သိုၵ်းမၢၼ်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇ ဝၢၼ်ႈမိူင်းတူၵ်းတႅမ်ႇ ၵူၼ်းမိူင်းၵိၼ်းၸႂ်

ၸွမ်းၼင်ႇ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၾၢႆႇပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၶဝ် ၶူၼ်ႉၶႂႃႉပၢႆးၼႄၵၼ်ဝႆႉတႄႉ ၸိုင်ႈမိူင်း 94 ၸိုင်ႈမိူင်းၼႆႉ ဝၢႆးလင် ၵိူတ်ႇပဵၼ်လွင်ႈယိုတ်းဢႃႇၼႃႇ ႁိုင်ၵႂႃႇမွၵ်ႈ 10 ပီၼႆ GDP ဢၼ်ႁွင်ႉဝႃႈ ႁႅင်းသၢင်ႈၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီးၵူၼ်းမိူင်းၼိုင်ႈၵေႃႉၼႆႉ ၼႂ်းၼိုင်ႈပီ လူင်းယွမ်းၵႂႃႇ 1 % တေႃႇထိုင် 1.3% ။

မိူင်းမၢၼ်ႈၼႆႉၵေႃႈ ဝၢႆးလင်းယိုတ်းသိမ်းဢႃႇၼႃႇ မိူဝ်ႈ 1962 ယဝ်ႉၼၼ်ႉ ယွၼ်ႉႁႅင်းဢီးၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး ၵွၼ်ႇပႆႇယိုတ်းဢႃႇၼႃႇၼၼ်ႉ ၵမ်ႉယွင်ပၼ် သေလႄႈ ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင် 1965 တႄႉ GDP ၶိုၼ်ႈမႃးယူႇသေတႃႉ ဝၢႆးလင်ၼၼ်ႉတႄႉ ႁႅင်းပုင်ႈ GDP ၼႆႉ လူတ်းလူင်းၵႂႃႇတႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ။

ပီ 1962 တေႃႇထိုင် 1988 ၼႆႉ ႁႅင်းပုင်ႈႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း မီးထိုင် 2.1% သေတႃႉ၊ ႁႅင်းပုင်ႈ GDP သမ်ႉ မီးယူႇ 1.7% ၵူၺ်း။ ဝၢႆးလင် 1988 ၼႆႉ ၸွမ်းၼင်ႇႁူဝ်ၼပ်ႉတင်းၼမ် ဢၼ်ပႅတ်ႉဢၼ်လႅၼ်ၵၼ်သေ ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႃႈ ႁႅင်းပုင်ႈ GDP ၼႆႉ မီးယူႇ 12 % – 13% ဝႃႈၼၼ်သေတႃႉၵေႃႈ တီႈတႄႉမႃး 3 % ယင်းဢမ်ႇၶႂ်ႈတဵမ်တႄႉတႄႉ။

ၼႂ်း 1962 တေႃႇထိုင် 2010 ၼႆႉ ဢမ်ႇၵႃးၵူၺ်း ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီး ဢဝ်ၸဵမ်ၼႃႈၵၢၼ်တႃမိူင်း လွင်ႈၽွမ်ႉသဵင်ပဵင်းပၢၵ်ႇ တေႃႇထိုင်ၵၢၼ်ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ ပၢႆးယူႇလီ ၸိူဝ်းၼႆႉတင်းသဵင်ႈ သုတ်ႉႁူၼ်တူၵ်းတႅမ်ႇမႃးၵူႈပႃႈၾၢႆႇယဝ်ႉ။ ဢၼ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဢၼ်ထူပ်းႁၼ် တေႃႇၼႃႈတေႃႇတႃၵၼ်လႄႈ ဢမ်ႇမီး ၽႂ် ပိူဝ်ႈတႃႇတေၸၢင်ႈပၢၵ်ႈထဵင်ၵၼ်လႆႈ။

