ၵၼ် (6) ၶၵ်ႉၵၢၼ်ဢၼ်တေႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇတၢင်းၼႃႈ
ၸိူဝ်းဢၼ်တေလႆႈႁဵတ်းသၢင်ႈ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၵၢၼ်သၢင်ႈလွင်ႈယုမ်ႇယမ်။
24. (ၵ) တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ်ဝႃႈ ၼွၵ်ႈလိူဝ်သေၵၢၼ်ပူၼ်ႉပႅၼ် ၽိတ်းပၵ်းပိူင် မၢႆမီႈ (ဢုပတေႇ) ၼၼ်ႉ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တေဢမ်ႇလႆႈဢဝ်တၢင်းၽိတ်းတီႉၺွပ်း ၽူႈလႂ်ၽႂ်သေၵေႃႉသေၵူၼ်း (ဢမ်ႇၼၼ်) မုၵ်ႉၸုမ်းလႂ်သေမုၵ်ႉသေၸုမ်း ယွၼ်ႉလူၺ်ႈၶဝ်ႈပႃးႁဵတ်းသၢင်ႈ ပုၼ်ႈတႃႇတေႁဵတ်း လွင်ႈၵိၼ်ၵႅၼ်ႇလူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆ ၵၢၼ်ၵိုတ်းယိုတ်းလွင်ႈတိုၵ်းယိုဝ်းၵၼ်ဢၼ်ၼႆႉလႄႈ ၼႂ်းၵၢၼ်ပွင်သၢင်ႈလွင်ႈငမ်းယဵၼ်ၼၼ်ႉယူႇယဝ်ႉ။
(ၶ)တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ် တႃႇတေသိုပ်ႇႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇ ပုၼ်ႈတႃႇတေထွၼ်ပႅတ်ႈ ဢၼ်လႆႈပိုၼ်ၽၢဝ်ႇဝႆႉ ပဵၼ်မုၵ်ႉၸုမ်းၼွၵ်ႈပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈ (မုၵ်ႉၸုမ်းဢၼ်ဢမ်ႇၶဝ်ႈပႃးၼႂ်းပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈ ပဵၼ်တၢင်းၵၢၼ်ၶွင်လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ) ပၼ်ၼိူဝ် ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၸိူဝ်းဢၼ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်း ၶေႃႈတူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ် လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆၽိုၼ်ၼႆႉ။ တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ်ဝႃႈ ၸွမ်းလူၺ်ႈမၢႆမီႈ လွင်ႈယိုၼ်ႈတၢင်ႇမၢႆၾၢင်ပႃႇတီႇၵၢၼ်မိူင်းလႄႈသင်၊ ၸွမ်းလူၺ်ႈမၢႆမီႈမုၵ်ႉၸုမ်း ၼွၵ်ႈပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈၼၼ်ႉလႄႈသင် လူင်ပွင်ၸိုင်ႈ တေဢမ်ႇလႆႈဢဝ်တၢင်းၽိတ်းတီႉၺွပ်း ၽူႈလႂ်ၽႂ်သေၵေႃႉသေၵူၼ်း (ဢမ်ႇၼၼ်) မုၵ်ႉၸုမ်းလႂ်သေမုၵ်ႉသေၸုမ်း ၸိူဝ်းဢၼ်မီးလွင်ႈၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၵၼ်တင်း ၸိူဝ်းဢၼ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆၽိုၼ်ၼႆႉ။
