ်မၢၶျ်ႉ တင်ႈတႄႇဝၼ်းတီႈ 20-28 ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉၸိူဝ်းမီးတၢင်းႁၼ်ၵႂၢင်ႈၶဝ် ဢွၼ်ႁူဝ်သေႁွင်ႉႁဵတ်းပၢင်ၵုမ်ပၢင်ၼိုင်ႈၵႃႈတီႈပၢင်လူင် ၼႂ်းမိူင်းလၢႆးၶႃႈ ဝၢႆးလင်မႃး ႁဵၵ်ႈၸိုဝ်ႈ ဝႃႈ ပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင် ပွၵ်ႈၵမ်း 1 ၼႆယဝ်ႉ။
ဢိင်လူၺ်ႈၵၢၼ်ပဵၼ်မႃး ပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင်ပွၵ်ႈၵမ်း 1 ၼႆႉ ၸဝ်ႈၾႃႉလႄႈၵူၼ်းမိူင်းတႆးၶဝ် မီးၸႂ်ၶႂ်ႈသၢင်ႈၵမ်ႊၸႃတႃပူၵ်းပွင် ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈဝၢၼ်ႈမိူင်းၵမ်ႈတူဝ်ၵဝ်ႇႁင်းၵွႆး ၸင်ႇလႆႈတူင်ႉတူင်ႉတိုၼ်ႇတိုၼ်ႇၶႂ်ႈဢွၵ်ႇပူၼ်ႉ တႂ်ႈၵၢၼ်ႁူမ်ႇလူမ်ႈငဝ်းၸွင်ႈ ဢိင်းၵလဵတ်ႈ လႄႈမီးၵၢၼ်ၶဝ်ႈဢွၵ်ႇၸမ်ၸႂ်ပိၼ်ႇပႆႇလႅၵ်ႈလၢႆႈတၢင်းႁူႉၵၢၼ်မိူင်း လဵပ်ႈႁဵၼ်းၵၢၼ်မိူင်း ၼွၵ်ႈမိူင်းၼႂ်းမိူင်းမႃး။
ႁူမ်ႈဝႃႈပၢင်ၵုမ်လူင်ပၢင်လူင်ၵမ်းၼၼ်ႉ လႆႈဝွၵ်ႇၸိူၼ်းပႃးလူင်ပွင်ၸိုင်ႈဢိင်းၵလဵတ်ႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းမၢၼ်ႈလႄႈၽူႈဢွၼ်ႁူဝ် တၢင်ႇၸိူဝ်ႉတၢင်ႇၶိူဝ်းမႃးၶိုၼ်ႈလဵပ်ႈႁဵၼ်းၸွမ်းယူႇ။ ၾၢႆႇဢိင်းၵလဵတ်ႈမီး မိသ်ႉသတိူဝ်ႊသတီႊဝႅၼ်ႊသၼ်ႊ မႃႊၶဝ်ႈႁူမ်ႈ ၾၢႆႇမၢၼ်ႈမီး ဢူးၼု ဢူးပႃၵျၢၼ်း မၢၼ်းပႃႉၶၢႆႇ မုၵ်ႉၸုမ်း ဖဆပလ မႃးၶိုၼ်ႈ သၼ်လွႆၶၢင်ၵေႃႈၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၶၢင်ၶဝ်မႃးၶိုၼ်ႈ။
ၽူႈတႅၼ်းၶွင် ဖဆပလ ၶဝ်သူၼ်းတုမ်ႁႂ်ႈတႆးလႄႈမၢၼ်ႈႁူမ်ႈႁွမ်းၵၼ်သေဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းၵၼ်။ ၼႂ်းၼၼ်ႉ ဢူးၸေႃး ၵေႃႈ လၢတ်ႈၼႄလွင်ႈ တူဝ်ႊမီႊၼီႊယၼ်ႊ(DOMINION)။
ဝၢႆးပၢင်ၵုမ်ယဝ်ႉၵူၼ်းၼႂ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈတူင်ႉတိုၼ်ႇသူၼ်းတုမ်ၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းႁၢဝ်ႈႁႅင်းၵႂၢင်ႈၶႂၢင်မႃးတႄႉတႄႉ။ ၽွင်းယၢမ်းၼၼ်ႉ လွင်ႈတူင်ႉ တိုၼ်ႇၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းၼႂ်းမိူင်းတႆး မီးမႃးလၢႆမုၵ်ႉလၢႆၸုမ်း။
