ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ

ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ ပဵၼ်ဝဵင်းလူင်ငဝ်ႈမိူင်းၸိုင်ႈတႆးဝဵင်းၼိုင်ႈ ၼႂ်းၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇ။ ပဵၼ်ဝဵင်းဢၼ်မီး ပိုၼ်းၵိုၵ်းပိုၼ်းမႃး ၸဵမ်မိူဝ်ႈမိုၼ်ႉသိုၼ်းၵွၼ်ႇသေ ၸင်ႇလႆႈၸိုဝ်ႈႁွင်ႉႁဵၵ်ႈဝႃႈ “လႃႈသဵဝ်ႈ”။ ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈၼႆႉ ဢဝ်ၵၢ ၼ်ၽွင်းငမ်း (လူင်ပွင်ၸိုင်ႈမၢၼ်ႈ) ယၢမ်းမိူဝ်ႈလဵဝ်ဝႃႈ ပဵၼ်ၸႄႈဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ ၸႄႈတွၼ်ႈလႃႈသဵဝ်ႈ ၸိုင်ႈတႆးပွတ်းႁွင်ႇ။ ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈလႃႈသဵဝ်ႈ မီးလၢႆလၢႆၸႄႈဝဵင်း မိူၼ်ၼင်ႇ-လႃႈသဵဝ်ႈ၊ သႅၼ်ဝီ၊ တၢင်ႉယၢၼ်း၊ မိူင်းယႆ လႄႈတွၼ်ႈပွတ်းဢွၵ်ႇၶူင်း မိူၼ်ၼင်ႇၸႄႈဝဵင်း ပၢင်သၢင်း/ပၢင်ၶမ်း၊ ၼႃးၽၢၼ်း၊ ပၢင်ဝၢႆ၊ မိူင်းမႂ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၼႂ်းဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈၼႆႉ တင်းမူတ်းမီး 12 ပွၵ်ႉ မိူၼ်ၼင်ႇ- 1.လႃႈသဵဝ်ႈလူင် (ပဵၼ်ထုင်ႉပၢင်ႇပဵင်း)၊ 2.လွႆယဵဝ်ႈ (ပဵၼ်လွႆဢုၼ်ႈလွႆသုင်)၊ 3.ၶၢႆးႁဵဝ်း (ပဵၼ်ၶူင်ႈယၢၼ်း)၊ 4.မဵဝ်ႉဝၢၼ်ႇ၊ 5.လူင်လေႃႉ၊ 6.ပၢင်ဢုတ်ႇ၊ 7.ၸရေးၵူင်း၊ 8.ၸၢမ်ၵွမ်း၊ 9.ပွၵ်ႉၵလႃး၊ 10.ပွၵ်ႉၶႄႇ၊ 11.ၼမ်ႉၸဵတ်းလိၼ်း (ပွၵ်ႉမၢၼ်ႈ)၊ 12.ပွၵ်ႉပၢင်လူမ်း ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ဝၢၼ်ႈဢိူင်ႇယႂ်ႇ ဢၼ်ၶဝ်ႈပႃးၵိုၵ်းႁွမ်းၸွမ်းလႃႈသဵဝ်ႈၼႆႉ မီးမိူၼ်ၼင်ႇဢိူင်ႇမိူင်းယေႃ၊ ၼမ်ႉပွင်ႈ၊ ၼွင်မွၼ်၊ ဢီႇၼၢႆး၊ ႁူဝ်ပိုၵ်ႉ၊ ၸေႈဢႅၼ်ႇ ၸိူဝ်းၼႆႉယဝ်ႉ။

ပီႈၼွင်ႉၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၸိူဝ်းဢၼ်ယူႇသၢင်ႈၵိၼ်သဝ်း ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈၼႆႉ မီးမိူၼ်ၼင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းတႆး၊ မၢၼ်ႈ၊ ၶႄႇ၊ ၵလႃး၊ တဢၢင်း (လွႆ)၊ ၶၢင်။ ၸွမ်းၼင်ႇ ၵၢၼ်ထတ်းထွင်သဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ၵူၼ်းၼႂ်းမုင်ႉႁေႃႁိူၼ်း မိူဝ်ႈပီ 2014 ၼၼ်ႉ ၼႂ်းၸႄႈတွၼ်ႈလႃႈသဵဝ်ႈမီးႁူဝ်ၵူၼ်း 172,805 ၵေႃႉ၊ ၸၢႆး 84,023 ၵေႃႉ၊ ယိင်း 88,782 ၵေႃႉ။