တၢမ်ၼင်ႇ ၽူႈလူင်ႉလႅၼ်ႇၶဝ်လၢမ်းႁၼ်တႄႉ ၽွၼ်းယွၼ်ႈယိုတ်းသိမ်းဢႃႇၼႃႇ ၸိုင်ႈမိူင်း ပွၵ်ႈၼႆႉ ဢၼ်မိၼ်းဢွင်ႇလၢႆႇဢွၼ်ႁူဝ်ၼႆႉ ယိုင်ႈၶႅၼ်း ႁၢႆႉၸႃႉလိူဝ်သေ မိူဝ်ႈ 1962 လႄႈ 1988 ၸိူဝ်းၼၼ်ႉ။ ၸိုင်ႈမိူင်းၼႆႉ တေၸၢင်ႈလူႉပင်း ႁၢၼ်ႉတေႃႇပေႃး ပူၵ်းပွင်ၶိုၼ်းဢမ်ႇလႆႈၼၼ်ႉ ၵွၼ်ႇၼႆ ၵေႃႈ မီးၶေႃႈလၢမ်းၶၢတ်ႈဝႆႉယူႇ။

ၸွမ်းလူၺ်ႈယေးငိုၼ်းလုမ်ႈၾႃႉ Work Bank လၢမ်းၶၢတ်ႈဝႆႉတႄႉ ၼႂ်းပီ 2021 ၼႆႉ GDP ၶွင်မိူင်းမၢၼ်ႈ တေလူတ်းယွမ်းထိုင် 18.4 % ၵွၼ်ႇ ဝႃႈၼႆ။ ႁူမ်ႈဝႃႈ ယွၼ်ႉတၢင်းပဵၼ်ၶူဝ်ႊဝိတ်ႉသေ ၸိုင်ႈမိူင်းၼႂ်းတူင်ႇတၢင်ႇၼႆႉ ၵၢၼ်မၢၵ်ႈမီးၵိုတ်းယိုတ်း ၼင်ႇၵၼ်ဝႃႈၼၼ်ယူႇသေတႃႉၵေႃႈ တေႃႇၼင်ႇ မိူင်းလၢဝ်းဢၼ်တူၵ်းတႅမ်ႇသေႁဝ်းတႄႉတႄႉၼၼ်ႉ တေမီးႁႅင်းပုင်ႈၶိုၼ်ႈ 2.3 % ဝႃႈၼႆ။

ၵူၺ်းၵႃႈ မိူင်းမၢၼ်ႈတႄႉ ဢမ်ႇမီးဢၼ်တေၶိုၼ်ႈ တိုၼ်းတေလူင်းၵူၺ်း။ တေႃႉတႄႉလူင်းႁႃႉ ၼႆၵေႃႈသမ်ႉဢမ်ႇၸႂ်ႈ တေလူင်းထိုင် 18.4 % ၵွၼ်ႇ ဝႃႈၼႆ။

ၸုမ်းၸၢတ်ႈၸိုင်ႈလုမ်ႈၾႃႉ UN ပိုၼ်ၽၢဝ်ႇလၢတ်ႈဝႆႉတႄႉ ၼႂ်းႁူဝ်ပီ 2022 ၼႆႉ ႁူဝ်ၼပ်ႉၵူၼ်း 25 လၢၼ်ႉ ပွင်ႇဝႃႈ ၼိုင်ႈၶိုင်ႈၸိုင်ႈမိူင်းၼႆႉ တေ ၵွတ်းၽၢၼ် ၵိၼ်းယၢၵ်ႈတႄႉတႄႉဝႃႈၼႆ။ ၵူၼ်းမိူင်းမွၵ်ႈတႃႇ 25 လၢၼ်ႉၼႆႉ တေႁႃၵိၼ်ဝၼ်းလႂ် ဝၼ်းၼၼ်ႉၵူၺ်းတေယင်းယၢပ်ႇ။ ပေႃးဝႃႈ ၸိူင်ႉ ၼၼ်ၼႆတႄႉ လွင်ႈသုၵ်ႉယုင်ႈဢူၼ်ဢုင်းၼႆႉ တေလိူင်ႇၼမ်လိူဝ်မႃးထႅင်ႈ ဢမ်ႇႁၢၼ်ႉၼႆ ႁဝ်းၶႃႈတႄႉ ႁၼ်ထိုင်ဝႆႉၸိူင်ႉၼၼ်။

ယူႇၾၢႆႇၶွင်ႇသီႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ၸၵၸတႄႉ ပႆႇယွၼ်ႇယွမ်းလႃးလႃး တေႁဵတ်းဢွၵ်ႇၵႃးၾႆးၾႃႉဝႃႇ၊ တေလႅၼ်ႈရူတ်ႉလဵၼ်းၾႆးၾႃႉဝႃႇ လၢတ်ႈယူႇ ၵမ်းပီၵမ်းပွင်း၊ တီႈတႄႉမႃး ၾႆးတႃႇတႆႈ တႃႇတိုဝ်းၼႂ်းႁိူၼ်းယေးၵေႃႈ ယင်းဢမ်ႇပၼ်လႆႈ ၽဵၼ်ႈၽဵၼ်ႈယဝ်ႉ ႁၼ်သူဝ်ႊလႃႊ ၾႆးသႅင်လႅတ်ႇ လႄႈ ၶၼ်လႅမ်တဵၼ်းၸိူဝ်းၼႆႉ ၶိုၼ်ႈယူႇယိုတ်ႈယိုတ်ႈ။

