ၶူင်းၵၢၼ်ပၢႆးယူႇလီလႄႈ ပၼ်တၢင်းႁူႉႁႅင်းၵၢၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း ဢွၼ်ႁူဝ်ၸုမ်းတူင်ႉၼိုင် လွင်ႈၼၢင်းယိင်း ၸုမ်းတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်း ႁူပ်ႉထူပ်းဢုပ်ႇဢူဝ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈ ပိူဝ်ႈႁူမ်ႈၵၼ်တုၵ်းယွၼ်းသုၼ်ႇလႆႈၼၢင်းယိင်း ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈတႅပ်းတတ်းၽဵင်ႇပဵင်း ၼႂ်းတိုဝ်ႉတၢင်းဝၼ်းၼၢင်းယိင်းလုမ်ႈၾႃႉ ။
ဝၼ်းတီႈ 08/03/2018 ၼႆႉ ပဵၼ်ဝၼ်းၼၢင်းယိင်းၵူႈမိူင်းမိူင်း(လုမ်ႈၾႃႉ)ၼႆလႄႈ ၶူင်းၵၢၼ်ပၢႆးယူႇလီလႄႈ ပၼ် တၢင်းႁူႉႁႅင်းၵၢၼ်ၸၢဝ်းၶိူဝ်း (မူလၼိထိမႅပ်ႉ MAP) ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈသေ ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ႁူပ်ႉထူပ်းပိူဝ်ႈႁႂ်ႈ ၼၢင်းယိင်းတီႈၼိုင်ႈလႄႈ တီႈၼိုင်ႈမႃးဢုပ်ႇဢူဝ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈၵၼ် ပိူဝ်ႈႁူမ်ႈၵၼ် ႁႃလၢႆးတၢင်းဢွၵ်ႇႁႂ်ႈၼၢင်းယိင်းမီးသုၼ်ႇလႆႈၽဵင်ႇပဵင်း။ ၸတ်းႁဵတ်းတီႈ ႁူင်းႁႅမ်းႁေႊလ် ၵဵင်းမႆႇ ၸိုင်ႈထႆး ၶၢဝ်းတၢင်း 4 ဝၼ်း ဝၼ်းတီႈ 05-08/ 03/ 2018 ၽူႈၶဝ်ႈႁူမ်ႈ 150 ပၢႆ။
ၼႂ်းပၢင်ၼႆႉ မီးပၢင်ဢုပ်ႇဢူဝ်းလႅၵ်ႈလၢႆႈတၢင်းႁူႉတၢင်းႁၼ်၊ တၢင်းႁူႉလွင်ႈပၢႆးယူႇလီ၊ သုၼ်ႇလႆႈၼၢင်းယိင်း၊ လွင်ႈပဵၼ်မႃးဝၼ်းၼၢင်းယိင်းၸိူဝ်းၼႆႉလႄႈ ၵၢၼ်တူင်ႉၼိုင်လဵၼ်ႈၵဵမ်ႊသ် ႁူမ်ႈၵၼ်ၸိူဝ်းၼႆႉ ။