ပပ်ႉ“ပီၵွၼ်းငိုၼ်း” ပရိယတ်ႉတိသတ်ထမ်မပႃလ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ တူင်ႇဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ တႄႉလၢတ်ႈဝႆႉဝႃႈ-ၸွမ်းၼင်ႇသဵၼ်ႈမၢႆႁူဝ်ၵူၼ်း မိူဝ်ႈ 1999 ၼီႈ ဢၼ်ၵူတ်ႇထတ်းၵဵပ်းဝႆႉ ၸၢႆးမီး 117,737 ၵေႃႉ၊ ယိင်းမီး 114,601 ၵေႃႉ၊ ႁူမ်ႈၵၼ်မီး 232,338 ၵေႃႉ။ ၸၢဝ်းတႆးယူႇသဝ်းၼမ်သေပိူၼ်ႈ၊ တၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းမီးၼႂ်းထၢၼ်ႈသွင်၊ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းမၢၼ်ႈမီးထၢၼ်ႈသၢမ်၊ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶၢင် မီးထၢၼ်ႈသီႇ၊ ၸၢဝ်းၶိူဝ်းလွႆ မီးထၢၼ်ႈႁႃႈ။ လွင်ႈၵိူဝ်းယမ် ၸၢဝ်းပုတ်ႉၼမ်သုတ်း။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ မီးၸၢဝ်းၶရိယၢၼ်ႇ၊ ႁိၼ်ႇတူႇ၊ မူႇသလိမ်ႇၸိူဝ်းၼႆႉ။

ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈၼႆႉ တွၼ်ႈမိူင်းတႆးပွတ်းႁွင်ႇ ပဵၼ်ဝဵင်းလမ်ႇလွင်ႈဝဵင်းၼိုင်ႈသေ လႆႈဝႃႈပဵၼ်သုၼ်ၵၢင် တီႈၵပ်းသိုပ်ႇတိတ်းတေႃႇၵူႈဝဵင်းဝဵင်း။ သဵၼ်ႈတၢင်းလူင် ဝဵင်းလိူဝ်ႇ-မူႇၸေႊ ၵၢႆႈၶဝ်ႈၸူးမိူင်းၶႄႇၵေႃႈ လတ်းၽၢၼ်ႇဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ သဵၼ်ႈတၢင်းၵႃး လုၵ်ႉလႃႈသဵဝ်ႈၽႄၵႂႃႇၾၢႆႇဢွၵ်ႇ ႁွတ်ႈပွင်ႇထိုင်ၼမ်ႉပွင်ႈ၊ ႁူဝ်ယႃႉ၊ မိူင်းယႆ၊ မိူင်းသူႈ။ လုၵ်ႉႁူဝ်ယႃႉ ၵႂႃႇပွင်ႇႁွတ်ႈထိုင်တၢင်ႉယၢၼ်း၊ မိူင်းသူႈ၊ ပၢင်သၢင်း။ ၵႂႃႇၼႃႈဝၼ်းတူၵ်း ပွင်ႇႁွတ်ႈထိုင်ၼမ်ႉတူႈ၊ ပၢင်ႁႆး၊ မၢၼ်ႈတူင်ႈ၊ မိူင်းယဵၼ် ၸိူဝ်းၼႆႉ။ သီႇပေႃႉ၊ ၵျွၵ်ႉမႄး၊ ၼွင်ၶဵဝ်ၸိူဝ်းၼႆႉၵေႃႈ မီးဝႆႉၼိူဝ်သဵၼ်ႈတၢင်းလူင် ဢၼ်လူင်းၵႂႃႇၸူးဝဵင်းလိူဝ်ႇ။