ၼႂ်းၵႄႈပဵၼ်ယူႇၸိူင်ႉၼႆ သမ်ႉၶိုၼ်ႈထႅင်ႈ ငိုၼ်းၶွၼ်ႇၾူၼ်းမိုဝ်းထိုဝ်သေၵွၼ်ႇ ပၢႆသေလိူဝ်ၼမ်ႉငိုၼ်းတူၵ်း၊ ၵၢၼ်ၵႃႉၶၢႆဢမ်ႇပဵၼ် ပၢင်တိုၵ်းသိုၵ်း သိူဝ်သမ်ႉ ဢမ်ႇထၢတ်ႇဢမ်ႇဝၢႆး၊ မိူၼ်ၼႆၼႆႉ တေသိုပ်ႇၵႂႃႇ လႆႈထႅင်ႈလၢႆပီ လၢမ်းတူၺ်းၵူၺ်းၵေႃႈ ပေႃးတေယုၵ်ႉၽၢၼ်ႈယဝ်ႉ။

လၢႆးႁဵတ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈၼႆႉ မိူဝ်ႈတႄႇတႄႉ ထိုဝ်ၶေႃးၵႆႇၼႄလိင်း၊ ပေႃႉတူဝ်ဢွၼ် သွၼ်တူဝ်လိုၼ်း လႅပ်ႈဝႃႈၼၼ်သေ တီႉၺွပ်းၶႃႈႁႅမ် ၽူႈလုၵ်ႉ ၽိုၼ်ႉၶိုၼ်မိုဝ်းတေႃႇၶဝ်မႃး။ ၵူၺ်းၵႃႈ မိူဝ်ႈလဵဝ် မီးမႃး ၸမ်တဵမ်ပီယဝ်ႉၼႆႉ လႆႈႁၼ်ၸႅင်ႈလႅင်းမႃး လွင်ႈဝႃႈ ၸုမ်းသိုၵ်းမၢၼ်ႈ တိုၼ်းဢမ်ႇမီးၸႂ် တႃႇတေႁႂ်ႈၸိုင်ႈမိူင်းလီ ၶဝ်ၵူၺ်းမုင်ႈမွင်းယိူင်းမၢင်ႇ ႁဵတ်းတႃႇၸုမ်းသိုၵ်းၶဝ် ဝၵ်ႉလႆႈဢႃႇၼႃႇၸိုင်ႈမိူင်း ၵႂႃႇၶၢဝ်းယၢဝ်းမိူဝ်းၵႆၵူၺ်း။

ပေႃးတူၺ်းပၢင်တိုၵ်း ၸွမ်းၼႃႈတီႈၸၢဝ်းၶိူဝ်းဝၼ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ၼႆႉ ၾၢႆႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈၸႂ်ႉတိုဝ်းၶိူင်ႈမိၼ်သေ ပိုတ်းယိုဝ်းၵူၺ်းဢမ်ႇၵႃး ႁဵတ်းႁႂ်ႈတႅၵ်ႇ သႂ်ႇၵူၼ်းမိူင်းယူႇ ဢမ်ႇလိူၵ်ႈတီႈ ဢမ်ႇလိူၵ်ႈယၢမ်း ၶဝ်ဝႆႉၵူၼ်းမိူင်းပဵၼ်ၼင်ႇၶဵၼ်သေယဝ်ႉ ပိုတ်းယိုဝ်းယူႇၼႆႉ ၸႅင်ႈလႅင်းလီၼႃႇယဝ်ႉ။

ၸင်ႇဝႃႈ ပေႃႉဢွၼ်သွၼ်တူဝ်လိုၼ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ ထိုဝ်ၶေႃးၵႆႇၼႄလိင်းၵူၺ်းဢမ်ႇၸႂ်ႈ ၶဝ်တိုၼ်းဝႆႉ ပဵၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၼႆႉ မိူၼ်ယၼ်ႇသူႇ ၽူႈၶဵၼ်ၶဝ် တႄႉတႄႉယဝ်ႉၼႆ လႆႈထတ်းႁၼ်ၸိူင်ႉၼၼ်ဝႆႉယဝ်ႉ။