1. ၸုမ်းၸဝ်ႈၽႃႉၶဝ်ၸုမ်းၼႆႉ ပဵၼ်ၸုမ်းမီးဢမ်းၼၢၸ်ႈၼႂ်းမိုဝ်းသေၽွင်းငမ်းဝႆႉ ၼႂ်းၼၼ်ႉပဵၼ်ၸဝ်ႈၾႃႉၸိူဝ်းဢၼ်လႆႈၵႂႃႇႁဵၼ်း ပၺ်ၺႃၼွၵ်ႈမိူင်းၶိုၼ်းမႃး မီးၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းမိတ်ႈ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၶဵဝ် ၸဝ်ႈၾႃႉသီႇပေႃႉ ၸဝ်ႈၵျႃႇသႅင် လႄႈၸဝ်ႈၾႃႉၵဵင်းတုင် ၸဝ်ႈၸၢႆးလူင်ၶဝ်သမ်ႉ တိုၵ်ႉႁဵၼ်းယူႇတီႈမိူင်းၼွၵ်ႈ။ လိူဝ်ၼၼ်ႉ ဢၼ်တူင်ႉတိုၼ်ႇလွင်ႈၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်း မီးၸဝ်ႈၾႃႉယွင်ႁူၺ်ႈ ၸဝ်ႈသူၺ်ႇတႅၵ်ႈ ၸဝ်ႈၾႃႉမိူင်းပွၼ် ၸဝ်ႈၸၢမ်ႇထုၼ်း ၸဝ်ႈၾႃႉသထူင်ႇ ၸဝ်ႈၶုၼ်ၵျီႇ ၸုမ်းၸဝ်ႈၾႃႉၸိူဝ်းၼႆႉႁူမ်ႈဝႃႈပဵၼ် ၸဝ်ႈၾႃႉယူႇၵေႃႈ ၸွမ်းၵၢပ်ႈဝၢၼ်ႈပၢၼ်မိူင်းလၢႆးမႂ်ႇလႄႈႁၼ်လီႁပ်ႉတုင်းဝႆႉပိူင်ၻီႊမွၵ်ႉၶရေႊသီႊယူႇယဝ်ႉ။
2. မုၵ်ႉၸုမ်းလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃၵူၼ်းမိူင်းတႆး (ရပလ SSPFL) ၼႆႉ ၵေႃႇတင်ႈမိူဝ်ႈ 1946 လိူၼ်သႅပ်ႉထႅမ်ႊပိူဝ်ႊလ် ဝၼ်းတီႈ 20 ၵႃႈတီႈဝဵင်းတူၼ်ႈတီး ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မုၵ်ႉၸုမ်းၵူၼ်းၼုမ်ႇဢေႊသျိူဝ်ႊ(မိူင်းတႆး) ဢၼ်မီးဝႆႉၸဵမ်မိူဝ်ႈပၢၼ်ၵျပၢၼ်ႊ ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ ၶိုၼ်းဢွၼ်ႁူဝ်သေပူၵ်းတင်ႈမႃး။ ဢွၼ်တၢင်းႁွင်ႉၸိုဝ်ႈဝႃႈ မုၵ်ႉၸုမ်းလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃမိူင်းတႆး ဝၢႆးမႃးလႅၵ်ႈလၢႆႈၸိုဝ်ႈပဵၼ် “မုၵ်ႉၸုမ်းလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃ (ရပလ)” ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်ၸုမ်းၼႆႉၵမ်ႈၼမ်ပဵၼ်ၽူႈမီးပၺ်ၺႃ ဢၼ်ယၢမ်ႈလႆႈၵႂႃႇႁဵၼ်းလိၵ်ႈ တီႈ ၸၼ်ႉၸွမ်တႃႈၵုင်ႈ မီးလွင်ႈၵပ်းသိုပ်ႇၵၼ်တင်းဢွင်ႇသၢၼ်း ဢူးၼု လႄႈ မုၵ်ႉၸုမ်း (ဖ.ဆ.ပ.လ) ၶဝ်မႃး။
ၸုမ်း (ရပလ)ၼႆႉလၵ်းၼမ်းသဵၼ်ႈတၢင်းၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းၶဝ် – သၢၼ်ၶတ်းပတေႇသရိတ်ႉ သၢၼ်ၶတ်းၽူႈၶႂၢၵ်ႈမိူင်း မိူင်းမၢၼ်ႈမိူင်းတႆး ႁူမ်ႈၵၼ်ဢဝ်ၵွၼ်းၶေႃ သူဝ်ႊသျႄႊလိတ်ႉ ၸိူဝ်းၼႆႉ။
3. ပႃႊတီႊမိူင်းတႆးမႂ်ႇ(သျှမ်းပြည်သစ်ပါတီ) ၸုမ်းၼႆႉ မီးလုင်းပႃႉယီႇလႄႈလုင်းၸၢၼ်ႇတိၼ်ႉ ဢၼ်လုၵ်ႉတီႈ မိူင်းတႆးလွတ်ႈလႅဝ်း ၵွၼ်းၶေႃ (ရပလ)တႅၵ်ႇဢွၵ်ႇမႃးတင်ႈမႂ်ႇ။