ဢွင်ႈတီႈပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇၸိုဝ်ႈသဵင်ယႂ်ႇ
ဝတ်ႉၵျွင်းဢၼ်မီးၼႂ်းဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ ဝတ်ႉၵၢင်မိူင်း၊ ဝၢၼ်ႈသူႈ၊ လူင်လေႃႉ၊ ဝၢၼ်ႈဢီႇ (တႂ်ႈ/ၼိူဝ်)၊ တေႃးယ၊ ၶၢႆးႁဵဝ်း (တႆး/မၢၼ်ႈ)၊ ၸၢမ်ၵွမ်း (မဵဝ်ႉမ)၊ ၼမ်ႉၸဵတ်းလိၼ်း၊ ၵွင်းမူးဝၢၼ်ႈသူႈ၊ ပၢင်ဢုတ်ႇ၊ ၸရေးၵူင်း (မဵဝ်ႉလႄႇ) ၸိူဝ်းၼႆႉ။ လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ဢၼ်ၵေႃႇသၢင်ႈႁဵတ်းမႂ်ႇထႅင်ႈၵေႃႈ မီးဝႆႉတင်းၼမ်။

ၶူဝ်းၶွင်ၼိူဝ်လိၼ်တႂ်ႈလိၼ် ဢၼ်ဢွၵ်ႇၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ
ၶူဝ်းႁႄႈၶူဝ်းတိုၼ်း/မေႃႇတိုင်း ဢၼ်ၵႃႈၶၼ်ယႂ်ႇ ၸိူဝ်းဢွၵ်ႇၼႂ်းလႃႈသဵဝ်ႈၼႆႉ မီးမိူၼ်ၼင်ႇ မႆႉသၵ်း၊ မႆႉပဝ်း၊ မႆႉမွၵ်ႇသွမ်ႇ၊ ထၢၼ်ႇႁိၼ်၊ ၽွႆႈ၊ မၢၵ်ႇႁိၼ်ၶီႈၵၢဝ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃ ႁိမ်းႁွမ်းဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ
ႁိမ်းႁွမ်းသၢပ်ႇဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈၼႆႉ ပဵၼ်လွႆလူင် လွႆသုင် လွႆဢုၼ်ႈ လွႆၶိူဝ်း လွမ်ႉဝႆႉ၊ လွႆမၢင်လုၵ်ႈတၢင်းသုင်မီး 7,000 ထတ်း။ လွႆလဵင်း ဢၼ်မီးတၢင်းသုင် 8,777 ထတ်းတႄႉ မီးၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းမိူင်းယႆ၊ ၾၢႆႇၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ မွၵ်ႈ 28 လၵ်း။

တွၼ်ႈမႄႈၼမ်ႉ မီးၵႄးၼမ်ႉယၢဝ်၊ ၼမ်ႉမွင်း၊ ၼမ်ႉမႃႉ (လုၵ်ႉတၢင်းဢွၵ်ႇလႆလူင်းၸူးတၢင်းတူၵ်း မိူဝ်းၶဝ်ႈၸူး ၼမ်ႉတူႈ)။ ဢၼ်လၢၵ်ႇလၢႆးမၼ်းဢၼ်ၼိုင်ႈတႄႉ ပဵၼ်ၼမ်ႉပုင်ႇ (ၼမ်ႉဢုၼ်ႇၼမ်ႉမႆႈ) ဢၼ်မီးၼႂ်းၵႄႈ ဝၢၼ်ႈၵွင်းၶႃးလႄႈဝၢၼ်ႈႁၢတ်ႇၵႃ ႁိမ်းၼမ်ႉယၢဝ်။ ၼမ်ႉဢုၼ်ႇၼႆႉ ပဵၼ်တီႈၵူၼ်းမႃးဢႅဝ်ႇမႃးဢၢပ်ႇ မႃးမူၼ်ႈမႃးသိူဝ်းၵၼ်။ ထိုင်တီႈပီႈၼွင်ႉမိူင်းလႃႈသဵဝ်ႈ ၵမ်ႈၽွင်ႈပေႃးၸပ်းပၢၵ်ႇၸပ်းသူပ်းသေလၢတ်ႈဝႃႈ- “ပီႈၼွင်ႉမိူင်းလႂ်၊ ၽႂ်သေဢမ်ႇဝႃႈ ႁွတ်ႈၽႅဝ်မႃးလႃႈသဵဝ်ႈသေတႃႉ ပေႃးဢမ်ႇပႆႇလႆႈၵႂႃႇၽႅဝ်ၼမ်ႉဢုၼ်ႇ တေလႆႈဝႃႈပႆႇၽႅဝ်လႃႈသဵဝ်ႈ” ၼႆၵၼ်ယဝ်ႉ။

ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈၼႆႉ ၼႃႈလိၼ်သုင်လိူဝ်ၼမ်ႉပၢၵ်ႇလၢႆႇ (ပၢင်ႇလၢႆႇ) 2,808 ထတ်း။ လွင်ႈၾိင်ႈၾႃႉရႃႇသီႇဢုတု ၶၢဝ်းမႆႈမႆႈထိုင် 37°c ။ ၶၢဝ်းၵတ်းတႅမ်ႇသုတ်း 09°c ။ ဢဝ်သၢႆၼၢင် (Equator) လုမ်ႈၾႃႉဝႃႈၸိုင် ၼႃႈတၢင်းႁွင်ႇ Latitude 22.56’0’’N ၊ ၼႃႈဝၼ်းဢွၵ်ႇ သၢႆၶႂၢင် Longitude 97.45’0’’E ။ ၼႃႈဝၼ်းဢွၵ်ႇ မီးၼမ်ႉၶူင်းလႄႈ ၸႄႈဝဵင်းၵုၼ်လူင်၊ ၾၢႆႇႁွင်ႇမီးၸႄႈဝဵင်းသႅၼ်ဝီ၊ ၾၢႆႇတူၵ်းမီးၸႄႈဝဵင်းၼမ်ႉသၼ်ႇ၊ ၾၢႆႇၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းတူၵ်းမီး ၸႄႈဝဵင်းသီႇပေႃႉလႄႈ ၶိုၼ်ႈၵႂႃႇတၢင်းၸဵင်ႇႁွင်ႇဝၼ်းတူၵ်းမီး ၸႄႈဝဵင်းၼမ်ႉတူႈ။ ၾၢႆႇၸၢၼ်းမီး ၸႄႈဝဵင်းမိူင်းယႆလႄႈ ၸဵင်ႇၸၢၼ်းဝၼ်းဢွၵ်ႇ မီးၸႄႈဝဵင်းတၢင်ႉယၢၼ်း။

ၾိင်ႈတိုၼ်းပဵၼ်ၵဵဝ်ႇၵပ်းပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇ
ၼႂ်းၼမ်ႉလိၼ်ႁိၼ်ၽႃ ထုင်ႉတူင်ႇဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ မီးလွႆႁုၼ်ႇၼူၵ်ႉၽႃၶမ်း၊ လွႆၸၢၵ်ႈမိူင်းယေႃ။ လွႆၸၢၵ်ႈမိူင်းယေႃၼႆႉ မၼ်းၼႄဝႆႉလၵ်းထၢၼ်ဝႃႈ မိူဝ်ႈပၢၼ်ပုတ်ႉထၶမ်းၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ ၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈႁဝ်းႁွတ်ႈၽႅဝ်မႃးသေ တမ်းဝၢင်းပၼ်ဝႆႉၸၢၵ်ႈတိၼ်၊ ၸၢၵ်ႈၼင်ႈ ၸိူဝ်းဢၼ်လႆႈႁၼ်ဝႆႉယူႇတႂ်ႈတႃ ယၢမ်းလဵဝ်ၼႆႉ။ တီႈလွႆၸၢၵ်ႈမိူင်းယေႃၼၼ်ႉ ၼႂ်းပိုၼ်းမီးဝႆႉဝႃႈ ပဵၼ်ဢွင်ႈပိုၼ်ႉတီႈဢၼ်ၽြႃးပဵၼ်ၸဝ်ႈ မႃးႁေႃးထမ်းတြႃးၽူတ်ႇဢဝ် ၼၢင်းၽၢႆးၸၼ်ႇတမုၶီႇ။ ႁွႆးၽႃႇတိၼ်ၽြႃးလႄႈ ၸဝ်ႈရႁၢၼ်းတႃႇၶဝ်ၵေႃႈ ႁၼ်မီးဝႆႉၼိူဝ်မၢၵ်ႇႁိၼ် ဢၼ်မီးဝႆႉၼိူဝ်လွႆၸၢၵ်ႈ၊ ပေႃးထိုင်မႃးလိူၼ်ႁႃႈမူၼ်းၵေႃႈ ပွႆးလွႆၸၢၵ်ႈ ပဵၼ်ၵူႈပီပီယဝ်ႉ။