ၵွပ်ႈၼႆ ဢၼ်ၵူၼ်းၵမ်ႈၼမ် ဢွၼ်လၢမ်းလၢတ်ႈဝႃႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈၼႆႉ ၸမ်ၵွႆယဝ်ႉ ၸမ်လူႉယဝ်ႉ ၼႂ်းၶဝ်ၼင်ႇၵၼ်ၵေႃႈ တႅၵ်ႇၸတ်ႉၵၼ်ယဝ်ႉ ဢၼ် ဝႃႈၼၼ်ႉ ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈတႄႉယူႇ။ ၵူၺ်းၵႃႈ ၵွၼ်ႇတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈ ပႆႇပႃႈလူႉပင်း ႁၢၼ်ႉတေႃႇထိုင် ဢမ်ႇၶိုၼ်းလုၵ်ႉလႆႈၼၼ်ႉသမ်ႉ ၸိူဝ်းၾၢႆႇလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉ ၸွင်ႇသမ်ႉတေၸၢင်ႈၶၢမ်ႇလႆႈယူႇႁိုဝ်ၼႆ ၼႆႉၵေႃႈ သမ်ႉလီလႆႈၼပ်ႉသၢင်ႈပႃးယူႇ။

ႁဵတ်းသင်လႄႈဝႃႈၼၼ်ၼႆ ပေႃးမႃးတူၺ်းယၢမ်းလဵဝ် ၸုမ်း PDF ၶတ်းၸႂ် တိုၵ်းတေႃးၽိုၼ်ႉဝၢႆႇယူႇ ၸိုဝ်ႈၽႂ်တၼ်းမၼ်းသေတႃႉ ၶိူင်ႈၵွင်ႈၵၢင်ႇ မၢၵ်ႇမိုဝ်ႉၸိုၼ်းယၢမ်း ဢမ်ႇၵုမ်ႇထူၼ်ႈ ဢမ်ႇပဵင်းပေႃး လွင်ႈတူင်ႉၼိုင်ဢမ်ႇမီး ၸိုဝ်ႈၸႂ်ႈၶေႃႈၸီႉသင်ႇၶေႃႈလဵဝ် ဢၼ်လဵဝ်။  ပေႃးတူၺ်း ၾၢႆႇ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းမႅၵ်ႇၵွင်ႈလုၵ်ႉၽိုၼ်ႉသမ်ႉ ဢၼ်တိုၵ်းတေႃးသိုၵ်းမၢၼ်ႈၼႆႉ မီးၵမ်ႈဢေႇ။ လွင်ႈယုၵ်ႉၽဵင်ႇ ယွၼ်ႈၽဵင်ႇၵေႃႈ ပႆႇမီး။

ၵမ်းၼႆႉ ပေႃးမႃးတူၺ်းၸုမ်းဢူၺ်းလီၽၢၵ်ႈၼိူဝ် ဢၼ်ၸိူဝ်း ဢမ်ႇလူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ ၵိုတ်းတိုၵ်း NCA ၼၼ်ႉၼႆၵေႃႈ မီးၸုမ်း KIA သိုၵ်းၶၢင် ဢၼ်လဵဝ် ဢၼ်တိုၵ်းယူႇတႄႉတႄႉဝႃႈဝႃႈ။ ၵမ်းၼႆႉ ပေႃးမႃးတူၺ်းၾၢႆႇ PPST 10 ၸုမ်းၼၼ်ႉၼႆၵေႃႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈ ဢၼ်ပႂ်ႉမုင်ႈမွင်း ဢုပ်ႇတေႃႇသိုၵ်းမၢၼ်ႈ မီးယူႇပဵၼ်လၢႆလၢႆၸုမ်း။ သိုၵ်းမၢၼ်ႈ ဢဝ်ၽႅၼ်ၵၢၼ်ႁုၼ်ႈမုၼ်းၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမႃးပၢႆးၼႄၵူၺ်းၵေႃႈ ၸိူဝ်းၶႂ်ႈမိူဝ်းဢုပ်ႇၸွမ်း တီႈၼေႇပျီႇတေႃႇ ပေႃးမီးယူႇ ဢၼ်ၼႆႉႁဝ်းၶႃႈၵေႃႈ ငိၼ်းၸွမ်း။