(င)ယူႇတီႈၸိုင်ႈမိူင်းသေ တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ် တႃႇတေၶပ်းၶိုင်ႁဵတ်းသၢင်ႈပၼ် ၸွမ်းၼင်ႇပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈမီးဝႆႉ တႃႇႁႂ်ႈၸိူဝ်းၵေႃႉဢၼ်လႆႈ ထုၵ်ႇၵၢဝ်ႇႁႃဢဝ်တၢင်းၽိတ်း ပဵၼ်ၶၻီႊဝႆႉယူႇၸိူဝ်းၼၼ်ႉလႄႈ တႃႇၸိူဝ်းဢၼ်လႆႈၺႃးတူၵ်းၶွၵ်ႈ ထုၵ်ႇၵုမ်းၶင်တူဝ်ဝႆႉ လူၺ်ႈတၢင်းၶေႃႈၵၢဝ်ႇႁႃတၢင်းၽိတ်းပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈဢႅၵ်ႉ ဢုပတေႇ မုၵ်ႉၸုမ်းၼွၵ်ႈပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈ၊ ယွၼ်ႉပိူဝ်ႈၵပ်းသိုပ်ႇတင်း ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၸိူဝ်းဢၼ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်း ၶေႃႈတူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ် လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆၽိုၼ်ၼႆႉယဝ်ႉ၊ မိူဝ်ႈဢၼ်ယူႇဝႆႉၼႂ်းၶၢဝ်းယၢမ်း ဝၢႆးလင်လူင်းလၢႆးမိုဝ်းလိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆၼၼ်ႉယဝ်ႉ လႆႈပူၼ်ႉလွတ်ႈၶေႃႈၵၢဝ်ႇႁႃလႄႈ လႆႈလွင်ႈလွတ်ႈလႅဝ်းၶိုၼ်းၼၼ်ႉယဝ်ႉ။
ၶၵ်ႉတွၼ်ႈပုၼ်ႈတႃႇတေႁဵတ်းသၢင်ႈၶၢဝ်းယၢမ်းၼႂ်းၵႄႈမၼ်း
25. (ၵ)ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်း ၸိူဝ်းဢၼ်လူင်းလၢႆးမိုဝ်း ၶေႃႈတူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ်လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆၽိုၼ်ၼႆႉ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်လႄႈ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၼႃႈၵၢၼ်ၾၢႆႇႁူမ်ႇလူမ်ႈ ၼႂ်းၼႃႈလိၼ်ၵိုတ်းယိုဝ်းၶွင်တူဝ်ၵဝ်ႇၼၼ်ႉ ပဵၼ်မုၵ်ႉၸုမ်းဢၼ်ဢဝ်ပုၼ်ႈၽွၼ်းဝႆႉ ၸွမ်းၼင်ႇၵၢၼ်ပဵၼ်မုၵ်ႉၸုမ်းဢၼ်ၼိုင်ႈၼၼ်ႉလႄႈ ၼႂ်းၽွင်းယၢမ်းၵိုတ်းယိုဝ်းၵၼ်ဝႆႉသေ ၸတ်းႁဵတ်းပၢင်ဢုပ်ႇဢူဝ်းလွင်ႈငမ်းယဵၼ်၊ ၽွင်းပွင်သၢင်ႈၼႄၼမ်ႉၼႄတူဝ်ယူႇၼၼ်ႉ ၼႂ်းၼႃႈတီႈၸိူဝ်းၼၼ်ႉ သွင်ၾၢႆႇတေဢုပ်ႇဢူဝ်းငူပ်ႉငီႉၵၼ်သေ တေႁဵတ်းသၢင်ႈၼႃႈၵၢၼ် ၸွမ်းၼင်ႇတီႈတႂ်ႈၼႆႉၵႂႃႇၼႆ တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ်ၵၼ်ၼင်ႇၼႆ။
(1)ၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်ငဝ်ႈၶၢမ်ႇပိုၼ်ႉ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈပၢႆးယူႇလီ၊ ပၢႆးပၺ်ႇၺႃႇ၊ ပၢႆးတူင်ႇဝူင်းၵူၼ်းလႄႈ ပၢႆးမၢၵ်ႈမီးၶွင်ၵူၼ်းမိူင်း ၼင်ႇႁိုဝ်တေၶိုၼ်ႈယႂ်ႇမုၼ်းလႅင်း။
(2)ၼႃႈၵၢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈႁၵ်ႉသႃသိင်ႇဝႅတ်ႉလွမ်ႉ သၽႃႇဝ ၾိင်ႈတိုၼ်းပဵၼ်။