လိူဝ်သေၼၼ်ႉ ယိူင်းဢၢၼ်းႁႂ်ႈပဵၼ်တီႈမၢႆတွင်း သႃႇသၼႃႇပုတ်ႉထၸဝ်ႈၼႆသေ မိူဝ်ႈပီ 1957 (ပီသႃႇသၼႃႇ 2500) ၼီႈၼၼ်ႉ ၸဝ်ႈၾႃႉလူင်ၸဝ်ႈႁူမ်ႇၾႃႉ ဢွၼ်ႁူဝ်ၼမ်းၼႃႈ ၶႃႈဝၢၼ်ႈၵူၼ်းမိူင်း ၵေႃႇသၢင်ႈႁဵတ်းၵွင်းမူးလူင် တီႈလွႆၵၢင်မိူင်း (ၵၢင်ဝဵင်း) သူႇၼိုင်ႈ။

ဢွင်ႈတီႈၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင် ၼႂ်းၸႄႈဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ
ဢွင်ႈတီႈၸိုဝ်ႈသဵင်လိုဝ်းလင် တၢင်းပုတ်ႉထသႃႇသၼႃႇ ၼႂ်းဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈၸမ်း ၵွင်းမူးယၢၼ်ႇတၢႆးဢွင်ႇ၊ ၽြႃးလူင်မႁႃႇမုၼိ၊ ႁိူၼ်းႁေႃဝဵင်း၊ ၵွင်းမူး 2500 သူႇ၊ ၵွင်းမူးၽြႃးဝၢၼ်ႈသူႈ၊ ၽြႃးဢိၼ်းသၢၼ်ဝၢၼ်ႈသူႈ၊ ၵျွင်းၵၢင်မိူင်း ႁူမ်ႈယဵၼ် ဢွင်ႈတီႈၾိုၵ်းၵၢၼ်တြႃးဝိပသ်ႉသၼႃႇ၊ တိူၵ်ႈသွၼ်လိၵ်ႈလၢႆလၢႆတီႈ၊ ၵျွင်းၶႄႇ၊ ၼမ်ႉပုင်ႇလႃႈသဵဝ်ႈ၊ ၵျွင်းၼမ်ႉၶမ်းတေႃးယ၊ ထမ်ႈၼမ်ႉမေႃႇသူမ်ႈ၊ လွႆၶမ်း၊ လွႆမႃႉ၊ လွႆၵိဝ်ႇႁူးလႅင်း၊ ၵၢတ်ႇလူင်လႃႈသဵဝ်ႈ ၸိူဝ်းၼႆႉ။

ဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈၼႆႉ ဢိင်ၼိူဝ်ပဵၼ်ဝဵင်းလူင်ၸိုင်ႈတႆး ဝဵင်းၼိုင်ႈသေ ၾၢႆႇပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ မီးၸၼ်ႉၸွမ်လႃႈသဵဝ်ႈ၊ ၸၼ်ႉၸွမ်ၶွမ်ႊၽိဝ်ႊတိူဝ်ႊလႃႈသဵဝ်ႈလႄႈ ႁူင်းႁဵၼ်းၸၼ်ႉငဝ်ႈ၊ ၸၼ်ႉၵၢင်၊ ၸၼ်ႉသုင်ၸိူဝ်းၼႆႉ။ ၾၢႆႇပၢႆးယူႇလီ မီးႁူင်းယႃလူင်လႃႈသဵဝ်ႈ ဢိၵ်ႇ ဢွင်ႈတီႈလီသူၼ်ၸႂ်ထႅင်ႈလၢႆလၢႆတီႈတင်းၼမ်။

ဢိင်ၶေႃႈမုလ်းပပ်ႉ “ပီၵွၼ်းငိုၼ်း” ပရိယတ်ႉတိသတ်ထမ်မပႃလ ၵႅၼ်ႇၸဝ်ႈ တူင်ႇဝဵင်းလႃႈသဵဝ်ႈ၊ Travelmath.com

ၶေႃႈမုလ်း – ပပ်ႉၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 012, December 2018