4. ၸုမ်းပီႇတုယေးပေႃႇ – ၸုမ်းၼႆႉပဵၼ်ၸုမ်းပႃႊတီႊၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းၶွင်မိူင်းမၢၼ်ႈဢၼ်ၶဝ်ႈမႃးသူၼ်းတုမ်ဝႆႉၼႂ်းမိူင်းတႆး။
5. ထႅင်ႈၸုမ်းၼိုင်ႈ ၶဝ်ဢမ်ႇတင်ႈပဵၼ်ၸုမ်းၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းသေတႃႉ တင်ႈတႄႇပၢၼ်ၵျပၢၼ်ႊၼၼ်ႉၶဝ်ဢွၼ်ႁူဝ်ၵူၼ်းၼုမ်ႇသေၸွႆႈ ထႅမ်ၵၢၼ်ၸိူဝ်ႉၸၢတ်ႈမႃး ဢၼ်ပဵၼ်ၸုမ်းမေႃယႃပႃႉၺၢၼ်ႇ လုင်းၵျႃႇပု ၶူးမေႃယႃလူင်ဝီႊလျႅမ်ႊပေႃႊလ် ၸဝ်ႈမဵဝ်းၸႅတ်ႈၶဝ် ဢွၼ်ႁူဝ် ။
ၸုမ်းၸိူဝ်းၼႆႉၸွမ်းၼင်ႇၶေႃႈယုမ်ႇယမ်ၽႂ်မၼ်းသေတူင်ႉၼိုင်သူၼ်းတုမ်ၵူၼ်းမိူင်းမႃးယူႇ။ မၢၼ်ႈၶဝ်ၵေႃႇၼင်ႇႁိုဝ်တေႁူမ်ႈတုမ်လႆႈ ပႃးၽႅၼ်ႇလိၼ်မိူင်းတႆးသေဢဝ်လွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃၸွမ်းမၢၼ်ႈၼၼ်ႉ ပဵၼ်ၽွင်းၶတ်းၸႂ်တိုတ်ႉၸၼ်ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မိူင်းတႆးတင်း ၵူၼ်းမိူင်းတႆးမႃးယူႇၶိူဝ်းၶိူဝ်း။ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မၢၼ်ႈၶဝ်ၼႆႉ သင်ဝႃႈလႆႈလွတ်ႈလႅဝ်းၵွၼ်းၶေႃၵေႃႈ ဢဵၼ်းဢၢၼ်းၶႂ်ႈလႆႈပႃးတွၼ်ႈ လႅၼ်လိၼ်တႅဝ်းၼႃႈ (FRONTIER AREAS)ဢၼ်ဢိင်းၵလဵတ်ႈၸၵ်းၽႄၽွင်းငမ်းဝႆႉႁင်းၶေႃၼၼ်ႉ။ ၼႂ်းတွၼ်ႈလႅၼ်လိၼ် တႅဝ်းၼႃႈၼႆႉ မိူင်းတႆးတင်းသဵင်ႈပႃးတင်းသၼ်လွႆရၶႅင်ႇ သၼ်လွႆၶျၢင်း သၼ်လွႆၶၢင် သၼ်လွႆၼႃႇၵ ၸႄႈတွၼ်ႈၼမ်ႉၶူင်းပွတ်းတႂ်ႈ တင်းမူတ်းတင်းပိုၵ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၼႂ်းမိူင်းတႆးၵေႃႈ ၽူႈဢွၼ်ႁူဝ်မၢၼ်ႈၶဝ်သူင်ႇပွႆႇဝႆႉမုၵ်ႉၸုမ်းပီႇတုယေးပေႃႇၶဝ် ၶဝ်ႈမႃးသူၼ်းတုမ်ၵွႆးဢမ်ၵႃးယင်းၵပ်းသိုပ်ႇပႃးမုၵ်ႉ ၸုမ်း (ရပလ) လႄႈၼႂ်းသၼ်လွႆၶျၢင်းၵေႃႈ ပွႆႇဝႆႉမုၵ်ႉၸုမ်း (ဖ.ဆ.ပ.လ) ၶဝ်ႈသူၼ်ႇတုမ်သေ တင်ႈဝႆႉမုၵ်ႉၸုမ်း (ဖ.ဆ.ပ.လ) သၼ်လွႆၶျၢင်း ဢၼ်ဢူးဝမ်းတူးမွင်ႇ ဢွၼ်ႁူဝ်ယူႇ။ ၼႂ်းသၼ်လွႆရၶႅင်ႇ သၼ်လွႆၶၢင် ၸႄႈတွၼ်ႈၼမ်ႉၶူင်းပွတ်းတႂ်ႈ မိူင်းယၢင်းလႅင် ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ သၢႆၵၢၼ်ပၢႆးမိူင်းမၢၼ်ႈၶဝ် ၶဝ်ႈသွတ်ႇၸိမ်မီးဝႆႉၵူႈတီႈ။