ၼၢင်းၼိင် ၸဝ်ႈၼႃႈတီႈၾၢႆႇသုၼ်ႇလႆႈၼၢင်းယိင်းလႄႈ လုၵ်ႈဢွၼ်ႇမူလၼိထိ MAP လၢတ်ႈဝႃႈ-“ ၵၢၼ်ၼႂ်း ႁိူၼ်းၼႆႉဢမ်ႇငၢႆႈ ၸႂ်ႉၶၢဝ်းယၢမ်းၼမ် သမ်ႉလႆႈႁဵတ်းၵၢၼ်တၢင်းၼွၵ်ႈထႅင်ႈ ၵွပ်ႈၼၼ်လႄႈ ၽူႈၸၢႆးၵေႃႈလူဝ်ႇမေႃၸွႆႈ ၼႂ်းၵၢၼ်ၼႃႈႁိူၼ်းၽွင်ႈ ၊ ထႅင်ႈလွင်ႈၼိုင်ႈ ၽူႈၸၢႆးၶဝ်လူဝ်ႇႁၼ်ၸႂ် ႁပ်ႉပုၼ်ႈၽွၼ်းၼႃႈႁိူၼ်းတူဝ်ၵဝ်ႇ မၢင်ၵေႃႉမီးလုၵ်ႈမေးယူႇ ၵႂႃႇလႄႇႁႃၵဝ်းလႅၼ်ၼၢင်းယိင်းထႅင်ႈ ႁဵတ်းႁႂ်ႈၼၢင်းယိင်းတွင်ႉဢမ်ႇမီးပေႃႈသေ မၢင် ၵေႃႉထိုင်တီႈပေႃးၶႃႈတူဝ်တၢႆ ၊ လွင်ႈပႅတ်ႈၵၼ်ၼႆႉၵေႃႈ ပေႃးၵူၼ်းၸၢႆးၶႂ်ႈပႅတ်ႈသမ်ႉလႆႈ ၽူႈယိင်းၶႂ်ႈပႅတ်ႈသမ်ႉဢမ်ႇ လႆႈၸိူဝ်းၼႆႉ မၼ်းဢမ်ႇမီးလွင်ႈၽဵင်ႇပဵင်း ” ။
ဝၼ်းတီႈ08/03/2018 တႄႇၶၢဝ်းယၢမ်းၵၢင်ၶမ်ႈ 5 မူင်း တေပႆတၢင်းၼႄၾၢင်ႁၢင်ႈ ဢဝ်ၵုၼ်းမုၼ်ၼၢင်းယိင်း၊ တုၵ်းယွၼ်းသုၼ်ႇလႆႈၼၢင်းယိင်း လုၵ်ႉဢဝ်တီႈပုတ်ႉထသထၢၼ် ပႆတၢင်းၵႂႃႇၸူးၽၵ်းတူတႃႈပႄး ၵၢင်ဝဵင်းၵဵင်းမႆႇ ၸိုင်ႈထႆး ။
ဝၼ်းၼၢင်းယိင်းလူၵ်ႈ(လုမ်ႈၾႃႉ)ၼႆႉ တႄႇမႃးမိူဝ်ႈ ပီ 1857 ယွၼ်ႉႁူင်းငၢၼ်းတေႃးၽႃႈတီႈမိူင်းၼိဝ်ႊယွၵ်ႉ ၸႂ်ႉၵူၼ်းႁဵတ်းၵၢၼ်ပူၼ်ႉသုတ်းလိူဝ်လႄႈ သမ်ႉလႆႈငိုၼ်းၸၢင်ႈဢေႇ ၊ ၸင်ႇလႆႈတုမ်ၵၼ်ၼႄၵၢင်ၸႂ်မႃး ။ မိူဝ်ႈၶဝ်တုမ်ၵၼ်ယူႇၼၼ်ႉ ထုၵ်ႇပလိၵ်ႈၶဝ်မႃးပေႃႉႁႅမ်သေ ႁဵတ်းႁႂ်ႈပၢင်ယၢႆႈၵႂႃႇၵမ်းၼိုင်ႈ ။ ဝၢႆးၼၼ်ႉ ထိုင်မႃးပီ 1908 လိူၼ်မၢတ်ႊၶျ် 8 ဝၼ်းၼၼ်ႉ ၸုမ်းၼၢင်းယိင်း မိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊၶဝ် တုၵ်းယွၼ်းထႅင်ႈၵမ်းၼိုင်ႈလႄႈ ၸုမ်းပႃႊတီႊသူဝ်ႇလ်သႄႇလိတ်ႉ မိူင်းဢမေႊရိၵၼ်ႊၶဝ် တႄႇမၵ်းမၼ်ႈဝၼ်းၼၢင်းယိင်းမႃး ။ ဢၼ် UN လႆႈမၵ်းမၼ်ႈဝၼ်းၼၢင်းယိင်းလူၵ်ႈမႃးတႄႉ တႄႇမိူဝ်ႈပီ 1975 ။ လိူဝ်သေၸတ်းႁဵတ်းတီႈၵဵင်းမႆႇယဝ်ႉ ၼႂ်းမိူင်းတႆးမိူၼ်ၼင်ႇ လႃႈသဵဝ်ႈ၊ ၵျွၵ်ႉမႄး၊ ၵႃလီႉ၊ တူၼ်ႈတီး ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈၸတ်းႁဵတ်း ။