တီႈတႄႉ သိုၵ်းမၢၼ်ႈၶဝ်ႈႁႃတေႃႇ PPST ၼႆႉ ဢမ်ႇၸႂ်ႈတႃႇဢုပ်ႇၵၢၼ်မိူင်း ဢမ်ႇၸႂ်ႈတႃႇသၢင်ႈလွင်ႈငမ်းယဵၼ် ၵူၺ်းပဵၼ်ပိူဝ်ႈတႃႇ ႁႂ်ႈၵႂႃႇၽွမ်ႉ ၸွမ်းၵၢၼ်ႁုၵ်ႉႁၢႆႉၶဝ်ၼၼ်ႉပိူင်လဵဝ်ၵူၺ်း ႁဝ်းၶႃႈတႄႉ ဝႆႉၸိူင်ႉၼၼ်။

ပၢင်တိုၵ်းၼႂ်းၵႄႈၵူၼ်းမိူင်းတႆးၼင်ႇၵၼ် ဢၼ်ပဵၼ်ယူႇ ဢမ်ႇထၢတ်ႇဢမ်ႇဝၢႆးၼင်ႇဝၼ်းမိူဝ်ႈၼႆႉ ယၢမ်းၼႆႉၼႆၵေႃႈ မိူၼ်တင်းထႅမ်ႁႅင်း ႁႂ်ႈသိုၵ်း မၢၼ်ႈ သိုပ်ႇမိူၵ်ႈမႂ်ႈတေႃႇၵူၼ်းမိူင်းလႆႈထႅင်ႈၵူၺ်း။ ယိုင်ႈႁဝ်းၼင်ႇၵၼ် မင်ႁူဝ်ၵၼ်၊ ယိုင်ႈႁဝ်းၼင်ႇၵၼ် ဢမ်ႇတင်ႈတူဝ်ၶိုၼ်ႈမႃးလႆႈ၊ ယိုင်ႈၼႂ်း ႁဝ်း ဢမ်ႇတင်ႈတူဝ်ၶိုၼ်ႈမႃးလႆႈ။ ယိုင်ႈၶႅၼ်းထုၵ်ႇၸႂ် ပိူဝ်ႈတႃႇတပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈလႄႈ ဝႃႇတမၢၼ်ႈၸိူဝ်ႉၶိူဝ်းယႂ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်ယႂ်ႇမႃးထႅင်ႈ ႁိူင်းထမ်း မႃးထႅင်ႈၵူၺ်း။

ၵွပ်ႈပိူဝ်ႈၸိူင်ႉၼႆ ၵႃႈၸူဝ်ႈၸိူဝ်းဢၼ်လုၵ်ႉၽိုၼ်ႉတေႃႇ၊ ၸိူဝ်းဢၼ်သၢၼ်ၶတ်းတေႃႇ တပ်ႉသိုၵ်းမၢၼ်ႈတင်းမူတ်းတင်းသဵင်ႈၼႆႉ ဢမ်ႇမႃးႁူမ်ႈၵၼ် ပဵၼ်ၵွၼ်ႈလဵဝ် မမ်ႈလဵဝ်လႆႈၵူၺ်းတႄႉ တႃႇတေမုင်ႈမွင်းဝႃႈ သိုၵ်းမၢၼ်ႈတေမႄးႁႂ်ႈမိူင်းလီ၊ သၢင်ႈႁႂ်ႈငမ်းယဵၼ်ၵိူတ်ႇပဵၼ်ၶိုၼ်ႈမႃးဢၼ်ဝႃႈၼၼ်ႉ တိုၼ်းဢမ်ႇၸၢင်ႈမုင်ႈမွင်းလႆႈ ဢၼ်ၸဝ်ႈၵဝ်ႇ ၶႂ်ႈလႆႈၶႂ်ႈပဵၼ်ၼၼ်ႉ။ ၵႃႈတၵ်းလႆႈႁူမ်ႈမိုဝ်းၵၼ်ႁဵတ်းၵူၺ်း တေၸဵဝ်းဢွင်ႇမၢၼ်ၼႆ ယွၼ်းတေႃႉ တႆႇၶႆႈၼႄမွၵ်ႈၼႆႉသေ ၶွတ်ႇယွတ်ႈပၢႆၵႂၢမ်းဝႆႉတီႈၼႆႈၶႃႈ။

မႂ်ႇသုင်ၶႃႈ

ႁိုၼ်း ၵႃယၢင်း

17/1/2022