(3)ၼႃႈၵၢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈႁၵ်ႉသႃလႄႈ ယုၵ်ႉယွင်ႈပႂ်ႉပႃးၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းလၢတ်ႈ၊ လိၵ်ႈလၢႆးလႄႈၾိင်ႈငႄႈၾိင်ႈထုင်းၸၢဝ်းၶိူဝ်း။
(4)ၼႃႈၵၢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈလွင်ႈမၼ်ႈၼိမ်ယဵၼ်သဝ်းလႄႈ လွင်ႈပၵ်းပိူင်မၢႆမီႈႁူမ်ႇငမ်း ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ။
(5)ၼႃႈၵၢၼ်ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈ ဢဝ်လွင်ႈတၢင်းၸွႆႈထႅမ်တီႈ မုၵ်ႉၸုမ်းၸဝ်ႈတႃႇၼၼွၵ်ႈမိူင်း/ ၼႂ်းမိူင်း ပုၼ်ႈတႃႇၵၢၼ်ပူၵ်းပွင်ၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈလႄႈ ပူၵ်းပွင်ၼမ်ႉၵတ်ႉၵူၼ်း။
(6)ၵၢၼ်ၽဵဝ်ႈမူၺ်ႉယႃႈမဝ်းၵမ်။
(ၶ)တီႈၼႂ်းၼႃႈလိၼ်ၵိုတ်းယိုဝ်းၼၼ်ႉ သင်ဝႃႈမီးလွင်ႈတေႁဵတ်းသၢင်ႈၶူင်းၵၢၼ် ဢၼ်ၵူၼ်းမိူင်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈ တေလႆႈႁပ်ႉၽွၼ်းပၢင်ႈမၼ်းယႂ်ႇယႂ်ႇလူင်လူင်ၼၼ်ႉၼႆၸိုင် ၸွမ်းၼင်ႇလၢႆးႁဵတ်းလၢႆးသၢင်ႈ ၸုမ်းပွင်သၢင်ႈ ႁႂ်ႈမီးလွင်ႈပိုတ်ႇပၢင်ႇလူင်ႉလႅင်း ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၶူဝ်းၶွင်သၽႃႇဝတယၼ်ႇၸႃႇတ (Extractive Industries Transparency Initiative – EITI) ၶဝ်မီးဝႆႉၼၼ်ႉ ဢုပ်ႇဢူဝ်းငူပ်ႉငီႉတင်းၵူၼ်းမိူင်းၼႂ်းပိုၼ်ႉတီႈလႄႈ ဢုပ်ႇဢူဝ်းငူပ်ႉငီႉတင်း ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းတီႈၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၼၼ်ႉသေ ႁဵတ်းသၢင်ႈႁၢင်ႈပွင်ၼႄၼမ်ႉၼႄတူဝ်ၵႂႃႇ။
(င)ၸိူဝ်းၼႂ်းၼႃႈတီႈဢၼ်ၵဵဝ်ႇၶွင်ႈၼၼ်ႉ ၵဵဝ်ႇလူၺ်ႈၼႃႈၵၢၼ်ဢၼ်လူဝ်ႇလႆႈႁဵတ်းသၢင်ႈ ႁင်းၽႂ်ႁင်းမၼ်း ၸုမ်းၽႂ်ၸုမ်းမၼ်းၼၼ်ႉ တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ်ဝႃႈ လူင်ပွင်ၸိုင်ႈလႄႈ ၸုမ်းယိပ်းၵွင်ႈၵၢင်ႇၸၢဝ်းၶိူဝ်းၶဝ် တေဢုပ်ႇဢူဝ်းငူပ်ႉငီႉၵၼ်သေႁဵတ်းသၢင်ႈၵႂႃႇ။
တၢင်ႇထိုင်တႃႇတေမၵ်းမၼ်ႈလႆႈၼႂ်းသၽႃး (လုတ်ႉတေႃႇ) မိူင်းႁူမ်ႈတုမ်။ 26. တေဢဝ်ၶေႃႈတူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ် လိၵ်ႈႁူမ်ႈမၢႆၽိုၼ်ၼႆႉ တၢင်ႇထိုင်ၵႂႃႇတီႈသၽႃးမိူင်းႁူမ်ႈတုမ် ၸွမ်းၼင်ႇၶၵ်ႉတွၼ်ႈလၢႆးႁဵတ်းလၢႆးသၢင်ႈမီးၼၼ်ႉသေ တူၵ်းလူင်းလႆႈၸႂ် တေႁဵတ်းသၢင်ႈ တႃႇတေလႆႈၶေႃႈမၵ်းမၼ်ႈတီႈသၽႃးမိူင်းႁူမ်ႈတုမ်ယူႇယဝ်ႉ။
ဢိင်ၶေႃႈမုလ်းပပ်ႉ လွင်ႈငမ်းယဵၼ် Peace & NCA ဢၼ် RCSS ပိၼ်ႇတႅမ်ႈၽႃႇသႃႇတႆး
ၶေႃႈမုလ်း – ပပ်ႉၽူႈတွႆႇႁွၵ်ႈ မၢႆ 012, November 2018
